 Dzieje wynalazków w tym polskich
Pojęcie „wynalazek”
Hasło wynalazek jest mylone ze słowem odkrycie, nawet ludzie wykształceni nie dostrzegają często różnicy jaka dzieli te dwa pojęcia.
Odkrycie w odróżnieniu od wynalazku oznacza poznanie nie znanego dotychczas sekretu przyrody (faktu, zjawiska lub prawidłowości), wzbogaca naszą wiedzę . Do odkryć można na przykład zaliczyć fakt iż Ziemia jest planetą, ma kształt kuli, która wirując krąży wokół Słońca lub to, że woda składa się z dwóch pierwiastków (wodoru i tlenu). Z reguły odkrycie dotyczy czegoś, co istnieje nie zależnie od działalności człowieka.
Natomiast wynalazek jest czymś co nie istniało wcześniej, co zostało wynalezione przez konkretną osobę. Zgodnie z definicją z encyklopedii oznacza nowe rozwiązanie o charakterze technicznym, nadające się do zastosowania, na które zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym państwie, może być udzielony patent. Może to być jakieś narzędzie (przedmiot służący do bezpośredniego oddziaływania w procesie pracy na przedmiot pracy, na przykład młotek służący do obróbki ręcznej), przedmiot codziennego użytku, czy urządzenie albo nowy sposób na przykład wytwarzania wyrobów, czy uprawy roli.
Jednak pomijając różnice dotyczącą znaczenia pojęć wynalazku i odkrycia, można zauważyć, że ich dzieje wzajemnie się przeplatają. Często nowe odkrycia przyczyniają się do powstania nowych wynalazków, a ich powstanie z kolei ułatwia poznanie nieznanych dotychczas odkryć. Przykładem może tu posłużyć odkryte w pewnym czasie prawo załamania się promieni świetlnych w soczewkach, które później spowodowało wynalezienie mikroskopów i teleskopów, które z kolei przyczyniły się do poznania nieznanych wcześniej ciał niebieskich lub bakterii. Można więc w uproszczeniu powiedzieć, że rozwój ludzkości dokonuje się w następujący sposób:
dzięki odkryciom poznajemy coraz lepiej przyrodę i rządzące nią prawa,
zdobytą w ten sposób wiedzę wykorzystujemy następnie dokonując wynalazków, które zmieniają warunki życia i umożliwiają dalszy postęp nauki.
Właściwie nieustannie powstają coraz to nowsze wynalazki. Dzięki nim warunki bytowania współczesnych pokoleń uległy znacznej poprawie, w porównaniu do tych jakie mieli nasi przodkowie. Przyszło nam żyć w czasach, w których postęp techniczny dokonuje się w coraz szybszym, a nawet zawrotnym tempie.
Postęp techniczny jest procesem ciągłym, nieprzerwanym. Składają się nań wysiłki długiego łańcucha pokoleń odkrywców i wynalazców, których nazwiska często zostają zapomniane. Newton, Volt, Amper, Faraday, Edison, Watt, Drzewiecki to niektóre nazwiska uczonych, którzy dali początek rewolucji trwającej nieprzerwanie po nasze czasy.
Krótka historia wynalazków
Mnóstwo gatunków istot żywych zamieszkuje naszą planetę, ale jedynie człowiek wyróżnia się umiejętnością dokonywania wynalazków, które z kolei wpływają na postęp techniczny świata, w którym żyjemy.
Jednym w ważniejszych osiągnięć praczłowieka było wykorzystanie ognia, który zapewnił ciepło i światło, wpłynął także istotnie na zmiany w jadłospisie. Dokonało się to w najwcześniejszym okresie dziejów ludzkości, nazywanym epoką kamienną, która trwała, aż do momentu kiedy nauczono się wytapiać metale z rud. W owych czasach postęp techniczny dokonywał się niesłychanie powoli. Trudno się temu dziwić, przecież ludzie pierwotni byli dzikusami, zmuszonymi do nieustannej pogoni za pożywieniem. W tego rodzaju społeczności każda nowość wywołuje nieufność.
Pewne przyspieszenie tempa rozwoju postępu technicznego obserwujemy dopiero jakieś trzydzieści – czterdzieści tysięcy lat temu. Wynaleziono wtedy łuk, który ułatwił w istotny sposób polowanie. Pozwoliło to naszym przodkom zaoszczędzić czas, który wykorzystali na rozwijanie rozmaitych umiejętności. Wynikiem tego było pojawienie się różnorodnych, doskonalszych narzędzi, zaczęto szyć odzież ze skóry i wyplatać kosze.
Niecałe dziesięć tysięcy lat temu technikę łupania kamienia zaczęto uzupełniać obróbką przez gładzenie. Niewiele wcześniej nauczono się uprawiać ziemię i hodować zwierzęta domowe. Człowiek zaczął współdziałać z przyrodą, powstały pierwsze domy, osiedla, miasta. Duże skupiska ludzkie pozwoliły na wymianę doświadczeń, w wyniku których powstały w stosunkowo krótkim czasie liczne wynalazki: radło, koło, żagiel i pismo. Zaczęto też wytapiać metale z rud i wykorzystywać siłę pociągową zwierząt. Powstały też pierwsze zawody: garncarz i kowal.
Należy przy tym pamiętać, że poszczególne wynalazki rozprzestrzeniały się w owych odległych czasach bardzo powoli. Toteż na wielu obszarach oddalonych od basenu Morza Śródziemnego technika gładzenia kamienia, rolnictwo, czy umiejętność wytopu metali pojawiły się znacznie później, często po upływie długich stuleci, a nawet tysiącleci.
Oczywiście postęp techniczny dokonuje się nieustannie, na jego rozwój składają się wysiłki licznego grona odkrywców i wynalazców, nie sposób wszystkich wymienić.
Jednakże na drodze postępu są kamiennie milowe, kładzione rękami ludzi o najwyższych wzlotach twórczej myśli naukowej i technicznej. Są to ojcowie nauki i techniki dzisiejszej, którzy dali początek rewolucji trwającej po dzień dzisiejszy.
Wstępem do tej rewolucji w powszechnym mniemaniu był pochód maszyny parowej Watta na początku XIX stulecia. Już w XVII stuleciu uczeni: Galileo Galilei i Johannes Kepler wykazali, że prawa przyrodnicze można ściśle formułować za pomocą pomiarów i obliczeń. Dzięki temu technika, a w szczególności budowa maszyn znalazła oparcie w osiągnięciach nauk ścisłych.
Postęp techniczny i poziom techniki można z grubsza utożsamić z najbardziej istotnymi wynalazkami maszyn, narzędzi i metod technologicznych, które znalazły zastosowanie w poszczególnych okresach. Do takich przełomowych wynalazków należy wspominana już maszyna parowa Watta, udoskonalona tokarka, besemerowska stal zlewna, silnik gazowy, turbina parowa itd. Oczywiście na postęp w technice składają się również wynalazki i odkrycia mniej doniosłe, przyczyniając się do ciągłości tego procesu.
Angielski historyk techniki Samuel Lilley opisał wzrost wynalazczości w ostatnich trzech stuleciach, opierając się na opracowanym wykazie wynalazków i ocenie ich znaczenia dla rozwoju techniki. Z jego badań wynika, że w przedostatniej dekadzie XIX stulecia upada wynalazczość wielka, rozstrzygająca o szybkim postępie. Po silniku Diesla (w 1892 roku) notujemy już udoskonalenia i pomysły mniejszej wagi. Taki zastój obserwujemy, aż do okresu pierwszej wojny światowej. W tym okresie tempo rozwoju ulega uwydatnieniu, widoczny wpływ na to zjawisko ma wojsko i wojna. Następuje rozwój w mechanizacji: szybki rozwój samolotu, dzięki czołgowi powstaje uniwersalny pojazd gąsienicowy, udoskonala się samochód. Po wojnie niemalże wszędzie dążono do zwiększenia wydajności produkcyjnej i w tym kierunku następuje postęp.
Kolejny wzrost wynalazczości obserwujemy podczas drugiej wojny światowej, kiedy sytuacja zmusza władze do szybkiego zastosowania opracowanych, często dużo wcześniej pomysłów, na które patenty były już wykupione.
Od 1940 roku postęp nieprzerwanie się rozwija. Istotny wpływ na to zjawisko ma zastosowanie nowego źródła energii, jądra atomu i niezależnie od tego rozwój automatyki. Ludzkość wkroczyła na dobre w erą rewolucji naukowo-technicznej, której wpływu na przyszłość świata nie można jeszcze przewidzieć. Nauka przekazuje swe osiągnięcia technice, zaś technika swoimi wynalazkami (urządzeniami, maszynami, aparaturą) ułatwia i przyspiesza prace badawcze naukowców.
Techniczny rozwój Polski
Na polskich ziemiach, podobnie jak w całej części Europy położonej na północ od Alp i Karpat, zasadniczo późno dokonywał się postęp techniczny, docierający z krajów śródziemnomorskich.
Polska jest krajem zasobnym w złoża krzemienia, eksploatowanego od końca starszej epoki kamiennej. Od około 1700 p.n.e. zaczęto tu używać miedzi i brązu, a wcześniej żelaza. W okresie I-IV w. n.e. rozkwitł największy, poza granicami imperium rzymskiego, europejski ośrodek hutnictwa żelaza w Górach Świętokrzyskich.
W Polsce Piastów proces adaptacji nowości technicznych uległ znacznemu przyspieszeniu. Zaczęto wznosić budowle murowane, eksploatować kopalnie rud, stosować koło wodne i pług, wydobywać sól i wykorzystywać wiatraki, wodociągi, zegary mechaniczne i działa.
Z XV wieku pochodzą informacje o polskich sukcesach technicznych: zbudowaniu w 1410 przez mistrza Jarosława mostu łyżwowego przez Wisłę oraz rozwój rodzimego hutnictwa miedzi pod Krakowem, gdzie J. Turzo przerabiał rudę sprowadzaną z Węgier, najprawdopodobniej stosując odzyskiwanie srebra.
Techniczne zdobycze renesansu Polska wykorzystywała w XVI wieku. Dziełem inżynierów było wówczas: rozbudowanie Wawelu i Zamościa, budowa pierwszego, polskiego okrętu morskiego, a także wyposażenie polskiej artylerii w pociski zapalające. Do rodzimych osiągnięć należy powstanie pierwszego, stałego mostu na Wiśle w Warszawie i zapoczątkowanie polskiego piśmiennictwa technicznego.
Na początku XVII w. hutnicy uruchomili pierwsze wielkie piece hutnicze. W tym samym czasie Polacy zaczęli czynnie uczestniczyć w rozwijaniu techniki europejskiej. K. Siemienowicz stał się międzynarodowym autorytetem w dziedzinie artylerii i rakietnictwa, natomiast duży wkład do rozwoju konstrukcji zegarów wniósł A. Kochański. Rozmaite instrumenty naukowe, zwłaszcza optyczne m.in. pierwowzór peryskopu stworzył gdańszczanin J. Heweliusz.
Długotrwałe wojny w połowie XVII w. zniszczyły znaczną część polskich zakładów produkcyjnych. Przejawem odradzenia było powstawanie manufaktur, głównie magnackich i królewskich. Zbudowano kanały i uruchomiono wytwórnie broni palnej w Kozienicach.
W 1815-30 w Królestwie Polskim ugruntowano podstawy nowoczesnego podejścia do techniki, tworząc uczelnie techniczne, inicjując czasopisma techniczne, modernizując przemysł, budując sieć dróg bitych i kanał Augustowski. Nowe stanowisko wobec postępu technicznego uwidoczniło się również w szeregach Wielkiej Emigracji, której liczni przedstawiciele, pracowali jako inżynierowie m.in. w Peru: E. Malinowski, E. Habich, W. Kluger, w Szwajcarii: J. P. Lelewel, A. Stryjeński i Kanadzie: K. Gzowski. Na obczyźnie działało także wiele polskich wynalazców, zajmujących się kluczowymi problemami ówczesnej techniki światowej, m.in. Drzewiecki, Prószyński i Baranowski.
Na początku XX wieku dużą rolę odegrali: budowniczy mostów R. Modrzejewski, pionier elektrowni wodnych G. Narutowicz, wynalazca I. Mościcki oraz konstruktor silników spalinowych L. T. Berman.
W połowie XIX w. na Podkarpaciu zaczęto eksploatować, przetwarzać i wykorzystywać gospodarczo ropę naftową, m.in. do oświetlania (Łukaszewicz).
Sporo osiągnięć odnieśli inżynierowie polscy pracujący w Rosji, przede wszystkim przy budowie mostów i kolei. Po 1870 nastąpiło spolszczenie Akademii Technicznej we Lwowie i przekształcenie jej w Szkołę Politechniczną. Wokół niej rozwinął się prężny, polski ośrodek nowoczesnych nauk technicznych.
Dwudziestolecie międzywojenne charakteryzuje stworzenie własnego przemysłu parowozowego i lotniczego oraz rozbudowa przemysłu nawozów azotowych.
Państwo realizowało własny program techniczny (polityka gospodarcza Kwiatkowskiego), czego głównym przejawem była budowa portu morskiego i miasta w Gdyni oraz realizacja Centralnego Okręgu Przemysłowego. Pionierem stosowania spawalnictwa w budownictwie był S. Bryła. Tadeusz Sendzimir zainicjował zaś walcowanie blachy na zimno. Natomiast Groszkowskiego i Ryżka zalicza się do pionierów radaru.
Po II wojnie światowej w Polsce nastąpiła ogromna rozbudowa przemysłu. Międzynarodową renomę zyskał przemysł okrętowy, a także szkolnictwo techniczne. System gospodarczy nie sprzyjał jednak wydajności i opłacalności produkcji, ograniczał też wynalazczość, blokując inicjatywy i zmuszając wynalazców do realizacji swoich pomysłów za granicą np. Kudelski.
Stosunkowo pomyślnie rozwijała się polska myśl techniczna, m.in. w zakresie technologii metalurgii aluminium, mechaniki teoretycznej, nauk górniczych, a także nowej, bezwrzecionowej technologii przędzalniczej. Na obczyźnie zasłynął wszechstronny wynalazca S. Tyszkiewicz (Grand Prix Expo 1958). A. Rozwadowski wzniósł zaś rekordowej wysokości wieżę telewizyjną w Toronto. [Nowa Encyklopedia Powszechna PWN tom 6 S-Z. Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997]
Dzieje niektórych polskich wynalazców
- Bekker Mieczysław (1905-1989)
- Czochralski Jan (1885-1953)
- Domeyko Ignacy (1802-1889)
- Drzewiecki Stefan (1844-1938)
- Grzepski Stanisław (1524-1570)
- Gzowski Kazimierz (1813-1898)
- Huber Maksymilian Tytus (1872-1950)
- Jasiński Feliks (1856-1899)
- Łukasiewicz Ignacy (1822-1882)
- Malinowski Ernest (1808-1899)
- Mościcki Ignacy (1867-1946)
- Narutowicz Gabriel (1865-1922)
- Prądzyński Ignacy (1792-1850)
- Prószyński Kazimierz (1875-1945)
- Sędzimir Tadeusz (1894-1989)
- Szczepanik Jan (1872-1926)
- Wasiutyński Aleksander 1859-1944)
- Wolski Wacław (1865-1922)
Polskie wynalazki
1. "Geometria, to jest miernicka nauka" (1566)
2. Lampa naftowa (1852)
3. International Bridge (1873)
4. Najwyższa na świecie trans-andyjska linia kolejowa (1876)
5. Nowoczesna teoria zjawiska wyboczenia (1894)
6. Wiertniczy taran hydrauliczny (1898)
7. Fotografia barwna (1899)
8. Badania naukowe odkształceń toru kolejowego (1899)
9. Kamizelka kuloodporna (1902)
10. Metoda syntezy tlenków azotu z powietrza drogą elektrochemiczną (1903)
11. Hipoteza wytężeniowa (1904)
12. Obturator (1909)
13. Ręczna kamera filmowa (1910)
14. Metoda Czochralskiego (1916)
15. Metoda walcowania ciągłego blachy na zimno (1934)
16. Pojazd księżycowy (1969)
To tylko kilka przykładowych wynalazków. W przyszłości liste tę postaramy się zaktualizować o wynalazki współczesne.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
