Szczepanik Jan
(1872-1926)
rys. 14. Jan Szczepanik
Urodził się w Mościcach w 1872 roku w rodzinie wyrobnika wiejskiego. Wcześnie stracił rodziców, dlatego wychowywała go ciotka mieszkająca w Krośnie, gdzie ukończył szkołę podstawową. Uczęszczał do gimnazjum w Jaśle, ale w czwartej klasie przerwał naukę, ponieważ nie mógł sobie poradzić z greką, która była przesadnie kwalifikowana jako składnik ogólnego wykształcenia w tamtych czasach. Spowodowało to, że wybitnie utalentowany w dziedzinie nauk przyrodniczych Szczepanik musiał zrezygnować ze studiów wyższych. Zapisał się do seminarium nauczycielskiego w Krakowie, a po jego ukończeniu rozpoczął pracę jako nauczyciel ludowy w rejonie Krosna.
W Korczynie, gdzie uczył w szkole ludowej, dość dobrze był rozwinięty przemysł tkacki. Młody nauczyciel, objawiający od wczesnej młodości zainteresowanie techniką, poznaje tam cały proces tkania. Szczepanik notuje mnóstwo pomysłów wynalazczych, poczynając od ulepszeń maszyny Jacquarda, na której tkano wzorzyste materiały, a kończąc na silnikach elektrycznych, telegrafie do przesyłania rysunków i . lotnictwie.
Jego notatki świadczą, iż uległ urokom techniki, która w tym okresie znajdowała się w stadium burzliwego rozwoju. Przyszły wynalazca porzuca więc pracę nauczyciela ludowego, przenosi się do Krakowa, gdzie prowadzi sklepik z przyborami fotograficznymi i wykonuje doświadczenia w dziedzinie fotografii.
Pierwszym jego wynalazkiem jest metoda przygotowania wzorców (tzw. patronów), niezbędnych do tkania na maszynach Jacguarda, które wymagały wcześniej niezwykle żmudnej pracy przygotowawczej, do której potrzebni byli wykwalifikowani tkacze. Szczepanik zastosował metodę optyczno - fotograficzną, ulepszył wybijanie kart wzornicowych i zastosował elektryczne sterowanie wspominaną maszyną. W rezultacie tych wynalazków można było tkać wzorzyste gobeliny o niesłychanie delikatnym rysunku i reprodukować z powodzeniem nawet dzieła sztuki malarskiej.
Wynalazek zyskał duży rozgłos i wkrótce znaleźli się finaliści wietrzący dobry interes. W roku 1898 zostało założone we Wiedniu towarzystwo akcyjne do eksploatacji wynalazków Szczepanika, następne przedsiębiorstwa powstały w Belgii i Francji. Jednakże przeważającą część zysków zgarniali finansiści. Nie zrażony tym autor wynalazków pracował nieustannie nad dalszymi pomysłami i ulepszeniami. Niestety wskutek spekulacji prowadzonej przez finansistów i braku jego życiowego doświadczenia, towarzystwo zbankrutowało i Szczepanik musiał opuścić Wiedeń. Zamieszkał u swojego teścia w Tarnowie.
W latach 1905-1914 prowadził prace nad fotografią kolorową i uzyskał, mimo trudnych warunków materialnych, szereg patentów. Za laboratorium służył mu pokoik na strychu, którego wyposażenie było nadzwyczaj skromne. Jest to okres konsolidacji przemysłu filmowego. Szczepanik z kolei zaczyna pracować nad filmem barwnym i dźwiękowym. Mimo braku odpowiednich wzmacniaczy, dochodzi do oryginalnych rozwiązań.
Wojna i okres powojenny z całym ówczesnym chaosem utrudniają wynalazcy wprowadzenie pomysłów w życie. Udaje mu się dokonać kolorowych zdjęć filmowych z Alp Szwajcarskich, które budzą zachwyt w Bazylei i Zurychu, gdzie zostały wyświetlone. Niestety nie miał Szczepanik szczęścia i wyprzedzają go Amerykanie ze swym systemem Technicolor, w który włożyli miliony dolarów.
Ciężkie przeżycia i trudności materialne, a także nieustanna praca podkopały jego zdrowie. W roku 1926 umiera, nie doczekawszy się sukcesów swojej metody filmu barwnego.
W wspomnianej wyżej biografii wymienionych zostało tylko kilka z kilkudziesięciu jego wynalazków. Tak na przykład był on jeszcze twórcą między innymi: kamizelki kuloodpornej, aparatu do modelowania (fotosculptor), samoczynnego regulatora ciągu kominowego, autorem patentów na urządzenia telewizyjne (telektroskop), na trójbarwny raster do fotografowania, na kolorymetr (aparat do dokładnego określania jakościowego i ilościowego rozmaitych barw), na film dźwiękowy i wielu innych.
Wkład Szczepanika w rozwój techniki na przełomie XIX i XX wieku świadczy, że był to wynalazca wysokiej klasy, który mimo niepowodzeń, zapewnił sobie trwałe miejsce w historii techniki.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
