Strona o tatrzańskim klimacie jest troszkę rozbudowana, więc na początek krótki spis tego, co tutaj można znaleźć (z kotwicami -> kliknięcie przenosi we właściwą część tekstu):
- Ogólny opis
- Piętra klimatyczne
- Sezon letni
- Statystyki meteorologiczne
- Więcej dla zainteresowanych
A.
Tatry to wspaniała, magiczna kraina. Jednak dostęp do niej często bywa mocno utrudniony przez siły natury. Te góry przez wieki były nieosiągalne dla człowieka. Otóż posiadają bardzo surowy klimat górski, który zaostrza się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. Standardowo „im wyżej, tym zimniej” – temperatura spada średnio o ok. 0,6°C/100 m (zaś podczas występowania południowego wiatru halnego lub północnego wiatru typu bora ta różnica może sięgać nawet ok. 1°C/100 m). Wspomniana zasada zostaje zaburzana głównie w okresie zimowym, kiedy często występują inwersje temperatury. Co prawda wtenczas nie robi się nagle im wyżej, tym cieplej (zwłaszcza w przypadku szczytów zostaje zachowana zasada im wyżej, tym zimniej), ale za to w zagłębieniach terenu może gromadzić się zimne powietrze. Stąd też podczas tych zjawisk zdarzają się silne mrozy w kotlinach podtatrzańskich (zwłaszcza wcześnie rano po długiej nocy), zaś w samych Tatrach najzimniejsze mogą być doliny lub wysoko położone kotły górskie, gdzie jak przypuszczam, w skrajnych przypadkach możliwe są nawet ponad 40-stopniowe mrozy. W sezonie letnim inwersje również się pojawiają (głównie w sierpniu i we wrześniu), ale znacznie rzadziej niż w zimie. Poza tym letnie zaburzenia spadku temperatury wraz ze wzrostem wysokości bywają zdecydowanie słabsze od tych zimowych. Inwersje to zjawiska typowe dla terenów górskich, ich występowaniu sprzyjają m.in. wyżowa pogoda, długa noc, ciężkie, zimne i suche powietrze oraz bezchmurne niebo.
Klimat Tatr w wyższych partiach jest tak ostry, że można go porównać nawet do klimatu północnych zakątków Skandynawii. Zimy trwają bardzo długo (ponad pół roku – od października do maja), zaś atak zimowej aury może się pojawić o każdej porze roku (nawet w środku lipca). Z kolei dni upalne (z T max > +30°C) prawie w ogóle nie występują – prawdopodobne są jedynie w najniższych partiach, gdzie i tak pojawiają się bardzo rzadko. Jednak nie zmienia to faktu, iż czasami na stromych podejściach w sezonie letnim (zwłaszcza w świetle mocnego słońca) ”odczuwalnie” może zrobić się gorąco (nawet wysoko n.p.m.). Z drugiej strony silne wiatry często zwiększają odczucie zimna (szczególnie na graniach kurtka może być przydatna nawet w te najcieplejsze dni). Tatrzańskie wiatry bywają bardzo porywiste (najsilniejsze porywy wiatru nieraz znacznie odbiegają od średniej prędkości w danym dniu).
Co ciekawe, na szczytach Tatr najzimniejszym miesiącem jest luty (a nie styczeń), zaś najcieplejszymi lipiec i sierpień (przy czym sierpień okazał się najcieplejszy na najwyższych tatrzańskich szczytach w latach 2000 – 2013). Poza tym dla strefy wysokogórskiej charakterystyczne jest to, iż październik może być znacznie cieplejszy od kwietnia (np. na Łomnicy średnio o 3,14°C dla lat 2000 – 2014). Podobnie listopad bywa wyraźnie cieplejszy od marca (np. na Łomnicy średnio o 3,79°C dla lat 2000 – 2014). Jednym z powodów tych różnic może być albedo – otóż w wyższych partiach Tatr przeważnie zalega sporo śniegu w trakcie całego okresu marzec – kwiecień (co ogranicza nagrzewanie gruntu przez promienie słoneczne), zaś w październiku, a nawet w listopadzie czasem mogą występować dni bez ciągłej pokrywy śnieżnej. W dodatku istotny wpływ mają zjawiska inwersji, które trochę zawyżają średnie temperatury na tatrzańskich szczytach w miesiącach z długimi nocami…
Poza tym w Tatrach wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. rośnie suma opadów (co prawda największe ulewy omijają najwyższe partie Tatr, ale za to tam występują duże sumy opadów w okresie zimowym od listopada do marca). Stąd też w wyższych partiach Tatr średnia roczna suma opadów może przekraczać 1800 mm. W dodatku dokładny rozkład opadów może być bardzo zróżnicowany z tego względu, że poszczególne zakątki Tatr posiadają swój własny mikroklimat (np. Dolina Pięciu Stawów Polskich, czy też Dolina Staroleśna wyróżniają się obfitymi opadami). Oprócz tego wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. rośnie udział śniegu w łącznej rocznej sumie opadów (na najwyższych szczytach istotne są również osady szadzi). Maksimum grubości pokrywy śnieżnej zazwyczaj występuje w marcu lub kwietniu. Spore masy śniegu powodują zagrożenie lawinowe (zwłaszcza w okresie od grudnia do maja -> największe ryzyko bywa tuż po intensywnych śnieżycach, kiedy pokrywa śnieżna jest niestabilna).
Strefa wysokogórska różni się od niższych partii Tatr rozkładem zachmurzenia i opadów. Wysoko n.p.m. maksimum zachmurzenia przeważnie przypada na czerwiec, a minimum na wrzesień i październik (wtedy też nieraz pojawiają się dni z rewelacyjną widocznością przekraczającą 50 km). Z kolei najbardziej słonecznym miesiącem jest sierpień (najwyższa średnia ilość godzin słonecznych dzięki dłuższym dniom niż w 2 następnych miesiącach, a także dzięki mniejszemu zachmurzeniu niż w maju, w czerwcu i w lipcu). W okresie od sierpnia do października występuje największa średnia ilość dni bez opadów, stąd też te 3 miesiące często zapewniają korzystne warunki do uprawiania turystyki górskiej (a zwłaszcza sierpień ze względu na łagodną temperaturę powietrza).
Maksimum opadów występuje w lipcu (przy czym w najwyższych partiach Tatr podobne albo nawet wyższe sumy opadów mogą występować w miesiącach zimowych, np. styczeń, marzec), a minimum w październiku (w przypadku wysokich szczytów również wrzesień wyróżnia się jako suchy miesiąc – zaś zupełnie inaczej jest na niższych wysokościach, gdzie najmniejsze sumy opadów przypadają głównie na okres zimowy). Już dość istotne różnice można znaleźć w zestawieniu wykresu średnich sum opadów na Łomnicy (jeden z najwyższych tatrzańskich szczytów) z podobnym wykresem dla znacznie niższego Kasprowego Wierchu. Stąd też wyraźnie widać, że wysokość n.p.m. ma naprawdę spory wpływ na rozkład opadów w poszczególnych miesiącach.
W Tatrach każda zima pozostawia po sobie spore masy twardego, zlodowaciałego śniegu, który w następnych miesiącach przeobraża się w firn (ma większą gęstość od śniegu, ok. 0,4 – 0,8 g/cm3, składa się z ziaren lodu i powietrza). Większość z tych zimowych pozostałości znika jeszcze przed początkiem kolejnej zimy, jednak surowy tatrzański klimat zapewnia warunki (niskie temperatury oraz duża ilość opadów w miesiącach zimowych wysoko n.p.m.) do powstawania licznych płatów lodu i firnu, które są w stanie wytrzymać przynajmniej 2 sezony ablacyjne (np. płat pod Żabią Turnią Mięguszowiecką, płat pod Bulą pod Rysami). Współcześnie najwyższą formą tatrzańskiego zlodowacenia są lodowczyki (mogą zawierać lód firnowy o gęstości ok. 0,8 – 0,9 g/cm3). W przypadku niektórych lodowczyków w ogóle nie zaobserwowano całkowitego stopnienia (np. Lodowczyk Miedziany, Lodowczyk Mięguszowiecki). W Tatrach klimatyczna granica wiecznego śniegu przebiega na wysokości ok. 2300 m n.p.m., jednakże na szczytach i graniach nie ma dobrych warunków do akumulacji śniegu i powstawania lodowców. Stąd też prawie wszystkie tatrzańskie płaty lodu i firnu znajdują się poniżej wspomnianej granicy wiecznego śniegu, w zacienionych zakątkach (u podnóża ścian skalnych) i utrzymują się m.in. dzięki dodatkowemu zasilaniu przez lawiny i mniejsze zsypy śnieżne…
B.
Piętra klimatyczne (wg prof. Mieczysława Hessa):
- umiarkowanie chłodne (+4°C; +6°C) - poniżej 1200 m n.p.m. (ekspozycja południowa), poniżej 1100 m n.p.m. (ekspozycja północna)
- chłodne (+2°C; +4°C) – 1200 – 1600 m n.p.m. (ekspozycja południowa), 1100 – 1550 m n.p.m. (ekspozycja północna)
- bardzo chłodne (0°C; +2°C) – 1600 – 2050 m n.p.m. (ekspozycja południowa), 1550 – 1850 m n.p.m. (ekspozycja północna)
- umiarkowanie zimne (-2°C; 0°C) – 2050 – 2350 m n.p.m. (ekspozycja południowa), 1850 – 2200 m n.p.m. (ekspozycja północna)
- zimne (-4°C; -2°C) – powyżej 2350 m n.p.m. (ekspozycja południowa), powyżej 2200 m n.p.m. (ekspozycja północna)
C.
Skupię się tutaj na okresie letnim (czerwiec – wrzesień).
Ze względu na temperaturę i mniejsze ilości śniegu, jest to okres najbardziej sprzyjający turystyce górskiej. Szczególnie lipiec i przede wszystkim sierpień (przeważnie bardziej stabilna aura niż w lipcu – czyli mniej opadów i większa szansa na dni słoneczne) sprzyjają tej turystyce, gdyż czerwiec i wrzesień nierzadko przynoszą „zimowe trudności”. Ruch turystyczny jest mocno uzależniony od pogody i warunków na szlakach, stąd też sierpień to ten miesiąc, w którym co roku występuje największe „oblężenie Tatr”. Jednakże nawet w lipcu i w sierpniu nie można być spokojnym o pogodę w tych górach. Otóż Tatry posiadają bardzo dynamiczną aurę (niestabilność, nagłe załamania), a także zjawiska atmosferyczne tam występujące nieraz cechują się nadzwyczajną gwałtownością (np. śnieżyce, burze, ulewy, wichury, zaskakujące podmuchy wiatru (porywy również w sezonie letnim mogą przekraczać 200 km/h)). Stąd też tak naprawdę poziom trudności wyprawy w znacznej mierze uzależniony jest od pogody i warunków na szlakach. Podczas trudnych warunków nawet z pozoru łatwe szlaki mogą okazać się ekstremalnym wyzwaniem. Dlatego też przed wyprawą warto mieć dobre informacje dotyczące prognoz pogody i aktualnych warunków na szlakach (patrz przydatne linki), aby nie dać się zaskoczyć i posiadać właściwe przygotowanie…
Klimat tatrzański co prawda jest surowy, jednak ma też swoje plusy -> otóż w Tatrach niewątpliwie można liczyć na rozmaite fantastyczne zjawiska, które czasem potrafią bardzo urozmaicić górskie przygody. Ten fakt stanowi jeden z głównych powodów, dla których warto zgłębiać tajniki skomplikowanego tatrzańskiego klimatu.
D.
- Statystyki meteorologiczne:
[Opracowane w arkuszu kalkulacyjnym, na podstawie danych z Ogimetu - zakres od 2000 roku do czerwca 2013]
- W Tatrach znajdują się dwa szczyty, na których zlokalizowano wysokogórskie stacje meteorologiczne:
- Kasprowy Wierch (Kasprov vrch) [1987 m n.p.m.] – Tatry Zachodnie
- Łomnica (Lomnický štít) [2634 m n.p.m.] – Tatry Wysokie
Zestawienie statystyk dla tych dwóch szczytów wiele „mówi” o tatrzańskim klimacie – to pokazuje jak wysokość n.p.m. może wpływać na warunki atmosferyczne. W dodatku warto zaznaczyć, że istnieją bardzo duże różnice w cechach klimatycznych między graniami a dolinami. Przy czym niestety brakuje takiej wysokogórskiej stacji meteorologicznej, która byłaby położona w górnym piętrze jakiejś doliny (np. w kotle).
Kasprowy Wierch:
- średnia roczna temperatura: 0,05°C
- średnia temperatura:
- najcieplejszego roku: 0,79°C (2002)
- najzimniejszego roku: -0,91°C (2004)
- najcieplejszego miesiąca: +11,01°C (lipiec 2006)
- najzimniejszego miesiąca: -12,1°C (luty 2012)
- maksymalna temperatura: +22,2°C (21.08.2000, 20.07.2007, 20.08.2012)
- minimalna temperatura: -26,9°C (13.12.2001)
- średnia roczna suma opadów: 1715 mm
- suma opadów:
- największa w roku: 2544 mm (2001) -> [możliwe, że było trochę więcej mm]
- najmniejsza w roku: 1363 mm (2012)
- największa w miesiącu: 617 mm (lipiec 2001)
- najmniejsza w miesiącu: 2 mm (listopad 2011)
- największy opad: 132 mm (22.08.2009)
* „doba opadowa” na Kasprowym Wierchu zaczyna się o godz. 6 UTC i kończy się o 6 UTC następnego dnia…
- pokrywa śnieżna:
- maksimum: 335 cm (21.03.2009)
- średnie roczne maksimum: 203 cm
- największa w sezonie letnim: 85 cm (11.06.2005)
- największy przyrost w 1 dzień: 55 cm (z 2 do 57 cm – 16/17.05.2010)
- największy przyrost w 1 miesiącu: 150 cm (z 40 do 190 cm – styczeń 2012)
* pomiary pokrywy śnieżnej na Kasprowym Wierchu dokonywane są 1 raz na dobę (godz. 6 UTC)…
- ilość dni:
- z mrozem (T min < 0°C): średnio w roku: 218 ; najwięcej: 227 (2001, 2004)
- mroźnych (T max < 0°C): średnio w roku: 135 ; najwięcej: 154 (2008)
- bardzo mroźnych (T max < -10°C): średnio w roku: 19 ; najwięcej: 33 (2005)
- bez opadów (średnio w roku): 123
- aktywność burzowa:
- średnia ilość dni z burzą/sezon: 34 dni
- największa ilość dni z burzą w 1 sezonie: 48 dni (2002)
- najwyższa średnia ilość dni z burzą/miesiąc: 9 dni (lipiec)
- największa ilość dni z burzą w 1 miesiącu: 18 dni (lipiec 2012)
Łomnica:
- średnia roczna temperatura: -2,92°C
- średnia temperatura:
- najcieplejszego roku: -2,13°C (2011)
- najzimniejszego roku: -3,75°C (2005)
- najcieplejszego miesiąca: +7,15°C (lipiec 2006)
- najzimniejszego miesiąca: -14,96°C (luty 2012)
- maksymalna temperatura: +18,3°C (30.07.2005)
- minimalna temperatura: -29,2°C (28.02.2005)
- średnia roczna suma opadów: 1896 mm
- suma opadów:
- największa w roku: 2394 mm (2007)
- najmniejsza w roku: 1340 mm (2003)
- największa w miesiącu: 456 mm (marzec 2009)
- najmniejsza w miesiącu: 0 mm (listopad 2011)
- największy opad: 86 mm (1.09.2010)
* „doba opadowa” na Łomnicy zaczyna się o godz. 6 UTC i kończy się o 6 UTC następnego dnia…
- pokrywa śnieżna:
- maksimum: 410 cm (25.03.2009)
- średnie roczne maksimum: 291 cm
- największa w sezonie letnim: 299 cm (1.06.2004)
- największy przyrost w 1 dzień: 101 cm (z 270 do 371 cm – 3/4.02.2007)
- największy przyrost w 1 miesiącu: 200 cm (z 13 do 213 cm – listopad 2006)
* pomiary pokrywy śnieżnej na Łomnicy dokonywane są 2 razy na dobę (godz. 6 UTC i 18 UTC)…
- ilość dni:
- z mrozem (T min < 0°C): średnio w roku: 265 ; najwięcej: 283 (2004)
- mroźnych (T max < 0°C): średnio w roku: 183 ; najwięcej: 197 (2004)
- bardzo mroźnych (T max < -10°C): średnio w roku: 43 ; najwięcej: 66 (2005)
- bez opadów (średnio w roku): 137
E.
… więcej dla zainteresowanych (bardziej szczegółowe statystyki we wpisach podsumowujących poszczególne miesiące – zakres od 2000 roku):
-> Kasprowy Wierch – styczeń
-> Łomnica – styczeń
-> Kasprowy Wierch – luty
-> Łomnica – luty
-> Kasprowy Wierch – marzec
-> Łomnica – marzec
-> Kasprowy Wierch – kwiecień
-> Łomnica – kwiecień
-> Kasprowy Wierch – maj
-> Łomnica – maj
-> Kasprowy Wierch – czerwiec
-> Łomnica – czerwiec
-> Kasprowy Wierch – lipiec
-> Łomnica – lipiec
-> Kasprowy Wierch – sierpień
-> Łomnica – sierpień
-> Kasprowy Wierch – wrzesień
-> Łomnica – wrzesień
-> Kasprowy Wierch – październik
-> Łomnica – październik
-> Kasprowy Wierch – listopad
-> Łomnica – listopad
-> Kasprowy Wierch – grudzień
-> Łomnica – grudzień
- Tatrzański klimat w różnych miesiącach pokazuje inne swoje oblicze, więc wpisy z powyższej listy oprócz statystyk zawierają także krótkie opisy warunków, które są charakterystyczne dla danej pory roku;
- Po zakończeniu każdego miesiąca odpowiednie wpisy będą aktualizowane;
- Natomiast raz na jakiś czas ta seria może być poprawiana i rozbudowywana o nowe ciekawostki;
- W dodatku od sierpnia 2013 wprowadziłem serię wpisów z podsumowaniami minionej pogody w Tatrach;
- Wszystkie statystyki zostały uzyskane w oparciu o własne analizy wykonane w arkuszu kalkulacyjnym (wg danych z ogimetu).
GRUPA MEDIA INDORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Grupa GMI
