 Zioła opis
Tasznik pospolity, synonim tobołek pastuszy (łac. Capsella bursa-pastoris (L.) Medikus, ang. shepherd’s purse) należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae; dawniej krzyżowe – Cruciferae). Łacińska nazwa nawiązuje do kształtu owocu (łuszczynki), która przypomina pasterskie torby. Roślina prawdopodobnie pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Obecnie jest pospolitym, trudnym do wytępienia chwastem, szeroko rozpowszechnionym w krajach półkuli północnej. Rośnie masowo na polach, pastwiskach, ugorach, rumowiskach, przy drogach, płotach, murach, w ogrodach (1-4).
Opis botaniczny
Tasznik pospolity jest niewymagającą rośliną jednoroczną lub dwuletnią, wytwarzającą przy ziemi rozetę pierzastodzielnych lub zatokowo-ząbkowanych liści, które zwężają się w krótki ogonek. Wysoka łodyga, osiągająca do 60 cm wysokości, pokryta jest znacznie mniejszymi ząbkowanymi, zwykle siedzącymi listkami, strzałkowatymi w nasadzie. Na szczycie pojedynczej lub rozgałęzionej łodygi rozwijają się stopniowo zebrane w grono drobne, białe, rzadziej jasnoróżowe kwiaty o długości 4-6 mm, które szybko przekwitają (1, 2, 5, 6). Owoc C. bursa-pastoris to trójkątna, szeroka łuszczynka, z sercowatym wycięciem na szczycie, zawierająca 10-20 bardzo szybko dojrzewających nasion, o długości do 1 mm. Tobołki pastusze kwitną i owocują od wiosny do jesieni. W ciągu okresu wegetacji rozwija się kilka pokoleń, stąd roślina jest trudnym do zwalczenia chwastem. Kształt owoców tasznika pozwala odróżnić go od podobnych tobołków polnych. Ziele tasznika ma słaby, swoisty zapach i słonawo-gorzkawy smak, który z czasem przechodzi w ostry (7).
Tasznik w przeszłości
Ziele tasznika jest wykorzystywane przez człowieka co najmniej od ośmiu tysięcy lat. Nasiona tobołek pastuszych zostały znalezione podczas badań archeologicznych w wykopaliskach jednej z osad neolitycznych w Catalhoyuk w Turcji, datowanej na około 5950 rok przed naszą erą (8). Wzmianka o taszniku pojawiła się w najstarszym chińskim zielniku cesarza Shen Nunga (z około 2700 roku przed naszą erą). Zaliczył on tasznik do grupy 20, tak zwanych „książęcych ziół” (w tej grupie znajduje się również żeń-szeń) (7). W medycynie tybetańskiej ziele tasznika stosowane było jako środek przeciwwymiotny, a także w terapii chorób płuc, nerek i układu nerwowego (9).
Informacje na temat tasznika możemy znaleźć również w dziełach Hipokratesa (2). W dawnej medycynie europejskiej tasznik był używany jako środek diuretyczny, ściągający, przeciwkrwotoczny w krwawieniach różnego pochodzenia, np. w krwawych biegunkach, hemoroidach, obfitych i bolesnych miesiączkach, a także jako substytut sporyszu w krwawieniach macicznych (8, 10). W podobnych celach leczniczych tasznik wykorzystywali Indianie. Podczas I wojny światowej był używany jako hamujący krwawienie, gdy inne leki nie były dostępne (7).
Związki czynne
W zielu tasznika obecne są aminy biogenne (do 1%), takie jak cholina, acetylocholina, tyramina, histamina; liczne aminokwasy: prolina (największy udział), walina, ornityna, kwas α- i γ-aminomasłowy; flawonoidy (glikozydy kwercetyny, m.in. rutyna oraz glikozydy diosmetyny, kemferolu, luteoliny, hesperetyny); kwasy alifatyczne: kwas fumarowy i kwasy aromatyczne (chlorogenowy, syryngowy, wanilinowy, kumarowy); glukozynolaty (synigryna); witaminy: A, K, C (w 100 g liści do 136 mg); związki mineralne: sole potasu i wapnia (w stosunkowo dużych ilościach, zwłaszcza sole potasu); peptydy; olejek eteryczny (główny składnik kamfora); kardenolidy, a także alkaloidy o nieokreślonej dotąd strukturze (5, 9-13).
Badania farmakologiczne
Aktywność biologiczna ziela tasznika została potwierdzona w badaniach w warunkach in vitro i in vivo. W prowadzonych eksperymentach dowiedziono, m.in. działania przeciwzapalnego, wpływu na mięśnie gładkie macicy i na pracę mięśnia sercowego oraz aktywności przeciwnowotworowej C. bursa-pastoris.
Działanie przeciwzapalne wyciągów wodnych z C. bursa-pastoris zostało potwierdzone w eksperymentach na szczurach. Po dootrzewnowym podaniu ekstraktu, obrzęk łapy szczura indukowany dekstranem oraz karageniną zmniejszał się odpowiednio u 50% po podaniu 300 mg/kg i u 30% po podaniu 20 mg/kg badanych zwierząt (11). Celem innego eksperymentu było ustalenie przeciwwrzodowej aktywności wyciągów alkoholowych z C. bursa-pastoris. W testach przeprowadzonych na szczurach wyciągi podane dootrzewnowo nie zmniejszały sekrecji soków trawiennych, ale przyspieszały gojenie istniejących już wrzodów (12).
Surowiec zmniejszał, wywołaną podaniem histaminy i serotoniny, przepuszczalność naczyń włosowatych u świnek morskich. Podobny efekt potwierdzono u myszy, dla wyizolowanych z surowca flawonoidów (12).
Badania prowadzone na komórkach mięśni gładkich, izolowanych z macicy królików i świnek morskich, dowiodły, że wodne wyciągi z ziela tasznika (1-2 mg surowca/ml) wzmagają napięcie mięśni tego narządu (11, 14). Niezidentyfikowane substancje, częściowo o charakterze polipeptydów, w badaniach in vitro na izolowanych macicach szczurów wykazywały działanie oksytocynopodobne. Dowiedziono, że aktywność skurczowa była porównywalna z aktywnością wywoływaną przez 0,1 j.m. oksytocyny oraz, że była hamowana przez konkurencyjne inhibitory oksytocyny, lecz nie ulegała zmianom pod wpływem atropiny (10-13). Wyniki badań in vivo potwierdziły wpływ otrzymanej z tasznika frakcji związków rozpuszczalnych w wodzie, na zwiększenie spontanicznej aktywności mięśniówki macicy szczurów (11, 13). Stwierdzono też, że dwa dotąd niezidentyfikowane związki alkaloidowe zwiększały aktywność macicy (10, 12) .
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
