Aklimatyzacja
** Aklimatyzacja na duzych wysokosciach
...to przystosowanie sie do innych, nowych dla danego organizmu warunków klimatycznych lub geograficznych.
Aklimatyzacja nazywamy równiez czas niezbedny dla stopniowego dostosowania sie organizmu ludzkiego do rozrzedzonego powietrza na duzych wysokosciach i co za tym idzie do zmniejszonej ilosci tlenu w powietrzu.
Czlowiek który znalazlby sie nagle np. na szczycie 4 tysiacznika w ciagu kilku minut straci przytomnosc i umrze! Gdyby jednak zastosowal sie do zasad aklimatyzacji jest w stanie zdobyc ten szczyt nawet bez stosowania dodatkowego tlenu.
** Duze wysokosci
Wysokosc definiujemy za pomoca ponizszej skali:
duza (2438 - 3658 m),
bardzo duza (3658 - 5487 m)
niezwykle duza (5500 m i powyzej)
** Reakcje organizmu na rozrzedzenie powietrza
Stezenie tlenu na poziomie morza wynosi okolo 21% a cisnienie atmosferyczne 760 mmHg. Wraz ze wzrostem wysokosci, stezenie tlenu pozostaje to samo, ale rozrzedza sie powietrze i ilosc czasteczek tlenu w oddechu maleje.
Na wysokosci Mont Blanc (4810m n.p.m.) cisnienie atmosferyczne wynosi juz tylko 410 mmHg, jest wiec w przyblizeniu o 45% czasteczek tlenu mniej w oddechu, natomiast na Mont Everest (8848m n.p.m.) juz tylko 250 mmHg. Aby w wystarczajacy sposób dotlenic organizm, szybkosc oddechu, nawet podczas odpoczynku, musi wzrosnac. Ta dodatkowa wentylacja podnosi zawartosc tlenu we krwi, ale nigdy do takiej jaka jest na poziomie morza. Poniewaz ilosc tlenu wymagana przez organizm jest na kazdej wysokosci jednakowa, organizm musi przystosowac sie do zmniejszonej ilosci tlenu. Dodatkowo, duze wysokosci i nizsze cisnienie powietrza powoduja odplyw krwi z naczyn wloskowatych co moze spowodowac zator krwi w plucach i w mózgu. Dluzszy pobyt na duzych wysokosciach bez odpowiedniej aklimatyzacji moze prowadzic do potencjalnie groznych chorób zagrazajacych nawet zyciu.
Nalezy równiez pamietac, ze:
• Im szerokosc geograficzna wyzsza, tym mniejsze cisnienie atmosferyczne na tej samej wysokosci n.p.m.
• Zima cisnienie atmosferyczne jest nizsze niz latem na tej samej wysokosci.
• Podczas zalamania pogody cisnienie atmosferyczne obniza sie.
Wentylacja
Podstawowa i pierwsza reakcja organizmu na spadek zawartosci tlenu w powietrzu jest wzrost liczby oddechów na minute (norma to 14-20/min). Ma to juz miejsce od wysokosci 1500m n.p.m. Wzrasta równiez glebokosc oddechu.
Alkohol i srodki nasenne hamuja ta reakcje. Po okolo 4-7 dniach organizm osiaga maksymalna wentylacje na danej wysokosci.
Erytropoetyna
Obnizenie tlenu we krwi stymuluje nerki do produkcji erytropoetyny, hormonu, który pobudza szpik kostny do produkcji krwinek czerwonych (erytrocytów). Wiecej erytrocytów we krwi oznacza mozliwosc transportu wiekszej ilosci tlenu. Po 4-5 dniach pojawiaja sie pierwsze nowe erytrocyty, dopiero po tygodniach przebywania na duzych wysokosciach ich ilosc jest optymalna. Organizm produkuje tez wiecej odpowiedniego enzymu, który ulatwia uwolnienie tlenu z hemoglobiny do tkanek ciala.
** Zmiany klimatyczne
Oprócz zmian cisnienia atmosferycznego (opisanego w powyzszym akapicie) wraz ze wzrostem wysokosci n.p.m. wystepuja równiez faktyczne i odczuwalne zmiany temperatury i promieniowania UV.
Temperatura otoczenia
Temperatura otoczenia obniza sie okolo 6.5 °C co 1000m. W górach wystepuja ogromne wahania temperatury powodowane np. przez odbijanie sie promieni slonca od lodowca podczas bezwietrznej pogody.
Promieniowanie UV
Przenikalnosc promieniowania UV przez atmosfere zwieksza sie o 4% co 300m. W górach wysokich wystepuje zjawisko tzw. wysokosciowej pustyni. Wode mozna zdobyc tylko poprzez umiejetne topienie sniegu lub lodu.
** Objawy choroby wysokosciowej
Brak przygotowania sie do wysokogórskiej wedrówki – brak odpowiedniej aklimatyzacji moze byc przyczyna Choroby wysokogórskiej - AMS (Acute Mountain Sickness).
Mozemy bowiem sie nabawic ostrego bólu glowy, nudnosci i ogólnego oslabienia . Jesli nasz stan sie pogorszy, mozemy miec powaznie problemy z dalsza wspinaczka. Niezbedne jest wiec poznanie fizjologicznych konsekwencji podrózowania na duzych wysokosciach.
** Predyspozycje do choroby
Takie czynniki jak wiek, plec i uwarunkowania fizyczne nie sa powiazane z podatnoscia na chorobe wysokogórska. Niektórzy ludzie na nia cierpia bedac podatniejszymi na zachorowanie niz inni, inni - nie. Wiekszosc ludzi moze wspinac sie bez wiekszych dolegliwosci.
Jesli natomiast ktos nigdy dotad nie wedrowal na wysokosciach powyzej 2500 m, musi zachowac ostroznosc. Jesli ktos juz byl na takich wysokosciach, najprawdopodobniej moze tam wrócic bez obaw, pod warunkiem, ze przejdzie odpowiednia aklimatyzacje.
Tempo aklimatyzowania sie organizmu jest równiez cecha indywidualna.
Czas utraty aklimatyzacji równa sie czasowi jej uzyskania.
** Zalecenia aklimatyzacyjne
Glówna przyczyna powstawania choroby wysokogórskiej jest wspinanie sie w szybkim tempie na duza wysokosc. Proces aklimatyzacji /przyzwyczajania sie do nowych warunków/ zazwyczaj trwa od 1 do 3 dni. W tym okresie, mozna przystosowac sie do zmniejszenia czasteczek tlenu w wdychanym powietrzu na danej wysokosci.
Aby sie dobrze zaaklimatyzowac to powyzej 2500m n.p.m.:
- powinno sie unikac bezposredniego transportu powyzej 2750m n.p.m. i w wyzsze partie gór nalezy udac sie pieszo;
- jesli natomiast lecimy lub jedziemy na duza wysokosc, nie mozemy przeciazac organizmu i nie powinnismy przemieszczac sie wyzej przez pierwsza dobe;
- róznica wysokosci pomiedzy kolejnymi noclegami nie powinna byc wyzsza niz 300m;
- maksyma himalaistów brzmi „Wspinaj sie wysoko, a spij nisko". Mozna wspiac sie ponad 300m na dzien, pod warunkiem, ze cofamy sie i spimy na mniejszej wysokosci;
- po kazdym 1000 m zdobytej wysokosci nalezy odpoczac przez 1 dzien;
- jesli pojawiaja sie symptomy choroby wysokogórskiej, nie mozna wspinac sie dalej do momentu kiedy one calkowicie zanikna. Jesli natomiast nasila sie, nalezy bezzwlocznie zejsc w nizsze partie gór;
- aklimatyzacji czesto towarzyszy znaczna utrata wody, trzeba wiec przyjmowac duza ilosc plynów (ok. 3 do 4 kwart na dzien). Mocz powinien byc obfity i klarowny;
- bezwzglednie unikajmy tytoniu i alkoholu oraz innych srodków odurzajacych jak srodki uspokajajace i tabletki nasenne. Takie srodki hamuja szybkosc oddychania w czasie snu i powoduja nasilenie symptomów;
- jedzmy specjalnie spreparowana zywnosc (dla potrzeb wspinaczki) o duzej zawartosci weglowodanów (ponad 70% kalorii powinno pochodzic z weglowodanów);
- proces aklimatyzacji jest hamowany przez odwodnienie, przemeczenie, alkohol i inne srodki antydepresyjne;
** Strefa smierci
Strefa, w której procesy adaptacyjne czlowieka przegrywaja z procesami prowadzacymi do wyniszczenia organizmu ludzkiego.
Nie mozliwym jest dlugotrwale przebywanie czlowieka powyzej 5800m n.p.m. bez dodatkowego tlenu. Niedotlenienie sluzówki jelit powoduje zaburzenia wchlaniania weglowodanów i tluszczy. Spada masa ciala, organizm nie tylko spala nadmiar tluszczu, ale wykorzystuje równiez bialka zawarte w miesniach. Powyzej 8000m n.p.m. proces wyniszczenia organizmu jest tak szybki, iz smierc nastepuje po kilku dniach. Moze dojsc do sytuacji, gdy topienie sniegu stanie sie czynnoscia za trudna do wykonania. Dochodzi do odwodnienie organizmu, glodu i hipotermii.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Alpinizm z Grupa Media Informacyjne
