 Flora
Flora (z łac. Flora – rzymska bogini kwiatów) – ogół gatunków roślin występujących na określonym obszarze.
Opis
Ze względu na odniesienie czasowe wyróżnia się flory współczesne lub flory dawnych okresów geologicznych, zwane florami kopalnymi (np. flora trzeciorzędu). Zakres flory może być ograniczany także do określonego biotopu (np. flora górska) lub określonej formacji roślinnej (np. flora lasu deszczowego). Flora może być ogólna lub ograniczona do wybranej grupy taksonomicznej lub ekologicznej (np. flora chwastów, flora roślin naczyniowych, flora mchów). Określenie flora bakteryjna oznacza ogół bakterii żyjących w organizmie ludzkim (flora fizjologiczna człowieka) lub w określonym jego miejscu (np. flora bakteryjna jamy ustnej). Ogół grzybów występujących na danym obszarze określano dawniej mianem flory grzybów lub mikoflory, współcześnie stosowany jest termin mikobiota podkreślający brak pokrewieństwa grzybów i roślin.
Pojęcie „flora” utożsamiane jest czasem błędnie z pojęciem roślinność. Tymczasem roślinność oznacza ogół zbiorowisk roślinnych na określonym obszarze. Flora wraz z roślinnością składają się na szatę roślinną danego obszaru.
Flory publikowane
Florami określane są także publikacje zawierające zestawienia gatunków roślin z określonych obszarów. Zwykle wykazy opatrzone są opisami budowy i rozmieszczenia taksonów oraz kluczami do ich oznaczania. Bywają też ilustrowane i często mają postać wielotomowych dzieł. Przykładowo Flora Polska obejmuje 14 tomów wydawanych w latach 1919–1980. Monumentalna Flora Danica wydawana była przez 122 lata od 1761 do 1883. Flora Europaea ukazała się w pierwszym wydaniu w 5 tomach w latach 1964–1993.
Pierwszą osobą, która użyła słowa flora w tytule książki o roślinach określonego obszaru, był XVII-wieczny polski misjonarz Michał Boym. Był on posłem katolickiego cesarza Chin, Yongli (z południowej dynastii Ming) do papieża i napisał bogato ilustrowane dzieło pt. Flora Sinensis („Flora Chin”), które zostało wydane w 1656 roku w Wiedniu i zawierało nowe informacje nie tylko o chińskich roślinach, ale także o zwierzętach.
Szata roślinna Polski
Szata roślinna Polski – wszelkie zbiorowiska roślinne (roślinność) oraz gatunki roślin (flora) występujące na terenie Polski współcześnie oraz w przeszłości. Szata roślinna jest układem dynamicznym, zależnym od przekształceń środowiska. Od wielu wieków i współcześnie czynnikiem determinującym przeobrażenia szaty roślinnej i decydującym o jej wyglądzie jest działalność człowieka (antropopresja). W efekcie, mimo iż w podziale strefowym układów roślinności ziemie polskie znajdują się niemal w całości w strefie lasów zrzucających liście na zimę, tylko niewielka część Polski pokryta jest przez tego rodzaju zbiorowiska.
Kształtowanie się szaty roślinnej Polski
Kolejne zlodowacenia z epoki plejstocenu zamieniały ziemie dzisiejszej Polski w lodową pustynię. W okresach ociepleń, po wycofaniu się lądolodu na ziemie te wracała pokrywa roślinna. Równoleżnikowy układ pasm górskich powodował jednak, że zmiany zasięgów roślin związane ze zmianami klimatycznymi napotykały przeszkody i wiele roślin nie było w stanie ich przetrwać. Dlatego zróżnicowanie szaty roślinnej Polski jest relatywnie znacznie mniejsze od obszarów położonych na podobnej szerokości geograficznej w Ameryce Północnej lub Azji Wschodniej.
Współczesna pokrywa roślinna Polski ukształtowała się po ostatnim zlodowaceniu (zwanym bałtyckim lub Wisły), które miało miejsce w plejstocenie i ustępować zaczęło ponad 12 tys. lat temu. Przez około następnych 2 tysiące lat w krajobrazie uwolnionym od pokrywy lodowej dominowała tundra, z czasem luźne lasy brzozowe i brzozowo-sosnowe. Ponad 9 tys. lat temu rozprzestrzeniać się zaczęły wiązy, leszczyna pospolita, olsza czarna i jesion wyniosły. Około 8 tysięcy lat temu pojawiają się lipy i dęby. W okresie atlantyckim (7700–5100 BP) szeroko rozprzestrzeniły się wielogatunkowe lasy liściaste. Równocześnie nasila się wpływ człowieka na szatę roślinną – zwiększa się udział we florze zbóż, chwastów, gatunków łąkowych, co jest skutkiem rewolucji neolitycznej. Na późniejsze przemiany szaty roślinnej silny wpływ ma zarówno zmieniający się klimat jak i coraz intensywniejsza działalność człowieka.
Flora Polski
W granicach Polski stwierdzono dotychczas występowanie blisko 3000 rodzimych i trwale zadomowionych taksonów w randze gatunku i podgatunku roślin okrytonasiennych Magnoliophyta. Występuje tu poza tym 67 gatunków paprotników Pteridophyta, 910 gatunków mszaków Bryophyta, 2000 gatunków zielenic Chlorophyta, 25 gatunków ramienic i 39 gatunków krasnorostów Rhodophyta.
Roślinność Polski
Niewielkie powierzchnie w Polsce zajmują pierwotne i naturalne fitocenozy. Są to fragmenty lasów (części Puszczy Białowieskiej, niektóre lasy rezerwatowe, trudno dostępne lasy bagienne), dobrze zachowane mokradła i jeziora, roślinność wysokogórska. Dużą powierzchnię zajmują półnaturalne zbiorowiska leśne i łąkowe. Pozostałą powierzchnię pokrywy roślinnej stanowią zespoły synantropijne: segetalne (związane z terenami upraw) oraz ruderalne (związane z przestrzeniami zurbanizowanymi).
Roślinność w Polsce badana i klasyfikowana jest zgodnie z metodologią francusko-szwajcarskiej szkoły fitosocjologicznej (zwanej też środkowo-europejską). Zgodnie z założeniami tej szkoły opracowana została lista zbiorowisk roślinnych Polski. Wraz z akcesją do Unii Europejskiej do praktyki weszła też inna klasyfikacja roślinności – wypracowana w ramach programu CORINE klasyfikacja siedlisk przyrodniczych stosowana do wyznaczania obszarów Natura 2000.
Potencjalna roślinność naturalna
Potencjalna roślinność naturalna Polski formowała by się zgodnie z panującym na terenie kraju potencjałem fizyczno-geograficznym, kształtującym się na przestrzeni lat pod wpływem orografii terenu, działalności lądolodów, wpływu klimatu morskiego i borealno-kontynentalnego. Duże zróżnicowanie czynników teoretycznie mogłoby mieć wpływ na utworzenie się bogatej szaty roślinnej obszaru Polski.
Roślinność potencjalna w Polsce jest dość dobrze opisana wskutek kartowania wykonanego w latach 1972–95 przez zespół naukowców pod przewodnictwem prof. Władysława Matuszkiewicza. Owocem badań była mapa roślinności potencjalnej Polski w skali 1:300 000. Zgodnie z tym opracowaniem na terenie Polski następująco kształtuje się układ głównych typów roślinności potencjalnej:
- żyzne lasy liściaste z klasy Querco–Fagetea – 58,1% (w tym 13,6% powierzchni kraju to siedliska lasów bukowych, 41,6% lasy dębowo-grabowe, 2,9% ciepłolubne dąbrowy)
- ubogie lasy liściaste, kwaśne dąbrowy z klasy Quercetea robori-petraeae – 5,2%
- lasy mieszane i bory iglaste z klasy Vaccinio–Piceetea – 25,3% (13,9% bory mieszane, 10,2% bory sosnowe i 1,2% bory świerkowe)
- roślinność gleb hydrogenicznych (łęgowa i bagienna) – 10,9%
- inne zbiorowiska – 0,5%.
Geobotaniczny podział Polski
Na podstawie kryteriów geobotanicznych obszar kraju podzielony został w hierarchiczny układ jednostek przestrzennych. Podział ten uwzględnia specyfikę szaty roślinnej danego obszaru oraz czynniki geograficzno-historyczne ją kształtującą. Podstawowymi elementami analiz będących podstawą wyróżniania jednostek botaniczno-fizjograficznych są: flora, roślinność, klimat, rzeźba terenu, gleby oraz historia rozwoju roślinności. W XIX w. i na początku XX w. próby fitogeograficznej regionalizacji Polski podjęli m.in. Wincenty Pol i Marian Raciborski. W zależności od specyficznych potrzeb bywają tworzone systemy uwzględniające tylko wybrany typ roślinności, np. zbiorowiska łąkowe lub leśne. Przykładem jest system krain przyrodniczo-leśnych opracowany przez Leona Mroczkiewicza z 1952 r., czy późniejszy Tadeusza Tramplera i jego zespołu z 1990 r., stosowane w polskim leśnictwie lub system podziału na dzielnice rolniczo-klimatyczne Romualda Gumińskiego stosowany w agroklimatologii. Spośród systemów uwzględniających całą szatę roślinną, zwłaszcza naturalną i półnaturalną, najszerzej stosowany jest system opracowany przez Władysława Szafera nawiązujący do systemu Raciborskiego. System jest wpisany w szerszą klasyfikację wykraczającą poza granice Polski. W górach nakładają się na siebie dwa podziały – poziomy i pionowy (piętra roślinności). Znaczna część Polski w tym systemie należy do Prowincji Środkowoeuropejskiej Niżowo-Wyżynnej. Krańce południowo-wschodnie należą do Prowincji Pontyjsko-Pannońskiej, a obszary górskie do Prowincji Środkowoeuropejskiej Górskiej.
Elementy zagrożone
Zestawienie zagrożonych składników polskiej flory publikowane jest w kolejnych, aktualizowanych wydaniach "Czerwonej listy roślin i grzybów Polski". Najnowsza publikacja wydana została w 2016 roku (poprzednia wydana była w 2006)[8] (bardziej znana "Polska czerwona księga roślin" to wybór części taksonów z ww. listy rozszerzony o opisy poszczególnych gatunków).
Na aktualnej liście wymarłych i zagrożonych roślin w Polsce znajdują się 594 gatunki glonów, 92 gatunki wątrobowców i glewików (38,7% gatunków z flory polskiej, z czego 2 już wymarły) oraz 506 gatunków roślin naczyniowych (21% rodzimej flory, z czego 44 taksony wymarły).
Zagrożone w Polsce ekosystemy uwzględnione są w wykazie siedlisk przyrodniczych wymagających ochrony w obszarach Natura 2000. Do najsilniej zagrożonych należą: solniska, jeziora lobeliowe, wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym, murawy kserotermiczne, torfowiska wysokie i nakredowe, bory i lasy bagienne oraz buczyny storczykowe.
Ochrona szaty roślinnej
Ochrona szaty roślinnej realizowana jest w Polsce w ramach ochrony przyrody mającej podstawy konstytucyjne i ustawowe. Ogólne warunki do utrzymania stanu szaty roślinnej tworzyć powinien określony w konstytucji zrównoważony rozwój kraju. Elementy zagrożone i wymagające podejmowania działań zapobiegających ich degradacji chronione są w powierzchniowych formach ochrony przyrody (parki narodowe, rezerwaty, użytki ekologiczne, parki krajobrazowe i obszary Natura 2000). W odniesieniu do ochrony bioróżnorodności gatunkowej wprowadzono także w Polsce ochronę gatunkową roślin. Poza służbami ochrony przyrody działalność związaną z ochroną różnorodności gatunkowej szaty roślinnej w Polsce prowadzą ogrody botaniczne.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
