 Ciekawostki ze świata roślin
Świat roślin jest pełen fascynujących gatunków. Są drzewa, których najniższe gałęzie znajdują się na większej wysokości niż czubki naszych wiekowych dębów, są lilie wodne tak ogromne, że ich liście mogą utrzymać ciężar dziecka, są też rośliny zielne, które mogą być dwa razy wyższe od człowieka. Niektóre z nich rosną w naszej strefie klimatycznej. Drzewa mogą robić wrażenie z powodu swojej wysokości i zasięgu gałęzi. Niektóre z nich mają charakterystycznie płaską koronę i mogą przykrywać dosyć znaczną powierzchnię. Stare dęby, na przykład, wykazują tendencję do wykształcania szerokich koron, a nie rozwijania się w górę. Drzewa mogą żyć przez wiele stuleci - najstarsze i najwyższe rośliny są właśnie drzewami.
Jednak "rekordziści" w świecie roślin to nie tylko drzewa. Znacznie mniejsze rośliny mogą mieć ogromne liście i w wielu ogrodach botanicznych można w lecie podziwiać unoszące się na powierzchni wody liście należące do największych na świecie. Również rośliny, które normalnie nie są szczególnie imponujące, mogą dorastać do pokaźnych rozmiarów, szczególnie wtedy, gdy należą do gatunków długo żyjących i stworzy im się dobre warunki rozwoju.
Najbardziej imponujące wrażenie sprawiają sekwoje z Kaliforni, które dorastają do wysokości przekraczającej 90 metrów.
Największym (ale nie najwyższym) drzewem na Ziemi jest mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum), któremu nadano nazwę "Generał Sherman". Rośnie on w Seąuoia National Park w Kaliforni w USA. Ma ponad 83 metry wysokości, jego pień na wysokości 1,4 m ma obwód 25 metrów. Oblicza się, że z drewna tego drzewa można by zrobić pięć miliardów zapałek. Aby pomóc komuś, kto na własne oczy nie widział sekwoi, w wyobrażeniu sobie jej wielkości, pewien amerykański dendrolog (naukowiec zajmujący się drzewami) podał następujące wielkości: najniżej położona gałąź największej sekwoi jest umieszczona 45,5 metra nad ziemią, ma l ,8 m średnicy i 45,5 m długości. Sama ta gałąź jest większa niż największy znany wiąz i znajduje się wyżej niż wynosi wysokość tego wiązu. Istnieje XIX-wieczna relacja o pięciu drwalach, którzy przez trzy tygodnie wiercili dziury w pniu sekwoi o obwodzie 30 m, aby ją powalić.
Mamutowce (Sequoiadendron) rosną, przeważnie samotnie, w mieszanych grupach z innymi gatunkami drzew. Sekwoje wiecznie zielone (Sequoia sempervirens) i metasekwoje chińskie (Metaseguoia glyptostroboides} są tak samo wielkie, jednakże rosną w skupiskach blisko siebie. Z tego względu nie mają one tak dużego obwodu jak mamutowce, chociaż mogą być nawet wyższe i przez to równie imponujące. Najwyższe wciąż stojące drzewo to sekwoja wiecznie zielona o nazwie "National Geographic Society" w Redwood National Park w Humboldt County w Kalifornii. Dawniej były kłopoty z dokonaniem prawidłowego pomiaru wysokości tego drzewa, jednak w październiku 1991 roku określono ją na 112.25 metra. Sekwoje i mamutowce są roślinami szpilkowymi z podgromady nagozalążkowych.
W podgromadzie roślin okrytozalążkowych również są bardzo wysokie gatunki. Należą do nich przede wszystkim eukaliptusy. Najwyższym znanym drzewem na świecie był Eucalyptus regnans, zwany popularnie australijskim jesionem górskim, który w roku 1885 mierzył aż 143 metry. Wiele innych gatunków z rodzaju Eucalyptus dorasta do prawie stu metrów, a największe obecnie rosnące drzewo z tego rodzaju mierzy 95 metrów. Należą one do najwyższych gatunków roślin. Skamienieliny z Grenlandii i Chin wskazują, że kiedyś sekwoje były powszechnie występującymi drzewami. Obecnie rosną tylko w Kaliforni i południowo-zachodnim Oregonie w USA. Ich kora ma grubość prawie jednego metra.
Drzewem, którego korona zajmuje największą powierzchnię, jest fikus bengalski, zwany banianem (Ficus benghalensis), rosnący w Indyjskim Ogrodzie Botanicznym w Kalkucie. Drzewo zostało zasadzone przed rokiem 1787 i zajmuje powierzchnie 1,2 ha. Podobno wśród tego gatunku są jeszcze większe osobniki, a korona jednego z nich ma pokrywać powierzchnię ponad 2,1 ha. Banian posiada zadziwiającą zdolność wytwarzania z gałęzi rosnących w dół pędów, które wrastając w ziemię, zapuszczają korzenie. Stają się one w efekcie dodatkowymi pniami rozrzuconymi dookoła pnia głównego. Niektóre drzewa mogą mieć ponad 300 takich masywnych pni bocznych.
Liście królewskiej lilii wodnej należą do największych na świecie. Nazwa gatunku - Victoria amazoniana - została nadana na cześć królowej brytyjskiej Wiktorii. Liście unoszą się na powierzchni wody i są bardzo mocne dzięki specyficznej budowie.
Królewskie lilie wodne (Victoria amazonica) są charakterystycznym elementem wielu tropikalnych stawów, a ich liście osiągają średnicę 2,4 metra. Wyglądem przypominają one wielkie pływające talerze, ze wzniesionymi ku górze krawędziami, i mogą utrzymać ciężar dochodzący do 22,5 kg. Istnieje wiele fotografii przedstawiających siedzące na nich dzieci. Liść królewskiej lilii wodnej ma niezwykle interesującą strukturę. Spód jest wyposażony w liczne, bardzo ostre kolce, które w naturalnym środowisku tego gatunku zabezpieczają roślinę przed zjedzeniem przez liściożerne ryby i ssaki, takie jak manat amazoński. Kolce te umiejscowione są na specjalnych żeberkach, rozchodzących się promieniście od środka liścia i połączonych ze sobą poprzecznymi żyłkami, usztywniającymi konstrukcję. Wytrzymałość tej struktury zachęciła Josepha Paxtona do zaprojektowania w XIX wieku ogromnej szklanej werandy w oparciu o zasady konstrukcji liścia lilii. Ten sam pomysł został wykorzystany jako model do budowy słynnego Crystal Pallace w Londynie, w którym w 1851 roku odbyta się Wielka Wystawa, prezentująca największe osiągnięcia ówczesnej techniki . Z powodu swoich liści lilia królewska jest jedną z najciekawszych roślin wodnych, jednak także wśród gatunków lądowych znajdują się rośliny o bardzo dziwnych liściach.
Welwiczia, występująca na pustyni Namib w południowo-zachodniej Afryce (gdzie nosi lokalną nazwę tumboa), jest gatunkiem, który może przetrwać tysiące lat mimo, że ma tylko dwa liście. Posiada ona bardzo długi korzeń, który jest połączony z łodygą mającą kształt odwróconego, długiego stożka. Wierzchołek zdrewniałej łodygi jest dyskowaty i wyrastają z niego tylko dwa liście, które rozchodzącą się w przeciwległych kierunkach i płożą po gorącym piasku pustyni. Kilka tysięcy lat po rozwinięciu te same liście rosną dalej. W przeciwieństwie do liści większości roślin (wśród wyjątków są trawy i inne rośliny jednoliścienne) liście welwiczii rosną u swej podstawy przy pniu, nawet wtedy, gdy pień obumiera. Mogą dochodzić do 8 metrów długości, jednak często ich końce łamią się i zostają postrzępione przez wiatr i piasek, zanim liść osiągnie 3 metry.
Największe liście zaobserwowane u jakiejkolwiek rośliny mają palma raffia i bambus amazoński o nazwie raffia. Ich blaszki liściowe dochodzą do 20 metrów długości, a ogonek do 4 metrów.
U Gunnera manicata - czasami nazywanej wielkim rabarbarem, chociaż nie należy do tej samej rodziny co znany nam wszystkim rabarbar - każdej jesieni obumierają wszystkie liście. Na wiosnę następnego roku wyrastają nowe, które osiągają średnicę 2,4 metra i są osadzone na ogonkach czasami dłuższych niż wysokość człowieka.
Agawa (Agave americana) wytwarza ogromne łodygi kwiatowe. Jest to roślina długowieczna, która zakwita dopiero po 50 latach.
Jeden z największych kwiatów na świecie wytwarza pewna pasożytnicza roślina, która, dopóki sama nie zakwitnie, rośnie wyłącznie wśród tkanek korzenia rośliny żywicielskiej. Gatunkiem tym jest Rasslesia, spotykana w tropikalnych lasach Azji. Jej olbrzymie kwiaty mają średnicę jednego metra, a ich ciemnoczerwona barwa przyciąga wiele gatunków owadów.
Niektóre gatunki roślin wytwarzają ogromne kwiatostany (skupiska pojedynczych kwiatów). Rzadka puja Puya raimondii z gór Peru posiada stojące wiechy (rodzaj kwiatostanu), które osiągają wysokość 10,7 metrów i 2,4 metra średnicy. Jej pojedynczy kwiatostan może składać się nawet z 8000 kwiatów.
W sprzyjających warunkach wiele dobrze nam znanych gatunków może wytwarzać długie kwiatostany. Do roślin hodowanych w domach należą agawy, które w lecie często są wystawiane na taras, lub patio. Niestety, hodowane przez nas agawy nieczęsto kwitną, gdyż aby roślina dojrzała do wytworzenia kwiatu, musi upłynąć nawet pięćdziesiąt lat. Agave americana w klimacie łagodnym może być uprawiana poza domem. Na przykład na Wyspach Scilly u południowo-zachodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii rośliny te mogą wytwarzać wielkie, 3-metrowe żółtozielone kwiatostany, osadzone na 6-metrowych łodygach. W swojej ojczyźnie, w Meksyku, agawy te mają jeszcze dłuższe i bardziej imponujące łodygi kwiatowe.
Kaktus saguaro rośnie w Arizonie, Kaliforni i na pustyni Sonora w Meksyku. Kaktusy te dorastają do 17 metrów długości i stanowią charakterystyczny element pustynnego krajobrazu amerykańskiego.
W Sierra Mądre w Kaliforni rośnie wisteria chińska (Wisteria sinensis), która ma ponad 100 lat, a jej gałęzie osiągnęły długość 152 m. Góruje ona nad powierzchnią 0,4 ha i ściąga dziesiątki tysięcy turystów, którzy płacą za jej oglądanie.
Bambusy to rośliny bardzo szybko rosnące - przyrost może wynosić nawet do 1 metra na dobę. Ich wielkość jest zróżnicowana, można je hodować w doniczkach, istnieją też takie, które dorastają do 33 metrów. W tropikalnych rejonach Azji bambus tworzy lasy osiągające 40 m wysokości. Duże bambusy rosną w gęstych, nieprzebytych zaroślach lasów tropikalnych.
Kaktusy najczęściej kojarzą się nam z małymi roślinami doniczkowymi, jednak w swym naturalnym środowisku wiele ich gatunków może dorastać do dużo większych rozmiarów. Niektóre, na przykład kaktus saguaro (Cereus giganteus), są olbrzymie. Saguaro ma kształt wielkiej kolumny, dorastającej do wysokości 17 metrów - czasami nawet większej - od której w szczytowej części odchodzą ramiona. Te wielkie kaktusy, rosnące w Arizonie. Kaliforni i Meksyku, mają imponujący, budzący podziw wygląd. Jeden z dawnych podróżników opisywał je jako: "poważne, ciche posągi, które stoją w bezruchu, nawet podczas huraganu, i nadają okolicy posępny charakter. Niektóre wyglądają jak skamieniałe olbrzymy, rozpościerające swe ramiona w bezdźwięcznym bólu. a inne stoją jak osamotnieni wartownicy, pełniący służbę na obrzeżach przepaści i wpatrujący się w otchłań".
Znane nam wszystkim paprotniki nie posiadają pni, jednak paprocie drzewiaste są tutaj wyjątkiem (chociaż ich pień nie jest tym samym co pień zwykłych drzew). Paproć drzewiasta o nazwie Alsophila excelsa, która rośnie na Wyspach Norfolk na południowym Pacyfiku, może dorastać do wysokości 18 metrów (w wyjątkowych przypadkach nawet do 25 metrów).
Największe nasiona ma palma Idoicea maldivica, która rośnie na Seszelach na Oceanie Indyjskim. Jej owoc waży do 20 kilogramów i zawiera tylko jedno nasiono.
Największym "chwastem", na jaki można natrafić w naszej strefie klimatycznej, jest barszcz z rodziny baldaszkowatych. Może on mieć wysokość 3,5 metra, liście o długości 90 cm i średnicę baldacha (rodzaj kwiatostanu) dochodzącą nawet do 40-50 centymetrów. Jeżeli zobaczycie kiedyś tę roślinę, nie dotykajcie jej, gdyż jej sok ma własności drażniące i może wywołać alergiczne reakcje skóry.
Palma kokosowa (Cocos nucifera) ma jedne z największych na świecie nasion. Rośliny te kwitną blisko morza i ich owoce mogą bardzo długo unosić się na wodzie nie uszkodzone. Z tej przyczyny palma kokosowa jest typową rośliną wysp oceanicznych. Pod twardą, włóknistą skorupą znajduje się gruba warstwa miąższu i tzw. mleko kokosowe.
Glony morskie to drobne formy jednokomórkowe, nitkowate kolonie, a czasami olbrzymie rośliny. Ktokolwiek widział glony wyrzucone przez morze na brzeg po sztormie, ten wie, że mogą one osiągać znaczne rozmiary. W wodach Oceanu Spokojnego występuje pęcherzolistka (Macrocystis pyrifem), której plecha dochodzi średnio do długości 60 metrów, a spotyka się też glony o wiele większe. Roślina ta rośnie bardzo szybko - w ciągu jednego dnia wydłuża się o 45 centymetrów. Także u wybrzeży europejskich można spotkać duże glony. Chordafilum dorasta do 8 metrów, czasami nawet więcej, jednakże ma średnicę zaledwie 6 mm.
Najdłuższe kwiaty mają storczyki. Niektóre ich gatunki mogą mieć płatki boczne dochodzące do kilkudziesięciu centymetrów długości, zwisające jak pióra z ptasiego ogona. Rekordzistą jest Paphiodedilum sanderianum, który ma płatki o długości 90 centymetrów.
Mchy pozbawione wody ulegają wysuszeniu i wyglądają jak martwe. Są liczne gatunki mchów, w przypadku których jest to martwota pozorna: mogą one ożyć po wielu miesiącach, a nawet po latach przechowywania w zielnikach. Rekordzistą jest gatunek Anoectangium compactum, który nawilżony wodą ożył po 19 latach przechowywania go w zielniku!
W Australi odkryto najstarszą roślinę świata - niepozorny krzew Lomatia Tasmanica, który liczy sobie ponad 43 tysiące lat! Dotychczas za najstarszą roślinę uchodził krzew czarnej jagody amerykańskiej, którego wiek szacuje się na 13 tys. lat.
Babka angielska i niektóre inne rośliny kwiatowe lepiej rosną w towarzystwie roślin spokrewnionych.
Rosnąca również w Polsce sałata kompasowa ma ciekawą właściwość. Otóż w godzinach południowych jej liście przyjmują pionowe położenie z południa na północ, co chroni roślinę przed nadmiernym parowaniem wody podczas największego nasłonecznienia. Dzięki temu sałata kompasowa bezbłędnie wskazuje strony świata.
Najtwardsze drewno mają drzewa z rodziny Sideroxylon, żyjące w strefie zwrotnikowej Azji i Afryki. Ich drewno jest tak ciężkie i twarde, że nazywane jest "żelaznym", a ponieważ ma barwę czarną, czerwoną lub zieloną, więc jest cenionym surowcem do wyrobu przedmiotów artystycznych, instrumentów muzycznych i rzeźb.
Ostróżki górskie odróżniają krewnych i obcych po pyłkach. Dzięki tej właściwości unikają krzyżowania się z osobnikami zbyt blisko spokrewnionymi, jak i bardziej odległymi genetycznie.
Najmniejszą rośliną nasienną jest wolffia bezkorzeniowa z rodziny rzęsowatych. Jej człony pędowe o wielkości zaledwie 1 mm mają kształt kulisty i są pozbawione korzeni. Występuje w południowej Euroazji, Afryce i Australii, zarastając powierzchnie wód stojących. W Polsce występuje rzadko i nie kwitnie.
Kwiaty pewnych gatunków storczyków barwą i kształtem naśladują samice niektórych owadów, co sprawia, że bardzo interesują się nimi samce tych owadów. W konsekwencji zwiększają się szanse na zapylenie rośliny.
Porosty rosną nawet tam, gdzie już nic innego rosnąć nie może. W Himalajach można je spotkać na wysokości 5500 m, są też na Antarktydzie i w pobliżu Bieguna Południowego, gdzie mogą rosnąć zaledwie przez kilka dni w roku.
Największe kaktusy żyją na pustyniach Arizony i Kalifornii, osiągając wysokość do 18 m.
Mchy nie lubią nadmiaru światła i bronią się przed nim m.in. przez zwiększanie swojego owłosienia i zmniejszanie powierzchni listków.
Największymi drzewami świata są australijskie eukaliptusy, które osiągają wysokość nawet 150 m.
Rosnąca w północnej Afryce róża jerychońska w okresie suszy odrywa się od podłoża, jej pędy zwijają się i w postaci suchej i lekkiej kuli są toczone przez wiatr nawet na bardzo duże odległości. Kiedy roślina znowu natrafi na wilgotne podłoże, prostuje się i rozsiewa nasiona, które kiełkują.
Najstarsze, prehistoryczne ślady róż znaleziono w Kolorado w skamielinach sprzed 35 mln lat.
Najsłodszą rośliną świata jest rosnąca w Paragwaju Stevia rebaudiana. Nie zawiera jednak cukrów, a jedynie glikozydy, które są aż 150 razy słodsze od cukru trzcinowego. Występują najczęściej w liściach i nie są szkodliwe dla zdrowia, ale mają jedną wadę: nie można ich poddać fermentacji alkoholowej.
Najmniejszą rośliną kwitnącą i owocującą jest żyjący w Australii wodny gatunek wolfii. Roślinka ma zaledwie 0,6 mm długości i 0,33 mm szerokości, a waży około 0,00011 g.
Najcięższe owoce ma rosnąca w Ameryce Południowej dynia olbrzymia. Jej owoce osiągają wagę do 100 kg.
Wyjątkowo smaczne, ale też bardzo śmierdzące owoce rodzi tropikalna roślina durian właściwy. Kuliste lub jajowate owoce osiągają wielkość ludzkiej głowy, w środku mają dużo nasion otoczonych miąższem o niezwykle subtelnym smaku. Niestety, zapachem przypominają siarkowodór.
Spośród 6000 znanych gatunków paproci największe rozmiary osiągają drzewiaste paprocie z gatunku Alsophila exelsa, rosnące na jednej z wysp południowego Pacyfiku. Osiągają wysokość ponad 18 m.
Najbardziej hałaśliwą rośliną jest pochodząca z Ameryki Środkowej i Południowej Hura crepitans. Owoce tego drzewa mają kształt stwardniałych torebek. Po osiągnięciu dojrzałości torebki pękają tak głośno, jakby ktoś strzelał z broni palnej.
Najgrubszy pień drzewa w świecie roślinnym ma baobab Adansonia digitata: Jest drzewem stosunkowo niskim, ale jego pień może mieć średnicę nawet 9 m. Spotykano drzewa o obwodzie 40 m, ich wydrążone pnie służyły tubylcom za mieszkania.
Wielkością liści wyróżniają się rafia włóknodajna występująca na wyspach Oceanu Indyjskiego oraz amazońska palma bambusowa żyjąca w Ameryce Południowej. Liście obu roślin osiągają długość prawie 20 m, a sam ogonek liściowy może mierzyć 4 m.
Koniczynę białą aż o 14 listkach znaleziono w 1975 r. w Południowej Dakocie (USA).
Badania na wyspie Isle Royale (Jezioro Górne, USA) ujawniły, że pierścienie rocznych przyrostów jodły są wyraźnie różne w latach, gdy jest tam więcej wilków. Wiąże się to również z łosiami, które podejmują inwazję na wyspę. Jodła jest głównym pożywieniem łosi. Gdy wilków jest dużo, to trzebią łosie, które mniej szkodzą jodłom. Po pewnym czasie liczba wilków spada, łosi przybywa i obgryzane jodły mają mniejsze przyrosty.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
