Hormony to substancje biochemiczne, które nie są ani źródłem energii, ani budulcem, ale odgrywają dużą rolę w organizmie, ponieważ sterują różnymi procesami fizjologicznymi. Wpływają na czynności i wzajemne powiązania komórek, narządów, pełnią więc funkcję regulacyjną i integrującą.

W okresie płodowym wpływają na kształtowanie się narządów, a w dzieciń­stwie na wzrost i rozwój. Ich ilość zawsze powinna odpowiadać potrzebom ustroju. Zarówno nadmiar, jak i niedobór hormonów zaburza homeostazę - wewnętrzną równowagę organizmu.

PODWZGÓRZE

LIBERYNY - pobudzają przysadkę mózgową do wydzielania hormonów; somatoliberyna uwalnia hormon wzrostu, kortykoliberyna - kortykotropinę, gonadoliberyna wpływa na wydzielanie gonadotropin (FSH i LH), tyreolibe-ryna zaś - tyreotropiny.

STATYNY - hamują wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową; somatostatyna hamuje uwalnianie hormonu wzrostu i tyreotropiny, natomiast dopamina - prolaktyny oraz tyreotropiny.

SZYSZYNKA

MELATONINA (hormon snu) - bierze udział w regulowaniu dobowego rytmu snu i czuwania, przygotowuje organizm do snu po zmroku.

PRZYSADKA MÓZGOWA

SOMATOTROPINA (hormon wzrostu) - w rozwijającym się organizmie odpowiada za wzrost tkanek, a w dojrzałym za ich regenerację.

PROLAKTYNA - reguluje cykl płciowy, podtrzymuje ciążę i pobudza gruczoły mleczne do produkcji mleka.

TYREOTROPINA (TSH) - pobudza tarczycę do wydzielania własnych hormonów zwanych tarczycowymi.

KORTYKOTROPINA (ACTH) - pobudza nadnercza do produkcji hormonów. FOLIKULOSTYMULINA (FSH) - u kobiet steruje dojrzewaniem komórek jajowych, u mężczyzn zaś wytwarzaniem plemników. HORMON LUTEINIZUJĄCY (LH) - pod jego wpływem u kobiet docho­dzi do owulacji, a u mężczyzn do wydzielania w jądrach testosteronu. MELANOTROPINA - pobudza komórki barwnikowe do syntezy melaniny, barwnika skóry.

TARCZYCA

TRÓJJODOTYRONINA (T3) ITYROKSYNA (T4) - warunkują prawi­dłowy przebieg wielu procesów w organizmie, regulują temperaturę ciała i przemianę materii, biorą udział w syntezie witamin, pobudzają rozwój kośćca i układu nerwowego w życiu płodowym i wczesnym dzieciństwie.

KALCYTONINA - obniża stężenie wapnia we krwi, wiążąc jego nadmiar w kościach i ograniczając jego wchłanianie w jelicie cienkim.

PRZYTARCZYCE

PARATHORMON - bierze udział w gospodarce wapniowej: podnosi stężenie wapnia we krwi, jeśli jest za niskie, uwalniając go z kości i zębów.

GRASICA

TYMOZYNY - wpływają na odporność organizmu. Ich wydzielanie pobu­dzają hormony tarczycy. Grasica stopniowo zanika po okresie dojrzewania.

TRZUSTKA

INSULINA - obniża stężenie glukozy we krwi, umożliwiając jej przenika­nie do wnętrza komórek i magazynowanie w wątrobie; insulina bierze również udział w przemianie białek i tłuszczów.

GLUKAGON - działa przeciwstawnie do insuliny, podnosząc stężenie glukozy we krwi, co zapobiega hipoglikemii (niedocukrzeniu).

NADNERCZA

ADRENALINA I NORADRENALINA - przygotowują organizm do zwiększonego wysiłku fizycznego i umysłowego w sytuacjach wymaga­jących szybkiej reakcji, m.in. przyśpieszają akcję serca, polepszają ukrwienie mięśni, podnoszą poziom glukozy we krwi, rozszerzają oskrzela i źrenice. Ich stężenie rośnie podczas stresu.

KORTYZOL - osłabia aktywność układu odpornościowego, działa przeciw­zapalnie, zwiększa stężenie glukozy we krwi; wzmacnia działanie adrenali­ny i noradrenaliny podczas stresu.

DEHYDROEPIANDROSTERON (DHEA) - „wygasza" reakcję organizmu na stres, działa przeciwdepresyjnie, przyśpiesza przemianę tłuszczów, hamuje apetyt, korzystnie wpływa na pracę umysłu i wygląd skóry. ALDOSTERON - reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową w organizmie. Dba o utrzymanie właściwego poziomu sodu i potasu.

JAJNIKI

PROGESTERON - przygotowuje macicę do zagnieżdżenia się w niej zapłodnionej komórki jajowej, podtrzymuje ciążę (zapobiega przedwczesnym skurczom macicy), hamuje rozrost endometrium pod wpływem działania estrogenów.
ESTROGENY (ESTRADIOL, ESTRIOL, ESTRON) odpowiedzialne są m.in. za wykształcenie się typowo kobiecej budowy ciała, regulują cykl miesiączkowy, umożliwiają rozwój komórek jajowych, wpływają na popęd seksualny i wygląd skóry.

JĄDRA

ANDROGENY (głównie testosteron) - warunkują wykształcenie się typowo męskich cech (kształt sylwetki, niski głos, zarost na twarzy, klatce piersiowej), prawidłowe funkcjonowanie męskiego układu rozrodczego i zwiększają popęd seksualny.

JAK TO DZIAŁA

Hormony są wytwarzane w gruczołach dokrewnych, następnie wydzielane do krwiobiegu. Oddziałują na komórki zaopatrzone w specyficzny receptor. Część tych substancji jest produkowana również przez komórki układu immu­nologicznego, nerwowego i wielu innych narządów.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego, czyli dokrewne, to: przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, grasica, nadnercza, trzustka, jajniki i jądra. Nadrzędną rolę w regulacji hormonalnej odgrywa podwzgórze - dolna część międzymózgowia, gdzie są syntetyzowane liberyny i statyny, hormony wpływające na czynność przysadki mózgowej.

Przysadka mózgowa to maleńki gruczoł w środku czaszki połączony z pod­wzgórzem. Część nerwowa przysadki mózgowej uważana jest za część pod­wzgórza, ponieważ gromadzone są tam dwa hormony wytwarzane w jądrach podwzgórza, tj. wazopresyna i oksytocyna. Wazopresyna kontroluje zasoby wody w ustroju i zapobiega nadmiernemu jej wydalaniu z moczem. Oksyto­cyna zaś powoduje skurcze macicy podczas porodu i orgazmu, wspomaga wypływ mleka u kobiet karmiących, budzi instynkt opiekuńczy.

ODKRYCIE

Termin „hormon" pochodzi od storogreckiego słowo hormeo - poruszać, po­budzać W1905 r. po raz pierwszy użył tej nazwy dla wytworów gruczołów wydzielania wewnętrznego angielski fizjolog Ernest Starling. Prowadził on badania, których celem było udowodnienie istnienia w orga­nizmie substancji sterujących wieloma proce­sami życiowymi. Pierwszy hormon został wyizolo­wany w 1895 r. Dokonał tego krakowski fizjolog prof. Napoleon Cybulski (wspólnie z Władysławem Szymonowiczem). Odkrył substan­cję wydzielaną przez nadnercza, obecnie zwaną adrenaliną.

ODKRYCIE

Termin „hormon" pochodzi od storogreckiego słowo hormeo - poruszać, po­budzać W1905 r. po raz pierwszy użył tej nazwy dla wytworów gruczołów wydzielania wewnętrznego angielski fizjolog Ernest Starling. Prowadził on badania, których celem było udowodnienie istnienia w orga­nizmie substancji sterujących wieloma proce­sami życiowymi. Pierwszy hormon został wyizolo­wany w 1895 r. Dokonał tego krakowski fizjolog prof. Napoleon Cybulski (wspólnie z Władysławem Szymonowiczem). Odkrył substan­cję wydzielaną przez nadnercza, obecnie zwaną adrenaliną.

ENDOKRYNO­LOGIA

To nauka o wydzielaniu wewnętrznym, gruczołach dokrewnych wytwarzających hormony, dzia­łaniu i naturze hormonów oraz o zaburzeniach spowodowanych nadmiarem lub niedoborem hormonów w ustroju. Endokrynologia bada biologicz­ne i chemiczne właściwości hormonów, ich wpływ na funkcje organizmu, dzia­łanie receptorów hormonalnych w komórkach, do których docie­rają hormony, ich drogi i me­chanizmy działa­nia. Endokryno­logia zajmuje się także wszelkimi zaburzeniami pracy gruczołów wydzielniczych, czyli odpowiada na pytanie, dlaczego chorujemy.

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA