Matti Ensio Nykänen (ur. 17 lipca 1963 w Jyväskylä) – fiński skoczek narciarski, reprezentant klubu Jyväskylän Hiihtoseura, wielokrotny medalista igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata i mistrzostw świata w lotach, trener narciarski. Uznawany za najlepszego skoczka narciarskiego w dziejach, przez znawców narciarstwa uważany również za największy talent w historii tej dyscypliny.
Mistrzostwo olimpijskie zdobywał czterokrotnie (trzy indywidualne i jedno drużynowe), wicemistrzostwo – jednokrotnie. Na mistrzostwach świata w narciarstwie klasycznym wywalczył dziewięć medali – jeden indywidualny i cztery drużynowe złote, jeden indywidualny srebrny oraz dwa indywidualne brązowe i jeden drużynowy brązowy. Zdobył również pięć medali mistrzostw świata w lotach (po jednym złotym i srebrnym oraz trzy brązowe). Czterokrotnie zwyciężył w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata, w ramach którego wygrał 46 konkursów, a 76 razy stawał na podium[6]. Dwukrotnie triumfował w Turnieju Czterech Skoczni; tyleż samo razy wygrał Puchar KOP. Triumfator Turnieju Szwajcarskiego i Turnieju Czeskiego W tych najwyższych wymienionych rangą zimowych zawodach sportowych zdobył 86 miejsc na podium (50 razy był pierwszy, 24 drugi i 12 trzeci).
Zdobył mistrzostwo świata juniorów, dwukrotnie triumfował w mistrzostwach świata weteranów, trzynastokrotny mistrz Finlandii (łącznie dwadzieścia dwa medale). Pięciokrotnie ustanawiał lub wyrównywał rekord świata w długości skoku narciarskiego. Dwukrotnie wybrany Sportowcem Roku w Finlandii. Odznaczony Medalem Hollmenkollen.
Matti Pulli, trener Nykänena, do jego zalet zaliczał m.in. „charakter sportowca, który nigdy się nie poddaje, specjalną umiejętność latania, pasjonujący trening oraz nerwy ze stali”. Pulli większą niż inni trenerzy wagę przywiązywał do treningu siłowego, podczas których Nykänen wykorzystywał ołowiane ciężarki. Trenując, potrafił oddawać 60 skoków dziennie[8]. W czasie sportowej kariery ważył 60 kg przy wzroście 174 cm[5]. Skakał na nartach marki Elan oraz Kneissl. W czasie lotu przekręcał narty lekko na prawą stronę, przez co zwiększał płaszczyznę lotu. Wobec swych rywali często pozostawał arogancki, nie nawiązywał z nimi również bliższych relacji.
Pozostaje jedynym skoczkiem w dziejach, który indywidualnie wygrał przynajmniej raz Puchar Świata, złoty medal igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata, mistrzostw świata w lotach oraz Turniej Czterech Skoczni.
Po zakończeniu kariery sportowej został piosenkarzem, jego pierwsza płyta uzyskała status złotej. Został również celebrytą i bohaterem wielu głośnych skandali, związanych z nadużywaniem alkoholu i agresywnym zachowaniem.
Przebieg kariery sportowej
Swój pierwszy skok Nykänen oddał w wieku siedmiu lat. 19 marca 1974 wystartował w swym pierwszym w życiu konkursie – w zawodach dla dzieci na ośmiometrowej skoczni zajął pierwsze miejsce.
1980/1981
Międzynarodową karierę rozpoczął w styczniu 1981 od startu w zawodach w Harrachovie i w Libercu, zaliczanych do Pucharu Świata. Sklasyfikowany w nich został dwukrotnie poza pierwszą piętnastką zawodników, otrzymującą punkty do klasyfikacji generalnej.
W lutym wziął udział w organizowanych w zachodnioniemieckim Schonach mistrzostwach świata juniorów. Na skoczni Langenwald oddał skoki na odległość 92 m i 89 m, co dało mu złoty medal z notą 264,7 pkt. i z przewagą 12,7 pkt. nad drugim Austriakiem Ernstem Vettorim.
Miesiąc potem na rodzimej skoczni Salpausselkä w Lahti wystąpił w Pucharze Świata. W pierwszym konkursie uplasował się na szóstym miejscu, w kolejnym był drugi, przegrywając z Jarim Puikkonenem i po raz pierwszy w karierze stanął na pucharowym podium. Wziął również udział w zawodach w Falun i Oslo, gdzie sklasyfikowany został w trzeciej dziesiątce zawodników. Na Holmenkollen skakał również w konkursie festiwalowym, zajmując 28. miejsce. W klasyfikacji generalnej PŚ sezonu 1980/1981 z dorobkiem 30 pkt. został sklasyfikowany na 26. pozycji, ex aequo z Vettorim i Włochem Lidą Tomasim.
1981/1982
Sezon Nykänen rozpoczął od udziału w Turnieju Czterech Skoczni. W konkursie w Oberstdorfie odniósł swoje pierwsze zwycięstwo w zawodach zaliczanych do PŚ. Skoki na odległość 109 m i 104,5 m dały mu notę 241,4 pkt. W następnym konkursie, rozgrywanym w Garmisch-Partenkirchen, uplasował się na piątej pozycji i w klasyfikacji generalnej TCS spadł na drugą lokatę, wyprzedzony przez Manfreda Deckerta. W austriackiej części Turnieju skakał słabiej: w Innsbrucku zajął miejsce 32., a w Bischofshofen 37. W końcowej klasyfikacji Turnieju zajął 11. pozycję, a w cyklu Pucharu Świata zajmował miejsce piąte.
Skocznia Midtstubakken w Oslo
Pod koniec lutego w Oslo rozegrano mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym, zaliczane do klasyfikacji PŚ. W pierwszym konkursie, na skoczni normalnej Midtstubakken, Nykänen ukończył rywalizację na czwartym miejscu, tracąc do lokaty dającej brązowy medal 1,4 pkt. W konkursie drużynowym na dużej skoczni reprezentacja Finlandii zajęła trzecie miejsce, osiągając punktację 670,8. Nykänen wylądował wówczas na 92,5 m i 101,5 m. W drugich zawodach indywidualnych, odbywających się w trudnych warunkach atmosferycznych, osiągnął 108,5 m oraz 102,5 m, dzięki czemu uzyskał notę 257,9 pkt. i tytuł mistrza świata.
Kolejne dwa pucharowe konkursy zorganizowano w Lahti. Nykänen uplasował się tam na pozycjach czwartej i drugiej. Po raz ostatni w konkursach Pucharu Świata zaprezentował się na mamuciej skoczni Kulm w Tauplitz. Podczas trzech konkursów zajmował kolejno pierwszą, drugą i piątą pozycję. W klasyfikacji generalnej Pucharu Świata za sezon 1981/1982 został sklasyfikowany na czwartym miejscu ze 138 punktami.
1982/1983
We wrześniowych zawodach w szwajcarskim Kanderstegu Fin przegrał tylko z Olavem Hanssonem i zajął drugie miejsce.
Podczas grudniowych zawodów o Puchar Europy w Raufoss był dziewiąty, a w Lillehammer drugi. Pierwszy konkurs Pucharu Świata odbył się w Cortina d’Ampezzo. Nykänen po skoku na odległość 87 m zwyciężył w zawodach, podczas których rozegrano jedną serię i został liderem klasyfikacji generalnej.
W inaugurującej 31. Turniej Czterech Skoczni rywalizacji w Oberstdorfie był drugi, po skokach na 113 m i 114 m. Wygrał Kanadyjczyk Horst Bulau. W noworocznym konkursie w Ga-Pa uplasował się na czwartej pozycji, razem ze swym rodakiem Puikkonenem. W klasyfikacji Turnieju zmniejszył stratę do szóstego w Garmisch Bulaua do 1,1 pkt. W Innsbrucku wygrał dzięki skokom na 105 m i 104 m i został nowym liderem TCS. Ostatni konkurs niemiecko–austriackiej imprezy w Bischofshofen Nykänen ukończył na siódmym miejscu. Pozwoliło mu to wygrać Turniej z przewagą 17,6 pkt. nad drugim Jensem Weißflogiem ze Wschodnich Niemiec.
Następne dwa konkursy PŚ odbyły się w Czechosłowacji. W Harrachovie na dużej skoczni był dziewiąty, a w Libercu czwarty. Tydzień później wygrał oba konkursy na skoczni w amerykańskim Lake Placid. W pierwszym, który zakończył się po jednej serii skoków, do zwycięstwa wystarczyła mu odległość 124,5 m. Dzień później uzyskał 120,5 m oraz 108 m. Rywalizacja przeniosła się następnie do Kanady, gdzie na skoczniach w Thunder Bay zajął siódmą i pierwszą pozycję. W drugiej serii drugiego konkursu osiągnął 125,5 m. Nadal prowadził z dużą przewagą punktową w łącznej klasyfikacji cyklu (zgromadził 157 pkt., o 46 pkt. więcej od drugiego Armina Koglera). W lutym w Sarajewie wziął udział w próbie przedolimpijskiej, zajmując w dwóch konkursach kolejno trzecie i pierwsze miejsce.
Ponownie w zawodach pucharowych pojawił się na mamuciej Vikersundbakken, na której w trakcie jednego weekendu wygrał trzy konkursy. Wyczyn ten powtórzył dopiero w 2007 w Planicy Adam Małysz. Szwedzkie konkursy PŚ w Falun zakończył na drugim i pierwszym miejscu. W piątkowych zawodach przegrał ze znaczną stratą z Bulauem, w niedzielnych nieznacznie wyprzedził Austriaka Koglera. Podczas zawodów w Lahti uplasował się na dziewiątym i trzecim miejscu. W Bærum i Oslo nie zdołał zdobyć punktów do klasyfikacji PŚ, zajmując odpowiednio 31. i 17. miejsce.
Nykänen zadebiutował w mistrzostwach świata w lotach narciarskich. Na skoczni w Harrachovie wywalczył brązowy medal, po skokach na 176,0 m, 168,0 m, 176,0 m, 159,0 m, 155,0 m, 151,0 m, 174,0 m, 163,0 m i 171,0 m. Uzyskał notę 1043,5 pkt., tracąc do złotego medalisty Klausa Ostwalda 7,5 pkt.
W ostatnich pucharowych konkursach sezonu 1982/1983 na skoczniach normalnej i dużej w Planicy odpowiednio wygrał i zajął piąte miejsce. Zapewnił sobie tym samym zwycięstwo w całym Pucharze Świata. Łącznie zgromadził 277 punktów, o 17 pkt. więcej od drugiego w tabeli Bulaua.
1983/1984
W zaliczanych do Pucharu Świata konkursach skoków, rozgrywanych w grudniu na kontynencie amerykańskim Nykänen trzy razy stawał na drugim stopniu podium, a raz był piąty. Po pierwszym konkursie w Lake Placid został samodzielnym liderem rankingu FIS.
Rywalizację w Turnieju Czterech Skoczni rozpoczął od czwartego miejsca w Oberstdorfie. Do zwycięzcy, Klausa Ostwalda, stracił 21,3 pkt. W Garmisch uplasował się na piątej pozycji, jednak w klasyfikacji całego Turnieju awansował na trzecią pozycję. Nowym liderem został Jens Weißflog. W Innsbrucku, po skokach na 96 m oraz 102,5 m, reprezentant Finlandii sklasyfikowany został jako drugi, za Weißflogiem. Miejsca na podium TCS nie zmieniły się. W zawodach w Bischofshofen był szósty, co ostatecznie dało mu trzecie miejsce na koniec niemiecko–austriackiego cyklu. Obronił jednak swoje prowadzenie w PŚ przed zwycięskim na skoczni Paula Ausserleitnera Niemcem.
Fin nie pojawił się na starcie pięciu kolejnych pucharowych konkursów, przez co Weißflog po konkursach w Cortina d’Ampezzo został nowym liderem klasyfikacji PŚ, a po kolejnych zawodach powiększył swoją przewagę.
Masyw górski Igman wraz ze skoczniami olimpijskimi
Przed igrzyskami w Sarajewie Nykänen był wymieniany jako jeden z głównych kandydatów do zdobycia medali. W pierwszej serii zawodów na skoczni normalnej osiągnął 91 m i prowadził z przewagą 3,6 pkt. nad Jensem Weißflogiem. W finale oddał skok na 84 m (czternasty wynik serii finałowej) i przy lepszej o trzy metry próbie Niemca spadł na drugą pozycję, przegrywając z nim o 1,2 pkt. W czasie drugiego skoku narta ześliznęła się poza oblodzony tor, przez co skoczek zachwiał się i spóźnił skok. Po konkursie tłumaczył słabszy występ również zatruciem pokarmowym. Sześć dni później na większym obiekcie w pierwszej rundzie Nykänen wylądował na 116 m (ustanawiając rekord skoczni) i prowadził z przewagą 13,1 pkt. nad Weißflogiem. W finale osiągnął 111 m i z notą 231,2 pkt. został mistrzem olimpijskim. Pokonując drugiego Weißfloga o 17,5 punktu uzyskał największą różnicę punktową pomiędzy złotym i srebrnym medalistą olimpijskim w historii skoków narciarskich.
Tydzień po zakończeniu igrzysk, w Engelbergu zorganizowano drużynowy konkurs skoków jako nieoficjalne mistrzostwa świata w narciarstwie, rozegrany w związku z nieprzyjęciem zawodów drużynowych do programu jugosłowiańskiej olimpiady. Reprezentacja Finlandii, z Nykänenem w składzie, wygrała z notą 618,3 pkt. z przewagą 46,1 pkt. nad drugą w klasyfikacji drużyną NRD.
Jens Weißflog, mistrz olimpijski z Sarajewa na normalnej skoczni
W pucharowych zawodach w Lahti, rozegranych w marcu na skoczni normalnej i dużej, odniósł podwójne zwycięstwo. Na obiekcie o punkcie konstrukcyjnym umiejscowionym na 88 metrze osiągnął 86 m i 84 m i wygrał zawody przed swym rodakiem Puikkonenem. Dzień później zajął drugą pozycję w konkursie niezaliczanym do klasyfikacji PŚ, a na zakończenie rywalizacji w Lahti zwyciężył na dużej skoczni, skacząc na odległość 119,5 m oraz 109,5 m. Na skoczni Lugnet w Falun zajął czwarte miejsce. W klasyfikacji PŚ wyprzedzał nieobecnego w Finlandii i w Szwecji Jensa Weißfloga. W Lillehammer uplasował się na miejscu drugim, przegrywając z Czechosłowakiem Pavlem Plocem. Do rywalizacji w PŚ wrócił szósty w tych zawodach Weißflog. W Oslo Nykänen był 76., z kolei Niemiec zajął również nienagradzane punktami do klasyfikacji, 22. miejsce.
Na mamucim obiekcie Heiniego Klopfera w Oberstdorfie Nykänen wygrał dwukrotnie z przewagą ponad 30 pkt., a także dwukrotnie poprawił rekord świata w długości skoku (182 m, następnie na 185 m). Powiększył ilość punktów w rankingu PŚ oraz przewagę nad drugim Weißflogiem. Nie wystartował w dwu ostatnich zawodach sezonu w Planicy. Weißflog wygrał konkurs na skoczni normalnej i w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata wyprzedził Nykänena. Zwycięstwo to zagwarantowało mu końcową wiktorię w całym cyklu, bowiem w tamtym sezonie FIS zaliczał do rankingu pięć najlepszych wyników każdego zawodnika do konkursów w Sapporo i pięć najlepszych uzyskanych po nim. W ostatnim konkursie sezonu, na skoczni dużej, Niemiec był ósmy i oficjalnie został ogłoszony zwycięzcą Pucharu Świata. Nykänen był drugi.
1984/1985
W pierwszych czterech konkursach Pucharu Świata sezonu 1984/1985 Nykänen plasował się w połowie pierwszej dziesiątki. Najbliżej podium był w drugich zawodach w Thunder Bay, gdzie sklasyfikowany został na czwartej pozycji, ze stratą 2,4 pkt. do trzeciego Ernsta Vettoriego.
Otwierający Turniej Czterech Skoczni konkurs w Oberstdorfie ukończył na miejscu drugim, tracąc 11,5 pkt. do zwycięzcy Vettoriego. W Ga-Pa był dziewiąty i w klasyfikacji Turnieju spadł na trzecią lokatę. Nowym liderem został Jens Weißflog. Nykänen zwyciężył w Innsbrucku, gdzie oddał skoki na 105 m oraz 110 m, zmniejszając tym samym stratę do Niemca w turniejowej tabeli do 11 pkt. Ostatnie zawody, rozgrywane w Bischofshofen, zakończył na pozycji szóstej, co przy czwartej lokacie reprezentanta NRD oznaczało wygraną Weißfloga i drugie miejsce Nykänena w całym Turnieju. W klasyfikacji PŚ, do której zaliczono pięć najlepszych osiągnięć każdego skoczka, plasował się na czwartym miejscu, ze stratą 36 punktów do pierwszego Andreasa Feldera[60].
Na mistrzostwach świata, których gospodarzem było austriackie Seefeld in Tirol, Fin zdobył dwa medale. Konkursy na skoczni dużej rozegrano w Innsbrucku (Bergisel). Indywidualnie Nykänen wywalczył tam brązowy krążek, osiągając dwukrotnie odległość 108 m. Do złotego medalisty – Norwega Pera Bergeruda stracił 2,5 pkt. W zawodach drużynowych fińska drużyna sięgnęła po złoto. Nykänen oddał skoki na 104 m oraz 107 m, najdłuższe w zespole. Zawody na normalnej skoczni odbyły się w Seefeld – tam Fin osiągnął 83,5 m i 88 m, co pozwoliło mu na zajęcie 11. miejsca. Strata do podium wyniosła 8,2 pkt.
Rywalizacja w Pucharze Świata przeniosła się do Sapporo, gdzie Nykänen stanął na podium dwukrotnie – najpierw na najwyższym, a potem na drugim jego stopniu. Pierwszy konkurs wygrał z przewagą 21,4 pkt. nad Czechosłowakiem Ladislavem Dluhošem. W drugim konkursie przegrał z Japończykiem Masahiro Akimoto. Drugą pozycję zajął również w zawodach w szwajcarskim Sankt Moritz, gdzie zwyciężył Vettori. W Engelbergu nie wystartował, podobnie jak w konkursie lotów w Harrachovie.
Skocznie w Planicy
Na skoczniach w Lahti ponownie dwukrotnie zajął miejsce w czołowej trójce. Na mniejszej skoczni wygrał (skoki na 85,5 m i 84 m), a na dużej uplasował się na drugiej pozycji. Ósmym i szóstym miejscem zakończył rywalizację na skoczniach w Szwecji, odpowiednio w Örnsköldsvik i w Falun. W klasyfikacji PŚ przegrywał z Felderem. Wygrał jednak trzy ostatnie zawody sezonu, najpierw na Holmenkollbakken w Oslo (Austriak był tam czwarty), a na koniec w Szczyrbskim Jeziorze. Zwycięstwa te, przy słabszej postawie Feldera, zagwarantowały mu pierwsze miejsce w Pucharze Świata 1984/1985 z oficjalnym dorobkiem 224 punktów.
Tydzień wcześniej na mamucie w Planicy wywalczył mistrzostwo świata w lotach narciarskich. Tytuł ten wywalczył dzięki skokom na 190,0 m, 174,0 m, 136,0 m, 187,0 m oraz 186,0 m. Jego przewaga nad kolejnym w klasyfikacji zawodnikiem wyniosła 49,5 pkt. W czasie imprezy Nykänen dwukrotnie poprawiał rekord świata, skacząc najpierw 187 m, a następnie 191 m. Od tego momentu wszystkie kolejne rekordy mają, nadawany przez FIS, status nieoficjalnych jako „najlepsze wyniki na świecie”.
Nykänen na przełomie marca i kwietnia wystartował jeszcze w Pucharze Europy, zajmując trzecią lokatę w Kuusamo oraz drugą w Bardufoss. Był też trzeci na zawodach w Bardu.
W 1985 został wybrany Sportowcem Roku w Finlandii. Ponownie tytuł ten zdobył w 1988.
1985/1986
Ten sezon Nykänen rozpoczął udziałem w zawodach Pucharu Świata w Thunder Bay. W pierwszym konkursie uplasował się na najniższym stopniu podium, ustępując Primožowi Uladze i Vegardowi Opaasowi. Dzień później był czwarty, a zwyciężył ponownie Ulaga. W amerykańskim Lake Placid Fin skakał słabiej i zajął siódmą i dziewiętnastą lokatę[78]. Zawodnik miał już wtedy problemy alkoholowe. Został na krótko zawieszony przez fińską federację narciarską i nie pojawił się na starcie kilku kolejnych zawodów, opuszczając m.in. Turniej Czterech Skoczni.
„Po zawodach i obozach treningowych dużo piliśmy. W ten sposób dodawałem sobie odwagi. Nikt nie wlewał mi alkoholu do ust. To była moja własna ręka.”
— Matti Nykänen,
Powrócił do rywalizacji w Harrachovie, gdzie 11 stycznia 1986 wygrał swój pierwszy w sezonie konkurs. Sukces dały mu odległości 122 m i 116 m. Z kolei w jednoseryjnych zawodach w Libercu był jedenasty, ze stratą 15,3 pkt. do zwycięzcy Piotra Fijasa. Pomimo tego zajął pierwsze miejsce w klasyfikacji Turnieju Bohemii. Następną wygraną Fin zanotował w Klingenthalu, gdzie lądował na 100 m i 103 m. Z kolei w Oberwiesenthalu nie powiększył swego punktowego dorobku, zajmując 21. pozycję.
Nykänen poleciał następnie na Hokkaido, gdzie na skoczniach w Sapporo dwukrotnie zdecydowanie zwyciężył i po których klasyfikowany był w tabeli całego pucharowego cyklu na pierwszym miejscu, 5 punktów przed Ernstem Vettorim i 10 punktów przed Ulagą. W kolejnych zawodach, które odbywały się w norweskim Vikersundzie, Fin dwa razy uplasował się w czołowej trójce zawodników; w pierwszym konkursie ustąpił Felderowi, w drugim również Vettoriemu. W trakcie Turnieju Szwajcarskiego, rozgrywanego na obiektach w Sankt Motitz, Gstaad i Engelbergu zajmował odpowiednio dwunastą, trzecią oraz drugą pozycję. Zwycięstwo w klasyfikacji końcowej TS przegrał z Rolfem Ågem Bergiem o 0,1 pkt. Na ojczyźnianych skoczniach w Lahti był już najlepszy; na normalnym obiekcie o 10,7 pkt. wyprzedził swojego rodaka Puikkonena, na dużym – o 2,7 pkt. innego Fina, Pekkę Suorsę.
W dniach 8-9 marca w Bad Mitterndorf zorganizowano mistrzostwa świata w lotach. Nykänen w liczonym jako czteroseryjny konkursie znalazł się na trzeciej, nagradzanej brązowym medalem, pozycji. Uzyskał wówczas odległości 123,0 m, 183,0 m, 131,0 m, 173,0 m, 185,0 m i 176,0 m. Różnica między nim a zwycięskim Felderem wyniosła 46,5 pkt.
Podczas konkursu PŚ na dużej skoczni w Oslo przegrał tylko z Vettorim. Na obiekcie K-90 w Planicy odniósł zwycięstwo, a Austriak znalazł się poza pierwszą piętnastką. Vettori triumfował wprawdzie dzień później na dużej skoczni (Fin był trzeci), ale nie miało to już znaczenia dla układu w klasyfikacji generalnej PŚ, w której Nykänen wyprzedził rywala o 18 punktów (250 do 232) i jako pierwszy skoczek narciarski w historii po raz trzeci wygrał w tym cyklu.
W 1986 usłyszał swój pierwszy w życiu wyrok. Ukradł ze sklepu papierosy i piwo, skończyło się jednak na grzywnie.
1986/1987
Kolekcja medali Nykänena w Muzeum Sportu w Helsinkach
W konkursach w Thunder Bay Fin dwukrotnie stanął na podium; najpierw zajął drugie miejsce (za Jensem Weißflogiem), a dzień potem zwyciężył[86]. Na niższych lokatach uplasował się tydzień później w Lake Placid – na amerykańskich skoczniach był 13. oraz 10. Podobnie prezentował się w czasie niemieckiej części Turnieju Czterech Skoczni. W Oberstdorfie zajął 15. pozycję, a w Garmisch 9.
Po tym konkursie został wyrzucony z Turnieju z zakazem występu w kilku kolejnych zawodach PŚ. Pod wpływem alkoholu spowodował wtedy znaczne straty materialne na terenie hotelu, w którym mieszkał. W klasyfikacji TCS sklasyfikowano go na miejscu 66.
15 lutego 1987 na skoczni K-120 Nykänen zajął dziewiętnastą pozycję w ramach rozgrywanych w Oberstdorfie mistrzostw świata. Oddał wówczas skoki na 101 m i 112 m. Dwa dni potem Finowie zdobyli tytuł mistrzowski w konkursie drużynowym. Nykänen lądował na 110 m i 111 m. W ostatnich zawodach imprezy, konkursie indywidualnym na obiekcie normalnym, zajął drugą lokatę i zdobył srebrny medal. 88 m i 87 m nie pozwoliły mu na pokonanie jedynie Jiříego Parmy, z którym przegrał o 11,5 pkt.
Do Pucharu Świata, w którego klasyfikacji zajmował 11. miejsce, powrócił w Lahti. Na obiekcie K-88 zajął 16. pozycję, a dzień później odniósł zwycięstwo, osiągając odległości 90 m i 85,5 m. Kolejną wygraną zanotował w szwedzkim Falun, gdzie lądował na 115 m i 103 m. Opuścił potem konkursy w Planicy i wystąpił tylko w dwóch kończących sezon zawodach w Norwegii: w Rælingen był czwarty, a w Oslo siódmy. W końcowej klasyfikacji PŚ ze 133 punktami znalazł się na miejscu szóstym.
Skoczek zaczął lekceważyć treningi, przeniósł się nawet do Sri Lanki; wrócił po namowach swego trenera Mattiego Pulliego.
1987/1988
Reprezentant Finlandii grudniowe konkursy Pucharu Świata wygrywał ze zdecydowaną przewagą nad rywalami – w pierwszym konkursie w Thunder Bay pokonał Pavla Ploca różnicą 23 pkt., w drugim Jensa Weißfloga o 23,8 pkt. Natomiast w Sapporo zdystansował przeciwników o odpowiednio 17,3 pkt. (zawody przerwano po pierwszej serii) oraz 39,3 pkt.
Pierwszy konkurs Turnieju Czterech Skoczni zakończył się jednak zwycięstwem Ploca, który wyprzedził drugiego w kolejności Fina o 4,6 pkt. W Garmisch-Partenkirchen Nykänen ponownie był najlepszy, osiągając 103,5 m i 101 m i awansowywując na pozycję lidera TCS. Z dużą przewagą wygrał również zawody w Austrii, najpierw w Innsbrucku skacząc na 108 m i 105 m, a następnie w finale w Bischofshofen, uzyskując 112,5 m oraz 110 m. W tabeli końcowej całego cyklu wyprzedził drugiego Weißfloga o 99 punktów. Był też liderem w Pucharze Świata.
Fin wziął następnie udział w zaliczanym do PŚ Turnieju Szwajcarskim. Wygrał konkurs w Sankt Moritz, był też piąty w Gstaad i drugi w Engelbergu. Rezultaty te dały mu zwycięstwo w generalnym rankingu TS.
Znaczek pocztowy wyemitowany po sukcesie Nykänena na igrzyskach w Calgary
Znaczek pocztowy z Nykänenem wydany w 1990 w Paragwaju
Nykänen był głównym kandydatem do zwycięstwa w Calgary na zawodach olimpijskich[102]. Na normalnej skoczni w serii otwierającej konkurs skoczył zdecydowanie najdalej (89,5 m) i wyprzedzał drugiego Jiříego Malca o 7,9 pkt. W drugiej rundzie skopiował osiągnięty wcześniej przez siebie dystans i zdecydowanie zwyciężył, pokonując drugiego w klasyfikacji Pavla Ploca o 17 pkt.. Na dużym obiekcie Fin ponownie był najlepszy: osiągnął odległości 118,5 m oraz 107 m i z notą 224,0 pkt., przy przewadze 16,1 pkt. nad drugim Erikiem Johnsenem został pierwszym skoczkiem w historii, który zdobył dwa złote medale olimpijskie na jednych igrzyskach, a także pierwszym trzykrotnym mistrzem olimpijskim w skokach narciarskich[102]. Dzień później rozegrano pierwszy konkurs drużynowy w olimpijskiej historii skoków. Zakończył się on sukcesem reprezentacji Finlandii, której najlepszym zawodnikiem był Nykänen. Sięgnął tym samym po trzeci złoty medal, oddając dwa najdłuższe skoki w całych zawodach – 115,5 m i 114,5 m. Tym samym został pierwszym i do dziś jedynym skoczkiem narciarskim w historii, który na jednych igrzyskach wywalczył trzy złote medale. Po tym sukcesie stał się idolem fińskich kibiców i celebrytą.
Wystąpił on następnie przed własną publicznością w Lahti i, podobnie jak dwa i cztery lata wcześniej, dwukrotnie okazał się najlepszy. Dwukrotnie zaraz za nim uplasował się Szwed Jan Boklöv.
Na mistrzostwach świata w lotach w Oberstdorfie wywalczył brązowy medal. Jego loty miały długość 168 m, 168 m i 180 m. Z powodu silnego wiatru pierwszy dzień lotów został odwołany, a rezultaty ustalono na podstawie tylko dwóch serii, przeprowadzonych 13 marca.
Po absencji w Meldal pojawił się na starcie konkursu w Oslo, lecz zajął pozycję poza punktowaną pierwszą piętnastką – siedemnaste. Zawody w jugosłowiańskiej Planicy ukończył z jedną lokatą w czołówce – czwartą na mniejszym obiekcie (w drugim konkursie był 18.). Tym samym po raz czwarty w karierze wygrał generalną klasyfikację PŚ i po raz pierwszy odebrał, wręczaną od 1987, Kryształową Kulę. W całym sezonie zdobył 282 punkty, najwięcej w karierze.
2 kwietnia zwyciężył w rozgrywanym w Kuusamo konkursie międzynarodowym, skacząc 118,5 m i 115 m.
1988/1989
We wrześniu Nykänen zwyciężył w zawodach w Kanderstegu, wyprzedzając drugiego w klasyfikacji Ladislava Dluhoša o 25,7 pkt.
Sezon zimowy otworzył trzecią pozycją w konkursie PŚ na skoczni w Thunder Bay. Ustąpił wówczas tylko Dieterowi Thomie i Risto Laakkonenowi. W drugim konkursie rozgrywanym w tym mieście zajął 51. miejsce. W Sapporo na obiekcie K-90 wygrał (skoki na 88,5 m i 90 m), a na obiekcie K-115 był trzeci.
Dieter Thoma, zwycięzca Turnieju Czterech Skoczni w 1990
Trzecią pozycję zajął też w Oberstdorfie, w pierwszych zawodach Turnieju Czterech Skoczni. Stracił wówczas 10,5 pkt. do zwycięskiego Thomy. Skoki na 109 m i 102 m dały mu wygraną w Ga-Pa, ostatnią w karierze w Pucharze Świata. W TCS tracił 4 pkt. do Thomy. W Innsbrucku sklasyfikowany został na miejscu piątym, w generalnej tabeli cyklu pozostał drugi, ze stratą 1,5 pkt. do nowego lidera, Weißfloga. W Bischofshofen słabszą formę obu skoczków (Fin osiemnasty, półtora punktu przed dziewiętnastym Niemcem) wykorzystał dziesiąty w konkursie Laakkonen, który ostatecznie wyprzedził ich w klasyfikacji Turnieju o 2,5 pkt. i wygrał cały cykl. Nykänen i Weißflog byli drudzy z notą łączną 838,5 pkt. Po tym konkursie trzykrotny mistrz olimpijski zajmował czwartą pozycję w PŚ. Więcej punktów w tamtym sezonie nie zdobył i ostatecznio sklasyfikowano go na dziewiątej pozycji.
Na mistrzostwach świata w Lahti zajął trzecie na dużej i czwarte miejsce na normalnej skoczni. W pierwszym konkursie wylądował po dwakroć na 108 m i stracił do złotego medalisty, Jariego Puikkonena, 13,5 punktu. Fińska drużyna, z Nykänenem w składzie, sięgnęła po złoto w konkursie drużynowym. W drugim, skróconym do jednej serii, konkursie indywidualnym osiągnął 85,5 m, co sprawiło, że stracił 1,4 pkt. do trzeciego miejsca.
W 1989 został przez dziennikarzy wybrany najlepszym fińskim sportowcem lat 80. Otrzymał 65% głosów.
1989/1990
Pierwsze konkursy nowej edycji Pucharu Świata, które miały miejsce w Thunder Bay, zakończyły się dla fińskiego skoczka 10. i 18. pozycją w stawce (w tych drugich zawodach sklasyfikowano go ex aequo z Japończykiem Noriakim Kasaiem). W Lake Placid stanął na drugim stopniu podium (było to jego ostatnie podium w karierze), przegrywając z Ernstem Vettorim, którego pokonał blisko dziewięć lat wcześniej na światowym czempionacie juniorów, osiągając swój pierwszy w karierze międzynarodowy sukces. Dzień później był ósmy.
W pierwszym konkursie TCS uplasował się na siódmej lokacie w stawce, w drugim zajął miejsce czwarte, pół punktu za trzecim Františkiem Ježem. W całym Turnieju przesunął się na szóstą pozycję. Na skoczniach austriackich wypadł znacznie słabiej, notując 33. miejsce w Innsbrucku oraz 40. w Bischofshofen. Turniej ukończył na miejscu szesnastym. Wystąpił jeszcze w pucharowych zawodach w Czechosłowacji, jednak 23. pozycja w Harrachovie i 24. w Libercu zniechęciły go do kolejnych startów w PŚ. Wobec braków w treningu domagał się zmiany trenera. O słabe wyniki obwiniał wszystkich ze swego otoczenia. W końcowym rankingu uplasował się na 19. miejscu z dorobkiem 55 punktów.
Pojawił się za to na mistrzostwach świata w lotach w Vikersundzie. Po skokach na 171 m i 160 m, odebrał srebrny medal, ustępując Dieterowi Thomie o 6,9 pkt.
1990/1991
W październiku ogłosił, że po igrzyskach w Albertville zmieni dyscyplinę sportu i będzie startował w wyścigach łodzi motorowych Formuły Królewskiej.
Nykänen wystąpił jeszcze w czterech pierwszych konkursach PŚ w grudniu 1990. Punktów nie zdołał zdobyć w żadnym z nich, najbliżej tego będąc w drugich zawodach w Thunder Bay, gdzie zajął 16. pozycję. Następnie, zamiast na Turniej Czterech Skoczni, poleciał na Wyspy Kanaryjskie, gdzie urządzał alkoholowe libacje. W związku z niezdobyciem żadnych punktów PŚ, nie został ujęty w końcowej klasyfikacji Pucharu.
Pomimo słabej formy, otrzymał powołanie na mistrzostwa świata w Predazzo, gdzie na skoczni dużej znalazł się na 50. miejscu na 62 startujących. Reprezentacja Finlandii tytuł wicemistrzowski w konkursie drużynowym zdobyła już bez niego.
Po mistrzostwach 27-letni sportowiec ogłosił, że kończy ze skokami. Oficjalnym powodem zakończenia kariery były problemy z plecami. Narośl na jego kręgosłupie została później zoperowana, ale nie miał już entuzjazmu do trenowania.
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
