Kultura góralska
Polskie góry to miejsce, które na tle innych regionów etnograficznych, wyróżnia się stałym kultywowaniem folkloru. Nie jest to folklor wyuczony i sztucznie podtrzymywany, lecz w naturalny sposób przekazywane kolejnym pokoleniom. Co więcej folklor góralski jest kultywowany na co dzień, nie tak jak w przypadku innych regionów, gdzie folklor jest jedynie „odkurzany” na święta i uroczystości. W Polsce Górali dzieli się na kilka grup, różnice pomiędzy tymi grupami możemy dostrzec w strojach ludowych oraz w gwarze. Największym centrum folkloru góralskiego jest Zakopane. Odwiedzając to miasto, na każdym kroku możemy spotkać takie elementy folkloru jak: stroje, gwara i kuchnia.
Stroje góralskie – stroje spiskie, orawskie, podhalańskie
Każda grupa górali może poszczycić się własnym strojem ludowym. Obecnie
najbardziej znanym strojem góralskim jest strój podhalański. Wśród
licznie zachowanych strojów mamy również strój Górali Żywieckich czy strój Górali Beskidu Śląskiego. Mniej znane są stroje Spiskie czy strój Orawski. To właśnie mnogość strojów góralskich, najlepiej odzwierciedla bogactwo folkloru góralskiego.
Opis męskiego stroju odświętnego
Góral nosi płaski czarny kapelusz z filcu, którego główkę otaczają muszelki zwane kostkami naszyte na czerwoną wstązkę. Białą lnianą koszulę z szerokimi rękawami zdobi przy szyi metalowa spinka przystrojona łańcuszkami i koralikami. Góralskie spodnie, czyli portki szyte z białego płótna, mają rozcięcia w pasie i u dołu nogawek. Wzdłuż nogawek biegną lampasy z kolorowego sznurka, dół spodni zdobią pomponiki, a górę - barwny haft zwany parzenicą. Noszony na spodniach skórzany pas bacowski jest bogato zdobiony wyżłobieniami, metalowymi ćwiekami i guzami. Kierpce, szyte ze skóry, przywiązuje się do nóg rzemykami zwanymi nawłokami. Cucha, zarzucana na ramiona jak peleryna, jest okryciem wierzchnim. Zdobi ją wielobarwny haft, rozmaite aplikacje, obszyte tasiemką boki oraz czerwona wstążka, służąca do wiązania. Uzupełnieniem stroju jest laska z toporkiem - ciupaga.
Opis damskiego stroju odświętnego
Nakryciem głowy jest kolorowa chusta zwana szmatką. Wiosną i latem dziewczyna chodzi z odkrytą głową, wplatając we włosy kwiaty dla ozdoby. Na batystową koszulę, ozdobioną białym haftem i kryzką, wkłada aksamitny gorset podszyty płótnem i wyszywany barwnym haftem. Wstążka służąca do sznurowania gorsetu jest długa, najczęściej czerwona, związana na dole w kokardę. Jej długie końce swobodnie spływają na spódnicę uszytą z tybetu, którą zdobi kwiecisty motyw ułożony w koronę. Pod spódnicą dziewczyna nosi białą halkę zwaną fartuchem, na nogach kierpce, a na szyi sznury czerwonych korali.
Gwara góralska – język góralski używany na co dzień
Gwara góralska jest
bardzo specyficzna, wyróżnia się połączeniem dialektu polskiego i
naleciałości słowackich i bałkańskich. Gwara ta charakteryzuje się
akcentowaniem pierwszej sylaby oraz wymawianiem głosek cz, sz, ż, ch
jako c, s , z, k. Zachowanie archaizmów staropolskich w gwarze góralskiej ora w mowie potocznej, może doprowadzić do ciekawej sytuacji. Rozmówca
nieznający tego języka i słuchający rdzennego górala, może odnieść
wrażenie, że rozmawia z obcokrajowcem.
Taniec góralski – zbójnicki, krzesany, drobny
Tradycje tańców góralskich,
wywodzą się w dużej mierze ze zwyczajów pasterzy wołoskich. Dlatego
tańce góralskie to przede wszystkim tańce męskie, które mają na celu
pokazanie siły i zręczności tancerzy. W trakcie wykonywania tańca, Góral miał za zadanie okazać swoje umiejętności i tym samym olśnić partnerkę.
Specyfikacja tańców góralskich, sprawiła, że rola kobiety w tańcach
jest niewielka często dekoracyjna. Głównymi tancerzami są mężczyźni, co
mocno uwidacznia się w trakcie tańczenia zbójnickiego.
Muzyka góralska – pryma, sekunda, basy
Kapela góralska składała się głownie z
czterech grajków. Najważniejszym z nich był tzw. pryma. Jako prowadzący
miał za zadanie dobór muzyki, którą następnie odgrywał na skrzypcach.
Sekunda są to drugie skrzypce, muzyk grający sekundę miał za zadanie
uzupełnić lukę powstającą pomiędzy prymą a basami. Dla wygody skrzypek
opierał skrzypce o klatkę lub bark, co ułatwiało mu grą na niższych
strunach. Basy z budowy podobne są do małego kontrabasu. Według muzyków
góralskich jest to instrument na którym najłatwiej jest się nauczyć
grać.
Kuchnia góralska – oscypek, kwaśnica, golonka
Tradycyjna kuchnia góralska to przede wszystkim niepowtarzalny smak, który nie zmienia się od
wieków. W kuchni góralskiej bazuje się głownie na ziemniakach, kwaszonej
kapuście, bundzu i oczywiście oscypku. Istotną tradycją, która
przetrwała w regionie Zakopanego jest kiszenie kapusty, którą układa się
w beczkach, wyłożonych liśćmi a następnie ugniata się ją boso.
Dzięki swojej odrębności i podtrzymaniu rodzimych tradycji, folklor góralski jest ciekawą atrakcją turystyczną. Dzięki niezwykłemu klimatowi,
Polskie Góry przyciągają turystów, nie tylko z całej Polski, ale również
z różnych zakątków świata. Warto pielęgnować i rozpowszechniać folklor góralski.
Zobacz również: | Zakopane | Bukowina Tatrzańska | Białka Tatrzańska | Nowy Targ | Kościelisko |
(do góry strony)
|