Państwa świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Panama, Republika Panamy (hiszp. Panamá, República de Panamá) – państwo w Ameryce Centralnej, położone na Przesmyku Panamskim, łączącym Amerykę Północną i Południową[a][4], pomiędzy Morzem Karaibskim na północy a Oceanem Spokojnym na południu. Graniczy z Kostaryką na zachodzie i Kolumbią na wschodzie. Powierzchnia kraju wynosi 75 420 km², a liczba ludności – 3 928 646 (2021). Stolicą i największym miastem jest miasto Panama[1].
Panama jest republiką z systemem prezydenckim. Językiem urzędowym jest hiszpański. Panama uzyskała niepodległość w 1903 roku od Kolumbii, z którą związana była od 1821 roku, wcześniej – kolonia hiszpańska[1].
Kanał Panamski, zbudowany w latach 1904–1914, jest jedną z najważniejszych dróg morskich świata. Jego budowa znacznie skróciła czas żeglugi między wschodnim wybrzeżem Ameryki i Europą a zachodnim wybrzeżem Ameryki i Azją Wschodnią, która wcześniej musiała się odbywać wokół Ameryki Południowej. Do 1979 roku kontrolę nad kanałem oraz otaczającą go Strefą Kanału Panamskiego sprawowały Stany Zjednoczone, następnie do 1999 roku znajdował się on pod wspólną administracją amerykańsko-panamską, a obecnie pod wyłączną jurysdykcją Panamy[5].
Gospodarka Panamy w ponad 3/4 opiera się na sektorze usług i należy do najszybciej rozwijających się w Ameryce Łacińskiej. Pomimo znacznych nakładów na programy socjalne kraj cechuje się wysokim poziomem nierówności społecznych, a niemal 1/4 społeczeństwa żyje w ubóstwie[1].
Geografia
Terytorium Panamy stanowi wąski (od ok. 50 km do ok. 200 km) pas lądu, łączący Amerykę Południową z Ameryką Północną. W najwęższej części, zwanej Przesmykiem Panamskim, znajduje się Kanał Panamski. Ponad 50% pow. kraju zajmują wyżyny i góry Kordyliery Środkowej. Na zachodzie Cordillera de Veraguas z licznymi stożkami wulkanów (m.in. Chiriquí, najwyższy szczyt kraju, 3478 m n.p.m.), na wschodzie – Serranía del Darién (wys. do ok. 1900 m n.p.m.). Na wybrzeżach – aluwialne niziny. Wybrzeża rozczłonkowane (łączna dł. ok. 2000 km). Liczne zatoki, największe: Panamska (Ocean Spokojny) i Moskitów (Morze Karaibskie). Wzdłuż wybrzeży rafy koralowe (zwł. na Morzu Karaibskim) i ok. 1600 wysp (m.in. Wyspy Perłowe na Oceanie Spokojnym). Obszar Panamy jest położony w strefie aktywnej sejsmicznie. Klimat równikowy, na północy wybitnie wilgotny (opady całoroczne, do 4000 mm), na południu wilgotny (opady głównie w półroczu letnim, 1500–2500 mm rocznie). Średnia temperatura miesięczna: 26–28 °C na nizinach i ok. 17–10 °C w górach. Na wybrzeżu Morza Karaibskiego częste burze (do 200 rocznie). Gęsta sieć krótkich rzek, wpadających głównie do Oceanu Spokojnego. Lasy (44% pow.) równikowe wilgotne na północy i zrzucające okresowo liście – na południu oraz namorzynowe – na wybrzeżu Morza Karaibskiego. W kotlinach roślinność sawannowa.
Panama graniczy z Kolumbią (339 km) i Kostaryką (348 km) – łączna długość granic lądowych wynosi 687 km[1].
Historia
Vasco Núñez de Balboa – założyciel pierwszej stałej europejskiej kolonii w Panamie, a zarazem pierwszej na kontynencie amerykańskim
Obszar zasiedlony pierwotnie przez Indian, głównie Czibczów. Do podboju hiszpańskiego znajdował się w zasięgu handlu prowadzonego przez Azteków i Majów. Przez Europejczyków odkryty ok. 1501, stał się posiadłością hiszpańską. Od 1535 wchodził w skład wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, od 1717 – wicekrólestwa Nowej Granady. Przez cały okres kolonialny był centrum wymiany handlowej. Po wyzwoleniu spod panowania hiszpańskiego Nowej Granady 1819, Panama, jako jej prowincja, weszła w skład Wielkiej Kolumbii. Od 1830 należała do Kolumbii. Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą wybudowania (1850–1855) kolei łączącej Ocean Spokojny z Morzem Karaibskim, a zwłaszcza w związku z budową (od 1881) Kanału Panamskiego. W latach 1855–1886 dysponowała autonomią którą utraciła na skutek dążeń secesjonistycznych.
W 1903 z inspiracji USA oderwała się od Kolumbii (na czele ruchu separatystycznego stał Manuel Amador Guerrero) i utworzyła odrębną republikę. Traktat z 1903 (Hay–Bunau-Varilla) przyznał USA wieczystą dzierżawę Strefy Kanału Panamskiego i prawo stacjonowania na terenie Panamy wojsk amerykańskich[6]. W następnych latach rozwój gospodarki był związany z Kanałem, na prowincji tradycyjna gospodarka rolna (głównie uprawa bananów). Pierwszy prezydent kraju Manuel Amador Guerrero wywodzący się z Partii Konserwatywnej przeprowadził szereg reform społecznych, lecz mocno uzależnił Panamę od Stanów Zjednoczonych. USA korzystając z wpływów w Panamie dokonało kilkukrotnie zbrojnej interwencji w wewnętrzne sprawy państwa. Do interwencji wojsk amerykańskich doszło w latach 1908, 1910 i 1918–1919. W latach 30. wystąpiły konflikty społeczne na tle rasowym. Na czele ruchu nacjonalistycznego i antyamerykańskiego stanął Arnulfo Arias Madrid. W 1936 roku rząd panamski podpisał traktat przedłużający amerykańskie wpływy w Panamie zagwarantowane w trakcie z 1903. W 1940 roku wybory prezydenckie wygrał Arias który już rok później obalony został w wyniku puczu wojskowego. Krótka prezydentura Ariasa charakteryzowała się antyamerykanizmem oraz prowłoską i proniemiecką polityką[7]. Pucz przywrócił w kraju proamerykańskie rządy. Podczas II wojny światowej na terenie Panamy utworzono amerykańskie bazy wojskowe.
Po zakończeniu wojny światowej doszło do wzrostu poparcia dla ruchów nacjonalistycznych i lewicowych. W 1949 roku prezydentem ponownie został Arias który w 1951 ponownie został obalony przez wojskowych puczystów. Następcą Ariasa został José Antonio Remón Cantera który powrócił do przyjaznych relacji z USA i zapoczątkował rokowania z USA w sprawie sytuacji w kanale panamskim. Dojście do władzy prezydenta umożliwiło rządy jego konserwatywnej Narodowej Koalicji Patriotycznej[8]. Nowy prezydent w 1953 roku utworzył Gwardię Narodową, a w trakcie prezydentury dokonał reformy rządu. W 1955 roku Panama z inicjatywy Remóna Cantery zawarła z Amerykanami umowę ekonomiczną. W latach 50. i 60. doszło do wzrostu destabilizacji i nastrojów antyamerykańskich, równocześnie rozwinął się przemysł i doszło do napływu zagranicznych inwestycji. Kolejnym prezydentem został Ernesto de la Guardia Navarro z Narodowej Koalicji Patriotycznej. De la Guardia wprowadził kilka postępowych reform będących kontynuacją reform poprzednika. Rządom Narodowej Koalicji Patriotycznej udało się rozbudować system świadczeń socjalnych. Na początku lat 60. w rządzącej partii uaktywniła się frakcja procastrowska[8]. W 1964 roku doszło do nieudanej próby uregulowania statusu kanału panamskiego. W 1964 roku zerwane zostały stosunki dyplomatyczne między krajami co udało się załagodzić rok później poprzez układ obiecujących uznanie przez USA pełnej suwerenności Panamy w Strefie Kanału. W 1964 roku prezydentem został Marco Aurelio Robles Méndez z Narodowej Unii Liberalnej będącej koalicją partii prawicowych. Prezydent podjął nieudane próby reform wewnętrznych a mianowicie reformy rolnej i podatkowej. W okresie jego rządów doszło do zmniejszenia znaczenia partii politycznej. Sytuacja otworzyła drogę do wojskowego zamachu stanu[9].
W 1968 r. doszło do zamach stanu nazwanego przez wojsko mianem rewolucji. Do 1969 roku władzę w państwie sprawowała junta wojskowa. Od początku 1969 faktyczną władzę w Panamie sprawował gen. Omar Torrijos Herrera (1972–1978 premier z nadzwyczajnymi pełnomocnictwami). Dzięki szybkiemu rozwojowi usług w dziedzinie handlu, bankowości i transportu morskiego (tzw. tania bandera) utrzymywał się wzrost gospodarczy i ekspansja zagranicznego kapitału inwestycyjnego, głównie z USA. W 1972 roku Torrijos wprowadził nową konstytucję która wzmocniła uprawnienia władz lokalnych, generał doprowadził do rozwoju związków zawodowych, rozszerzył sferę socjalną, przeprowadził reformę rolną oraz nacjonalizację części przemysłu. W 1973 doszło do ponownego zaostrzenia konfliktu z USA–Panama. Panama wystąpiła z żądaniem suwerenności w strefie kanału i wycofania z jej terenu wojsk amerykańskich. Kilkuletnie rokowania z USA w sprawie kanału, prowadzone przy poparciu państw latynoamerykańskich dla Panamy, zostały zakończone w 1977 układem, który spełnił roszczenia Panamy i ustalił warunki przekazania jej strefy kanału. W 1978 ponownie wprowadzono rządy cywilne faktyczne rządy sprawował jednak gen. Torrijos. W 1979 roku przy wsparciu generała utworzono centrolewicową Demokratyczną Partię Rewolucyjną która do początku lat 80. sprawowała władzę[10].
Zniszczenia w czasie inwazji Stanów Zjednoczonych na Panamę, rok 1989
W 1981 roku w wyniku wypadku zginął Torrijos a władzę po nim objął krąg prawicowych oficerów związanych z Gwardią Narodową. W 1983 rozpoczęła się dyktatura gen. Manuela Noriegi. Noriega początkowo związał się z Amerykanami. Sam był już od końca lat 50. pracownikiem CIA, za co otrzymywał nawet 200 tysięcy dolarów rocznie[11]. Pomagał CIA w tajnych operacjach przeciwko lewicy w Ameryce Łacińskiej, jego zadaniem było wspomaganie amerykańskich interesów w Ameryce Środkowej, w szczególności sabotowanie działań socjalistycznego rządu w Nikaragui oraz rewolucjonistów FMLN. Według późniejszych oskarżeń pomimo współpracy z amerykańską Administracją Legalnego Obrotu Lekarstw, wspomagał jednocześnie handlarzy narkotyków[12][13]. W późnych latach 80. Noriega zaczął przeciwstawiać się polityce realizowanej przez amerykańskie agencje, które wyniosły go do władzy. Prezydent rozpoczął współpracę z kubańskim rządem Fidela Castro, z którym wcześniej prowadził już interesy gospodarcze będąc nieoficjalnym pośrednikiem Stanów Zjednoczonych w handlu z wyspą[14]. Dziesięć lat po schwytaniu przez Amerykanów wyszła na jaw sprzedaż Kubie tajnych dokumentów amerykańskiej Agencji Bezpieczeństwa Narodowego; okazało się, że współpracował również z Układem Warszawskim, przekazując zachodnie technologie wojskowe. Rozpoczęcie współpracy z Kubą spowodowało oskarżenie go przez Amerykanów o chęć budowy osi Kuba, Panama, Nikaragua[15][16].
W wyniku interwencji wojsk USA w 1989 aresztowano gen. Noriegę, a rządy objął prezydent Guillermo Endara. Już w 1990 roku nowy rząd udaremnił próbę wojskowego zamachu stanu. Inwazja amerykańska doprowadziła do szerokiego kryzysu gospodarczego, wybuchu antyrządowych walk partyzanckich prowadzonych przez guerillę M-20 oraz serii zamachów terrorystycznych w latach 1991–1992 przeprowadzonych przez zwolenników obalonego prezydenta. W rezultacie Endara szybko stracił poparcie społeczeństwa (w 1992 odrzucono w referendum jego projekt reformy konstytucji). Katastrofą dla rządu okazało się też ujawnienie przyjęcia pieniędzy kartelu narkotykowego przez prezydenta[17]. W wyborach prezydenckich w 1994 r. zwyciężył Ernesto Pérez Balladares z opozycyjnej Rewolucyjnej Partii Demokratycznej. Panamskie wojsko zostało rozwiązane konstytucyjną poprawką w roku 1994. Bezpieczeństwo zewnętrzne jest zapewnione dzięki Traktatowi o Neutralności Kanału Panamy z USA, które przejęło ochronę terytorialną. Efektem rozwiązania wojska jest usunięcie ryzyka powrotu do wcześniejszego reżimu wojskowego[18]. Podjęto rokowania na temat formy obecności Amerykanów po 1999 w strefie Kanału Panamskiego i przyszłości bazy lotniczej w Howard, która jest wielonarodowym ośrodkiem walki z handlem narkotykami. Przyjęto prawo o Władzy Kanału Panamskiego, autonomicznej i niezależnej finansowo, która przejęła zarząd w grudniu 1999 po zakończeniu działalności Komisji Kanału Panamskiego. W 2004 roku władzę objął Martín Torrijos, syn generała Omara Torrijosa.
Ustrój polityczny
Panama jest republiką, konstytucja została uchwalona w 1972 r., a znowelizowana w 1983 r. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowe, 78-osobowe Zgromadzenie Ustawodawcze, wybierane w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta i przed nim odpowiedzialny.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.

Państaw świata to dział poświęcony wszystkim krajom na świecie. Poznamy tutaj dorobek kulturalny, społeczny, gospodarczy poszczególnych krajów.