Uzbekistan
Uzbekistan (uzb. Oʻzbekiston, Republika Uzbekistanu – Oʻzbekiston Respublikasi) – państwo położone w Azji Środkowej, członek Wspólnoty Niepodległych Państw. Jest krajem podwójnie śródlądowym.
Ustrój polityczny
Uzbekistan jest unitarną republiką, w której funkcjonuje system prezydencki. Głową państwa jest Prezydent Republiki Uzbekistanu, którym od 8 września 2016 jest Shavkat Mirziyoyev. Według obowiązującego prawa wyborczego prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję z możliwością jednej reelekcji, wcześniej kadencje trwały 7 lat. W ostatnich wyborach z 4 grudnia 2016 Shavkat Mirziyoyev otrzymał według oficjalnych danych 88,61% głosów. Na czele rządu stoi premier, którym od 14 grudnia 2016 jest Abdulla Aripov.
Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament (Najwyższe Zgromadzenie, uzb. Oliy Majlis). W skład 150-osobowej izby niższej (Izba Ustawodawcza, uzb. Qonunchilik palatasi) wchodzą przedstawiciele partii:
Koalicja rządowa:
Liberalno-Demokratyczna Partia Uzbekistanu (52)
Demokratyczna Partia Odnowy Narodowej Uzbekistanu (36)
Opozycja parlamentarna:
Ludowo-Demokratyczna Partia Uzbekistanu (27)
Socjaldemokratyczna Partia Sprawiedliwości (20)
Ekologiczny Ruch Uzbekistanu (15)
Uzbekistan jest członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych, Wspólnoty Niepodległych Państw, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Szanghajskiej Organizacji Współpracy.
Kraj znalazł się na 158. miejscu ze 167 krajów objętych badaniem wskaźnika demokracji przez Economist Intelligence Unit w 2017 roku.
Siły zbrojne
Według rankingu Global Firepower wojska uzbeckie w 2014 roku liczyły 65 tys. żołnierzy zawodowych oraz 20 tys. rezerwistów. Uzbeckie siły zbrojne stanowiły w 2014 roku 48. siłę militarną na świecie, a w 2015 roku 54. Roczny budżet na cele obronne wynosi 70 mln (USD).
Uzbekistan, z racji braku bezpośredniego dostępu do morza, dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Uzbekistanu składało się w 2014 roku z: 420 czołgów, 715 opancerzonych pojazdów bojowych, 143 dział samobieżnych, 109 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 980 zestawów artylerii holowanej. Uzbeckie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 69 myśliwców, 48 samolotów transportowych (w 2015 – 49), 2 samolotów szkolno-bojowych, 65 śmigłowców oraz 25 śmigłowców szturmowych. Poza spadkiem w rankingu i nabyciem jednego samolotu transportowego w/w dane nie zmieniły się w stosunku do 2014 roku[3].
Podział administracyjny
Pod względem administracyjnym kraj dzieli się na 12 wilajetów (andiżański, bucharski, chorezmijski, dżyzacki, fergański, kaszkadaryjski, namangański, nawojski, samarkandzki, surchandaryjski, syrdaryjski, taszkencki) i jedną republikę autonomiczną Karakałpację.
Historia
W I tysiącleciu p.n.e. terytorium dzisiejszego Uzbekistanu znajdowało się w obrębie starożytnych królestw Baktrii i Sogdiany (znajdujące się w Uzbekistanie miasto Samarkanda było niegdyś centrum tego ostatniego). Od VI w. p.n.e. rządzili tutaj przedstawiciele perskiej dynastii Achemenidów. Obszar ten został następnie podbity przez Aleksandra Macedońskiego. Po jego śmierci rządzili tu Seleucydzi. Wielkiego znaczenia nabrał tzw. jedwabny szlak, będący swoistą linią łączności pomiędzy cywilizacjami Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i Europy. W połowie III wieku p.n.e. władzę objęły miejscowe rody, następnie część ziem znalazła się w imperium Kuszanów. W VIII wieku Uzbekistan dostał się pod panowanie Arabów. Ich najazd doprowadził do upadku rozwijającej się od czasów Aleksandra kultury, która, odmieniona za przyczyną głębokiej islamizacji, mogła odrodzić się dopiero w IX w. W X wieku następuje opuszczenie ziem przez wojska arabskie i objęcie rządów przez irańską dynastię Samanidów. W latach 1220–1221 nastąpił tragiczny w skutkach najazd wojsk Czyngis-chana, który pozostawił po sobie wiele zniszczeń. Dopiero w XIV wieku Mongołowie zostają wyparci przez Timura, a terytorium obecnego Uzbekistanu wkracza na drogę szybkiego rozwoju. W końcu XV wieku terenem udaje się zawładnąć przedstawicielom koczowniczych plemion uzbeckich, które osiedliły się między Amu-darią a Syr-darią ok. 1430. Poszczególne chanaty były stopniowo podbijane przez Rosję carską w XIX wieku, która o wpływy na tym terenie rywalizowała z Imperium brytyjskim. W 1924 powstała Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka, która weszła w skład ZSRR. 31 sierpnia 1991 ogłoszona została deklaracja niepodległości.
W latach 90. w kraju wybuchło powstanie dżihadystyczne wywołane przez Islamski Ruch Uzbekistanu. Jego głównym celem było utworzenie w Uzbekistanie państwa muzułmańskiego, następnie w całej Azji Centralnej, w której miałby zostać utworzony ponadnarodowy kalifat. Radykalne poglądy ruchu zdobyły poparcie Al-Kaidy[4][5][6].
Geografia
Uzbekistan leży w Azji Środkowej między dwiema wielkimi rzekami – Amu-darią i Syr-darią. Powierzchnia w większości równinna. Około 20% powierzchni kraju stanowią góry i przedgórza. Na wschodzie i północnym wschodzie kraju leżą Góry Ałajskie i Tienszan, gdzie znajduje się najwyższy szczyt kraju – Hazrat Sulton, osiągający wysokość 4634 m n.p.m. Między nimi leży urodzajna, nawadniana Kotlina Fergańska, której część należy do Uzbekistanu. Środkową część kraju zajmuje Nizina Turańska z rozległą pustynią Kyzył-kum, na której terenami osadniczymi są nieliczne oazy i doliny rzek Syr-darii, Zarafszanu, Kaszka-darii i Amu-darii. Zachodni skraj zajmuje równie pustynny płaskowyż Ustiurt. Do Uzbekistanu należy południowa część dawnego Jeziora Aralskiego.
Klimat kontynentalny skrajnie suchy, z ciepłymi zimami (temperatura wahająca się w przedziale 3 do 10 °C) i gorącym, suchym latem, z temperaturami sięgającymi nawet 45 °C. Mała ilość opadów (do 200 mm na terenach równinnych), nie sprzyja rozwojowi rolnictwa, i czyni koniecznym nawadnianie pól uprawnych.
Uzbekistan jest krajem podwójnie śródlądowym. Łączna długość granic z poszczególnymi sąsiadami wynosi 6221 km (Afganistan 137 km, Kazachstan 2203 km, Kirgistan 1099 km, Tadżykistan 1161 km, Turkmenistan 1621 km). Do największych miast należą: Taszkent, Samarkanda, Namangan, Andiżan, Buchara, Fergana, Chiwa.
Gospodarka
Uzbekistan to kraj w przeważającej mierze rolniczy, w którym największe znaczenie gospodarcze od lat posiada uprawa bawełny. Rozwinięta jest produkcja jedwabiu, hodowla owiec i sadownictwo. Sprzyjający klimat pozwala na uprawę takich roślin jak morele, brzoskwinie, winorośl właściwa, granaty. Corocznie produkuje się również około 3,5 miliona ton ziarna zbóż. Kraj posiada znaczące zapasy różnorodnych surowców mineralnych. Wśród nich wymienić można złoto (4. miejsce na świecie), miedź (11.), uran (7.), ołów, srebro, fosforyty, sole potasowe. Odkryto zapasy gazu ziemnego.
Dochód narodowy: 3800 USD na 1 mieszkańca (2014). Inflacja: 10%. Struktura zatrudnienia: usługi – 35,7%, przemysł – 26,3%, rolnictwo – 38%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie bawełnę, metale, nawozy sztuczne, natomiast importuje się żywność, tekstylia, obuwie. Głównymi partnerami handlowymi są: Rosja, Chiny, Ukraina, Korea Południowa, Niemcy. Obroty w handlu z zagranicą w 2004 – eksport: 3,7 mld USD, import: 2,82 mld USD.
W maju 2018 pod wpływem presji międzynarodowej w kraju zakazano pracy przymusowej, głównie osób niepełnoletnich[7]. Wcześniej wysyłano uczniów i pracowników instytucji państwowych do pracy przy zbieraniu bawełny i sprzątaniu ulic.
Struktura etniczna
Według statystyk oficjalnych (w kraju od 1989 nie przeprowadzono ani jednego spisu ludności) w 2017 roku Uzbecy stanowili 83,80% ludności kraju. Inne narodowości zamieszkujące Uzbekistan to Tadżycy (4,81%), Kazachowie (2,50%), Rosjanie (2,33%), Karakałpacy (2,21%), Kirgizi (1,85%), Tatarzy (0,61%), Turkmeni (0,60%), Koreańczycy (0,55%)[8]. Obecnie (2019) liczba ludności w Uzbekistanie wynosi 33 398 578 mieszkańców[9].
|
