 Pomniki przyrody
Pomnik przyrody – termin ten został wprowadzony przez Aleksandra von Humboldta na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody.
W Polsce po raz pierwszy[potrzebne źródło] nazwa ta padła w Panu Tadueszu Adama Mickiewicza w 1834 roku. Autor zachwycał się polską przyrodą i trwaniem wielkich drzew na przestrzeni czasu.
Znaczącym propagatorem objęcia ochroną starych drzew był Hugo Conwentz, Dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Gdańsku w latach 1880-1910. Pod postacią pomnika przyrody proponowano wtedy także objąć rzadkie gatunki roślin i zwierząt.
Po I Wojnie Światowej, jesienią 1918 roku ukazał się dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury[4] oraz rozporządzenie Miniterstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o ochronie niektórych zabytków przyrody z 15 września 1919 roku. Później wydano rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opiece nad zabytkami z 6 marca 1928 roku, gdzie po raz pierwszy padły słowa o ochronie alei przydrożnych.
Następnymi aktami prawnymi regulującymi ochronę pojedynczych wartości przyrodniczych była ustawa o ochronie przyrody z 1934, 1949, 1991 i 2004 roku.
W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
W 2010 roku w Polsce znajdowało się 29 472 pojedynczych drzew, 3482 grup drzew, oraz 674 alei.
Obecnie pomniki przyrody ustanawia Rada Gminy lub Miasta, wcześniej robił to wojewoda danego województwa.
Kryteria
Aby uznać drzewo za pomnik przyrody jego obwód w pierśnicy powinien być większy niż szacunkowe wartości minimalne dla danego gatunku. Poniżej podane są te wartości dla drzew rosnących poza lasami wg P. Rucińskiego:
bez czarny – 100 cm
bez koralowy – 100 cm
bluszcz – wszystkie kwitnące
brzoza brodawkowata – 200 cm
brzoza omszona – 200 cm
buk zwyczajny – 300 cm
choina – 200 cm
cyprysy – 100 cm
czeremcha zwyczajna – 94 cm
czereśnia – 100 cm
dąb bezszypułkowy – 300 cm
dąb czerwony – 300 cm
dereń – wszystkie drzewiaste
dąb szypułkowy – 300 cm
głóg – 100 cm
grab – 200 cm
grusza – 200 cm
iglicznia – 275 cm
jabłoń – 200 cm
jałowiec – 75 cm
jarząb pospolity – 100 cm
jarząb szwedzki – 100 cm
jedlica, daglezja – 280 cm
jesion – 250 cm
jodła – 250 cm
kasztanowiec – 300 cm
klon jawor – 225 cm
klon polny – 225 cm
klon zwyczajny – 225 cm
klony inne – 220 cm
kruszyna – 40 cm
leszczyna pospolita – 100 cm
leszczyna turecka – 250 cm
lipy – 300 cm
magnolia – 150 cm
miłorząb – 150 cm
modrzew – 250 cm
olsza czarna – 225 cm
olsza szara – 225 cm
orzech włoski – 200 cm
sofora japońska (perełkowiec, szupin) – 250 cm
platan – 300 cm
robinia akacjowa – 300 cm
rokitnik – 60 cm
sosna Banksa – 275 cm
sosna czarna – 275 cm
sosna limba – 150 cm
sosna zwyczajna – 310 cm
sosna wejmutka – 275 cm
szakłak pospolity – 100 cm/wszystkie drzewiaste
świerk – 275 cm
topola biała – 400 cm
topola czarna i podobne – 400 cm
trzmielina – 50 cm
tulipanowiec – 150 cm
wierzba biała – 300 cm
wierzba krucha – 300 cm
wierzba iwa – 300 cm
wierzba pięciopręcikowa – 300 cm
wiąz górski – 225 cm
wiąz szypułkowy – 225 cm
wiąz polny – 225 cm
żywotniki – 100 cm
Wybrane pomnikowe dęby w Polsce
Dąb Bartek Przemysła, ok. 500 lat, rosnący przy murze przyklasztornym w wielkopolskiej miejscowości Owińska
Dąb Bartek koło Zagnańska
Dąb Bażyńskiego w Kadynach
Dąb Beczka w Puszczy Białowieskiej
Dąb Bogusława X w Puszczy Wkrzańskiej koło Leśna Górnego
Dąb Bolko w Hniszowie
Dąb Bolesław w Lesie Kołobrzeskim – najstarszy dąb w Polsce (wg szacunku z roku 2000: 805 lat)
Dąb Car w Puszczy Białowieskiej
Dąb Chrobry opodal wsi Piotrowice – do niedawna uznawany za najstarszy dąb w Polsce
Dąb Dzierżona we Wrocławiu
Dąb Jagiełły w Białowieskim Parku Narodowym
Dąb Józef w Brzynie (woj. pomorskie – gmina Krokowa)
Dąb Kongresowy w Puszczy Białowieskiej
Dąb Krzyż Południa w Puszczy Białowieskiej
Dąb Wielki Mamamuszi w Puszczy Białowieskiej
Dąb Mieszko na Ursynowie (dzielnica Warszawy)
Dąb Mnich w Mnichowie (województwo świętokrzyskie)
Dąb Napoleon w powiecie zielonogórskim
Dąb Król Nieznanowa w Puszczy Białowieskiej
Dąb Imperator Północy w Puszczy Białowieskiej
Dąb Imperator Południa w Puszczy Białowieskiej
Dąb Piotrowy w Toporowie (województwo lubuskie)
Dęby rogalińskie w Rogalińskim Parku Krajobrazowym
Dąb Poganin w Węglówce (województwo podkarpackie)
Dąb Stefan, Dąb Żeromskiego
Dąb Władek z Zagrzęby w Karczmiskach
Dąb Wolności w Głownie
Dąb im. Władysława Szafera w Potulicach
Inne pomniki przyrody w Polsce (wybór)
Jesion wyniosły w Rybniku
lipa na rynku w Brdowie (posadzona 3 maja 1919 r., pomnik przyrody od 1991 r.)
pomnikowe drzewa w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu:
platan klonolistny (pierśnica – 422 cm, wysokość – 25 m)
sosna czarna (pierśnica – 234 cm, wysokość – 17 m)
dąb szypułkowy (pierśnica – 324 cm, wysokość 27,5 m).
Cis Henrykowski – najstarsze drzewo w Polsce, wiek szacowany na 1200-1300 lat
głaz narzutowy Trygław – największy w Polsce, odwód 50 m
Rezerwaty biosfery
Parki Narodowe - w dziale Parki Narodowe
Parki Narodowe w dziale Poland
Czytaj również:
| parki narodowe | rezerwat biosfery | park krajobrazowy | ogród botaniczny | ogród zoologiczny | park safari | rezerwat przyrody | pomnik przyrody | użytek ekologiczny | obszar chronionego krajobrazu | obszar Natura 2000 | stanowisko dokumentacyjne | zespół przyrodniczo-krajobrazowy |
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA
|
