 Czy grzyby można uprawiać w ogrodzie
Grzyby cenione są przede wszystkim ze względu za swój smak i aromat, dzięki czemu stanowią nieodłączny element wielu potraw. Z uwagi na ograniczony obszar ich pozyskiwania, sezonowość występowania czy możliwość pomyłki z niejadalnymi gatunkami coraz większą popularnością cieszy się amatorska uprawa grzybów. Dzięki temu przez cały rok mamy dostęp do świeżych i zdrowych owocników.
1. Czym charakteryzują się grzyby?
Co to są grzyby?
Grzyby są organizmami, które na równi z roślinami i ze zwierzętami stanowią odrębne królestwo (Fungi). Występują na wszystkich kontynentach i we wszystkich strefach klimatycznych. Spotkać je można także w wodach, a ich zarodniki mogą się unosić w powietrzu , nawet kilka kilometrów nad ziemią. Ciało grzyba (zwane także plechą) zbudowane jest z bardzo cieniutkich nitek, czyli strzępek. Z nich składa się też zasadnicza jego część, czyli grzybnia, która jest najczęściej ukryta w podłożu (w glebie, drewnie, w zbutwiałych liściach, słomie, trocinach, itp.). W sprzyjających warunkach (głównie odpowiednia wilgotność i temperatura) grzybnia może wykształcić owocniki, które służą grzybom do wytwarzania zarodników, spełniających taką funkcję jak nasiona u roślin zielonych.
W jaki sposób dzieli się grzyby ze względu na sposób odżywiania?
- Saprofity – to gatunki, które żyją na obumarłych roślinach i zwierzętach. Pełnią funkcję reducentów, dzięki czemu odgrywają w przyrodzie istotną rolę w ograniczaniu ilości martwej materii organicznej (poprzez gnicie) i wpływają na żyzność gleb. Do tej grupy zaliczają się także drożdże.
- Pasożyty – rozwijają się na żywych organizmach roślin, zwierząt lub innych grzybach, z których czerpią pokarm. Są często przyczyną wielu groźnych chorób.
- Symbionty – to gatunki, które współdziałają z innymi organizmami i czerpią wzajemne korzyści (nie wywierają szkodliwego wpływu). W ścisłej symbiozie z grzybami (mikoryza), gdzie strzępki grzybów zastępują włośniki korzeniowe, żyje znaczna większość roślin.
Jak wyglądają owocniki grzybów?
Owocniki grzybów zbudowane są z 2 podstawowych części: kapelusza i trzonu lub kapelusza i trzonu z pierścieniem.
- Kapelusz - może być stożkowaty, dzwonkowaty, wypukły czy spłaszczony. Cechy te często zmieniają się z wiekiem owocnika, np. młody kapelusz jest wypukły, zaś stary płaski. Na górnej powierzchni kapelusza mogą występować resztki osłony, która zabezpieczała go w młodości. Resztki te mogą mieć postać łatek, strupków, łusek lub włókien. Spodnia strona kapelusza, zwana hymenoforem (na nim znajduje się warstwa komórek wytwarzających zarodniki), może być gładka, pofałdowana, wykształcona w postaci żyłek, listewek, blaszek, kolców lub rurek zakończonych porami, wyglądającymi jak sitko. Pory mogą być okrągławe (koliste) lub graniaste. Blaszki natomiast mogą być przyrośnięte do trzonu, wolne lub ząbkiem wykrojone.
- Trzon – może być cylindryczny, w dole bulwiasty, maczugowaty, u niektórych gatunków grzybów może być korzeniasty, głęboko zanurzony w podłożu.
- Pierścień – występuje często na trzonie. Może być ruchomy (np. u czubajek), nieruchomy (np. u pieczarek), kołnierzykowaty (np. u niektórych muchomorów). Pierścień bywa bardzo wyraźny i długo się utrzymuje (np. u muchomorów) bądź słabo widoczny i szybko zanikający. U niektórych gatunków między brzegiem kapelusza a pierścieniem może być widoczna pajęczynowata zasnówka zbudowana z luźnych nitek grzybni.
Kiedy pojawiają się owocniki grzybów?
Owocniki tworzą się w różnych porach roku. Czas ich pojawienia jest charakterystyczny dla każdego gatunku. Uzależniony jest także od pogody. Jeśli będzie za sucho lub za zimno, owocniki się nie pojawią, chociaż powinny. Owocniki grzybów uprawnych ukazują się od wiosny do jesieni, a hodowane w pomieszczeniach także zimą. Większość gatunków lubi pogodę deszczową oraz ciepłe dni z temperaturą w przedziale od 20oC do 30oC. Temperatura nocą także nie powinna znacząco spadać. Niektóre grzyby znakomicie rozwijają się w niższych temperaturach, dzięki czemu ich okazy można zbierać późną jesienią, a nawet zimą czy wczesną wiosną, np. zimowka aksamitnotrzonowa czy boczniak ostrygowaty.
Jak wyglądały pierwsze uprawy grzybów?
Historia uprawy grzybów sięga kilku tysięcy lat. W Chinach i w Japonii już na początku naszej ery uprawiano shitake czy lakownicę. Do dziś kraje azjatyckie są największym producentem, konsumentem i eksporterem grzybów hodowlanych. Pierwsze próby uprawy grzybów na terenie Europy także podejmowano już w starożytności. Działania te polegały przede wszystkim na zakopywaniu w ziemi kawałków prawdziwków lub polewaniu podłoża wodą z zarodnikami. Ciekawym sposobem uprawy było pocieranie świeżo ściętej karpy topoli kapeluszem polówki wiązkowej. Przykryte darnią karpy po pewnym czasie wydawały owocniki. Pracę nad uprawą grzybów w warunkach sztucznych zapoczątkowali francuscy ogrodnicy, którzy zapoczątkowali hodowlę pieczarki. Do dziś pieczarkarstwo stanowi ważny dział ogrodnictwa.
Jakie wartości odżywcze mają grzyby?
Świeże owocniki grzybów zawierają od 70% do 95% wody. Suchą masę stanowi białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy ( B1, B2, D, E, C), prowitamina A (karoten), enzymy, substancje antybiotyczne oraz makroelementy (potas, fosfor, wapń i żelazo) i mikroelementy (cynk, fluor, jod, kobalt, mangan i miedź). Najwięcej witaminy A zawierają mleczaje, D – borowiki i podgrzybki, zaś B – pieprznik jadalny, czyli popularna kurka. Należy też pamiętać, że grzyby są ciężkostrawne, a odpowiada za to zawarta w ich ścianach komórkowych, niestrawna dla człowieka, chityna.
Jak wykorzystać grzyby w kuchni?
Główną wartością grzybów jadalnych są ich niepowtarzalne walory smakowe i aromatyczne. Stanowią świetny dodatek do różnych dań i pobudzają apetyt. W wielu książkach kucharskich zawarte są przepisy przyrządzania potraw z grzybów (zupy, marynaty, sałatki) lub stosowania ich jako przypraw.
2. W jaki sposób uprawia się grzyby?
Jakie miejsce wybrać pod uprawę grzybów?
Miejsce w ogrodzie, w którym będziemy uprawiali grzyby powinno się znajdować z dala od intensywnego światła słonecznego i osłonięte od wiatru. Najlepsze są zacienione zakamarki pod drzewami i krzewami bądź przy ścianie budynku od strony północnej. Doskonałym rozwiązaniem jest także piwnica czy ziemianka, zwłaszcza pod uprawę gatunków wymagających wyższej wilgotności powietrza. Grzyby uprawne można także uprawiać w garażu lub altanie, zaś niektóre gatunki udają się nawet w samym mieszkaniu.
Skąd wziąć grzybnię?
Grzyby uprawne wyrosną z zaszczepionego grzybnią gotowego podłoża, które można zakupić w wielu sklepach ogrodniczych, zarówno stacjonarnych, jak i internetowych. Dostępna jest także grzybnia w postaci kołków bądź ziarna, które umieszcza się we wcześniej przygotowanym podłożu.
Czy grzyby się podlewa?
W trakcie uprawy kluczową rolę odgrywa wilgotność i temperatura. W czasie rozpoczęcia produkcji dla większości gatunków zalecana jest wilgotność około 75%, zaś w czasie owocowania powinna wynosić do 95%. Dlatego ważnym zabiegiem w czasie uprawy jest regularne podlewanie (podczas suszy i upałów nawet kilka razy dziennie).
Po jakim czasie ukazują się owocniki?
W zależności od gatunku oraz warunków hodowli owocniki mogą się ukazać już po kilku dniach bądź dopiero po kilku miesiącach. Z uprawy uzyskuje się najczęściej kilka rzutów grzybów (zwykle 4-5). Po każdym zbiorze warto zapewnić odpoczynek, który pozwoli na regenerację grzybni i przygotowanie do kolejnego zbioru.
Jak należy zbierać grzyby?
Trzon grzyba powinno się delikatnie wykręcić z podłoża. Miejsce, w którym wyrastał owocnik, warto przykryć podłożem aby zabezpieczyć grzybnię przed wysychaniem. Zbierać powinno się wyłącznie owocniki dojrzałe, zdrowe, niezepsute, w których nie ma larw owadów. Młode owocniki mają małą masę, a więc mniejszą wartość, ponadto nie wytworzyły jeszcze zarodników, przez co nie mogą się rozsiać i dać potomstwa.
W jaki sposób suszy się grzyby?
Pierwszy etap suszenia grzybów powinien się odbywać w temperaturze 40-50 oC, potem temperatura ta może osiągać 60-65 oC. Można je suszyć w przewiewnych suszarkach, na kaloryferach, przy piecach kaflowych, a także na słońcu. Grzyby powinny być dosyć cienko pokrojone, a poszczególne plasterki lub kapelusze nie powinny przylegać do siebie, gdyż może to powodować ich zlepienie i zaparzenie się.
Gdzie przechowywać suszone grzyby?
Dobrze wysuszone grzyby należy przechowywać w szczelnych słojach lub puszkach. Owady lubią nie tylko grzyby świeże, lecz chętnie gnieżdżą się także w suszonych i mogą nam zniszczyć całosezonowy zbiór. Grzyby suszone powinny być przechowywane w miejscach suchych i niezawilgoconych. Nie powinno się ich przetrzymywać dłużej niż rok. Dotyczy to również marynat grzybowych.
3. Jakie gatunki można uprawiać w ogrodzie?
- Boczniak cytrynowy (Pleurotus citrinopileatus) – to wyjątkowy grzyb o delikatnym i niepowtarzalnym smaku. Charakteryzuje się jasnożółtym zabarwieniem owocników, które rosnąc w kępie nie zachodzą wyraźnie na siebie. Lejkowate kapelusze osiągają do 5cm średnicy. Zaleca się zbieranie młodych egzemplarzy, gdyż starsze wyglądają mniej atrakcyjnie (są pokryte szarobeżowym nalotem). Boczniak cytrynowy ma wysokie wymagania termiczne, gdyż owocniki zawiązują się i dorastają w temperaturze powyżej 21oC. Z uwagi, że mróz całkowicie niszczy grzybnię gatunek ten w terenie otwartym może być uprawiany tylko od czerwca do sierpnia. Jednak jeśli zapewnimy optymalną temperaturę to warto zdecydować się na uprawę boczniaka cytrynowego w pomieszczeniach gospodarczych przez pozostałą część roku. Najlepszym podłożem uprawowym jest rozkładające się drewno dębów, buków, wiązów i topoli oraz sieczka bądź trociny.
- Boczniak mikołajkowy (Pleurotus eryngii) – ze względu na okazałe i smaczne owocniki nazywany jest często „boczniakiem królewskim”. Wyróżnia się kremową do jasnobrązowej barwą kapelusza o średnicy do 12cm oraz białym, osadzonym centralnie trzonem. Grzyby są lekko ostre w smaku. Idealnie smakują z sosami i mięsem (zwłaszcza dziczyzną), w potrawach wegetariańskich oraz w daniach z makaronem. Boczniak mikołajkowy nadaje się do uprawy na drewnie, trocinach drzew liściastych czy sieczce słomianej. Możliwa jest także uprawa w słojach lub w plastikowych butelkach. W celu poprawy plonowania warto dodać do podłoża wysokobiałkowe dodatki organiczne, np. otręby pszenne.
- Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus) jego wysokie walory smakowe oraz znaczne wartości odżywcze i lecznicze sprawiają, że obok pieczarki jest najpopularniejszym grzybem hodowlanym. Wyróżnia się jasnobeżowym, płaskim, wachlarzowatym kapeluszem o średnicy do 15cm. Dzięki delikatnemu miąższowi i smakowi nie wymaga długiego gotowania (wystarczy kilka minut). Jako jeden z niewielu gatunków grzybów po obróbce termicznej nie traci na objętości. Boczniaki są doskonałym dodatkiem do zup, sosów czy potraw mięsnych (doskonale smakuje z kurczakiem, cielęciną i rybami). Grzyby można przez cały rok uprawiać w altankach, piwnicy czy w garażu, zaś w okresie od wiosny do jesieni także w ogrodzie, w miejscu osłoniętym od słońca i wiatru. Najlepsze podłoże pod uprawę boczniaka to drewno drzew liściastych, trociny i sieczka słomiana.
- Soplówka jeżowata (Hericum erinaceus) – to bardzo charakterystyczny grzyb o prawie kulistym kształcie i białym lub biało-brązowym zabarwieniu. Z uwagi na swoją budowę nazywany jest także „brodą starca”. Wyróżnia się także delikatnym, lekko słodkawym i orzechowym smakiem. Najlepiej smakują smażone pokrojone w plastry. Soplówka najlepiej rozrasta się na pniakach lub kłodach drzew liściastych, sieczce słomianej, trocinach oraz substratach trocinowo-organicznych. Grzyby można przez cały rok uprawiać w altankach, piwnicy czy w garażu, zaś w okresie od wiosny do jesieni także w ogrodzie, w miejscu osłoniętym od słońca i wiatru.
- Łuskwiak nameko (Pholiata nameko) – to pochodzący z Japonii gatunek, który tworzy niezbyt duże, miodowo-brązowe, błyszczące owocniki o średnicy do 7cm. Posiada udowodnione właściwości lecznicze i zaliczany jest do grzybów witalnych. Grzyb można uprawiać na drewnie lub trocinach prawie wszystkich drzew liściastych, choć najlepsze rezultaty przynosi buk, dąb i topola. Łuskwiak nie ma specjalnych wymagań termicznych. Owocniki zawiązują się i dorastają przy kilkunastu stopniach Celcjusza powyżej zera.
- Lakownica lśniąca (Ganoderma lucidum) – tworzy nerkowatego kształtu, błyszczące owocniki o zabarwieniu od żółtoczerwonego do brązowego, z jaśniejszym brzegiem. Wykazuje właściwości lecznicze, które szczególnie zostały zauważone i docenione w Chinach i w Japonii. Lakownica może być uprawiana na drewnie i trocinach prawie wszystkich gatunków drzew liściastych, zarówno w pomieszczeniach, jak i w ogrodzie. Świetne rezultaty uzyskuje się nawet w warunkach mieszkaniowych. W domu lakownicę można uprawiać w słoikach lub w plastikowych butelkach wypełnionych trocinami.
- Twardziak jadalny – shitake (Lentinula edodes) – posiada bardzo cenione walory smakowe, zapachowe i lecznicze. Do spożycia nadają się owocniki w stanie świeżym i suszonym. Znakomicie smakują we wszelkich marynatach. Shitake można hodować na słomie, trocinach czy odpadach drewna. Do uprawy całorocznej nadają się pomieszczenia, np. altanki, piwnice, ziemianki czy garaże, zaś od wiosny do jesieni grzyby będą plonowały na wolnym powietrzu, w miejscu osłoniętym od słońca i wiatru.
? Czy wiesz, że w chińskiej medycynie Twardziak jadalny określany jest jako ''eliksir życia''. Nazwę zawdzięcza swoim właściwościom, gdyż m.in. wzmacnia system odpornościowy, pomaga w walce ze stresem, opóźnia procesy starzenia czy likwiduje komórki nowotworowe.
- Pieczarka brązowa (Agaricus bisporus) – ze względu na niewielkie wymagania jest szczególnie polecanym gatunkiem do amatorskiej uprawy. Ponadto owocniki są smaczne, aromatyczne i bardzo trwałe w przechowywaniu. Najlepsze rezultaty uprawowe osiąga się na podłożu z obornika końskiego lub na tzw. podłożu zastępczym ze słomy i kurzeńca. Pieczarki przez cały rok można uprawiać w pomieszczeniach, zaś w otwartym terenie od połowy kwietnia do końca lipca. Najlepsze rezultaty osiąga się na stanowiskach zacienionych, pod drzewami i krzewami bądź przy północnej ścianie.
- Pieczarka polna (Agaricus compestris) – uważana jest za najsmaczniejszy gatunek pieczarki. Charakteryzuje się ścisłym, jędrnym i białym miąższem o grzybowo-anyżkowatym zapachu. Młode owocniki mają kulisty kapelusz, zaś u starszych jest spłaszczony. Najlepsze rezultaty uprawowe osiąga się na podłożu z obornika końskiego lub na tzw. podłożu zastępczym ze słomy i kurzeńca. Pieczarka polna do wytworzenia owocników nie potrzebuje światła, dlatego może być uprawiana przez cały rok nawet w ciemnych pomieszczeniach. W otwartym terenie grzyby można hodować od połowy kwietnia do końca lipca. Najlepsze rezultaty osiąga się na stanowiskach zacienionych, pod drzewami i krzewami bądź przy północnej ścianie.
- Pieczarka biała (Agaricus bisporus) – należy do najbardziej popularnych gatunków grzybów uprawowych. Ceniona jest ze względu na duże walory smakowe i zapachowe. Pieczarki doskonale nadają się do sałatek, potraw z makaronów, sosów, zup czy farszów. Dzięki zawartości przeciwutleniacza ergothioneiny chroni komórki przed uszkodzeniami i starzeniem się. Najlepsze rezultaty uprawowe osiąga się na podłożu z obornika końskiego lub na tzw. podłożu zastępczym ze słomy i kurzeńca. Pieczarki przez cały rok można uprawiać w pomieszczeniach, zaś w otwartym terenie od połowy kwietnia do końca lipca. Najlepsze rezultaty osiąga się na stanowiskach zacienionych, pod drzewami i krzewami bądź przy północnej ścianie.
- Opieńka miodowa (Armillaria mellea) – to jeden z najsmaczniejszych grzybów szczególnie nadający się do marynowania. Tworzy miodowożółte lub brązowe owocniki dorastające do 10cm średnicy. Wymaga obróbki termicznej, dlatego przed przyrządzeniem zaleca się obgotować grzyby przez około 15-20 minut. Opieńki najczęściej rosną całymi gromadami na pniach spróchniałych drzew. Jako podłoże do uprawy nadają się także trociny czy substrat trocinowo-organiczny. Jako jeden z niewielu gatunków grzybów ma niewielkie wymagania cieplne, gdyż wiązanie i dorastanie owocników następuje już w temperaturze około 10 oC.
- Pierścieniak uprawny (Stropharia rugosoannulata) – charakteryzuje się białym trzonkiem i jasno- do ciemnobrązowego kapeluszem. Owocniki wyrastają z jajowatej okrywy, której pozostałości tworzą pierścień. Z uprawy założonej na wiosnę pierwsze zbiory pojawiają się już po 2-3 miesiącach, zaś rozpoczynając uprawę jesienią grzyby wyrosną w maju kolejnego roku. Pierścieniaki można hodować na słomie, trocinach czy odpadach drewna. Do uprawy całorocznej nadają się pomieszczenia, np. altanki, piwnice, ziemianki czy garaże, zaś od wiosny do jesieni grzyby będą plonowały na wolnym powietrzu, w miejscu osłoniętym od słońca i wiatru.
- Polówka wiązkowa (Agrocybe aegerita) – to pochodzący z krajów śródziemnomorskich gatunek wyróżniający się szarobrunatnym lub żółtorudawym kapeluszem średnicy do 10cm oraz białawymi blaszkami, które z czasem przybierają kolor brązowocynamonowy. Polówka doskonale udaje się na pniakach i gałęziach topoli, wierzby, wiązów, jesionów i bzu czarnego. Uprawę można przeprowadzić zarówno na drewnie, jak i trocinach. Po założeniu uprawy grzyby obficie plonują przez kolejne 3-4 lata.
- Czernidłak kołpakowaty (Coprinus comatus) – to doskonały gatunek do uprawy w ogrodach i w miejscach piaszczystych. Młode egzemplarze tworzą biały, walcowaty lub kulisty kapelusz o gładkiej powierzchni (najlepiej nadają się do spożycia). W miarę dojrzewania pojawiają się łuski, a owocniki otwierają się i przypominają wysoki, wąski dzwon. Jednocześnie grzyb nabiera czarnego zabarwienia, zaś pod koniec cyklu rozwojowego rozpada się od brzegu kapelusza. Czernidłak kołpatkowaty uważany jest za jeden z najsmaczniejszych grzybów jadalnych. Dzięki swoim właściwościom jest szczególnie polecany w jadłospisie cukrzyków, gdyż obniża poziom cukru we krwi. Gatunek w uprawie nie sprawia problemów. Nie jest podatny na choroby, natomiast plony są zdecydowanie wyższe niż w przypadku uprawy pieczarek , zwłaszcza na stanowiskach o dużej zawartości wapnia w podłożu (gatunek wapnolubny).
4. W jaki sposób rozmnażają się grzyby?
Grzyby rozmnażają się przez podział plechy (wegetatywnie), bezpłciowo, za pomocą zarodników (u grzybów tworzących się na owocnikach), lub płciowo, gdzie zapłodnienie polega na połączeniu się gamet, gametangiów i komórek wegetatywnych.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
