 Słownik - | część pierwsza | część druga |
Lahar
Powódź błotna powstała na stoku wulkanu w wyniku osunięcia się nawodnionych, niestabilnych warstw popiołu i osadów.
Lapille
Odłamki wielkości od 2 do 64 mm, które są wyrzucane przez wulkan podczas erupcji.
Lawa
Magma, czyli stopiona skała, która wydobywa się na powierzchnię i spływa stokami wulkanu.
Lawina
Gwałtowne przesunięcie ogromnej ilości materiału skalnego lub innego rodzaju materiałów, spowodowane niestabilnością stoków wulkanu. Do lawin dochodzi na skutek wdarcia się magmy do kanałów wulkanu, dużego trzęsienia ziemi bądź osłabienia struktury wulkanu wskutek występowania zjawisk hydrotermalnych.
Lawina piroklastyczna
Gęsta, gorąca mieszanina gazów wulkanicznych, popiołu i okruchów skalnych, która opada gwałtownie stokiem wulkanu.
Lepkość
Miara odporności danego materiału na płynięcie w reakcji na działającą na materiał siłę. Im większa zawartość krzemu w lawie, tym większa jej lepkość.
Litosfera
Zewnętrzna, stała warstwa Ziemi, w której skład wchodzą skorupa ziemska i górna część płaszcza ziemskiego.
Liścień
Pierwotny liść zarodkowy u roślin okrytonasiennych, który wyrasta z nasienia. Czasami liścienie pozostają pod ziemią i dostarczają roślinie pokarm, gdy ta kiełkuje.
Lodowiec
Ogromna masa lodu, która powstaje wskutek nagromadzenia i krystalizacji zbitego śniegu. Tworzy się w górach bądź na rozległej powierzchni lądowej. Przemieszcza się powoli, zabierając ze sobą kamienie i materiał osadowy.
Lód
Woda w postaci stałej. Występuje w postaci kryształków, śniegu lub gradu.
Łodyga
Część rośliny, która podtrzymuje liście i organy płciowe.
Łupek
Niebieskawoczarna, drobnoziarnista skała metamorficzna, która z łatwością dzieli się na pojedyncze blaszki.
Łupliwość
Właściwość minerałów polegająca na tendencji do pękania według dającego się przewidzieć wzoru - wzdłuż linii, które odzwierciedlają ich wewnętrzną krystaliczną strukturę.
Magma
Stopiona masa skał, rozpuszczonego gazu i kryształów, która znajduje się głęboko pod powierzchnią Ziemi. Gdy wydostaje się na powierzchnię, gaz się ulatnia, a pozostała masa zamienia się w lawę. Jeśli zaś magma krzepnie w skorupie ziemskiej, powstaje skała głębinowa (plutoniczna).
Magnetyzm
Właściwość niektórych minerałów, która sprawia, że są one przyciągane przez magnes i mogą odchylić igłę kompasu.
Magnetosfera
Kulista przestrzeń, która otacza planetę o polu magnetycznym na tyle silnym, że chroni ją przed skutkami wiatru słonecznego.
Marmur
Metamorficzna skała wapienna składająca się z krystalicznego kalcytu lub dolomitu. Poddaje się polerowaniu.
Masa
Miara ilości materii składającej się na dane ciało.
Masa powietrza
Rozległy obszar atmosfery, którego właściwości fizyczne, w szczególności temperatura i wilgotność w płaszczyźnie poziomej, pozostają zasadniczo niezmienne. Masa powietrza może rozpościerać się na obszarze kilku milionów kilometrów kwadratowych i mieć kilka kilometrów grubości.
Masa Słońca
Standardowa jednostka masy, którą stosuje się do innych niż Słońce ciał niebieskich we wszechświecie. Masa Słońca jest 333 000 razy większa od masy Ziemi.
Materiał piroklastyczny
Odłamki skalne wyrzucane przez wulkan po trajektoriach balistycznych lub parabolicznych.
Mejoza
Rodzaj podziału komórkowego, w którym dwa następujące po sobie podziały diploidalnego jądra komórkowego prowadzą do powstania czterech jąder haploidalnych.
Metal
Każdy pierwiastek charakteryzujący się połyskiem, zdolnością przewodnictwa elektrycznego i cieplnego oraz kowalnością.
Metamorfizm kontaktowy
Przeobrażenie jednego rodzaju skał w drugi na dużą skalę. Najczęściej dochodzi do niego wskutek nagłej zmiany temperatury.
Meteorologia
Nauka zajmująca się zjawiskami atmosferycznymi. Dzieli się m.in. na agrometeorologię, klimatologię, hydrometeorologię oraz meteorologię fizyczną, dynamiczną i synoptyczną.
Meteoryt
Ciało niebieskie o budowie skalnej lub metalicznej, które uderza w powierzchnię planety lub satelity, często pozostawiając po sobie krater.
Mezosfera
Warstwa atmosfery Ziemi, która znajduje się ponad stratosferą.
Mgła
Widoczne skupisko mikrokropli unoszących się w powietrzu na poziomie gruntu lub w pobliżu tego poziomu. Mgła ogranicza widoczność w poziomie do mniej niż kilometra. Powstaje, gdy temperatura powietrza zbliży się do punktu rosy, a w powietrzu znajduje się odpowiednia liczba jąder kondensacji.
Mgławica
Kosmiczna chmura składająca się z gazu i pyłu. Mgławicę można dostrzec, gdy odbija światło gwiazd lub gdy przesłania źródła światła, które z naszej perspektywy znajdują się za nią.
Minerał
Nieorganiczne ciało stałe naturalnego pochodzenia o zorganizowanej strukturze atomowej.
Minerały amorficzne (bezpostaciowe)
Minerały o chropowatej powierzchni, które nie mają struktury krystalicznej. Inaczej minerały niekrystaliczne.
Monsun
Wiatr sezonowy wiejący w strefie międzyzwrotnikowej i równikowej, któremu towarzyszą obfite deszcze monsunowe.
Mszaki
Grupa niewielkich roślin bezkwiatowych, do której należą wątrobowce, glewiki i mchy.
Mżawka
Lekki opad atmosferyczny składający się z niewielkich kropli o średnicach między 0,18 a 0,5 mm. Mżawka opada zwykle ze stratusów, które występują na niskich wysokościach. Może jej towarzyszyć mgła, która w znacznym stopniu ogranicza widzialność.
NADP+
Skrótowa nazwa związku chemicznego, którego pełna nazwa to kation fosforanowy dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego.
NADPH
Skrótowa nazwa związku chemicznego, którego pełna nazwa to dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy.
Nagonasienne (Gymnospermae)
Rośliny o nieosłoniętych zalążkach. Nagonasiennymi są m.in. iglaste (sosny, jodły, modrzewie, cyprysy).
Nasienie
Struktura roślinna, która składa się z zarodka, bogatego w składniki odżywcze bielma oraz testy, czyli ochronnej łupiny nasiennej.
Nek
Kolumna zakrzepniętej lawy, która dawniej zajmowała kanał stożka wulkanicznego.
Nektar
Sodka ciecz wytwarzana przez kwiaty i niektóre liście, która przyciąga owady i ptaki zapylające.
Neutron
Cząstka elementarna niemająca ładunku elektrycznego.
Niestabilny
Cechujący się tendencją do zmiany z jednego stanu w drugi, o niższej energii. Radioaktywne pierwiastki ulegają przemianie w pierwiastki bardziej stabilne.
Nitka pręcikowa
Struktura, której funkcją jest podtrzymywanie główki pręcika kwiatowego.
Nowa
Gwiazda, która kilka zaledwie dni bądź tygodni niewyobrażalnie jaśnieje, a następnie stopniowo ciemnieje. Zjawisko to prawdopodobnie zachodzi najczęściej w układach podwójnych, w których biały karzeł pochłania materię z towarzyszącej mu gwiazdy.
Obszar asejsmiczny
Stabilny tektonicznie obszar na Ziemi, gdzie niemal nie dochodzi do trzęsień ziemi. Obszarem asejsmicznym jest np. Arktyka.
Obszar epicentralny
Obszar wokół epicentrum trzęsienia ziemi. Charakteryzuje się zwykle największymi wstrząsami, ruchami ziemi i zniszczeniami.
Odległość epicentralna
Odległość od epicentrum trzęsienia ziemi.
Okresowe zrzucanie liści
Zjawisko odnoszące się do roślin, które zrzucają wszystkie liście o określonej porze roku.
Okrytonasienne [Angiospermae)
Z greckiego angeion (naczynie) i sperm (nasienie). Rośliny o kwiatach, mających nasiona znajdujące się wewnątrz struktur, z których powstają owoce.
Opad atmosferyczny
Krystaliczne lub bezkształtne cząstki materii w postaci stałej lub ciekłej, które opadają na ziemię z chmury lub systemu chmur.
Opad popiołu wulkanicznego
Zjawisko polegające na tym, że powstający w wyniku erupcji wulkanu popiół wulkaniczny (bądź inne materiały piroklastyczne) z kolumny dymu, na skutek działania grawitacji, osadza się warstwowo na powierzchni Ziemi. Obszar, który pokrywa, zależy od kierunku wiatru.
Orbita eliptyczna
Orbita o kształcie spłaszczonego koła. Wszystkie orbity planet są eliptyczne. Koło to szczególny rodzaj elipsy.
Osad
Naturalne skupisko skalnego lub mineralnego materiału osadowego. Jeśli znajduje się w miejscu, w którym powstało, mamy do czynienia z osadem pierwotnym. W przeciwnym wypadku jest to osad wtórny.
Osady
Fragmenty skał lub skamieniałości roślin bądź zwierząt osadzone na dnach rzek, jezior bądź oceanów przez wodę, wiatr lub lód.
Ośrodek międzygwiazdowy
Przestrzeń między gwiazdami.
Owoce strączkowe
Proste owoce niektórych roślin, które rozwijają się w zrośniętym, dwustronnym owocolistku. Na przykład ciecierzyca i groch.
Owocolistek
Organ żeński, w którym znajdują się zalążnie kwiatu. Ze skupiska owocolistków powstaje słupkowie.
Pahoehoe
Lawa o gładkiej powierzchni, która piętrzy się niczym zwój liny.
Paliwa kopalne
Paliwo powstałe z częściowo rozłożonych szczątków martwych organizmów żywych. Będące mieszaninami związków organicznych substancje są wydobywane z podglebia i stosowane jako źródło energii w procesie spalania. Do paliw kopalnych należą węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny.
Parowanie (ewaporacja)
Proces fizyczny polegający na tym, że ciecz (taka jak woda) przechodzi w stan gazowy (taki jak para wodna). Procesem odwrotnym do parowania jest kondensacja.
Pas Kuipera
Obszar Układu Słonecznego, w którym znajdują się miliony zamarzniętych ciał niebieskich, takich jak komety. Rozciąga się od orbity Neptuna aż po wewnętrzną granicę Obłoku Oorta.
Pas sejsmiczny
Pas gór bądź wysp położonych w pobliżu granic płyt tektonicznych, powstających wskutek aktywności magmowej w strefach subdukcji.
Pas Van Allena
Otaczający Ziemię pas promieniowania, w obrębie którego pole magnetyczne pochłania cząsteczki niesione wraz z wiatrem słonecznym.
Pasożyt
Organizm, który żyje kosztem innego organizmu i czerpie z niego składniki odżywcze.
Peryhelium
Punkt na orbicie ciała niebieskiego, w którym znajduje się ono najbliżej Słońca. Ziemia osiąga peryhelium w okolicach 4 stycznia. Jest wtedy w odległości 140 000 000 km od Słońca.
Pestkowiec
Prosty mięsisty owoc, powstający z kwiatu dolnego (hipogynicznego), czyli takiego, którego zalążnie znajdują się ponad miejscem, z którego wyrastają pozostałe części kwiatów. Znajduje się w nim jedno nasienie. Do pestkowców należą oliwka, brzoskwinia i migdałowiec.
Pęknięcie skalne
Szczelina lub pusta przestrzeń w skale, która powstaje wskutek napięcia. Może być w całości lub częściowo wypełniona minerałami.
Pierwiastek chemiczny
Podstawowy budulec chemiczny, którego nie da się podzielić, nie tracąc jednocześnie jego właściwości. Każdy pierwiastek (taki jak wodór, hel, węgiel czy tlen) ma określone właściwości.
Piezoelektryczność
Właściwość niektórych minerałów polegająca na tym, że ulegają one polaryzacji elektrycznej pod wpływem naprężeń mechanicznych, takich jak kompresja, ciągnięcie i skręcanie.
Piorun
Wyładowanie elektrostatyczne zachodzące w atmosferze między chmurą a ziemią.
Piroelektryczność
Właściwość niektórych minerałów polegająca na tym, że ulegają one polaryzacji elektrycznej pod wpływem wahania temperatur.
Plama gorąca
Skupisko nagrzanej materii w płaszczu ziemskim, które znajduje się poza granicami płyt tektonicznych. Czasami nagrzania materia wydostaje się na powierzchnię, co prowadzi do zjawisk wulkanicznych.
Plama słoneczna
Ciemna plama na powierzchni Słońca o odpowiednio niższej temperaturze niż jej otoczenie. Znajduje się zwykle po jednej ze stron równika słonecznego i powstaje na skutek aktywności pola magnetycznego.
Planeta
Względnie kuliste ciało niebieskie o budowie skalnej lub gazowej, które orbituje wokół gwiazdy. Planeta nie emituje światła, lecz odbija światło rodzimej gwiazdy.
Planetoida
Niewielkich rozmiarów ciało niebieskie w Układzie Słonecznym o budowie skalnej, metalowej bądź mieszanej. Większość planetoid obiega Słońce między orbitami Marsa i Jowisza. Ich rozmiar waha się od kilku metrów do ponad 100 kilometrów.
Piecha
Wegetatywne ciało występujące u bakterii, sinic, glonów i grzybów o niewielkim stopniu organizacji morologicznej i anatomicznej.
Płaszcz
Warstwa, która znajduje się pomiędzy skorupą a jądrem planety.
Płatek
Zmodyfikowany liść, który stanowi część korony kwiatu.
Płyty tektoniczne
Ogromne, sztywne bloki zewnętrznej warstwy Ziemi, które spoczywają na bardziej plastycznej warstwie płaszcza ziemskiego - astenosferze. Poruszają się powoli ze średnią roczną prędkością 2,5 cm lub większą.
Pływ
Efekt oddziaływania grawitacyjnego jednego ciała niebieskiego na powierzchnię drugiego. Przykładem pływów są ziemskie pływy morskie.
Podmorskie trzęsienie ziemi
Trzęsienie ziemi, do którego dochodzi na dnie oceanu. Wzbudza fale oceaniczne, które czasami docierają aż do wybrzeża i je podtapiają.
Pogoda
Stan, w jakim w danej chwili znajduje się atmosfera w odniesieniu do jej wpływu na działalność ludzką. Pogoda, w przeciwieństwie do klimatu, wiąże się ze zmianami krótkoterminowymi. Klimat natomiast wiąże się z daleko idącymi zmianami o charakterze długoterminowym. Pogodę można opisać, odwołując się do takich zjawisk, jak zachmurzenie, wilgotność, ilość opadów, temperatura, widoczność i natężenie wiatrów.
Pole magnetyczne
Przestrzeń powstająca w pobliżu ciała o właściwościach magnetycznych, ze względu na przepływ prądu elektrycznego bądź w pobliżu zmiennego pola elektrycznego. Pola magnetyczne planet, gwiazd i galaktyk rozciągają się w przestrzeń kosmiczną.
Połysk krystaliczny
Stopień odbicia promieni światła przez powierzchnię kryształu.
Poryw wiatru
Nagłe, znaczne zwiększenie prędkości wiatru. Maksymalna prędkość wiatru musi osiągnąć co najmniej 16 węzłów (29 km/h), a różnica między prędkością szczytową a przeciętną musi wynosić co najmniej 10 węzłów (19 km/h). Poryw trwa przeciętnie poniżej 20 sekund.
Prąd morski
Ruch wody w oceanie powodowany zjawiskiem pływów morskich. Prądy morskie przenoszą ciepłą i chłodną wodę na duże odległości po całej powierzchni oceanów.
Prąd strumieniowy
Prąd powietrzny znajdujący się w troposferze (około 10 km n.p.m.), gdzie prędkość wiatru dochodzi do 90 m/s. Prądy strumieniowe występują na obu półkulach w strefie podzwrotnikowej, tam, gdzie wiatry wieją na wschód. Najsilniejsze prądy strumieniowe powstają zimą.
Pręcik
Część męskiego organu rozrodczego rośliny, w której powstają ziarna pyłku kwiatowego. Składa się z główki z dwoma pylnikami oraz z podtrzymującej główkę nitki pręcikowej.
Prędkość światła
Odległość, jaką światło przemierza w próżni w ciągu jednej sekundy (około 300 000 km). Żaden obiekt nie może poruszać się z prędkością większą od prędkości światła.
Prognoza pogody
Przewidywanie przyszłych zjawisk pogodowych. Prognozowanie pogody wiąże się ze stosowaniem przez odpowiednio wykształconych i doświadczonych meteorologów obiektywnych modeli, które przyjmują za podstawę szereg parametrów atmosferycznych.
Promieniowanie
Proces, dzięki któremu energia rozchodzi się w danym ośrodku (lub w próżni) w postaci fali lub cząsteczek. Jednym z rodzajów promieniowania jest promieniowanie elektromagnetyczne, które wydziela ciepło i światło. Innym rodzajem promieniowania jest np. promieniowanie radiowe.
Promieniowanie podczerwone
Promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal między światłem widzialnym a falami radiowymi.
Proton
Cząstka elementarna o dodatnim ładunku elektrycznym. Tworzy część jądra atomu.
Przełam
Właściwość minerałów polegająca na tendencji do pękania w sposób nieregularny. Przełam może być nierówny, muszlowy, gładki, zadziorowaty lub ziemisty.
Przestrzeń kosmiczna
Przestrzeń, w której poruszają się wszystkie ciała niebieskie.
Pumeks
Porowata, blada, przeważnie kwaśna (riolitowa) skała wulkaniczna o niskiej gęstości. Jej struktura powstaje wskutek rozszerzania się gazów wulkanicznych, które unoszą się ku powierzchni.
Pustynia
Gorący lub zimny obszar, na którym roczna suma opadów deszczu wynosi mniej niż 25 mm.
Pyłek kwiatowy
Niewielkich rozmiarów ziarna roślin nasiennych, w których znajdują się gamety męskie.
Rok świetlny
Astronomiczna jednostka odległości odpowiadająca odległości, jaką światło lub inna forma promieniowania elektromagnetycznego pokonuje w ciągu jednego roku. W szacunkowych obliczeniach przyjmuje się, że rok świetlny to « 9,5 biliona kilometrów.
Rosa
Produkt skraplania w postaci niewielkich kropli wody, które osadzają się na trawie oraz innych małych obiektach w pobliżu podłoża w temperaturze poniżej punktu rosy. Najczęściej pojawia się nocą.
Rośliny naczyniowe
Rośliny o skomplikowanej budowie i wysoce wyspecjalizowanych komórkach, które rozprowadzają wodę i składniki odżywcze po całej roślinie.
Rów oceaniczny
Długi, wąski, bardzo głęboki obszar położony na dnie oceanicznym. Powstaje w strefie subdukcji, na której obszarze jedna oceaniczna płyta tektoniczna zapada się pod drugą.
Rów wodny
Zagłębienie, które odprowadza wodę z rzeki bądź chroni wybrzeże przed falami.
Rozbłysk słoneczny
Potężna eksplozja na powierzchni Słońca, która powstaje wskutek zderzenia dwóch warstw prądowych pola magnetycznego.
Rozmnażanie bezpłciowe
Proces, w którym pojedynczy organizm rodzicielski wytwarza identyczne z nim organizmy potomne.
Rozmnażanie płciowe
W procesie rozmnażania płciowego komórkę żeńską zapładnia komórka męska. W wyniku zapłodnienia powstaje osobnik różniący się od obu dawców materiału genetycznego.
Roztwór
Mieszanina dwóch lub większej liczby związków chemicznych. Może mieć postać ciekłą, stałą lub gazową.
Sejsmograf
Urządzenie, które rejestruje fale sejsmiczne i wstrząsy powierzchniowe podczas trzęsienia ziemi.
Sejsmologia
Dział geologii zajmujący się podziemnymi wstrząsami pochodzenia zarówno naturalnego, jak i sztucznego.
Siewka
Pierwsza faza rozwoju nasienia. Składa się z niewielkiego pędu oraz dwóch liścieni.
Siła
Wektorowa wielkość fizyczna będąca miarą oddziaływań fizycznych między ciałami.
Siła Coriolisa
Umowna, pozorna siła, która występuje, gdy obierze się Ziemię za układ odniesienia dla zachodzącego ruchu. Jej efekt zależy od szerokości geograficznej oraz prędkości poruszającego się obiektu. Na półkuli północnej wiatry odchylają się w prawo, a na półkuli południowej -w lewo. Zjawisko to jest najsilniejsze na biegunach, a na równiku nie zachodzi wcale.
Skala Beauforta
Skala opracowana na początku XIX wieku przez brytyjskiego żeglarza Francisa Beauforta w celu szacowania i podawania prędkości wiatru. Ustala prędkość wiatru na podstawie kształtów, jakie przyjmują fale przy danej jego prędkości. Podzielona jest na stopnie od 0 do 12. Istnieje również skala Beauforta lądowa, która jest oparta na obserwacji skutków działania wiatru w stosunku do drzew i innych obiektów na lądzie.
Skala Richtera
Skala Richtera określa siłę (wielkość) trzęsienia ziemi bądź wyzwalanej przez nie energii. Skala Richtera jest logarytmiczna, co oznacza, że trzęsienie ziemi o sile 8 w skali Richtera wyzwala dziesięciokrotnie więcej energii niż trzęsienie ziemi o sile 7. Magnitudę trzęsienia szacuje się na podstawie pomiarów sporządzanych przez sejsmografy.
Skala twardości Mohsa
Skala opracowana z myślą o określaniu twardości danego minerału przez porównanie z twardością dziesięciu minerałów wzorcowych uszeregowanych od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Powierzchnię każdego kolejnego minerału wzorcowego mogą porysować minerały, które znajdują się wyżej na skali.
Skała
Naturalnego pochodzenia skupisko jednego minerału lub większej ich liczby (czasami również substancji niekrystalicznych), które stanowi odrębną jednostkę geologiczną.
Skała magmowa
Skała, która powstaje po ochłodzeniu się i zakrzepnięciu magmy. Intruzje magmowe krzepną pod powierzchnią Ziemi, natomiast ekstruzje - na powierzchni.
Skała metamorficzna
Skała, w którą przeobraża się skała osadowa bądź magmowa w warunkach wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury.
Skała nieprzepuszczalna
Skała, która nie przewodzi cieczy.
Skała osadowa
Skała, która powstaje, gdy nawarstwiony materiał osadowy wskutek procesów fizycznych i chemicznych podlega cementacji i konsolidacji. Osady gromadzą się w korytach rzek, na dnach szczelin, w dolinach, rzekach i jeziorach. Skała osadowa narasta warstwowo.
Skamieniałość
To pozostałość po zwierzętach i roślinach z dalekiej przeszłości. Może mieć formę skamieniałych szczątków organizmu żywego bądź śladu przez niego pozostawionego w skale albo podłożu.
Sok mleczny
Wodnista substancja, która zawiera produkty fotosyntezy. Jest rozprowadzana po roślinie za pośrednictwem łyka.
Skorupa
Skalna, powierzchniowa warstwa planety lub naturalnego satelity.
Stalagmit
Struktura jaskiniowa w postaci stożka wyrastającego z dna jaskini.
Stalaktyt
Struktura jaskiniowa w postaci stożka zwisającego ze stropu jaskini.
Stratosfera
Warstwa atmosfery, która znajduje się ponad troposferą.
Stratusy
Nisko położone chmury warstwowe. Często pada z nich mżawka.
Strefa cementacji
Strefa, w której zachodzi zjawisko cementacji. W porowatą warstwę osadów wdziera się woda, która zapełnia wolne miejsca między ziarnami i zamienia luźne cząstki skalne w zwartą skałę osadową.
Strefa ryftu
Obszar, na którym skorupa ziemska rozrywa się i rozszerza, powodując pęknięcia w skale. Powstaje na granicach płyt tektonicznych. W jego pobliżu dochodzi do trzęsień ziemi. Charakteryzuje się stałą aktywnością wulkaniczną.
Strefa sejsmiczna
Ograniczony obszar geograficzny w obrębie regionu sejsmicznego o podobnym stopniu występowania zjawisk sejsmicznych, podobnym stopniu zagrożenia sejsmicznego oraz jednolitym standardzie budownictwa odpornego na wstrząsy.
Strefa subdukcji
Długi, wąski obszar, w którym jedna płyta tektoniczna zapada się pod drugą.
Strefa utleniająca
Złoże mineralne o właściwościach utleniających, które powstaje wskutek wietrzenia lub obecności wód meteorycznych.
Strona nawietrzna
Strona, z której wieje wiatr.
Strzępka
Rozgałęziające się, splecione nitki, które tworzą grzybnię.
Subdukcja
Proces zapadania się litosfery oceanicznej w płaszczu ziemskim wzdłuż granicy zbieżnej. Płyta Nazca zapada się pod płytę południowoamerykańską.
Supernowa
Eksplozja masywnej gwiazdy pod koniec jej istnienia.
Susza
Panujące na określonym obszarze nienaturalnie suche warunki klimatyczne, które prowadzą do długotrwałego braku wody i poważnie zaburzają lokalną równowagę hydrologiczną.
Szczelina (ryft)
Szeroka dolina powstała na granicach oddalających się od siebie płyt tektonicznych w wyniku rozszerzania się skorupy ziemskiej.
Szkło wulkaniczne
Zakrzepła bezpostaciowa lawa bogata w krzemionkę, powstała w wyniku szybkiego ostygnięcia, co uniemożliwia krystalizację minerałów.
Szron
Osadzająca się na zimnych powierzchniach warstwa kryształków lodu.
Śnieg
Opad atmosferyczny w postaci białych bądź przezroczystych zamrożonych kryształków lodu, które często przyjmują kształt sześcioramiennych płatków. Śnieg opada ze stratusów, ale może również opadać z cumulusów, szczególnie w postaci płatków.
Światło
Promieniowanie elektromagnetyczne o fali długości od ok. 380 nm (fiolet) do ok. 760 nm (czerwień), wykrywalne przez ludzkie oko. Także promieniowanie podczerwone i nadfioletowe.
Tektonika płyt
Teoria mówiąca, że zewnętrzna warstwa Ziemi zbudowana jest z płyt, które wchodzą ze sobą w rozmaite interakcje, a ich ruch prowadzi do trzęsień ziemi, powstawania wulkanów, łańcuchów górskich i samej skorupy ziemskiej.
Termometr
Urządzenie służące do pomiaru temperatury w skali Celsjusza, Fahrenheita lub Kelvina (skali bezwzględnej).
Tkanka
Struktura zbudowana z identycznych komórek, które pełnią określoną funkcję.
Tkanka twórcza (merystem)
Część tkanki zbudowana z komórek, które się namnażają w procesie podziału komórkowego.
Tlen
Pierwiastek chemiczny niezbędny zarówno do rozwoju życia, jak i rozszerzania się wszechświata. Atmosfera Ziemi w 21% składa się z tlenu.
Tornado
Kolumna powietrza, która wiruje gwałtownie wokół własnej osi. Rozciąga się od chmury konwekcyjnej aż po powierzchnię Ziemi. Stanowi najbardziej niszczycielskie zjawisko atmosferyczne. W sprzyjających warunkach tornada mogą powstać w dowolnym miejscu na Ziemi, jednak najczęściej pojawiają się w centralnej części Stanów Zjednoczonych, między Górami Skalistymi a Appalachami.
Troposfera
Najniżej położona warstwa atmosfery, o grubości 7-18 kilometrów. To właśnie w niej zachodzi większość zmian pogodowych. I to tu zachodzą zjawiska, które najbardziej interesują meteorologów.
Trzęsienie wtórne (następcze)
Słabsze trzęsienie, do którego dochodzi w wyniku trzęsienia zasadniczego, gdy skała ponownie osadza się na swoim miejscu.
Trzęsienie ziemi
Nagłe i gwałtowne uwolnienie zgromadzonej pod ziemią energii, któremu towarzyszą drgania. Trzęsienia ziemi zachodzą zwykle wzdłuż linii uskoków transformacyjnych.
Tsunami
Ogromna fala oceaniczna powstała w wyniku trzęsienia ziemi.
Turbulencje
Burzliwy przepływ powietrza powodowany obecnością wirów, które poruszają się wraz z prądami powietrza. Turbulencje atmosferyczne występują w powietrzu, które pozostaje w ciągłym ruchu. Mogą je powodować prądy termiczne i konwekcyjne, różnice w rzeźbie terenu i prędkości wiatru, warunki panujące wzdłuż linii frontu bądź zmiana ciśnienia lub temperatury.
Tylakoid
Niewielki pęcherzyk, który znajduje się we wnętrzu chloroplastu. Wewnątrz tylakoidu w procesie fotosyntezy energia słoneczna jest zamieniana w energię chemiczną.
Twardość
Odporność minerałów na zadrapania i ścieranie. Jeden minerał jest twardszy od drugiego, jeśli może go zadrapać.
Upłynnienie gruntu
Przejście gruntu z postaci stałej w postać ciekłą na obszarze dotkniętym trzęsieniem ziemi.
Uskok
Nieciągłość terenu powstała wskutek przemieszczenia się jednej warstwy skalnej względem drugiej.
Uskok nasunięty
Uskok, którego jedno skrzydło nachodzi na drugie pod kątem poniżej 45°.
Uskok normalny
Uskok normalny powstaje w wyniku zaistnienia poziomego układu naprężeń. Skrzydło zrzucone (które znajduje się nad powierzchnią uskoku) przemieszcza się w dół względem skrzydła wiszącego (które znajduje się pod powierzchnią uskoku).
Uskok odwrócony
Uskok odwrócony powstaje w wyniku poziomego układu naprężeń, które prowadzą do kompresji mas skalnych skorupy ziemskiej. Skrzydło wiszące (które znajduje się nad powierzchnią uskoku) przemieszcza się w górę względem skrzydła zrzuconego (które znajduje się pod powierzchnią uskoku). Kąt upadu wynosi najczęściej od 45 do 90°.
Uskok transformacyjny
Uskok, którego skrzydła ocierają się jedno o drugie w przeciwnych kierunkach, co prowadzi do powstawania naprężeń.
Wapień
Skała składająca się w co najmniej 50% z kalcytu.
Warstwa ozonowa
Warstwa atmosfery, która znajduje się między troposfera a stratosferą na wysokości od 32 do 48 km nad powierzchnią Ziemi. Działa niczym filtr, który chroni Ziemię przed promieniowaniem ultrafioletowym.
Warstwa przepuszczalna
Warstwa skorupy ziemskiej, która przewodzi wodę do warstw położonych głębiej.
Węgiel (pierwiastek)
Jeden z najbardziej powszechnych pierwiastków we wszechświecie, powstający we wnętrzu gwiazd. Wszystkie znane nam organizmy żywe mają budowę opartą na związkach węgla.
Węgiel (skała kopalna)
Czarna, łatwopalna skała pochodzenia organicznego. Powstaje wskutek rozkładu materii organicznej pochodzenia roślinnego, która zbiera się na bagnach i w płytkich akwenach.
Węzeł
W botanice miejsce na pędzie rośliny, z którego rosną pędy boczne z liśćmi.
Wielki Wybuch
Teoria kosmologiczna, która głosi, że wszechświat zaistniał w wyniku wielkiej eksplozji, do której doszło około 14 miliardów lat temu.
Wietrzenie skał
Rozpad skał wskutek ich wystawienia na działanie czynników mechanicznych i chemicznych.
Wilgotnościomierz (higrometr)
Urządzenie służące do pomiaru wilgoci w atmosferze.
Wilgotność
Ilość pary wodnej w powietrzu.
Włókna materii
Struktura, na którą składają się włókna zagęszczonej materii -całe supergromady galaktyk, które zajmują niewyobrażalną przestrzeń. Włókna materii to największe struktury we wszechświecie. Sąsiadujące ze sobą włókna są oddzielone wielkimi pustkami przestrzeni.
Wodór
Najbardziej powszechny i zarazem najlżejszy pierwiastek we wszechświecie; główny budulec gwiazd i galaktyk.
Wstrząs sejsmiczny
Zjawisko wyczuwalne na powierzchni Ziemi w postaci drgań, które jednak nie powodują zniszczeń.
Wulkan
Góra powstała wskutek nawarstwiania się lawy, materiałów piroklastycznych bądź jednego i drugiego.
Wulkan czynny
Wulkan, którego erupcje lawowe i gazowe zachodzą w regularnych odstępach czasu.
Wulkan tarczowy
Dużych rozmiarów wulkan o łagodnie opadających stokach zbudowanych z zastygłej lawy bazaltowej.
Wulkan wygasły
Wulkan, który przez dłuższy czas nie przejawia żadnej aktywności. Prawdopodobieństwo jego erupcji jest minimalne.
Wytrzymałość
Stopień odporności minerału na naprężanie, deformowanie, kruszenie, zginanie i ścieranie.
Zaćmienie
Zasłonięcie jednego ciała niebieskiego przez drugie. Do zaćmienia Księżyca dochodzi wtedy, gdy znajdzie się on w stożku cienia rzucanego przez Ziemię, natomiast do zaćmienia Słońca - gdy to Ziemia znajdzie się w stożku cienia rzucanego przez Księżyc.
Zalążek
W botanice część zalążni okrytonasiennych, w której znajdują się gamety żeńskie. Po zapłodnieniu zamienia się w owoc.
Zalążnia
Część kwiatu, w której znajdują się zalążki. Składa się z jednego owocolistka lub większej ich ilości. Po zapłodnieniu staje się częścią kwiatu.
Zapłodnienie
W botanice połączenie się ze sobą komórek rozrodczych - komórek plemnikowych z pyłku i zalążków, co prowadzi do powstania nowej rośliny.
Zapylenie
Przejście pyłku z organu męskiego kwiatu na organ żeński tego samego bądź innego kwiatu.
Zarodek
Powstaje wskutek zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik. Rozwija się, aż z czasem osiąga formę dojrzałą danego gatunku.
Zarodnia
Organy rozmnażania roślin zarodnikowych i grzybów.
Zarodnik
Jednokomórkowa struktura rozrodcza, która samoistnie, bez łączenia się z inną komórką, zamienia się w nowego osobnika danego gatunku.
Zenit
Punkt na niebie, który znajduje się pod kątem 90° względem powierzchni Ziemi.
Zjawisko sejsmiczne
Wstrząsy na powierzchni Ziemi powodowane nagłymi i gwałtownymi ruchami mas skalnych w skorupie ziemskiej wzdłuż linii uskoku. Za zjawiska sejsmiczne odpowiadają również czynne wulkany.
Znamię
Górna część żeńskiego organu płciowego kwiatu. Przykleja się do niej pyłek kwiatowy, który następnie trafia do zalążni.
Zodiak
Pas dwunastu gwiazdozbiorów, na którego tle poruszają się na niebie Słońce, Księżyc i planety Układu Słonecznego.
Zorza polarna
Zjawisko świetlne w postaci smug czerwieni i zieleni, które zachodzi na obszarach biegunowych. Zorze polarne powstają, gdy cząsteczki wiatru słonecznego zderzają się z atmosferą Ziemi.
Związek chemiczny
Substancja złożona z więcej niż jednego pierwiastka.
Żarzenie
Właściwość, która polega na świeceniu się rozgrzanego metalu na czerwono lub biało w zależności od temperatury.
Słownik - | część pierwsza | część druga |
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
