 Słonie GMI
Słonie cechuje masywna budowa ciała. Wysokosć w kłębie nierzadko powyżej 3 m, ciężar największych osobników przekraczać może 7,5 t (w Smithsonian Institution w Waszyngtonie znajduje się spreparowany okaz słonia afrykańskiego o ciężarze 12 t i wysokosci w kłębie 3,95 m). Duża głowa, niewielkie oczy o długich rzęsach, uszy wachlarzowate, ogon krótki, górna warga i nos przekształcone w długa trabę, stanowiaca narzad węchu i dotyku. Traba jest również niezwykle precyzyjnym narzadem chwytnym umożliwiajacym m.in. pobieranie pokarmu, służy do pielęgnacji ciała, stanowi także broń, zbudowana jest z ok. 100 tys. mięsni. Górne siekacze tworza wygięte do przodu ciosy, zbudowane z zębiny, występujace u obydwu płci.
Szyja krótka, tułów krępy, masywny, kończyny słupowate, zakończone szeroka, okragła stopa zawierajaca warstwę amortyzacyjna zbudowana z tkanki chrzęstnej i tłuszczowej. Słonie chodza na czubkach palców zakończonych pięcioma paznokciami w kończynach przednich, trzema lub czterema w tylnych. Ciało pokrywa gruba, pomarszczona skóra o grubosci 2-4 cm, prawie bezwłosa, rzadkie włosy występuja na grzbiecie i karku, dłuższe stanowia zakończenie ogona. Słonie porozumiewaja się między soba dzwiękami o bardzo niskiej częstotliwosci, niesłyszalnymi dla ucha ludzkiego, które sa odbierane przez te zwierzęta na duże odległosci (ponad 2 km).
Struktura organizacji społecznej słoni należy do najbardziej skomplikowanych wsród wszystkich zwierzat. Cechuje je głęboka więz pomiędzy samicami, matriarchat oraz trwałosć zwiazków. Stada słoni składaja się z 10-20 samic z młodymi prowadzonymi przez samicę alfa, zwykle najstarsza, największa i najsilniejsza. Przypuszczalnie sa to stada dwu- i trzypokoleniowe, o więzach szacowanych na 50 lat. W takich stadach rodzinnych zaobserwowano daleko posunięte formy współpracy pomiędzy samicami w zakresie wychowywania młodych. Młode, bez względu na płeć, moga ssać każda karmiaca matkę w grupie.
Charakterystyczne jest zachowanie stada w przypadku nagłej smierci przewodzacej samicy. Stado wpada w panikę tracac zdolnosć zarówno do obrony, jak i ucieczki, co bywa wykorzystywane przez kłusowników.
Grupy rodzinne nie wykazuja cech terytorialnych w kontaktach z innymi grupami z sasiedztwa. 13-letnie samce sa odganiane od stada i wędruja samotnie lub łacza się w luzne grupy samców.
Pisano wiele przykładów altruizmu wsród słoni, pomocy rannym, osłabionym lub chorym osobnikom, stanowcze postawy samicy alfa wobec grożacego stanu niebezpieczeństwa oraz współdziałania członków grupy w czasie obrony stada.
Sposród 352 gatunków zidentyfikowanych trabowców wyginęło 350. Dzis żyja tylko dwa gatunki: słoń indyjski i słoń afrykański. Dzisiaj słonie sa największymi ssakami ladowymi. Jednak wbrew obiegowym pogladom nie należy przypisywać im ociężałosci. Tak naprawdę słowa "poruszasz się jak słoń", powinny oznaczać siłę, szybkosć, zwinnosć, a nawet bezszelestny chód. Spód stopy trabowców wysciełaja grube i sprężyste poduszki z galeretowatej tkanki łacznej. Dzięki nim kilkutonowy ciężar rozkłada się tak równomiernie, że na twardej ziemi słoń niemal nie zostawia sladów.
Słoń afrykański żyje obecnie na południe od Sahary, przede wszystkim w parkach narodowych wschodniej i srodkowej Afryki. Tym co odróżnia go na pierwszy rzut oka od słonia indyjskiego, sa duże wachlorzowate uszy. Losy słonia afrykańskiego sa też niestety przykładem na to, jak bezmyslny potrafi być człowiek. W pogoni za ciosami na Czarny Lad wyruszyły setki mysliwych. Nie znano umiaru w polowaniach, ten gatunek zostałby całkowicie wytępiony. W kronikach opisano prawdziwe rzezie. Na przykład w 1878 roku osadnicy holenderscy w rejonie górnego biegu rzeki Okawango wpędzili do bagna ponad sto słoni. Zupełnie bezbronne zwierzęta zostały zabite. Nie oszczędzono nawet słoniatek. Takie okrutne praktyki doprowadziły słonie afrykańskie prawie do wyginięcia. Założenie strzeżonych rezerwatów prawdopodobnie uratowało im życie. Prawdopodobnie, bo słonie nadal sa nielegalnie zabijane.
Słonie możemy spotkać w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej oraz w Afryce.
Na terenach Polski również występowały niegdys słoniowate: w pliocenie mastodont, w plejstocenie mamut, a słoń lesny w czwororzędzie. Szczatki tego ostatniego znaleziono podczas prac budowlanych w Warszawie w 1962 roku.
Słoń biega szybciej niż człowiek; jego prędkosć marszowa wynosi 8-9 kilometrów na godzinę i wytrzymuje takie tempo bez odpoczynku przez wiele godzin. Wędrujace stado pokonuje odleglosć do 80 km dziennie.
Wszystkie słonie maja słaby wzrok, ale za to swietna pamięć, dobry słuch i węch. Traba jest nie tylko nosem słonia, ale też jego rękami. Zwierzęta nia oddychaja i wachaja, chwytaja pożywienie i wstrzykuja do pyska zassana wczesniej z jeziora lub rzeki wodę. Traba słoń potrafi podniesć z ziemi przedmioty wielkosci monety, jak też wyrzucić kilka metrów w górę człowieka lub atakujace go zwierzę. Słonie lubia wchodzić do rzek, kłasć się w nich i polewać woda zassana do traby. Chętnie tarzaja się też w błocie i obsypuja piaskiem, aby uzyskać skorupę chroniaca przed ukaszeniem owodów i promieniami słonecznymi. Największym problemem słonia jest znalezienie odpowiedniej ilosci pożywienia. Dorosły słoń pożywia się przez 18, a nawet 20 godzin na dobę.
Ciosy słonia sa wyznacznikiem jego statusu społecznego, a równoczesnie główna przyczyna zagrożenia ze strony człowieka. Poszukiwane przez kłusowników ciosy maja zarówno samce, jak i samice słonia afrykańskiego.
Polowania doprowadziły do wymarcia słoni we wschodniej Azji już w VII wieku p.n.e. a przez ostatnie tysiac lat ich liczba w Indiach również bardzo zmalała. W Afryce handel koscia słoniowa zaczał niszczyć populację słoni w XVII wieku i od tego czasu ich liczebnosć zmniejszyła się w drastyczny sposób.
Duże zapotrzebowanie na wyroby z kosci słoniowej stało się główna przyczyna zagrożenia gatunku wyginięciem. Jednym ze sposobów walki z kłusownikami jest konfiskata kosci słoniowej, a następnie publiczne jej spalenie.
Kosć słoniowa jest przedmiotem zbytku - pięknym i trwałym materiałem, dobrze nadajacych się do rzezbienia. Już w starożytnosci przedmioty wykonane z ciosów słonia zaliczano do artykułów cenionych i atrakcyjnych. Próby kontrolowania handlu koscia słoniowa i powstrzymania tej rzezi żałosnie zawiodły. Wreszcie w 1989 roku na konferencji w Szwajcarii kraje zwiazane Konwencja o międzynarodowym handlu gatunkami zwierzat i roslin zagrożonych wyginięciem (CITES) wydały zakaz wszelkiego handlu koscia słoniowa.
Zapobieganie kłusownictwu jest nie tylko trudne, ale też kosztowne. Patrolowanie rozległych siedlisk słoni wymaga wielkich nakładów finsowych. W Afryce Wschodniej nie jest o nie wcale łatwo. Przyszłosć pokaże, jakie następstwa przyniesie złagodzenie zakazu handlu koscia słoniowa.
Jednakże nie tylko polowania zagroziły tym gatunkom. Słonie indyjskie były wysoko cenione jako zwierzęta robocze. Na długich dystansach słoń indyjski może przeniesć ładunek o wadze 500 kilogramów. Zwierzęta te pomagały również człowiekowi karczować gęste lasy tropikalne i polować na tygrysy. W ostatnim przypadku odgrywały rolę monstrualnych wierzchowców. Choć wiele słoni indyjskich zostało oswojonych, nie stały się do tej pory zwierzętami udomowionymi jak na przykład konie. Bardzo rzadko rozmnażaja się w niewoli.
Własciwie słoniowate wywodza się od wczesniejszych trabowców z rodziny Gomphotheriidae (gomfoteria). Bliskim krewniakiem hipotetycznego przodka słoni jest rodzaj Anancus z pliocenu i plejstocenu. Pierwsze własciwe słonie miały budowę zbliżona do gomfoteriów. W żuchwie znajdowała się jeszcze para krótkich ciosów, a sama czaszka była niższa i dłuższa niż u słoni pózniejszych. Najwczesniejszymi rodzajami zaliczanymi do tej rodziny sa Stegolophodon i Stegotetrabelodon . W pliocenie pojawiły się obok pnia wiodacego do dzisiejszych słoni stegodonty (Stegodontinae), czasami wyróżniane w oddzielna rodzinę. Były to duże trabowce o jednej silnie rozwiniętej parze ciosów w górnej szczęce.
Różne gatunki stegodontów zasiedlały w pliocenie i plejstocenie rozległe obszary kontynentalnej Azji oraz Archipelagu Malajskiego. Jako jedne z nielicznych ssaków stegodonty zasiedliły wiele wysp oceanicznych. Najdalej wysuniętym rejonem ich występowania była wyspa Flores. Ssaki te aktywnie pokonywały ciesniny między wyspami wpław. Inna koncepcja wiaże migracje z obniżonym poziomem morza. Na wielu wyspach (również na Flores) niedobór pokarmu oraz niewielka przestrzeń życia spowodowały skarłowacenie. Stegodont z tej wyspy osiagał wysokosć co najwyżej 1,5 m w kłębie oraz masę ok. 500 kg. Na kontynencie stegodonty wymarły ok 500 tysięcy lat temu, na wielu wyspach przetrwały do czasów niemal współczesnych (ok 13 tysięcy lat temu).
Do podrodziny Elephantinae należa współczesne słonie. Najpierwotniejszym ich przedstawicielem był Primelephas z Afryki. Był to jeszcze stosunkowo prymitywny słoń o wielkoaci zbliżonej do dzisiejszego słonia azjatyckiego. Dał on poczatek dwóm żyjacym dzisiaj plemionom Elephantini i Loxodontini. Pierwsza grupa obejmuje wymarłe mamuty (Mammuthus) oraz rodzaj Elephas. Pojawiła się ona w Afryce i przez większa częsć pliocenu i plejstocenu były to dominujace na kontynencie słonie. Najstarszy znany gatunek to Elephas ekorensis. Od niego wywodzi się Elephas recki, dobrze poznany i szeroko rozpowszechniony gatunek. Szczatki tego słonia znajdowano licznie między innymi we wschodniej Afryce w Wawozie Oldovai, wraz ze szczatkami pierwotnych człowiekowatych. Były to słonie sawannowe, przystosowane do odżywiania się twardymi trawami. Gatunek ten opuscił Afrykę i skolonizował Europę oraz Azję, dajac poczatek wielu innym gatunkom.
Europę przez niemal cały plejstocen zasiedlał Elephas antiquus (Palaeoloxodon). Było to zwierzę większe od dzisiejszych słoni, o bardzo dużych i prostych ciosach. Szczatki tego zwierzęcia (nazywanego niekiedy słoniem lesnym) znaleziono również w Polsce.
W okresach lodowcowych wycofywał się na południe kontynentu, podczas interglacjałów opanowywał tereny północne. Wyspy Morza Sródziemnego zasiedlała w plejstocenie cała gama podgatunków lub gatunków słonia lesnego o zredukowanych w wyniku skarłowacenia rozmiarach. Najmniejszy z nich, Elephas falconeri(Palaeoloxodon), osiagał w kłębie zaledwie metr wysokosci. Ssaki te wymarły zapewne podczas kolonizacji wysp przez pierwszych ludzi w czasach historycznych. Słoń azjatycki (Elephas maximus) wywodzi się od swego większego krewniaka, Elephas hysudricus. W plejstocenie kilka gatunków słoni zasiedliło również niektóre wyspy oceaniczne, tak jak wczesniej zrobiły to stegodonty (np. Elephas celebensis). Rodzaj Mammuthus wywodził się od któregos z wczesnych przedstawicieli Elephas. Najstarsze z gatunków, Mammuthus subplanifrons i Mammuthus africanavus, zasiedlały jeszcze Afrykę, ale wkrótce opanowały również Azję, Europę i w końcu Amerykę Północna, silnie się różnicujac.
Z kolei najwczesniejsze dzieje słoni z rodzaju Loxodonta nie sa dobrze poznane. Zwierzęta te na poczatku zasiedlały tylko tereny lesne, gdzie szczatki ulegaja szybkiemu rozkładowi. Przez większa częsć plejstocenu nie wytrzymywały konkurencji ze stepowymi Elephas. Najwczesniejszy znany gatunek to Loxodonta adaurora. Od niego pochodza Loxodonta exoptata i Loxodonta atlantica, będacy prawdopodobnie bezposrednim przodkiem dzisiejszych słoni afrykańskich. Po wymarciu słoni Elephas w Afryce, słonie Loxodonta africana zajęły wolna niszę ekologiczna i zasiedliły sawanny. Loxodonta cyclotis, czyli słoń lesny, pozostał w pierwotnych lesnych siedliskach do czasów obecnych.
Słonie jedza rosliny, głównie trawy, gałęzie drzew, korę i krzaki. Czasami nawiedzaja obozowiska turystów i uprawy rolników. Dzienne zapotrzebowanie pokarmowe u większych osobników przekracza 200 kg. Zapotrzebowanie na wodę sięga 190 l w ciagu dnia. Dziennie wydala ok 80-90 kg kału.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
