 Polskie góry
Beskid Żywiecki, Beskid Wysoki – pasmo górskie w łańcuchu Karpat położone na granicy Polski i Słowacji, na styku trzech krain etnograficznych: Żywiecczyzny, Kysuc i Orawy. Należy do Zewnętrznych Karpat Zachodnich, a w ich obrębie do Beskidów Zachodnich. Jest drugim co do wysokości (po Tatrach) pasmem górskim w Polsce. Najwyższym szczytem jest Babia Góra, wznosząca się na wysokość 1725 m n.p.m. Innymi ważnymi szczytami są Pilsko (1557 m), Polica (1369 m), Romanka (1366 m) czy Wielka Racza (1236 m)[2].
W swoim najszerszym znaczeniu Beskid Żywiecki obejmuje obszar, którego osią jest główny wododziałowy grzbiet karpacki rozdzielający zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego na odcinku od Przełęczy Zwardońskiej do Przełęczy Sieniawskiej. Obszar ten rozciąga się od doliny górnej Soły i fragmentu doliny Kisucy na wschodzie, po doliny górnej Skawy i górnej Raby na zachodzie. Północną granicę stanowi linia kolejowa Żywiec – Jeleśnia – Sucha Beskidzka, a południową wyznaczają doliny Bystrzycy oraz Białej i Czarnej Orawy. Tak szeroko definiowany Beskid Żywiecki jest obecny w literaturze turystyczno-krajoznawczej[3].
Geograficzna literatura naukowa definiuje Beskid Żywiecki bardziej wąsko. W niektórych regionalizacjach fizycznogeograficznych w jego skład nie wchodzi tzw. Pasmo Przedbabiogórskie. Inne wyłączają z niego Działy Orawskie i Pasmo Orawsko-Podhalańskie. W najnowszej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku Beskid Żywiecki został formalnie zastąpiony dwoma odrębnymi regionami: Beskidem Żywiecko-Kysuckim oraz Beskidem Żywiecko-Orawskim[4].
Topografia
Region według J. Kondrackiego
Według Jerzego Kondrackiego, autora regionalizacji fizycznogeograficznej Polski, Beskid Żywiecki jest mezoregionem w ramach Beskidów Zachodnich, do którego w granicach Polski należą dwie izolowane części, łączące się ze sobą na terenie Słowacji[5]:
część zachodnia, czyli Beskid Orawsko-Żywiecki, ciągnący się od Przełęczy Zwardońskiej, przez Wielką Raczę, Romankę oraz Pilsko, po przełęcz Głuchaczki,
część wschodnia, do której należą:
Pasmo Babiogórskie obejmujące masywy Babiej Góry i Policy,
Działy Orawskie,
Pasmo Orawsko-Podhalańskie.
Pasmo Przedbabiogórskie (z masywami Mędralowej i Jałowca) według regionalizacji Jerzego Kondrackiego należy do Beskidu Makowskiego[6].
Region według J. Balona i M. Jodłowskiego
Najnowsza regionalizacja fizycznogeograficzna Polski z 2018 roku, opracowana przez międzyuczelniany zespół naukowców pod kierownictwem Jerzego Solona, w miejsce mezoregionu Beskid Żywiecki wprowadza cztery inne mezoregiony[7]:
Beskid Żywiecko-Kysucki (Wielka Racza, Oszus, Krawców Wierch),
Beskid Żywiecko-Orawski (Romanka, Pilsko, Babia Góra, Polica, Mędralowa, Jałowiec),
Pogórze Orawsko-Jordanowskie,
Działy Orawskie.
Tym samym w stosunku do regionalizacji Jerzego Kondrackiego rozdzielono Beskid Żywiecki na dwa odrębne regiony, od których jednocześnie odłączono obszar niższych wzniesień orawskich na południu, a przyłączono Pasmo Przedbabiogórskie na północy. Taką modyfikację zaproponowali w 2004 roku Jarosław Balon i Miłosz Jodłowski[8].
Zdaniem autorów nowy podział ma uzasadnienie w znacznych różnicach wysokości i odmiennych piętrach roślinności jego części wschodniej i zachodniej, a także w układzie grzbietów górskich – Beskid Żywiecko-Kysucki to wydłużone pasmo z bocznymi grzbietami, Beskid Żywiecko-Orawski to zwarte masywy poprzedzielane głębokimi przełęczami. Nowa klasyfikacja nawiązuje także do regionalizacji słowackiej, która u siebie wyróżnia na tym terenie dwa pasma – Beskidy Kysuckie i Beskidy Orawskie[9].
Jako granicę pomiędzy Beskidem Żywiecko-Kysuckim a Żywiecko-Orawskim pierwotnie przyjęto Przełęcz Glinkę. W artykule z 2014 roku autorzy przenieśli granicę między nowo zdefiniowanymi pasmami na niewielkie obniżenie w grzbiecie głównym za Krawców Wierchem, włączając ten szczyt do Beskidu Żywiecko-Kysuckiego[10].
Grupy górskie i ważniejsze szczyty
Według granic przyjętych w regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku, na terenie Beskidu Żywieckiego występują następujące grupy górskie oraz szczyty[11]:
Grupa Wielkiej Raczy – Wielka Racza (1236 m), Wielka Rycerzowa (1126 m), Oszus (1155 m),
Grupa Lipowskiego Wierchu i Romanki – Romanka (1366 m), Lipowski Wierch (1324 m), Rysianka (1322 m),
Grupa Pilska – Pilsko (1557 m), Trzy Kopce (1216 m), Krawców Wierch (1084 m),
Grupa Mędralowej – Mędralowa (1169 m), Magurka (1114 m),
Masyw Babiej Góry – Diablak (1725 m), Mała Babia Góra (1517 m),
Pasmo Jałowieckie – Jałowiec (1111 m), Lachów Groń (1045 m), Łosek (868 m),
Pasmo Policy – Polica (1369 m), Okrąglica (1239 m).
Literatura turystyczno-krajoznawcza zalicza do Beskidu Żywieckiego ponadto[12]:
Pasmo Orawsko-Podhalańskie – Bukowiński Wierch (939 m), Żeleźnica (912 m),
Działy Orawskie – Wrota (1051 m), Wajdów Groń (928 m).
Hydrografia
Najważniejszymi rzekami Beskidu Żywieckiego są Soła na północnym zachodzie, Skawa na północnym wschodzie, Kisuca na południowym zachodzie oraz, współtworzące Orawę, Biała Orawa i Czarna Orawa na południowym wschodzie. Głównym grzbietem górskim od Przełęczy Zwardońskiej, przez Babią Górę, po Przełęcz Sieniawską przebiega Wielki Europejski Dział Wodny. Na północ od tej linii wody spływają przez Sołę i Skawę, a dalej przez Wisłę do Morza Bałtyckiego. Cieki południowe przez Kisucę i Orawę, a następnie przez Wag i Dunaj płyną do Morza Czarnego. Zlewnię Soły od zlewni Skawy rozdziela grzbiet boczny odchodzący od Mędralowej na północ w stronę Jałowca. Zlewnię Kisucy od zlewni Orawy rozgranicza niski grzbiet odchodzący na południe pomiędzy Świtkową a Beskidem Bednarów w Grupie Wielkiej Raczy[13].
Wspomniane rzeki są tworzone przez liczne potoki górskie spływające spod szczytów i przełęczy Beskidu Żywieckiego, tworząc układy mikrozlewni z lokalnymi dopływami[14]:
Soła – ważne dopływy: Rycerka, Woda Ujsolska, Koszarawa,
Skawa – Bystrzanka, Skawica, Stryszawka,
Kisuca – Czernianka, Oszczadnica, Bystrzyca,
Biała Orawa – Nowocianka, Mutnianka, Weselanka,
Czarna Orawa – Zubrzyca, Lipnica.
Na obrzeżach Beskidu Żywieckiego znajduje się kilka sztucznie utworzonych zbiorników wodnych. W Żywcu na Sole istnieje zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie. Na Słowacji w Nowej Bystrzycy znajduje się Jezioro Bystrzyckie na Bystrzycy, a obok Namiestowa położone jest Jezioro Orawskie, do którego wpływają Półgórzanka oraz Biała i Czarna Orawa, co daje tutaj początek rzece Orawie[15].
Geologia i ukształtowanie terenu
Beskid Żywiecki pod względem geologicznym przynależy do Karpat Zewnętrznych i jest zbudowany ze skał fliszowych powstałych w okresach kredy i paleogenu. Na obrzeżu Karpat Wewnętrznych znajdowało się wówczas morze. Z otaczających go wzniesień znoszony był do niego przez rzeki materiał skalny, który osiadał na dnie tworząc poziome warstwy o grubości do kilku tysięcy metrów, zbudowane z piaskowców grubo i drobnoziarnistych, łupków ilastych i zlepieńców. Warstwy te uległy następnie zespoleniu, a na przełomie paleogenu i neogenu, podczas orogenezy alpejskiej formującej cały łuk górski Karpat, zostały sfałdowane i wypiętrzone, a następnie oderwane od podłoża i poprzesuwane, tworząc układ nachodzących na siebie płaszczowin. Beskid Żywiecki jest składową rozległej płaszczowiny magurskiej. Zachowanymi świadectwami powstawania fliszu karpackiego na dnie morza są hieroglify – bruzdy na powierzchni piaskowców, będące śladami działalności organizmów morskich lub ruchów słabo zespolonych osadów[16].
Ukształtowanie rzeźby terenu jest wynikiem procesów erozyjnych trwających od neogenu po dzień dzisiejszy. W rejonach o dominacji twardych piaskowców utworzyły się grzbiety górskie z kopulastymi szczytami, natomiast w miejscach występowania mniej odpornych łupków i zlepieńców powstały doliny rzeczne. Najwyższe wzniesienia w szczytowych partiach często są nagie i skaliste (Babia Góra, Pilsko). Charakterystyczna jest dysproporcja w nachyleniu stoków – stoki północne lub północno-zachodnie są bardziej strome, czasami urwiste, stoki południowe lub południowo-wschodnie są łagodnie nachylone, co widać szczególnie w masywie babiogórskim. Jest to skutkiem skośnego ustawienia warstw skalnych. Podczas fałdowania warstwy skalne nieraz zostały odwrócone, tak, że czasami młodsze znalazły się pod spodem. Ślady fałdowania są widoczne w naturalnych odsłonięciach skalnych, np. w Zerwie Cylowej pod Małą Babią Górą czy w Wodospadzie na Mosornym Potoku[17].
W niektórych miejscach występują osuwiska, utworzone w łatwo nasiąkających wodą skośnie ułożonych warstwach łupków, lub w lejach źródliskowych potoków jako erozja wsteczna podcinająca zbocza. Wśród najbardziej znanych są osuwiska w dolinie potoku Straceniec pod Krawców Wierchem oraz w Zerwie Cylowej. W przyszłości potok Bystra podcinający stoki przełęczy Bory Orawskie może doprowadzić do kaptażu – przeciągnięcia wód słowackiego Złotego Potoku na polską stronę. Podobne zjawisko odbywa się pod przełęczą Głuchaczki[18].
W górnych partiach niektórych szczytów znajdują się gołoborza, szczególnie duże znajdują się na Babiej Górze. Te położone powyżej 1600 m są jeszcze czynne, niższe są już ustabilizowane korzeniami roślin. Na Babiej Górze, głównie na jej północnych zboczach, istnieją dobrze uformowane żleby: Szeroki Żleb, Piarżysty Żleb i Żleb Poszukiwaczy Skarbów. W Beskidzie Żywieckim występują także jaskinie, z których największymi są Jaskinia Oblica w Paśmie Policy oraz Jaskinia w Sopotni Wielkiej. Mniejsze jaskinie, dawniej penetrowane przez zbójników ulokowane są w masywie babiogórskim (Złota Studnia, Słowikowa Studnia)[19].
Na wielu rzekach i potokach można spotkać progi rzeczne z wodospadami i kaskadami, a pod nimi kotły eworsyjne. Największe z wodospadów to Wodospad w Sopotni Wielkiej i Wodospad na Mosornym Potoku. Istnieją tu także źródła wód mineralnych, głównie solanek i wód siarkowych. Najbardziej znane są źródła solankowe w Soli oraz w Orawskiej Półgórze. Źródła siarkowe występują w Lipnicy Wielkiej i Małej. Z uwagi na fakt, iż z południowych, łagodnie nachylonych stoków Pilska i Babiej Góry odpływ wody jest powolny, u podnóży tych stoków, w miejscach nawilgoconych, występują torfowiska. Ich nagromadzenie znajduje się w okolicach słowackich miejscowości Klin, Mutne i Orawska Półgóra[20].
Przyroda
Świat roślin
Beskid Żywiecki cechuje typowo górski piętrowy układ roślinności, jednak w wielu miejscach w wyniku działalności człowieka układ ten uległ zaburzeniu. Piętro pogórza obejmuje wysokości do około 600 m i zostało całkowicie zmienione w taki sposób, że w krajobrazie dominują pola uprawne, łąki kośne i tereny zabudowane, a rzadkością są niewielkie pozostałości po naturalnych lasach liściastych dębowo-grabowych[21].
Na wysokościach od 600 do 1150 m rozciąga się regiel dolny. Dawniej rosły tu głównie mieszane lasy bukowo-jodłowe, te jednak zostały w znacznej mierze wycięte, a na ich miejsce wprowadzono świerka, który szybko rośnie i ma duże zastosowanie jako surowiec w budownictwie. Wyhodowano tutaj (podobnie jak w Beskidzie Śląskim) ekotyp świerka istebniańskiego. Jedynie w nielicznych miejscach można jeszcze spotkać pierwotne fragmenty buczyny karpackiej. Mimo znacznej ingerencji ludzkiej w piętrach pogórskim i dolnoreglowym, obecnie 70% powierzchni Beskidu Żywieckiego zajmują lasy[22].
Pomiędzy 1150 a 1400 m rozciąga się regiel górny, w którym zachowały się pierwotne bory świerkowe, dla których dopiero to piętro jest naturalnym środowiskiem. Piętro kosodrzewiny występuje na wysokościach od 1400 do 1650 m, a więc tylko na Pilsku i Babiej Górze. Piętro halne (alpejskie) rozciąga się powyżej poziomicy 1650 m i występuje tylko w partiach szczytowych Babiej Góry. W masywie babiogórskim stwierdzono obecność 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów, ponad 100 gatunków wątrobowców, a ponadto 250 gatunków porostów i ponad 800 gatunków grzybów. W niższych partiach Beskidu Żywieckiego występują następujące rośliny: kopytnik pospolity, przytulia wonna, goryczka trojeściowa, dziewięćsił bezłodygowy, pierwiosnek wyniosły, omieg górski, śnieżyczka przebiśnieg, wiązówka błotna, ciemiężyca zielona, naparstnica zwyczajna, widłak goździsty, storczyk męski[23].
Świat zwierząt
Fauna Beskidu Żywieckiego niewiele się różni od typowej fauny karpackiej. Z ssaków żyją tu powszechnie jelenie, sarny i dziki. Drapieżniki to: lisy, borsuki, kuny leśne oraz rzadko notowane rysie, żbiki i wilki. Czasami pojawiają się niedźwiedzie, głównie po stronie słowackiej, ale odnotowano też przypadki gawrowania po polskiej stronie. Wśród ptasich drapieżców występują: jastrząb, puszczyk, pustułka, krogulec czy myszołów. Z rzadkich gatunków pojawiają się głuszec i jarząbek. Małe ptaki śpiewające reprezentują: orzechówka, strzyżyk, pluszcz, a także liczne gatunki sikorek, dzięciołów, muchołówek oraz drozdów[24].
Z ryb w potokach występują pstrągi, strzeble i głowacze białopłetwe. Przedstawicielami płazów są kumak górski oraz szczególnie chronione salamandra plamista i traszka karpacka. Z gadów można spotkać zaskrońca i żmiję zygzakowatą. Wśród bezkręgowców stwierdzono obecność około 2500 gatunków, gdzie pośród motyli obserwowano gatunki występujące także na niżu (np. paź królowej, paź żeglarz, rusałka pawik), ale są też gatunki górówek występujące tylko w górach[25].
Ochrona przyrody
Po polskiej stronie Beskidu Żywieckiego utworzono jeden park narodowy, jeden park krajobrazowy i trzynaście rezerwatów przyrody[26]:
Babiogórski Park Narodowy,
Żywiecki Park Krajobrazowy z dziesięcioma rezerwatami: Butorza, Gwaroniec, Oszast, Dziobaki, Lipowska, Muńcoł, Pilsko, Pod Rysianką, Romanka, Śrubita,
rezerwaty Bembeńskie, Na Policy, Rezerwat na Policy im. prof. Zenona Klemensiewicza.
Po stronie słowackiej funkcjonują dwa parki krajobrazowe i osiemnaście rezerwatów[27]:
Obszar Chronionego Krajobrazu Kysuce z pięcioma rezerwatami: Chmúra, Klubinský potok, Veľká Rača, Vychylovské prahy, Vychylovské skálie,
Obszar Chronionego Krajobrazu Górna Orawa z trzynastoma rezerwatami: Babia hora, Beňadovské rašelinisko, Hviezdoslavova aleja, Jelešňa, Klinské rašelinisko, Mutňanské rašelinisko, Pilsko, Rabčické bory, Slanický ostrov, Spálený grúnik, Ťaskovka, Tisovnica, Vtáči ostrov.
Etnografia
Kultura ludowa
Beskid Żywiecki rozciąga się na pograniczu trzech regionów kulturowych: Żywiecczyzny, Kysuc i Orawy. Na północnym zachodzie styka się ze Śląskiem Cieszyńskim, a na południowym wschodzie przylega do Podhala. Dziś przebiega tu granica polsko-słowacka, będąca dawniej granicą polsko-węgierską, niedaleko biegnie również granica czeska. Takie położenie powodowało historyczne krzyżowanie się tutaj różnych grup i wpływów kulturowych[28].
Obszar górski Beskidu Żywieckiego pozostawał niemal niezamieszkały w XV w., nieliczne osady ludzkie istniały jedynie w wylotach dolin. W głębi gór, gdzie rozpościerała się pierwotna Puszcza Karpacka, swoje małe osiedla tworzyli wówczas jedynie myśliwi, drwale czy węglarze. Większe zaludnienie nastąpiło w XVI i XVII w., w wyniku osadzania ludności rolniczej przez właścicieli tutejszych dóbr w coraz wyższych warstwach dolin, a także w związku z migracją na te tereny wołoskich pasterzy ze wschodu. Tak powstała większość osad, z których potem wyrosły dzisiejsze wsie[29].
Tutejsza kultura ludowa wykształciła się w ścisłym związku z pasterstwem, kultywowanym przez kolejne pokolenia miejscowej ludności góralskiej. Hodowla owiec i bydła była dominującą formą gospodarki jeszcze w początkach XX w., mimo stopniowego zmniejszania się terenów wypasowych przez rozrost osadnictwa oraz intensyfikację gospodarki leśnej. Dopiero po I wojnie światowej hodowla została wyparta przez rolnictwo, które w wyniku ogólnych przemian ekonomicznych i technologicznych zapewniało większą samowystarczalność i dochodowość gospodarstw nawet w trudnych, górskich warunkach. Dziś gospodarka pasterska prawie nie istnieje, poza nielicznymi miejscami, jak Hala Śmietanowa na Orawie, gdzie dalej jest praktykowana. Pozostałością po pasterskich tradycjach są szałasy, które można w lepszym lub gorszym stanie spotkać na wielu halach górskich, a także akcenty kulturowe obecne w obrzędach, wierzeniach i folklorze miejscowej ludności[30].
Grupy etnograficzne
Tereny Beskidu Żywieckiego i jego podnóży zamieszkuje sześć góralskich grup etnograficznych[31]:
Żywczacy – wsie: Glinka, Hucisko, Jeleśnia, Korbielów, Koszarawa, Krzyżowa, Kurów, Lachowice, Pewel Wielka, Przyborów, Rajcza, Rycerka Dolna i Górna, Soblówka, Sól, Stryszawa, Ujsoły, Zwardoń,
Babiogórcy – wsie: Białka, Grzechynia, Juszczyn, Sidzina Górna, Skawica, Zawoja,
Kliszczacy – wsie: Bystra Podhalańska, Kojszówka, Osielec, Sidzina Dolna,
Podhalanie – wsie: Dział, Morawczyna, Odrowąż, Pieniążkowice, Pyzówka, Rokiciny Podhalańskie, Załuczne; ponadto dawne wsie kliszczackie koło Rabki, które uległy silnej podhalanizacji: Bielanka, Raba Wyżna, Sieniawa, Skawa, Spytkowice, Wysoka (podgrupa ta bywa wyodrębniana jako tzw. górale rabczańscy),
Kisuczanie – wsie: Czerne, Klubina, Nowa i Stara Bystrzyca, Oszczadnica, Skalite, Świerczynowiec, Zborów; osiedla Czadcy dawniej będące wsiami: Buków, Czadeczka, Gorzelica; ludność pochodzenia polskiego zamieszkująca ten obszar bywa w polskiej literaturze określana jako górale czadeccy,
Orawiacy – wsie polskie: Bukowina, Harkabuz, Jabłonka, Kiczory, Lipnica Mała i Wielka, Orawka, Piekielnik, Podsarnie, Podszkle, Podwilk, Zubrzyca Dolna i Górna; wsie słowackie: Benedyków, Klin, Mutne, Nowoć, Orawska Leśna, Orawska Półgóra, Orawskie Wesele, Rabcza, Rabczyca, Sihelne, Zakamienne.
Zagospodarowanie turystyczne
Szlaki turystyki pieszej
Sieć szlaków w Beskidzie Żywieckim, rozumianym w swoim najszerszym znaczeniu, jest dobrze rozbudowana, najważniejsze z nich to[32]:
szlak turystyczny czerwony Węgierska Górka – Żabnica – Hala Rysianka – Trzy Kopce – Hala Miziowa – Przełęcz Glinne – Jaworzyna – Przełęcz Głuchaczki – Mędralowa – Przełęcz Jałowiecka Północna – Markowe Szczawiny – Przełęcz Brona – Babia Góra – Przełęcz Krowiarki – Polica – Przełęcz Kucałowa – Okrąglica – Jordanów – Skawa (fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego),
szlak turystyczny zielony Sidzina – Hala Krupowa – Przełęcz Kucałowa – Spalenica – Zawoja – Przełęcz Kolędówki – Solniska – Hucisko – Koszarawa Cicha – Przełęcz Klekociny – Mędralowa – Przełęcz Jałowiecka Północna – Mała Babia Góra – Przełęcz Brona – Babia Góra – Lipnica Mała – Jabłonka,
szlak turystyczny niebieski Wielka Rycerzowa – Przełęcz Przysłop – Oszus – Przełęcz Glinka – Krawców Wierch – Przełęcz Bory Orawskie – Trzy Kopce – Pilsko – Przełęcz Glinne,
szlak turystyczny żółty Sopotnia Wielka – Łabysówka – Korbielów – Wierch Jabłonki – Przyborów – Łosek – Koszarawa – Jałowiec – Przełęcz Kolędówki – Przełęcz Przysłop,
szlak turystyczny czerwony Sól – Rachowiec – Zwardoń – Wielka Racza – Przełęcz Przegibek – Wielka Rycerzowa – Młada Hora – Rycerka Dolna,
szlak turystyczny żółty Rycerka Górna Kolonia – Wielka Racza,
szlak turystyczny zielony Stara Bystrzyca – Mała Racza – Wielka Racza – Oszczadnica,
szlak turystyczny niebieski Sól – Rycerka Dolna – Bendoszka Wielka – Przełęcz Przegibek – Hala Rycerzowa,
szlak turystyczny zielony Ujsoły – Muńcuł – Przełęcz Kotarz – Wiertalówka – Hala Rycerzowa,
szlak turystyczny niebieski Sopotnia Wielka Kolonia – Hala Rysianka – Hala Lipowska – Złatna – Krawców Wierch,
szlak turystyczny żółty Krawców Wierch – Glinka – Soblówka – Hala Rycerzowa – Przełęcz Przysłop,
szlak turystyczny niebieski Rajcza – Hala Boracza – Prusów – Żabnica,
szlak turystyczny żółty Rajcza – Redykalny Wierch – Hala Lipowska – Hala Rysianka – Romanka,
szlak turystyczny zielony Milówka – Hala Boracza – Hala Lipowska – Hala Rysianka – Żabnica Skałka,
szlak turystyczny niebieski Żywiec – Sopotnia Mała – Kotarnica – Romanka – Hala Słowianka – Bystra,
szlak turystyczny zielony Korbielów – Czarny Groń – Hala Miziowa – Hala Górowa – Sopotnia Wielka,
szlak turystyczny żółty Beskid Krzyżowski – Korbielów – Hala Miziowa – Hala Słowikowa – Pilsko,
szlak turystyczny zielony Orawskie Wesele – Pilsko,
szlak turystyczny żółty Zawoja Widły – Zawoja Czatoża – Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra,
szlak turystyczny żółty Zawoja Mylne Młaki – Hala Kamińskiego – Mędralowa – Przełęcz Jałowiecka Północna – Dolina Półgórzanki – Orawska Półgóra,
szlak turystyczny niebieski Zawoja Wełcza – Jałowiec – Polana Krawcowa – Solniska – Stryszawa Wsiórz – Lachowice,
szlak turystyczny czerwony Orawska Półgóra – Słona Woda – Mała Babia Góra,
szlak turystyczny żółty Słona Woda – Ujściańska Polana – Babia Góra,
szlak turystyczny żółty Lipnica Wielka Winiarczykówka – Wajdów Groń – Czyżów Wierszek,
szlak turystyczny niebieski Przełęcz Sieniawska – Pod Żeleźnicą – Przełęcz Spytkowicka – Kieczura – Przełęcz Zubrzycka – Polica,
szlak turystyczny żółty Zubrzyca Dolna – Orawka – Pająków Wierch – Podszkle – Bukowina-Osiedle – Pod Żeleźnicą.
Baza noclegowa
Ruch turystyczny obsługiwany jest przez następujące obiekty[33]:
Schroniska turystyczne i bacówki PTTK:
Schronisko PTTK na Wielkiej Raczy,
Schronisko PTTK na Przegibku,
Bacówka PTTK na Rycerzowej,
Bacówka PTTK na Krawcowym Wierchu,
Schronisko PTTK na Hali Rysiance,
Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej,
Schronisko PTTK „Chata Baców” w Korbielowie,
Schronisko PTTK na Hali Boraczej,
Schronisko PTTK na Hali Miziowej,
Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach,
Schronisko PTTK na Hali Krupowej.
Chatki studenckie:
„Skalanka” – pod Skalanką w Grupie Wielkiej Raczy,
„Chałupa Chemików” – w dolinie Danielki w Grupie Wielkiej Raczy,
„Chata na Zagroniu” – pod Zapolanką w Grupie Lipowskiego Wierchu i Romanki,
„Adamy” – pod Solniskami w Paśmie Jałowieckim,
„Lasek” – pod Łoskiem w Paśmie Jałowieckim.
Bazy namiotowe:
„Głuchaczki” – na przełęczy Głuchaczki w Grupie Mędralowej,
„Hala Górowa” – na polanie Hala Górowa w Grupie Pilska,
„Przysłop Potócki” – na przełęczy Przysłop Potócki w Grupie Wielkiej Raczy,
„Madejowe Łoże” – w dolinie Bębeńskiego Potoku w Paśmie Orawsko-Podhalańskim.
Schroniska prywatne:
„Zygmuntówka” – na przełęczy Klekociny w Paśmie Jałowieckim,
„Słowianka” – na polanie Hala Słowianka w Grupie Lipowskiego Wierchu i Romanki,
„Dobrodziej” – w dolinie Sopotni pomiędzy Grupą Lipowskiego Wierchu i Romanki a Grupą Pilska.
Schroniska słowackie:
Chata Słona Woda – w Orawskiej Półgórze u podnóży Babiej Góry,
Chaty na Raczy – grupa czterech obiektów na zboczu Wielkiej Raczy, przy wyciągach narciarskich: Chata AVC, Chata Koliba, Chata Plemenár, Chata Čučoriedka.
Ośrodki narciarskie
Najwyższą narciarską górą w całych Beskidach Zachodnich jest Pilsko, na które prowadzą wyciągi z Korbielowa. Działa tutaj duży Ośrodek Narciarski Pilsko w Korbielowie. Kompleksy z wyciągami krzesełkowymi są także na Mosornym Groniu w Zawoi oraz na Rachowcu w Zwardoniu. Mniejsze stoki o całkowicie lokalnym znaczeniu można spotkać w Żabnicy czy Spytkowicach. Na Słowacji największe centrum narciarskie znajduje się w Oszczadnicy, gdzie na zboczach Wielkiej Raczy działa kompleks wyciągów Śnieżny Raj. Inne, mniejsze ośrodki znajdują się w Skalitem i Orawskiej Leśnej[34].
Ratownictwo górskie
Za ratownictwo po polskiej stronie granicy Beskidu Żywieckiego w przeważającym obszarze odpowiedzialny jest oddział beskidzki Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, posiadający całoroczne i całodobowe stacje ratunkowe na Markowych Szczawinach i Hali Miziowej. Jedynie na wschodnim krańcu znajduje się niewielki teren działalności oddziału podhalańskiego. Po stronie słowackiej działa tamtejsze pogotowie ratunkowe z całorocznymi i całodobowymi stacjami w Oszczadnicy i Dolnym Kubinie[35]. GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Grupa GMI
