Lp

Miejscowość

Gmina

Powiat

Opis

Lokalizacja

 1.

Będkowice

Sobótka

wrocławski

U stóp góry Ślęży, istniał w IX – XI w. gród i cmentarzysko kurhanowe. Zrekonstruowana została brama wjazdowa do grodu fragment palisady, a na majdanie postawiono 2 chaty i studnie.  

Przy drodze z Sobótki do Sulistrowiczki, przed wsią Będkowice.

 2.

Białogórze

Zgorzelec

zgorzelecki

600 m cmentarzyska kurhanowego , znajdują się pozostałości , średniowiecznego grodu.

Przy drodze Lubań – Zgorzelec, między wsiami Nowa Karczma i Białogórze, znajduje się cmentarzysko kurhanowe.

 3.

Bratków

Bogatynia

zgorzelecki

Pozostałości wielkiego grodu słowiańskiego plemienia Miliczan zwanego Ostrusna.

Przy drodze gruntowej , która łączy wsie Posada i Krzewina.

 4.

Długopole Górne

Międzylesie

kłodzki

 Jedyny wczesnośredniowieczny gród

na Ziemi Kłodzkiej z X-XI w.

W miejscowości.

  5.

Gilów

Niemcza

dzierżoniowski

Gród został wzniesiony pod koniec IX w. istniał kilkanaście lat. Wg odkrywców znajdowała się tu twierdza Państwa Wielkomorawskiego , która została opuszczona, gdy na początku X w. państwo to upadło. Wały grodu umocnione były kamieniami, miejscami dostępu bronił kamienny mur.

2.5 km  na zachód od Niemczy , ścieżka przyrodniczo –archeologiczna, można dojść do grodu

 6.

Grodziszcze

Świdnica

świdnicki

Zachowały się wały grodu kasztelańskiego Gamolin

Na płd. – zach. od wsi , w zakolu Pilawy.

 7.

Gromnik

Najwyższy szczyt

Wzgórz Strzeleckich

Mury romańskiego kościoła. Bud. Stała się częścią XV w. zamku, (w miejscu dawnego grodu),choć zdanie badaczy powstała ona jeszcze w okresie plemiennym-w IX lub na p. X w. Gdyby to się potwierdził, byłby to najstarszy kościół wzniesiony na ziemiach Polski.

Na szczycie najwyższego wzniesienia Wzgórz Strzeleckich.

 8.

Jelenia Góra

Jelenia Góra

Jelenia Góra

Na Wzgórzu Krzywoustego  miał już w XII w. istnieć gród, który dał początek miastu. Zachowane wały okazały się jednak pozostałością zamku z końca XIII w. Warownia książąt świdnicko – jaworskich została zniszczona w czasie wojen husyckich  na pocz. XV w. .Na terenie miasta istniał  jeszcze średniowieczny  mały gródek  plemienny  zlokalizowany  na wzniesieniu Grabary w pół. Części miasta.- datowany na VIII w. Dziś zachowały się jego umocnienia. Inna strażnica stanęła nad potokiem Pijawnik w dzielnicy Czarne .Dzisiaj  w jej miejscu wznosi się renesansowy dwór obronny.

Wzgórze Krzywoustego.

Wzniesienie Grabary

Dzielnica Czarne.

 9.

Mierzyce

Wędroże Wielkie

jaworski

Resztki grodu użytkowanego przez ludność kultury łużyckiej  w epoce żelaza (VII w. p.n.e.). 1000 lat później ponownie zostało zajęte przez Słowian( VIII – X w.).

Na szczycie dominującego nad miejscowością wzniesienia.

 10.

Myślibórz

Paszowice

Jaworski

Relikty grodu ludności kultury łużyckiej  z wczesnej epoki żelaza(VIIII w. p.n.e.)i grodu wczesnośredniowiecznego nad rzeką Jawornik

Do grodu prowadzi ścieżka dydaktyczna

Archeologiczna dł. 4 km.

12.

Niedów

 Zgorzelec

zgorzelecki

W IX i X w. gród otaczał 120 m dł. Wał, wzmocniony z zewnątrz kamieniami. O znaczeniu grodu świadczą zabytki; przedmioty z państwa Karola Wielkiego czy też żelazne przedmiotu z Czech.

N a szczycie

Słowiańskiej Góry.

13.

Partynice

Dzielnica Wrocławia

Wrocław

Rekonstrukcja średniowiecznego grodu

ul. Zwycięska 2,

53 – 004 Wrocław.

14.

Rokitnica

Złotoryja

złotoryjski

Na terenie średniowiecznego grodu, znajdują się ruiny , jednego z najstarszych zamków wzniesionych na ziemiach polskich.

Na terenie miejscowości.

15.

Ryczeń

Góra

górowski

Grodzisko , będące pozostałością założenia obronnego z połowy XIII w.

W miejscowości

16.

Ryczyn Wielki

Oława

oławski

Relikty dwóch średniowiecznych obiektów warownych . Większy gród pierścieniowy założony został przez plemię Ślężan ok. IX w. , pełnił funkcję strażnicy granicznej . Stał się grodem kasztelańskim w monarchii piastowskiej . Mniejszy wzniesiony później gródek stożkowy , istniał w XII – XIV w.

Do grodów można się dostać z Oławy czerwonym szlakiem pieszym lub rowerowym.

17.

Ślęża

Kobierzyce

 wrocławski

W czasie kultury łużyckiej ( VII-V w. p. n.e.) na szczycie Ślęzy istniał gród, który ze względu na oddalenie  od innych siedzib ludzkich mógł pełnić funkcje świątyni. Starożytne rzeźby kamienne.

Z Sobótki , szlakiem na Ślężę.

18.

Wietszyce

Pęcław

głogowski

Gród istniał w IX w. na terenie niedalekiego Przedmościa. Był największym grodem Dziadoszan i Buś może pełnił funkcje administracyjną

Rekonstrukcja  grodu  znajduje się przy wjeździe do wsi Wietszyce.

19.

Wrocław

Wrocław

 Wrocław

Na terenie Wrocławia można obejrzeć3 grody – 2 z epoki brązu  i rekonstrukcje grodu wczesnośredniowiecznego. Nie zachował się największy z wrocławskich grodów na Ostrowiu Tumskim – założony pod k. X w.  przez Mieszka I. Z tego okresu pochodzą relikty najstarszej  romańskiej świątyni w podziemiach  katedry św. Jana Chrzciciela. Kościół św. Marcina(dawna kaplica zamkowa) i odkopane fragmenty murów.

W Lesie Osobowickim , znajdują się 2 grody kultury łużyckiej – jeden na tzw. Górze Kaplicznej, drugi na tzw. Szwedzkim Szańcu.

Ostrów Tumski

Las Osobowicki

 1.

Czernica

Czernica

 wrocławski

Kopiec , pozostałość po rycerskiej siedzibie obronnej wzniesionej  w późnym średniowieczu

Między Wrocławiem a Jelczem na cyplu nad Odrą

 2.

Ryczyn Wielki

Oława

oławski

Opis w punkcie 16

pkt. 16

 1.

Bardo

 Bardo

ząbkowski

Trwała ruina , pozostałości zamku , zniszczonego podczas wojen husyckich w XV w.

Na stoku Góry Kalwarii

 2.

Gniewoszów

Międzylesie

kłodzki

Ruiny zamku Szczerba, w której odkryta została najlepiej zachowana zbroja płytowa  terenu naszego kraju.

W miejscowości

 3.

Głogów

Głogów

głogowski

Na terenie grodu, który istniał w miejscu kolegiaty od końca X do XIII w. odkryto fundamenty i fragmenty ścian romańskiego kościoła

W podziemiach kolegiat na  Ostrowiu Tumskim

 4.

Gromnik

Wzgórza Strzeleckie

Mury romańskiego kościoła

Na szczycie wzniesienia.

 5

Kochanów

Kamienna Góra

kamieniogórski

Średniowieczny stół sędziowski z krzesłami , wykonany z kamiennych bloków. Unikalny zabytek w skali europejskiej

Pod wsią na wzgórzuTrupia Główka

6.

Legnica

 Legnica

Legnica

Pozostałości romańskiego  z p XIII w. fragmentu legnickiego zamku oraz fragmenty konstrukcji

Na dziedzińcu zamkowym w

pawilonie archeologicznym

 7.

Rokitnica

 Złotoryja

 złotoryjski

Na miejscu średniowiecznego grodu , ruiny jednego z najstarszych zamków wzniesionych na ziemiach polskich

W miejscowości.

 8.

Wleń

 Wleń

lwówecki

 Na szczycie Góry Zamkowej , pod koniec XX w. archeolodzy odkryli najstarszy  na ziemiach  polskich zamek. Fragment zabudowy pod wieża uważany dotąd za mur kurtynowy  stanowi w rzeczywistości pozostałość najstarszej kamiennej budowli- 6- kątnej wieży  z 2 p. XII w. Zamek powstał pół wieku wcześniej niż – uważany dotąd za najstarszy –zamek w Legnicy. Wieże wznosił zapewnie Bolesław Wysoki, wnuk Bolesława Krzywoustego

Do zamku na Górę Zamkową można dotrzeć jadąc na Lwówek Śląski i za Wleniem skręcić w lewo na wzgórze zamkowe.

  .

 1.

 Piechowice

Piechowice

jeleniogórski

Znajdowała się tutaj, najstarsza huta szkła w Sudetach. Rekonstrukcje pieca można obejrzeć w Muz.w Jeleniej Górze

Do tego miejsca prowadzi ścieżka edukacyjna

 2.

Tarchalice

Wołów

wołowski

W II i III w. n. e. istniała tu osada metalurgów żelaza. Po dawnych hutnikach  zachowały się potężne kloce żuzla

Ekomuzeum dymarek

 1.

Piotrowice Polskie

Ciepłowody

ząbkowicki

Ponad 30 kurhanów pochodzących z epoki brązu, okres wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza. Odkryto również groby megalityczne z okresu neolitu.

W rezerwacie przyrody Muszkowicki Las Bukowy

 1.

Białogórze

 Zgorzelec

zgorzelecki

Jedno z największych średniowiecznych cmentarzysk kurhanowych na ziemiach polskich Zachowało się 167 kurhanów usypanych w IX i X w.

Przy drodze Lubań – Zgorzelec, miedzy wsią Karczma a Białogórą

 2.

Piotrowice Polskie

Ciepłowody

 ząbkowski

Opis w punkcie1. grobowce megalityczne.

3.

Szczepankowice

Kobierzyce

wrocławski

Wielki kurhan kultury łużyckiej  epoki baroku , sprzed 400  lat

 Na terenie wsi.

 1.

Ślęza

Kobierzyce

wrocławskie

Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego. Miejscowych plemion – jego początki sięgają epoki brązu, a upadek przypada na początki chrystianizacji tych obszarów w X i XI w. Rozkwit sanktuarium związany jest z osadnictwem celtyckich Bojów. Na szczycie góry m.in. odnaleziono zagadkowe posagi  z charakterystycznym symbolem ukośnego krzyża- wg. hipotez badaczy krzyż garbo prawdopodobnie związany  był z pogańskim kultem solarnym

Z Sobótki na Ślężę szlakiem

1.

Lubin

Lubin

lubiński

Festyn archeologiczny

Lubin

2.

Wietszyce

Pęcław

głogowski

Festyn historyczny- Biesiada Dziadoszan

N a obrzeżu  m. Wietszyce

3.

Wrocław – Martynice

Wrocław

 Wrocław

Festyn na terenie średniowiecznego grodu

Tor Wyścigów Konnych, dojazd od ul. Zwycięskiej

4.

Tarchalice

Wołów

wołowski

Piknik Archeologiczny Żelazna Wieś

W miejscu osady

metalurgów

 1.

Trzebnica

Trzebnica

trzebnicki

Archeolodzy odkryli ślady obozowiska ludzi sprzed500 tyś lat- ok. 1500 prymitywnych  narzędzi kamiennych i połupane kości. Największym narzędziem   był tzw. chopper- wykonany z bryły miejscowego wapienia, tasak ważący 870g, służący do rozłupywania kości zwierząt(głównie koni, bizonów, jeleni i nosorożców). Obozowisko założył daleki przodek człowieka współczesnego, należący do formy Homo erectus. Był niższy, miał mniejszy mozg i bardziej masywną czaszkę niż człowiek współczesny

Na terenie cegielni na zboczu Winnej Góry, niedaleko klasztoru Cysterek.

 1.

Jelenia Góra

Jelenia Góra

jeleniogórski

W Muz. Karkonoskim znajduje się mały skansen archeologiczny, w którym można obejrzeć rekonstrukcję średniowiecznego pieca do wytopu szkła, wylot szybu górniczego poszukiwacza złota i kamienie , którymi ograniczali swe działki.

ul. J. Matejki 28

2.

Głogów

Głogów

głogowski

Obok mostu na Odrze w zamku mieści się Muzeum Archeologiczno –Historyczne a nim cenne skarby monet Średniowiecznych i nowożytnych

Naprzeciw Ostrowa Tumskiego

3.

Wrocław

Wrocław

Wrocław

W Muz. Archeologicznym w trzech salach zgromadzone zostały eksponaty prezentujące pól miliona lat ludzkiej historii na Dolnym Śląsku.

ul. Cieszyńskiego 9

 1.

Karpacz

Karpacz

jeleniogórski

Kościółek  Wang – jedna z najstarszych zachowanych do dziś budowli drewnianych w Europie. Wzniesiono go na przełomie XII i XIII w.  w norweskiej miejscowości Vang. Powstał bez użycia gwoździ , a kalenice zwyczajem wikingów ozdabiały głowy smoków, czym upodobniały kościół do łodzi Do najstarszych czasów przetrwało jedynie 30 takich świątyń, a kościółek Wang to jedyny tego typu zabytek poza Skandynawią. W jego wnętrzu znajdują się orginalne portale drzwiowe przedstawiające rzeźby wikingów i smoki oraz kopia podpisu twórcy sprzed 800 lat.

W Karpaczu Górnym   przy ścieżce na Śnieżkę.

 1.

Biskupin

Gąsawa

żniński

Znajduje się tu osada obronna kultury łużyckiej wzniesiona w VIII w. p.n.e.. Została zatopiona przez wody Jez. Biskupińskiego na przeł. IV/V w. p.n.e. Dzięki temu do naszych czasów zachowała się część drewnianych fortyfikacji, domów i ulic .Na ternie osady było 100 domów ustawionych w 13 rzędach . wzdłuż nich biegły ulice wyłożone drewnem. Otaczał je wysoki na 3,5 m. wał obronny o dł. 400m. Osiedle zostało częściowo zrekonstruowane.

Biskupin

2.

Boguszewo

Radzyń Chełmiński

 grudziądzki

Pozostałość osady obronnej  z epoki żelaza Odnaleziono ślady palisady  i drewnianej konstrukcji sprzed ponad 2500 lat. Wały są mało czytelne

Cypel  we wschodniej części Jez. Mełno.

 3.

Fordon

Bydgoszcz

Bydgoszcz

Grodzisko nazwane Wyszogrodem- w średniowieczu jeden z ważnych ośrodków na szlaku handlowym łączącym Wielkopolskie z Pomorzem

Na tyłach osiedla mieszkaniowego w Fordonie , tuz nad skarpą wiślana

4

Gruczno

Świecie

świecki

Wczesnośredniowieczne grodzisko o wym. 30x50 m. Obok istniała osada otwarta oraz cmentarzysko. Przebadano 460 pochówków w których odkryto bogate zestawy biżuterii

( Muz. w Grudziądzu)

Na wzgórzu w centrum wsi , obok kościoła św. Jana.

 5

Gruta

 Gruta

grudziądzki

Wały wczesnośredniowiecznego grodu. Nasyp wynosi 13 m ponad lustro wody pobliskich jezior. Zajmuje ponad pół hektara powierzchni.

Na niewielkim wzniesieniu położonym  ok. 300m na płn. od granic wsi, przy drodze do Orła, między Jez. Wielkie i Księże.

 6.

Kałdus

Chełmno

chełmiński

 Gród  wraz z podgrodziem  z tego okresu zajmował pow. blisko 27 tys. m2. W późnym średniowieczu stanowił siedzibę kasztelana Po podboju krzyżackim ziemi chełmińskiej został opuszczony, a Krzyżacy 7 km dalej lokowali miasto Chełmno

Do grodu zwanego Góra św. Wawrzyńca, prowadzi droga ze wsi w kierunku skarpy wiślanej.

 7.

Kruszwica

Kruszwica

inowrocławski

W miejscu Mysiej Wieży , był gród  wzniesiony przez Mieszka I w 2 p. X w. Jego wały są widoczne do dzisiaj.

U nasady  cypla Jez. Gopło, w środku miasta  wznosi się Mysia Wieża.

 8.

Melno

 Gruta

grudziądzki

Relikty grody z IX –XII w. maja kształt elipsy, z dobrze zachowanym wałem  o wys. 5 m. Dawniej gród znajdował się na wyspie i dopiero obniżenie się poziomu wody uczyniło z niego obiekt łatwiej dostępny

Gród znajduje się ok. 1 km na wsch. od ostatnich zabudowań , tuz nad brzegiem jeziora.

 9

Mietlica

Kruszwica

inowrocławski

  W najwęższym punkcie Jez., Gopło znajduje się jeden z centralnych grodów plemienia Goplan. Goplanie w k. IX w. byli najsilniejszym plemieniem na terenie Wielkopolski. Jednak niecałe 100 lat później  ich ziemie , a także gród w Mietlicy , dostały się pod panowanie Piastów. W Mietlicy Urzędował lokalny władca Goplan i być może on stał się pierwowzorem legendarnego Popiela

Gród znajduje się na południe od wsi Mietlica. Jadąc od strony Piotrkowa Kujawskiego, po dojechaniu do Gopła, należy skręcić w drogę polną w lewo.

10.

Mędrzyce

Świecie nad Osą

grudziądzki

Pozostałości grodu – wały grodu są bardzo czytelne w terenie

Przy drodze Świecie – Mędrzyce nad Osa

11.

Raciąż

Tuchola

tucholski

Pozostałości XIII w. pomorskiego grodu kasztelańskiego. Gdy na początku XIV w. Gród spłonął mieszkańcy porzucili cały dobytek; narzędzia , broń, ozdoby i opuścili go.

Do grody ze wsi Raciąż prowadzi szlak pieszo –rowerowy Kasztel

12.

Ryńsk

Wąbrzeźno

wąbrzeski

Pozostałości średniowiecznego grodu  będącego siedziba rodu Ryńskich. Zniszczony podczas wojen polsko- krzyżackich w XV w. Doskonale widoczne wały XI –wiecznego  grodziska wznoszą się na lustrem jeziora  na wys. przeszło 16 m.

Na płd. – wsch. od Wąbrzeźna, wśród pól  i łąk

13.

Topólno

Pruszcz

świecki

Potężne umocnienia grodu z X –XI w. są doskonale widoczne od strony Wisły. Kilka linii wałów i fos świadczy o wybitnie militarnym znaczeniu tego miejsca

W dolinie Wisły

13.

Świecie nad Osą

Świecie nad Osą

grudziądzki

Najbardziej efektowne i najlepiej zachowane  grodzisko na ziemi chełmińskiej (XI – XIII w.) , położone na stromym wzniesieniu , zdecydowanie góruje nad okolica. Wierzchołek wzniesienia otaczają wały zajmujące ponad 2/3 powierzchni grodu. Poniżej znajdowało się umocnione podgrodzie, do którego podejście zostało zabezpieczone głęboką fosa i solidnym wałem ziemnym. Także strome zbocza od płn.i zach. zabezpieczał wał, zapewnie wzmocniony palisadą.

Na obrzeżach wsi , na prawym brzegu rzeczki Liswarty.

14.

Słupski Młyn

Gruta

grudziądzki

Grodzisko z XIII w. Warownia została prawdopodobnie zniszczona przez Prusów, a po 1276 r. odbudowana przez Krzyżaków, którzy zwali ja Starke Burg. Po wzniesieniu w 1340 r. zamku  w pobliskim Rogoźnie, gród został opuszczony.

Na lewym brzegu Osy, ok. 300m od drogi Radzyń Chełmiński- Łasin.

15.

Zgłowiączka

Lubraniec

włocławski

Gród z XI w. , jego wały maja wys. 3-4 m i wyróżniają się wśród okolicznych łąk i pól.

Na prawym brzegu rzeki Zgłowiączka w pobliżu mostu.

 1.

Plemięta

Gruta

grudziądzki

Kopiec, będący pozostałością siedziby rycerskiej z przeł. XIV I XV w. Odkryto tu relikty wieży rycerskiej . Pod ziemia znajduje się doskonale zachowane wejście do wieży. Znaleziono tu szczątki 9 zabitych osób –prawdopodobnie ofiar polskiego lub tatarskiego najazdu na ziemie Zakonu w 1422 r.

Na tyłach jednego z gospodarstw , tuz przy drodze; Wiktorów – Okonin.

 2.

Wiąg

Świecie

świecki

Strażnica nad przepaścią, ukryta pośród drzew i krzewów Odkryto go dopiero w latach 70 XX w.

Na niewielkim cyplu , opadającym z 3 stron stroma skarpą.

 3.

Żygląd

Popowo Biskupie

chełmiński

Grodzisko z XIV w. , kształt nieregularne stożka , z niewielkim zagłębieniem pośrodku. Otaczający je wał wznosił się ponad 3m . Prawdopodobnie była to rycerska siedziba  z późnego średniowiecza.

Na tyłach stacji benzynowej.

 1.

Kałdus

 Chełmno

chełmiński

Na Górze św. Wawrzyńca, odkryto m. in. relikty romańskiego kościoła z ok. 1000 r, którego budowy nie ukończono

Polna drogą ze wsi nad skarpę wiślaną.

 2.

Inowrocław

Inowrocław

inowrocławski 

Na murach romańskiego kościoła NMP (zw. Ruiną), znajdują się tajemnicze płaskorzeźby  przedstawiające twarze ludzi i diabłów, a także ryty z wyobrażeniami jelenia i lwa oraz proste symbole ( jak np. krzyż św. Andrzeja)Jedna z teorii mówi, ze kamienia ,na których zostały wykonane były przeniesione z pogańskiej świątyni stojącej wcześniej w miejscu kościoła. Badacze nie potwierdzili  tej hipotezy.

Kościół znajdujecie w centrum miasta przy skrzyżowaniu dróg Bydgoszcz, Konin i Olsztyn

 3.

Kruszwica

Kruszwica

inowrocławski

Na murach romańskiej kolegiaty zachowała się wyryta w kamieniu swastyka. Jest to pogański znak magiczny związany z kultem słońca. Jego obecność na ścianie kościoła wzniesionego w 2 p. XII w. pokazuje jak silne były praktyki magiczne200 lat po przyjęciu chrześcijaństwa

Na wsch. brzegu Jez. Gopło.

 4.

Nieszawka Mała

Nieszawka Mała

toruński

Na obrzeżach wsi odnaleziono fundamenty zamku krzyżackiego z XIII w. Była to jedyna warownia krzyżacka na Kujawach – prawdopodobnie jedna z ich pierwszych siedzib w Polsce. Obecnie widoczne SA tylko nikłe fragmenty wałów, kryjących fundamenty wałów.

Na obrzeżach wsi

 5.

Strzelno

Strzelno

mogileński

Zachowały się 2 kościoły romańskie – bazylika pw. św Trójcy wybudowana dla zakonu Norbertanek i kościół św. Prokopa- największa rotunda w Polsce. W kościele św. Trójcy odkryto unikalne  w skali  europejskiej romańskie kolumny ozdobione rzeźbami przedstawiającymi cnoty i przywary. Istnieje hipoteza , że zanim na przełomie XII i XIII w. na wzgórzu wybudowano kościoły , głazy znajdujące się przed kościołami , były miejscem pogańskiego kultu.

Niedaleko od centrum miasta

 1.

Gaj

Jeziora Wielkie

mogileński

5500 lat temu wzniesiono tu najdłuższy grobowiec megalityczny na ziemiach polskich. Miał 130m długości Aktualnie ma połowę pierwotnej długości. Na jego czole odkryto ślady po drewnianej  budowli, w której oddawano hołd zmarłemu

Grobowiec znajdujecie naprzeciw leśniczówki

 2.

Sarnowo

Lubraniec

włocławski

W rezerwacie archeologicznym , zrekonstruowano  9 grobów megalitycznych sprzed 5500 lat. Zostały one zbudowane na planie trapezu, ich boki wzniesiono z  ciężkich głazów, wnętrza zaś przysypano ziemia. Grobowce majak. 100 m dł.. Pod jednym z nich odkryto najstarsze na ziemiach polskich ślady orki,. Pochówkom towarzyszyły ubogie dary: flasze z kryzą i pucharki lejkowe. Ich kopie można oglądać na wystawie w Domu Kultury w Izbicy Kujawskiej.

Rezerwat Archeologiczny znajduje się w lesie, przy drodze gruntowej, nie daleko od wsi Wola Sosnowa.

 3.

Wietrzychowice

Izbica Kujawska

włocławski

5500 lat temu , neolityczni rolnicy – ludność kultury pucharów lejkowych – wzniosła 5 grobów megalitycznych . Były zbudowane na planie trapezu, boki zaś obstawiono kamieniami. Największy grobowiec miał 100 m długości W  kamiennych komorach grobowych złożono zmarłych- zapewnie wodzów lokalnej społeczności. Grobowce pokryte darnią przypominają piramidy.

W lesie

 4.

Zlotowo

Barcin

żniński

Grobowiec megalityczny kultury amfor kulistych , przykrywa  kurhan wysoki na 1,5 m, o śr. Ponad 20 m. Pod nasypem znajdował się kamienny grób , w którym złożono szczątki 3 osób, a wraz  z nimi dary grobowe – kamienne siekierki i paciorki z bursztynem

Obok szkoły, przy parowie wcinającym się w brzeg Noteci.

 1.

Biskupin

Gąsawa

żniński

Największy festyn archeologiczny w Polsce

Biskupin

2.

Brodnica

Brodnica

brodnicki

Festyn archeologiczny

Ruiny zamku

 3.

Kruszwica

Kruszwica

inowrocławski

Festyn Archeologiczny

Zamek

 1. 

Gruczno

 Świecie

świecki

Obok grodziska było cmentarzysko

Obok kościoła

 2.

Rządz

 Grudziądz

Grudziądz

Jedna z ważniejszych nekropoli na ziemi chełmińskiej. W Rządzu ( dzielnica Grudziądza) już w XIX w. odnajdowano liczne zabytki  z okresu rzymskiego  i wcześniejsze. Jeden z cmentarzysk zawiera  830 grobów – przede wszystkim ciepłopalnych  pochówków wojowników. Obecnie stanowisko nie jest widoczne w terenie.

Dzielnica Grudziądza

 1.

Brodnica

Brodnica

brodnicki

Zbiory archeologiczne w piwnicach zamku

Zamek

 2.

Grudziądz

 Grudziądz

Grudziądz

Wystawa archeologiczna w Muzeum Grudziądzkim

Grudziądz, ul. Wodna 3/5

 3.

Kruszwica

Kruszwica

inowrocławski

Ekspozycja archeologiczna w pałacyku obok Mysiej Wieży

Na terenie zamku

 4.

Strzelno

Strzelno

mogileński

Ekspozycja archeologiczna

Na terenie kościoła

 5.

Toruń

Toruń

Toruń

Stała wystawa  „Odkrywanie przeszłości” w Muz. Okręgowym

Dom Esenów,

ul. Łazienna 16

 1.

Chełm

Chełm

Chełm

Gród wzniesiony w 1 p. XIII w. przez ruskiego księcia   Daniela Romanowicza, który był otoczony potężnymi wałami, z cerkwiami i kamienną siedzibą.

U podnóża grodu rozwinęło się miasto Chełm, które stało się stolicą Rusi Halicko – Wołyńskiej. W 1256 r. gród spłonął, prawdopodobnie w wyniku najazdu mongolskiego

Wzgórze Katedralne zwane Chełmską Górką.

 2.

Chodlik

Karczmiska

opolski

To jeden z lepiej rozpoznanych zespołów osadnictwa obronnego Małopolski. Składał się z grodziska oraz 2 osiedli otwartych i znajdował  się w pobliżu ważnej przeprawy przez Wisłę. Grodzisko zajmowało pow. ok. 8 ha, otaczały go 3 wały ziemne( zachowane), od zew. Biegła nawodniona fosa. Zabudowę mieszkalną i gospodarczą grodu stanowiły typowe dla wczesnego średniowiecza domy, obiekty gospodarczego przechowywania żywności, jamy na odpadki i paleniska. Wśród odkrytych znalezisk sporo jest zdobionej ceramiki ,zabytków metalowych i kościanych.

Gród znajduje się na lewym brzegu Wisły , na wsch. krańcu wsi, pośród łąk i pól. Prowadzi do niego polna droga.

 3.

Czermno

Tyszowce

tomaszowski

Badacze podejrzewaj, że gród znajdujący się w rejonie Tyszowce, był dawna stolicą Grodów Czerwieńskich. Składał się on z   grodu i 2 podgrodzi oraz osad rzemieślniczych. Kompleks w XII-XIII w. zajmował ok. 40 ha. Gród jeszcze dziś otacza dobrze zachowany wał ziemny 6 m. wysokości . Wewnątrz znaleziono ślady zabudowy, zaprawy murarskiej, cegieł i kamienia budowlanego, być może pozostałości z nieistniejących cerkwi prawosławnych

Gród wznosi się na płd.- wsch. od zabudowań. wsi, w widłach rzeki Huczwy i Siniuchny.

 4.

Grabowiec

 Grabowiec

zamojski

Gród leżał na ważnym szlaku łączącym Ruś z Polska. Zajmował wysokie cyplowe wzgórze odcięte od wsch. głęboką fosą. Jego zbocza są bardzo strome

Zachowane ślady wałów i fosy na tzw. Górze leżą na płd. – wsch. krańcu wsi.

 5.

Gródek nad Bugiem

Hrubieszów

hrubieszowski

Gród zwany Wołyń, należał do Grodów Czerwieńskich. Strzegł przeprawy przez Bug. Wielokrotnie zmieniał przynależność państwową. W 981 r. został zajęty przez księcia kijowskiego Włodzimierza i przyłączony do Rusi  Kijowskiej. W 1018 r. podczas wyprawy na Kijów zdobył go Bolesław Chrobry. Po śmierci władcy ponownie przeszedł w ruskie ręce. Ostatnie wzmianki o grodzie pochodzą z p. XIII w. Grodzisko leży na owalnym cyplu, od reszty terenu odcięte głębokim przekopem. Na terenie grodu i podgrodzia oraz położonych w pobliżu osadach odkryto ślady osadnictwa z VII- XIII w. Na podgrodziu stały domy mieszkalne z piecami kopułowymi , budynki gospodarcze z warsztatami metalurgicznymi, kowalskimi i tkackimi.

Grodzisko znajduje się na wsch. krańcu wsi  zwane Zamczyskiem

 6.

Guciów

Zwierzyniec

zamojski

Średniowieczny gród miał kształt nieregularnego wieloboku  z majdanem o pow. 5 ha strony doliny Wieprza posiadał 6 wałów obronnych  wzniesionych w konstrukcji  przekładkowej i skrzyniowej  na fundamencie  z kamienia wapiennego. Pierwotnie ich wysokość mogła sięgać 5- 6 m, a głębokość fosy 2 m. Aktualnie najlepiej widoczne SA wały i fosy leżące w płn. – Zach. części grodziska

Grodzisko położone jest za wsią, na wzniesieniu Monastyrz lub Starzyzna, po lewej str. drogi Bondyrz – Guciów, na płd. – Zach od Skansenu w Guciowie

 7.

Horodło

Horodło

hrubieszowski

Znacznie zniszczone przez Bug  grodzisko nazywane Wałami Jagiellońskimi lub Zamczyskiem  wymieniane  było przez źródła  historyczne już po koniec XIII w. Od 1413 r. należało  do Polski. Dzisiaj zachowała się Zach. część wałów.

Grodzisko jest na skraju urwistej skarpy rzecznej.

 8.

Jaszczów

 Milejów

 łęczyński

Na łąkach widnieje wzniesienie owalnego kształtu otoczone wałem o odcięte parowem sąsiedniego wzgórza. To wczesnośredniowieczne grodzisko zwane Zamczyskiem .

Położone jest na łąkach, na lewym brzegu Wieprza, po wsch. stronie drogi Biskupice – Łęczna.

 9.

Kanie

Rejowiec Fabryczny

chełmski

Grodzisko wczesnośredniowieczne  zwane Horodyskiem, jest otoczone z 3 stron bagnami. O kształcie kolistym , otaczają go 2 pierścienie wałów i fos częściowo nawodnionych. Wały wznoszą się na wys. ok. 2 m.

 Gród. Położony jest w płn. – wsch. części wsi.

10.

Sąsiadka

Sułów

zamojski

Leżące na wzgórzu  grodzisko a XI – XIII w. zwane Okopem identyfikowane jest  z ruskim grodem granicznym Sutejsk, wchodzący w skład Grodów Czerwieńskich Warownia  składała się  z grodu otoczonego  wysokim na 6 m wałem o stromych stokach  i również otoczonego wałem Pogrodzia. Całość zabezpieczał dodatkowo  wał zaporowy ,przez który dziś przechodzi droga. Wewnątrz znajdowały się budynek  mieszkalny  piecem i studnią, a na podgrodziu półziemianki z piecem kopułowym. Gród został zniszczony zapewnie przez Tatarów w XIII w.

Na uboczu centrum wsi.

11.

Skibice

Grabowiec

zamojski

Grodzisko z VIII /IX-XII w. zwane Wały lub Zamek. Gród otacza podwójny wał, który miejscami ma 10 m wys. Położony był na wczesnośredniowiecznym szlaku komunikacyjnym Włodzimierz – Zawichost.

Położony jest na wys. otoczonym bagnami wzgórzu 1 km na płn. o wsi

12.

Stołpie

Chełm

chełmski

Pozostałości wczesnośredniowiecznego  grodu z XII –XIII w. wchodzącego w skład Grodów Czerwieńskich.  Na nim wieża kamienna 

Położony obok szosy Lublin –Chełm w miejscowości Stołpie

13.

Susiec

 Susiec

tomaszowski

Grodzisko  z XII i XIII w. .zwane Zamczyskiem lub Kościółek, położone na stromym wzniesieniu , którego stoki opadają ku bagnom. Dobrze zachowały się jego wały Prawdopodobnie stanowiło tymczasowe miejsce schronienia.

Położone w widłach Tanwi i dawnej doliny Jelenia, ok.4 km na płn.- Zach. od Susca

14.

Szczebrzeszyn

Szczebrzeszyn

zamojski

Gród wchodzący w skład Grodów Czerwieńskich, o stromych skarpach  oraz głębokiej fosie oraz wał ziemny. Położony na wzgórzu, ,miał strzec przeprawy na rzece Wieprz.

Położony na wzgórzu, ok. 200 m na płd. – zach. od kościoła św. Katarzyny

15

Węglin

Trzydnik Duży

 kraśnicki

Grodzisko wczesnośredniowieczne, od wschodu było bronione wałem  o wys. 4 m i szeroka fosą. Od rzeki zabezpieczała go stroma skarpa.

Położone na płd. Od wsi, na stromym wsch. brzegu Rzeczycy

16.

Wólka Bielecka

Milejów

łęczyński

Gród zwany Choina lub Horodyszcze. Zrekonstruowani wały drewniano -  ziemne z brama wjazdową, a wewnątrz chaty półziemniankowe i szałasy  z wyposażeniem z tej epoki

Na polach, obok wsi

 1.

Chełm -Białawin

 Chełm

Chełm

W XIII –XIV w. na miejscu starej osady wzniesiono kamienna wieże. Której zabezpieczone mury  maja dziś wys. 1,5 m. Zbudowana z kamienia łamanego, łączonego zaprawą wapienną o wym. 11,8x 12,4 m, o4 – 5 kondygnacjach, przykryta drewnianym 4- spadowym dachem, krytym gontem, stanowiła doskonały punkt obserwacyjny na ważnym szlaku handlowym, stad wysyłano sygnały do Chełma. Zniszczona w 2 p. XIV w., podczas zmagań o ziemie ruskie. Podczas II w. św. Niemcy wysadzili  jej pozostałości w powietrze..

Ruiny wieży SA położone na płn. skraju Chełma, przy zakończeniu ul. Wygon za ostatnim gospodarstwem pałąkach.

 2.

Grabowiec

Grabowiec

zamojski

W miejscu ruskiego grodu w XIV w. stanął zamek starościński, rozebrany ostatecznie po 1807 r.

Pozostałość tej budowli znajdują się na płd. –wsch. krańcu wsi..

 3.

Stołpie

 Chełm

chełmski

Przez lata wieże, która wznosi się na grodzie, uważano za strażnice broniąca grodu w Chełmie. Okazało się jednak, że stołpska wieża jest starsza- wzniesiono ja w XII w. i być może miała charakter sakralny. Zbudowana była na planie czworoboku o wym. 5,7x 6,3 m z łamanego kamienia wapienno – piaskowego łączonego zaprawą wapienną. Otaczały ją wały obronne fosa. Liczy 5 kondygnacji i ma 20 m wysokości. Najwyższe piętro mieściło prawdopodobnie kaplicę z ołtarzem. Ściany , ościeża okien i drzwi  były dekorowane cegłą palcówką. Podłogę ozdobiono ceramicznymi płytkami o zielonej , glazurowanej powierzchni. Niższe kondygnacje były mniejsze i skromniejsze, połączone systemem wewnętrznych drabin, służyły za pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze.

 Położona jest przyszosie Lublin – Chełm w miejscowości Stołpie.

 4

Szczebrzeszyn

Szczebrzeszyn

zamojski

 XIV w. kamienna wieża  mieszkalno – obronna na grodzie, miała strzec przeprawy na rzece Wieprz.

 Pozostałości więzy na wzgórzu ,ok. 20 m od b. klasztoru

( szpitala).

 1.

Guciów

Zwierzyniec

zamojski

Zachowały się 64 kurhany kultury trzcinieckiej z epoki brązu, skrywające m.in. rytualnie złożone kości, czaszkę  ze śladami trepanacji. Kopce maja 10 – 13m średnicy Niektóre były użytkowane we wczesnym średniowieczu.

Na płn. po prawej  stronie drogi Bondyrz – Guciów, na drugim brzegu Wieprza. Kolejne są położone w lesie na końcu drogi w Guciowie

 2.

Mokre

Zamość

zamojski

Blisko 50 kopców ziemnych rozsianych jest w kilku wyra cnych skupiskach. Zajmują ok. 4 ha powierzchni. Większość zawiera prochy umieszczone w urnach glinianych , ustawionych na powierzchni kopców lub rozsypywane na ich powierzchni. Odkryto tu niezwykle rzadkiego kształtu kopce  czworokątne, z drewnianymi  konstrukcjami wewnątrz. Przypominają wyglądem typowe chaty mieszkalne Słowian Mogły stanowić symboliczne Domy Zmarłych. Pochodzą one z VII-IX w.

Znajdują się one ok. 1 km na płd. - zach. ,od zabudowań wsi, na polach przy drodze Mokre – Hubale.

 3.

Ślipcze 

 Hrubieszów

hrubieszowski

Na polach nad Bugiem , znajdują się 3 kopce ziemne, Największy nosi nazwę Mogiła Chrobrego.

 Do kopców prowadzi droga, która przed ostatnimi zabudowaniami  wsi krzyżuje się z inną drogą.

 4.

 Zienki

 Sosnowica

parczewski

Kopiec Szwedzka Mogiła, to pozostałość  dużego grobowca kultury trzcinieckiej z epoki brązu( 1p. II tysiąclecia p.n.e.)Mierzy on ok. 20 m średnicy i ma ponad 1 m wysokości. Pod jego nasypem odkryto fragmenty ceramiki i nieliczne zabytki kultury trzcinieckiej. W szczytowej partii nasypu znajdowała się prostokątną jama grobowa z płaskim dnem , bez szczątków ludzkich, które zapewnie uległy rozpadowi. Kurhan wznoszący się na leśnej polanie, został zrekonstruowany. Pochodzące z odkrytego wokół niego cmentarza z czasów potopu szwedzkiego szczątki ludzkie zakopano wewnątrz mogiły.

Za zabudowaniami ,w Zienkach , na granicy Poleskiego Parku Narodowego, skręcić w leśną drogę oznakowana ścieżką przyrodniczą.

 1.

Chełm

Chełm

chełmski

Wzgórze Katedralne zwane Chełmską Górką w czasach pogańskich  było prawdopodobnie miejscem kultu. Na początku XX w. odkryto tu pozostałości pogańskiego stosu. Po II w. św. bezskutecznie poszukiwano dowodów tego znaleziska.

Najwyższy punkt w mieście.

 1.

Chodlik

Karczmiska

 opolskie

Majówka archeologiczna – największy festyn na Lubelszczyźnie

Na terenie grodu

 2.

Wólka Bielecka

Milejów

łęczyński

Festyn :Krucjata na „Gród Chojna –Horodyszcze”

Na terenie grodu

 1.

Czermno

 Tyszowce 

tomaszowski

Na podgrodziu zlokalizowano cmentarzysko z grobami  kobiet i dzieci zawierające zabytki bizantyjsko – ruskiej sztuki sakralnej (m. in. unikalna ikona kamienna i enkolpiony).

Na płd. – wsch. od zabudowań wsi.

 2.

Masłomęcz

 Hrubieszów

hrubieszowski

Największa w Europie gocka nekropolia. Odkopano ponad 500 grobów, głównie kobiet i dzieci. Groby szkieletowe były bogato wyposażone  w kunsztownie wykonane ozdoby gockie luksusowe przedmioty codziennego użytku. Nie znaleziono tam broni. Odkryto natomiast różnorodne pochówki, np. cząstkowe zawierające niekompletny szkielet: samą głowę, odciętą górną lub dolną część ciała, w różnych pozach –skulonych. Na brzuchu, w pozycji siedzącej , wciśniętych w małe jamy  lub do pojemników. Składano tu ofiary z ludzi i zwierząt. Niektóre pochówki ślady wyjmowania zębów i kręgów ludzkich na amulety

 Na polach wsi.

 3.

Ulów

Tomaszów Lubelski

tomaszowski

Odkryto cmentarzysko, które było użytkowane ok. p. IV przez Gotów i w V-VI w. przez Herulów. Odkopano prawie 140 grobów ciepłopalnych , nieliczne groby szkieletowe i prostokątne kamienne konstrukcje ze śladami palenisk – stosy pogrzebowe. Zawierały przepalone kości i węgle drzewne oraz nieliczne wyposażenie grobowe.

W okolicznym lesie.

 1.

Lublin

Lublin

Lublin

W Muz. Lubelskim w Dziale Archeologicznym można obejrzeć ciekawe  unikalne zabytki, do nich należą szczątki mamuta z Lublina- Zembrzyc, artefakty z cmentarzysk neolitycznych ze Sławinka – Lublina, para wołków z Krężnicy Jarej sprzed ok. 5 tys. lat , bogata kolekcja ceramiki ze stanowiska  kultury strzyżowskiej ( w tym skarb paciorków fajansowych z Horodyska), z cmentarza ciepłopalnego kultury łużyckiej  w Krupach z VI- V w. p.n.e., zabytki Nieszawy Kolonii, inkrustowany miecz rzymski z Podlodowa, skarb rzymskich denarów z Ruszczyzny.

Lublin ,

ul. Zamkowa 2.

 2.

Zamość

Zamość

Zamość

W Muz, Zamojskim , można zobaczyć ekspozycję  unikatowych  na skalę światową zabytków cmentarzysk gockich z II- IV w. (z Masłomęcz, Gródka n Bugiem),Można zobaczy c przedmioty codziennego użytku, importowaną z prowincji rzymskich luksusową biżuterię z metali szlachetnych , kolie z paciorków szklanych, bursztynowych, monety rzymskie oraz zestaw szklanych pucharów do wina. Warto tez zobaczyć znaleziska z Grodów Czerwieńskich (Czermna, Guciowa, Gródka. Bugiem, Sąsiadki) a wśród nich  m.in. miniaturową ikonę kamienną z wyobrażeniem Chrystusa z p. XIII w. czy tez zestaw brązowych krzyżyków- relikwiarzy.

 Zamość ,

ul. Ormiańska  30.

 1.

Basonia

 Józefów nad Wisłą

opolskie

Podczas I w. św. znaleziono największy skarb wyrobów bursztynowych. Mógł on składać się nawet z kilkuset kilogramów brył surowca i gotowych paciorków. Część znaleziska jest obecnie w Muz. Archeologicznym w Warszawie. A kolia z 45 toczonych paciorków w Muz. w Lublinie.

Muz. Archeologiczne w Warszawie

Muz. w Lublinie

 1.

Gostchorze

 Krosno Odrzańskie

 krośnienski

Dostępu do państwa Piastów, bronił gród wraz z warownią. Miejsce grodu, upamiętnia głaz w centrum wsi. Za nim trzeba skręcić w prawo , aby dotrzeć do miejsca gdzie była posadowiona strażnica  oddzielona od lądu fosą.

Na wysokim cyplu  nad Odra.

 2.

Krosno Odrzańskie

Krosno Odrzańskie

krośnieński

Pozostałości grodu granicznego państwa pierwszych Piastów, który zatrzymał oddziały cesarza Niemiec Henryka II. Bronił on dostępu do Wielkopolski. Założony w widłach Odry i Bobru. Zachowały się wały, a na majdanie  stoi zrujnowany dwór

Gród położony był wśród łąk w widłach Odry i Bobru

 3.

Międzyrzecz

Międzyrzecz

międzyrzecki

Międzyrzecki zamek został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego na wałach grodu, który od czasów Mieszka I bronił dostępu do centrum państwa piastowskiego

Obok muzeum

 4.

Polanowice

Gubin

krośnieński

Wczesnośredniowieczny gród wzniesiony przez lokalne plemię słowiańskie na wcześniejszym założeniu obronnym ludności kultury łużyckiej. Odkryto tutaj ołtarz gliniany sprzed 2500lat.

Na wysokim wzgórzu nad wsią.

 5.

Popęszyce

Nowe Miasteczko

nowosolski

Potwierdzone ślady osady w okolicach. obecnej wsi, sięgają początku naszej ery. W 1875 r. w pobliżu wsi odkryto wczesnośredniowieczne grodzisko , prowadzone na przełomie XIX i XX w. badania wykazały  użytkowanie grodu w VII i VIII w. oraz początku IX w. Schyłek funkcjonowania grodu przypadł prawdopodobnie na  koniec IX w. 

W okolicy miejscsowości

 6.

Santok

Santok

gorzowski

Pozostałości grodu z IX – XV w. nazwanego przez Galla Anonima Kluczem Strażnica Królestwa. Był on ważnym centrum militarnym handlowym.

W zakolu Warty, na drugim brzegu miejscowości. Kursuje prom.

 7.

Szczaniec

Szczaniec

świebodziński

W rezerwacie zachowało  się grodzisko z IX w. , założone przez wspólnotę słowiańską zamieszkałą  teren dolnej  Obry.

Rezerwat położony jest ok. 3 km. od miejscowości.

 8.

Szprotawa

Szprotawa

żagański

W parku miejskim znajduje się wzgórze zwane Grodem Chrobrego

Park miejski

 9.

Wicina

Jasień

żarski

Zachowały się pozostałości grodu, jego wały , który w V w. p.n.e. padł łupem Scytów. Atak nastąpił w trakcie jego przebudowy. Wróg sforsował stary fragment  wału, spalił gród, zabił część mieszkańców, a resztę zabrał w niewolę. Ślady tych wydarzeń odkryli badacze. Znaleziska te przyćmiły zabytki z innych grodów ludności kultury łużyckiej.

Na łąkach ok. 1 km od wsi.

 1.

Łagów

Łagów

świebodziński

Kamienna wieża obronna stała  widocznym na kopcu grodziska z XIII i XIV w.

Na Sokolej Górze, przy ścieżce

dydaktycznej , biorącej początek przy zamku Joanitów.

 2.

Niesulice

Skąpe

świebodziński

Średniowieczna siedziba rycerska (XIII – XIV w.)Obecnie kopiec ma wys. 6-8 m i podobnie jak przylegające do niego podgrodzie  jest otoczony wałem fosa. Na szczycie kopca stała niegdyś wieża obronna.

Na płn. brzegu Jez. Niesłysz, 3,5 km na płd. Od drogi nr 2.

 3.

Pszczew

Pszczew

międzyrzecki

Znajdowała się tu średniowieczna siedziba obronna z XIII-XV w. , należąca prawdopodobnie do urzędnika biskupiego  w okresie istnienia na tym terenie archidiakonatu Pozostałość siedziby w formie wysokiego kopca znajduje się przy budynku plebanii.

 W rejonie kościoła.

 4.

Santok

Santok

gorzowski

Nad Santokiem góruje XIX w wieża- rekonstrukcja strażnicy, którą wznieśli tu w średniowieczu Słowianie pomorscy, a później Krzyżacy

Obiekt widoczny z dala.

 5.

Tarnów 

Tarnów Jezierny

wschowski

Gród kasztelański z XIII– XV w. Na otoczonym fosą kopcu znajdowała się murowana wieża. Na jej miejscu aktualnie stoi dwór myśliwski  z XVII w.

Nad Jez. Tarnowskim, za miejscowością w kierunku na Lubięcin

 1.

Witków

Szprotawa

 żagański

Znajdująca się tu wieża obronna wzniesiona w XIV w, to jedna z najlepiej zachowanych średniowiecznych siedzib rycerskich na ziemiach polskich. Większość podobnych wież wznoszonych w XIII –XIV  w. nie przetrwała do naszych czasów

W miejscowości

 1.

Luboszyce

Gubin

 krośnieński

Odkryto cmentarzysko pochodzące z II –V w. p.n.e. a w nim ponad 200 pochówków, z których  niektóre otoczone były wieńcami kamiennymi  i wyróżnione kurhanami. Badacz znaleźli  nich militaria, naczynia gliniane oraz ozdoby ze złota, srebra i paciorków szklanych. Cmentarzysko dało nazwę  archeologicznej kulturze luboszyckiej, którą naukowcy utożsamiają z plemieniem Burgundów.

Na wsch. stoku Góry Luboszyskiej

 2.

Świebodzin

Świebodzin

świebodziński

 W Jordanowie, odkryto cmentarzyskom Gotów sprzed 1000 lat.

Naprzeciw opactwa cystersów w Paradyżu

 1.

Krosno Odrzańskie

Krosno Odrzańskie

krośnieński

W Izbie Muzealnej , znajdują się zabytki wydobyte podczas badań na terenie zamku i miasta

Izba Muzealna mieści się w odrestaurowanej wieży bramnej zamku.

 2.

 Międzyrzecz

Międzyrzecz

międzyrzecki

W muzeum zbiory archeologiczne z terenu miasta i okolic.

Międzyrzecz

ul. Podzamcze 2

 3

Santok

Santok

gorzowski

Muzeum Grodu Santok, gdzie można zobaczyć, m.in. grzebienie kościane z Fryzji, sprzączkę   z terenu Rusi, drewniane konstrukcje wałów, militaria

Santok

ul. Wodna 4

 4.

Szprotawa

Szprotawa

żagański

Zabytki archeologiczne związane z Wałem Śląskim

Muz. Ziemi Szprotawskiej

ul. Świerczewskiego 20

 5.

Świebodzin

 Świebodzin

świebodziński

W muzeum , część zabytków z cmentarzyska Gotów

Muz . Regionalne

ul. Jana Pawła II  1

 6.

Świdnica

Świdnica

zielonogórski

Liczne zabytki archeologiczne, z terenu miejscowości  i okolic

Muz. Archeologiczne

ul. Długa 27

 1.

Bobrowice

Marcinów

Piotrowice

Wierzbowa

Wrzesiny

Szprotawa

Brzeźnica

Chojna

Gromadka

Brzeźnica

żagański

żagański

legnicki

bolesławiecki

żagański

To najdłuższy zabytek na ziemiach polskich. Mające prawie 100 km wały zostały zapewnie wzniesione przez plemiona słowiańskie zamieszkujące zachodnia Polskę, w celu ochrony przed zagrożeniem zachodu. Dziś maja niecały metr wysokości i SA słabo widoczne w terenie, jednak 1000 lat temu były trudną przeszkoda dla wozów  i konnych. W najszerszych miejscach składały się z 3 biegnących równolegle do siebie nasypów. Ich czytelny odcinek można zobaczyć w okolicach wsi Marcinów k. Kożuchowa

Jeden z dojazdów do obiektu

Jadąc od strony Wichowa, trzeba skręcić w pierwszą drogę polną w prawo. w stronę,  lasu, po ok. 1,5 km po lewej stronie widać niewielkie nasypy ziemni

1.

Człopy

Uniejów

poddębicki

 Wśród łąk, zachowały się wys. na 5-6 m wały grodziska powstałego w X w., które miały chronić lokalne plemię przed najazdami. Gród został zapewnie spalony zanim skończono budowana szczycie wałów odkryto ślady spalenizny a na dziedzińcu bełty od kusz.

2 km od wsi Człopa na Smulskiej Górze, wśród łąk.

 2.

Góra Chełmno

Wielgomłyny

radomszczański

Na szczycie góry ,od str. płd. widoczne ślady warowni wzniesionej w 1 p. X w. W obrębie wałów  nie natrafiono na ślady zabudowy. Być może obwarowania nie są więc śladami grodu, ale pogańskiego miejsca kultu.

Obiekt leży na terenie rezerwatu przyrody, do którego od str. wsi Chełmno prowadzi droga.

 3.

Mierzyn

 Rozprza

piotrkowski

Gród w kształcie regularnego stożka, istniał prawdopodobnie od XII do XV w.

Na łąkach, za kościołem

4.

Sieradz

Sieradz

sieradzki

Dawny gród z romańska rotundą, będący siedziba księcia sieradzkiego Leszka Czarnego Odkryto i odsłonięto relikty rotundy , której mur miejscami zachował się do 3 m wys. , ale w latach 90 XX w. została ona zasypana.

Na wzgórzu zamkowym.

 5.

Tum

Góra św. Małgorzaty

łęczyński

Gród, który przez 300 lat- do czasu powstania zamku w Łęczycy  w p. XIV w. był centrum administracyjnym ziemi Łęczyńskiej, później zaś odrębnego księstwa. Widoczne fortyfikacje powstały na przeł. X i XI w. Gród otaczał wał oraz3 niższe wały zewnętrzne oddzielone fosami Fortyfikacje miały ponad 50 m szerokości

Na łąkach, na Zach. od wsi.

 6.

Widoradz

Wieluń

wieluński

Gród z XIII – XIV w., w którym wg. Legendy miał swą siedzibę „diabeł widoradzki”. Zachowały się wały i fosa, w której nadal stoi woda, i w której odkryto drewniane przeciwwagi mostu zwodzonego

 Gród znajduje się ok. 400 m na płd. od Widoradz Dolnego

 7.

Żarnów

Żarnów

opoczyński

Duże, efektywne grodzisko wczesnośredniowieczne, na którym stoi kościół mający elementy romańskie.

We wsi.

 1.

Konopnica

Konopnica

wieluński

Zachowała się średniowieczna siedziba rycerska. Kopiec, na którym wznosiła się kiedyś wieża, ma 13 m wys.. Otaczają go 2 rzędy wałów, ser. Miejscami na 10 mi fosa. Gród istniał zapewnie w XIII w. i XIV w.

Na wys. skarpie nad Wartą. W terenie otwartym . łatwo dostępny od drogi Strobin – Konopnica. Przed wsią trzeba skręcić w ul. Zamkową.

 2.

Łęki Kościelne

Krzyżanów

kutnowski

Obecny dworek szlachecki został wybudowany na kopcu, który ma średnicę ok. 50 m. Otacza go fosa. W  średniowieczu wieńczyła go wieża obronna, która w XVII w. została zastąpiona dworem

W miejscowości

 3.

Oreniczki

Piątek

łęczycki

Pozostałości średniowiecznej siedziby rycerskiej  z XIII – XIV w. w formie kopca

Obok autostrady A-2

 4.

Rawa Maz.

Rawa Maz.

rawski

Zachował się wysoki na 11m kopiec, otoczony wałem i fosą. Gród , na którym niegdyś wznosiła się wieża rycerska

Na Anielskiej Górze,

ok.1,8 km na płd,- wsch. od rynku, na skraju miasta, pomiędzy drogami do Inowrocławia i Głuchówka

 5.

Spycmierz

Uniejów

poddębicki

W XII i XIV urzędował tu kasztelan, sprawujący władzę imieniu króla władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą nad okolicznym terytorium. Po jego siedzibie , pozostała nazwa i niewielka górka

Przy drodze prowadzącej z Uniejowa do Spycmierz

 6.

Witów

Burzenin

sieradzki

Pozostałość średniowiecznej siedziby rycerskiej w postaci sztucznego kopca. Niegdyś wzniesienie wieńczyła wieża obronna, a u podnóża kopca biegł ostrokół.

Na łąkach , na wsch. od zabudowań, koło pałacu

 1.

Inowłódź

Inowłódz

tomaszowski

Zachował się kościół romański św. Idziego  z XI w. , a także ruiny zamku z XIV  w. W trakcie wykopalisk odsłonięto częściowo jego mury. W zach. skrzydle natrafiono  na fragmenty pieca z XVI w. oraz unikalne  zabytki metalowe.

W rejonie kościoła

 2.

Sieradz

Sieradz

sieradzki

Opis w punkcie 4 ,grody

 3.

Sulejów

 Sulejów

piotrkowski

W miejscowości Podklasztorze ,obok Sulejowa znajduje  się jedno  z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych warownych opactw w Europie. Warto tu zwiedzić romański  kościół 1232 r. oraz mury obronne z basztami, których najstarsze fragmenty powstały w XIV w.

Ok. 1 km od Sulejowa

 4.

Tum

Góra św. Małgorzaty

łęczyński

Obok grodu wznosi się kolegiata z XII w. – największa w Polsce świątynia romańska. Postawiono ją w miejscu wcześniejszego opactwa benedyktynów, którego powstanie tradycja  przypisuje św. Wojciechowi Na łąkach między grodem a kolegiatą odbywały się zjazdy książąt podzielonej na dzielnice Polski oraz synody biskupów.

W miejscowości

 1.

Gledzianówek

Witonia

łęczycki

Dużych rozmiarów kurhan księżęcy z  IV w. Badania wykazały, że kurhan został usypany na starym cmentarzysku. Archeolodzy odkryli 54 grobów popielnicowych

Za  wsią, przy drodze polnej do Nędzarzewa.

 2.

Krzętle

Osjaków

wieluński

Jeden z najstarszych kurhanów słowiańskich na ziemiach polskich- 5 wysokich na 2m kopców z VIII w. Pod wszystkimi znaleziono ślady obrzędów- rytualna orkę.

W lesie pomiędzy wsiami Osjaków i Strobin

 3.

Łubna

Błaszki

sieradzki

Zachowało się 27 kurhanów, które wzniosła ludność kultury Trzcińskiem 3500 lat temu. Najwyższe z kurhanów maja ponad 2 m wys. W każdym kurhanie spoczywał 1 tu dwoje zmarłych. W grobie 10-letniej dziewczynki znaleziono 3 pierścienie ze złotego drutu, uchwyt do spinania włosów i dwie szpile z brązu do spinania sukni.

W okolicach

Miejscowości

 4.

Okalew

Ostrówek

wieluński

Jedno z największych  na ziemiach polskich cmentarzysk kurhanowych kultury Trzcińskiem sprzed ok. 3500- 3300 lat . Odkryto 16 kurhanów a 10 z nich zrekonstruowano. Mają po 1 m wys.

Znajdują się w lesie przy drodze Okalew- Chojny, w rejonie wsi Podbór.

 5.

Przywóz

Wierzchlas

wieluński

Duży kurhan z II- III w., ma 8 m wys. i ponad 20 m średnicy. Legenda mówi, że pochowany został w nim , bogaty Książe, którego skarbów strzeże pies. Odkryto tutaj popielnice zawierająca szczątki zmarłego, bogate dary grobowe, a obok popielnicy jamę, w której spoczywał szkielet psa.

Kurhan znajduje się 0,5 km od centrum wsi. Przy kapliczce trzeba skręcić w prawo, a potem jeszcze raz wprawo , w drogę polną biegnąca wzdłuż Warty.

 1.

Góra Chełmno

Wielgomłyny

radomszczański

Opis w punkcie  2 grody

 1.

Lutomiersk

Lutomiersk

pabianicki

Odkryto tu duże cmentarzysko , na którym spoczęli woje Bolesława Chrobrego. Ich wielkie groby były bogato wyposażone m. in. w broń, rząd koński, wiadro do pojenia koni- nietypowe przedmioty dla ówczesnych mieszkańców ziem polskich. Zdaniem badaczy 1000 lat temu w Lutomiersku spoczęli wojownicy z Rusi Kijowskiej , uzbrojenia wzór wikingów, żyjących wg. Zwyczajów koczowników ze stepów nadczarnomorskich. Bolesław Chrobry sprowadził ich do ochrony szlaku handlowego , który biegł z Rusi Kijowskiej do centrum państwa Piastów. Cmentarzysko nie zachowało się do dzisiaj

Część zabytków można obejrzeć na wystawie archeologicznej w dawnym klasztorze.

 1.

Łęczyca

Łęczyca

łęczycki

Zabytki z grodu i kolegiaty , w tym wyposażenie grobu budowniczego kościoła- biskupa Janka, można zobaczyć w muzeum zamku w Łęczycy

ul. Zamkowa 1.

 2.

Łódź

Łódź

 Łódź

Zabytki archeologiczne z miasta i okolic

Muz. Archeologiczne i Etnograficzne

pl. Wolności 1

 3.

Pabianice

Pabianice  

Pabianice

Zabytki archeologiczne z miasta i okolic

Muz, Miasta

Stary Rynek 2

 4.

Piotrków Trybunalski

Piotrków Trybunalski

Piotrków Trybunalski

Zabytki archeologiczne z miasta i okolicy

pl. Zamkowy 4

 5.

Sieradz

Sieradz

sieradzki

Zabytki archeologiczne z miasta i okolicy

Muz. Okręgowe

ul. Dominikańska 2.

 6.

Sulejów

Sulejów

piotrkowski

Zabytki archeologiczne z miasta i okolic

Podzamek

ul. Władysława Jagiełły 1

 7.

Wieluń

Wieluń

wieluński

Zabytki archeologiczne z miasta i regionu

Muz. Ziemi Wieluńskiej

ul. Narutowicza13

 1.

Będkowice

Wielka Wieś

krakowski

 Na szczycie Sokolej Góry, kilkadziesiąt metrów nad urwiskiem Doliny Będkowskiej , wznoszą się pozostałości dawnego grodu Doskonale zachowane do dziś dwie linie wałów osłaniają cypel  skalny. Sucha fosa ma dziś szer. Ok. 10 m.  Strażnica funkcjonowała w XII – XIV W.

Z Będkowic prowadzi polna ścieżka wiodąca w kierunku drzew skrywających gród

 2.

Dolina Wodącej

W   średniowiecze na szczycie skały Grodzisko Panieńskie wzniesiono gród.

Na Szlaku Jaskiniowców

 3.

Kraków

Kraków

Kraków

Centralny gród plemienia Wiślan.

 Skansen archeologiczno- architektoniczny Wawel zaginiony

 4.

Maszkowice

Łęcko

nowosądecki

Grodzisko z wczesnej epoki żelaza, zwane Zamczyskiem Od płd.. otoczone wałem i fosą, wzniesione zostało przez ludność kultury łużyckiej

Położone w płd. części  wsi nad Dunajcem

 5.

Mników

Liszki

krakowski

Położone między skałami grodzisko składa się z grodu właściwego i podgrodzia, oddzielonych od siebie wałem o wys. 3,5 m Od reszty wzgórza oddzielał drugi wał. W pobliskiej jaskini odkryto ślady muru wykonanego przez człowieka w pradziejach.

Porośnięte krzakami grodzisko leży 4 km na płn. .-zach. od wsi, przy drodze do Baczyny, na płd. skraju stromego skalistego wzgórza.

 6.

Naszacowice

Podegrodzie

nowosądecki

Jedno z najstarszych grodzisk Małopolski(IX w.), włączone do sieci obronnej monarchii wczesnopiastowskiej (X-XI w.)Warownia pełniła rolę ośrodka centralnego dla Kotliny Sądeckiej  i zajmowała pow. 15 ha Składała się z grodu właściwego i 5 podgrodzi. Całość otaczał pojedynczy wał. Tylko od płd. – Zach. biegł wał podwójny. Znaleziska zabytków późnoawarskich ; brązowe okucia do pasa, odważniki do wagi, sprzączki i zaczepu do ostrogi oraz fragment srebrnej lunęli- SA świadectwem kontaktów Małopolski z południowymi obszarami Europy ( dzisiejszą Słowacją i  Węgrami oraz średniowieczną Rusią)oraz penetracji tych terenów przez Madziarów na przełomie IX i X w.

Obiekt znajduje się na wysokim wzniesieniu na lewym brzegu Dunajca, na płd. skraju wsi.

 7.

Podegrodzie

Podegrodzie

nowosądecki

Grodzisko Zamczysko z pocz. epoki żelaza.

Grodzisko Grobla- jego początki także sięgają epoki żelaza, ale było także zamieszkane w X- XI w.

W płn, części wsi.

W centrum wsi na wysokim wzniesieniu o stromych zboczach.

 8.

Tyniec

Kraków

Kraków

Książęta mazowieccy wznieśli tu grodzisko  . W XII- XIII w. Z nieznanych przyczyn został jednak opuszczony.

Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu neolitu. Do nie dawna uważano, że istniał tu gród obronny kultury łużyckiej ,który później zajęli Celtowie. Odkryte na wzgórzu ślady wałów okazały się jednak pozostałościami wszesnośredniowiecznymi. Gród o nieregularnym owalnym kształcie, otoczony był od płn. i wsch. kamiennym wałem.

Położony jest 3 km na płd. od Tykocina i ok. 500mna wsch. od drogi do Jeżewa

Na Wzgórzu Klasztornym

 9.

Zawada Lanckorońska

Zakliczyn

tarnowski

Potężne grodzisko z IX – X w. , składa się z  grodu właściwego zw. Zamczyskiem- o pow. 3 ha, bronionego podwójna linią wałów wałem zaporowym oraz podgrodzia zw. Mościskiem. Podgrodzie jest rozleglejsze i otacza je wał o wys. 7 m Badacze znaleźli tu unikalne na ziemiach polskich trójlistne grociki z trzpieniem pochodzenia awarskiego oraz żelazny grzywien  siekieropodobnych z IX –XII w., które służyły jako środki płatnicze. Gród spłonął z nieznanych przyczyn w X w.

Na wys.. brzegu Dunajca

 1.

Kraków

Kraków

Kraków

Na Wawelu, na wystawie Wawel zaginiony, można obejrzeć pozostałości budowli kamiennych , które istniały na wzgórzu1000lat temu .Zrekonstruowana została rotunda NMP, która była jedną z 7 budowli monumentalnych , powstałych za panowania Bolesława Chrobrego. Wawel otaczały wały wykonane w konstrukcji drewno –ziemnej, wzmocnione palisadą.

Wzgórze wawelskie

 2.

Tyniec

Kraków

Kraków

Początki klasztoru Benedyktynów sięgają p. XI w. Ufundował go w 1044 r. Kazimierz Odnowiciel . Najstarsza budowlą była trójnawowa romańska bazylika wzniesiona  pod k. XI w., w płn. – wsch. części wzgórza .Pod posadzką  kościoła św. Piotra i Pawła odkryto najstarszy grób opata z  wyposażeniem liturgicznym z XI i XII w. Kolejne murowane zabudowania klasztorne powstały po 1100 r. ,a w podziemiach romańskiej świątyni chowano opatów, dobroczyńców, ofiarodawców klasztoru i mnichów.

Na Wzgórzu Klasztornym

 1.

Igołomia

Igolomia-Wawrzeńczyce

krakowski

Odkryto tu 34 starożytne piece garncarskie użytkowane przez ludność kultury przeworskiej w III – V w.

  Ok. 100 m na płd. od drogi Igołomia – Proszowice wznosi się pawilon wystawowy . w którym znajdują się 4 piece

 1.

Będkowice

Wielka Wieś

krakowski

  Archeolodzy odkryli 46 wysokich na niecały metr kurhanów

Na zach. od grodu

 2.

Kornatka

Dobczyce

myślenice

Nekropolia składa się z 40 kopców, przeważnie kolistego kształtu i zbliżonych rozmiarów. Mają wysokość do 1,6 m i średnice 7 m. Wewnątrz znaleziono nieliczne pojedyncze naczynia gliniane, resztki popielnic i ślady żywności wewnątrz naczyń .Cmentarzysko powstało  w VI –VII w. , gdy Słowianie prawie nie składali dary do grobów. Od tego stanowiska archeolodzy utworzyli nazwę kurhany typu Kornatka

Kurhany znajdują się w paśmie zalesionych wzniesień wokół Kornatki

 3.

Krakuszowice

Gdów

wielicki

Duży kopiec, nieustępujący  swoimi rozmiarami  kopcom Kraka i Wandy w Krakowie. Wg. Legendy spoczywa w nim zabity podstępnie przez brata na terenie dzisiejszej Puszczy Niepołomickiej syn Kraka – Krakus II.

Nie daleko miejscowości Niegowici

 1.

Lipnica Murowana

Lipnica Murowana

bocheński

W kościele św. Leonarda na dębowym słupie, podpierającym ołtarz główny, znajdują się rzeźby, które posiadają cztery twarze Światowida. Tradycja mówi ,że kościół został wzniesiony w miejscu pogańskiej świątyni. Jego obecna konstrukcja pochodzi z końca XIV w. Od 2003 r. zabytek UNESCO.

Na cmentarzu parafialnym

 1.

Kraków

Kraków

Kraków

Święto Rękawki

W drugi dzień Wielkanocy , pod kopcem Krakusa, odbywa się festyn archeologiczny

 1.

Będkowice

Wielka Wieś

krakowski

 Obok grodu, cmentarzysko kurhanowe

 W rejonie  grodu

 1.

Jaskinia Ciemna

W masywie Gór Koronnej

  W tzw. Oborzysku, zrekonstruowano obozowisko neandertalczyków. 3 postacie zostały przedstawione przy codziennych zajęciach . 50 – 70 tys. lat temu mieszkała tu gromada ludzi należąca do gatunku Homo Sapiens Neandertalensis, bocznej linii ewolucji człowieka, która w epoce lodowcowej zamieszkiwała Europę. Kilkanaście osób zajmujących się myślistwem i zbieractwem wybrało miejsce z natury obronne oraz zapewniające słońce

 60 m nad dolina Prądnika

 2.

Dolina Wodącej,

Smoleń

Domanowice

Pilica

Wolbrom

zawierciański

olkuski

 W Jaskini Zegar odnaleziono ślady obecności człowieka z paleolitu( ok. 60-50 tys. lat p.n.e.)narzędzia krzemienne, kości i kły niedźwiedzia, lwa jaskiniowego , hieny ,jelenia, i renifera. W drugiej jaskini , bliżej wierzchołka ostańca pozyskano m. in. krzemienne odpady produkcyjne z neolitu,, początku epoki brązu oraz z XIII i XIV w.

Na płd. Zach. od Skał Zegarowych , znajduje się kompleks skał z Jaskinią na Biśniku. Tutaj dokonano jednego z największych odkryć paleolitycznych w Polsce. Ślady przodka człowiekapochodzacesprzed500 tys. lat. We wnętrzu jaskini znaleziono narzędzia krzemienne sprzed ok. 150 -12o tys.  lat, a u wejścia do jaskini natrafiono na relikty osłony – zadaszenia kamieni , dużych kości żerdzi. Na wierzchołku Skał Zegarowych odkryto relikty strażnicy  z przełomu XIII i XIV w. .

Skała Grodzisko Pańskie , także była zamieszkiwana od paleolitu po późne średniowiecze. W średniowieczu na szczycie skały wzniesiono gród. W jednej z jaskiń znaleziono unikalne ślady warsztatu fałszerza monet z 2. poł. XVII w.  

 W pobliżu Pilicy, pomiędzy wsiami Smoleń a Domanowice

 3.

Jaskinia Mamutowa

Wielka Wieś

krakowski

To naturalne obozowisko, w którym znaleziono ślady pobytu człowieka od czasów górnego poleonitu aż do I w. n.e. Mieszkali tu m.in. myśliwi polujący na niedźwiedzie jaskiniowe. Nazwa pochodzi od ciosu mamuta , który był jednym z pierwszych zabytków znalezionych w jaskini .Do jaskini wchodzi się przez duży otwór, za którym znajduje się rozległa sala.

Wierzchowie

Położona jest na początku Doliny Kluczowody , 15 m nad jej dnem.

 4.

Jaskinia Maszycka

Skała

krakowski

W jaskini natrafiono na bezcenne zabytki i ślady tragedii sprzed 15 tys. lat. Mieszkali Tuluzie, podobnie jak ich krewniacy z jaskiń Francji i Hiszpanii- należący do kręgu kultury magdaleńskiej – tworzyli dzieła sztuki. Z jaskini Maszyckiej  pochodzą jedyne odkryte na ziemiach polskich, wykonane z rogów renifera ozdabiane wzorem geometrycznym groty oszczepów. Wszystkich mieszkańców jaskini- zapewne twórców narzędzi- spotkała straszna śmierć;  3 MĘŻCZYZN I 5 KOBIET I KILKORO DZIECI ZOSTAŁO NAPADNIETYCH , ZABITYCH I ZJEDZONYCH. O kanibalizmie świadczą nacięcia na kościach ofiar. Są to najstarsze znane z ziem polskich kości ludzkie.

 Nad Doliną Prądnika,    za wsią Maszyce

 5.

Jaskinia Obłazowa

Nowy Targ

nowotarski

Nieduża jaskinia, stała się miejscem niezwykłego odkrycia. W 1985 r. przy wejściu do jaskini odnaleziono jedyny w Polsce i najstarszy na świecie bumerang. Buł to przedmiot wykonany z ciosu mamuta o dł. 70 cm, zdobiony na powierzchni. Prawdopodobnie używano go do polowań na duże zwierzęta. Ok. 50 tys. lat temu jaskinię zamieszkiwał neandertalczyk, później natomiast była schronieniem myśliwych z górnego paleolitu

Nowa Biała

Wejście do jaskini znajduje się w zboczu wapiennego wzgórza na terenie rezerwatu Przełom Białki pod Krempachami

 6.

Piekary

Liszki

krakowski

To jedno z najstarszych miejsc pobytu człowieka w Polsce. Zamieszkiwane było już 200 tys. lat temu. Na płd. od obozowiska , na stromej skale wapiennej w XIII w. Konrad Mazowiecki  w trakcie walk o tron królewski wzniósł gród, który pełnił rolę przeciwwagi w stosunku do warownego opactwa w Tyńcu. Od wsch. wzgórze umocniono 3 wałami, a na wierzchołku stanęła początkowo drewniana, później  murowana wieża mieszkalno – obronna. Jej budowa nigdy nie została ukończona. Po śmierci Konrada Mazowieckiego  w 1247 r. , gród utracił militarne znaczenie i został opuszczony.

Piekary

Na północ od obozowisk , na stromej wapiennej skale.

 7.

Jaskinia Wierzchowska Górna

Wielka Wieś

krakowski

Największa dostępna do zwiedzania jaskinia na terenie Jury Krakowsko- Częstochowskiej. W tzw. Sali człowieka pierwotnego  można zobaczyć zrekonstruowane obozowisko  z czasów epoki kamienia, a także narzędzia krzemienne i kościane z epoki kamienia. Są sylwetki innych mieszkańców

niedźwiedzia, hieny i lwa.

Wierzchowie.

Dolina Kluczowody

 1.

Kraków

Kraków

Kraków

W Muz Archeologicznym jest najnowocześniejsza wystawa archeologiczna w Polsce.: Pradzieje i Wczesne Średniowiecze Małopolski, która pokazuje dzieje człowieka na terenie południowej  Polski przez 12”bram czasu”- od 60 tys. lat p.n.e. do średniowiecza. Ciekawostką SA rekonstrukcje twarzy mieszkających niegdyś na tym terenie ludzi wykonane na podstawie znalezionych przez archeologów czaszek.

Muz. Archeologiczne

ul. Poselska 3

 2.

Ojców

Skała

krakowski

W Muz im. Władysława Szafera można obejrzeć narzędzia i broń ludzi, którzy w epoce kamienia  zamieszkiwali jaskinie na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego

Muzeum mieści się obok Dyrekcji Parku.

1.

Błonie

Błonie

warszawki zachodni

Gród zw. Łysą Góra , był wymieniany w źródłach po nazwą Błonie 1 257 r. Mógł go wznieść książę Karol Mazowiecki.  Użytkowany był najwyżej przez 2-3 pokolenia Przeprowadzone badania odsłoniły ślady dworu książęcego z pracownia złotniczą rogowiarską, piwniczkę, spiżarnię i wędzarnię oraz zbytki głównie uzbrojenie( ostrogi, z gwiazdką z kolcem i grotem).

Położony jest ok.450 m na północ od trasy Warszawa- Sochaczew.

 2.

Ciechanów

Ciechanów

ciechanowski

W rejonie pl. Kościuszki na stromej skarpie  znajduje się grodzisko z 1 p. XIV w . Dawny gród pełnił funkcję centralnego ośrodka regionu, obok którego mogła istnieć świątynia Swarożyca. Zajmował pow. 6 ha, posiadał   2 podgrodzia. Spalony w 1337 r. podczas najazdu Litwinów na Mazowsze, ponownie odbudowany utracił jednak znaczenie na rzecz ciechanowskiego zamku

W rejonie kościoła św. Wojciecha

 3.

Czersk

Góra Kalwaria

piaseczyński

W IX w. na Wzgórzu Zamkowym istniała osada, a następnie gród w XI –XII w.

Obok kościoła

 4.

Iłżą

Radom

 Radom.

Grodzisko o nazwie Tatarski Kopiec, powstało zapewne w XIII w. , zanim na pobliskiej górze zbudowano zamek.

Przy cmentarzu ,

ul. Staromiejska

 5

Kaleń

Sobolew

garwoliński

Późnośredniowieczne grodzisko z XIV i XV w., zachowały się obwałowania, które mają czworoboczny kształt(50x55m), regularny w kształcie majdanu i szeroką na 10 m nawodnioną fosą.

Znajduje się na płn. krańcu wsi, ok. 200m od na zach. od drogi polnej

 6.

Kmpinos

Kampinos

warszawski zachodni

Grodzisko z XII w. , od płd. otaczają go bagna. Doskonale czytelne są dwie linie wałów. Na jego terenie znaleziono ceramikę z przeł. XII i XIII w.

Położone w rezerwacie Karpaty na skraju Kampinoskiego PN. Z Leszna( spod kościoła), można dojść do niego niebieskim szlakiem(9km).

 7.

Kozłów

Kozłów

miechowski

Późnośredniowieczne grodzisko z XIV i XV w. Regularny  stożek ziemny  otoczony jest wypełnioną  wodą fosa o szer. 20 m

Leży na krawędzi doliny Rydyni, we wsch. części Kozłowa, przy drodze do Gózdu.

 8.

Ostrołęka

Ostrołęka

Ostrołęka

Grodzisko z XI – XII w. zniszczone podczas najazdu Prusów na Mazowsze. W 1246 r.

Położone przy ul. Ostrowskiej,    pod wałem przeciwpowdziowym.

 9.

Płock

Płock

Płock

Na Wzgórzu Tumskim, odkryto pozostałości grodu z X w. W 1 p. XII w. całe wzgórze na nowo otoczono wysokim wałem drewniano – ziemnym z kamienną wieżą i bramą

W kompleksie dzisiejszej katedry.

 10.

Proboszczowice

Płock

płocki

Gród zwany Kosmatą Górą lub Szwedzkim Okopem jest starszy i większy niż sąsiedni Płock, chociaż źródła pisane o nim nie wspominają. Wzniesiono go u schyłku okresu plemiennego  lub w czasach piastowskich   (X w.).Ma kształt czworoboku o zaokrąglonych rogach i pow. 110x130 m. Naprzeciw niego znajdowało się  podgrodzie a przez Wierzbicę wiodła przeprawa

N lewym brzegu rzeki Wierzbicy,, 100m od drogi , na wys. cyplu .

11.

Pułtusk

Pułtusk

pułtuski

W miejscu dzisiejszego zamku , na pocz. XIII w. powstał gród, który miał strzec szlaku biegnącego wzdłuż Narwi. Miał kształt wydłużonego owalu owym. 60x90 m i został rozplanowany wzdłuż 3 gł. Dróg wyłożonych drewnem , wzdłuż których stało 30 drewnianych domów, warsztaty rogowiarskie, kuźnie. W 1368 r. gród spalili Litwini W miejscu grodu stanął zamek

W miejscu ,gdzie stoi zamek

12.

Radom

Radom

Radom

Pozostałości grodziska z XI w. ,otaczał wał zbudowany  z ustawionych szeregowo drewnianych skrzyń wypełnionych gliną i nawodnioną fosą. Aktualnie porośnięte trawą wypiętrzający się na wys. 5 -7 m stożek, otoczony podmokłymi łąkami.

Gród położony jest przy ul. Piętrówka, prowadzi do niego z rynku niebieski szlak

13.

Rynia

Nieporęt

legionowski

Rekonstrukcja osady wikingów

Na terenie ośrodka Promenada

14.

Stara Warka

Warka

grójecki

Grodzisko z XI- XII w. Zachował się jedynie fragment wału o dł. 26 m i wys. ok. 2,5 m.

Grodzisko położone jest ok. 1 km od wsi , na skarpie nad Pilicą, na cyplu odciętym od reszty terenu gł. jarami.

15.

Sypniewo

Sypniewo

 makowski

Grodzisko z IX- XII w. z dobrze zachowanymi wałami i fosą. Wnętrze było zabudowane wzdłuż wałów, a plac pośrodku wybrukowano kamieniami. Podczas badań znaleziono tu przedmioty codziennego użytku , elementy rzędu końskiego , ozdoby  a także srebrny denar z pocz. XI w. oraz liczne militaria.

Na płd. Sypniewa trzeba skręcić

prawo w pierwszą polna drogę-2,5 km dalej znajduje się gród.

16.

Szeligi