Katastrofy naturalne jako ekstremalne zjawiska przyrodnicze stanowiące poważne zagrożenie dla życia i dobytku ludzi występują na całym świecie, także w Polsce. W ostatnich latach mówi się nawet o nasileniu ekstremalnych zjawisk związanych z przemianami klimatycznymi, stąd też np. dochodzi do wystąpienia trąb powietrznych w regionach gdzie zjawisko takie dotychczas nie występowało (przykładem mogą być trąby powietrzne w Polsce).
Każda katastrofa naturalna ma bardzo wiele skutków, które dotykają wielu płaszczyzn życia człowieka. Przykładem katastrofy naturalnej o dość niezwykłych konsekwencjach była erupcja islandzkiego wulkanu Eyjafjallajökull w 2010 r. Mimo, że erupcja nie spowodowała bezpośredniego zagrożenia dla ludzi, to jednak wypuszczone do atmosfery ogromne masy pyłu wpłynęły za czasowe zamknięcie przestrzeni powietrznej nad Europą (pył stanowił zagrożenie dla silników samolotów).
Inne katastrofy naturalne, które zdarzają się bardzo często w skali całego świata to: powodzie, pożary, trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów, a także huragany.
W Polsce każdego roku dochodzi do katastrof naturalnych o mniejszej lub większej skali – najczęściej są to powodzie, które nawiedzają niektóre miejscowości po długotrwałych lub nawalnych deszczach w okresie wiosenno-letnim. Warto przytoczyć tutaj powodzie o dużym zasięgu z 1997 r. oraz z 2010 r.
Tsunami - definicja, przyczyny, skutki. Największe tsunami - przykłady
Tsunami to pojęcie oznaczające ogromną falę - ekstremalne zjawisko przyrodnicze wywołane najczęściej podwodnym trzęsieniem ziemi czy też wybuchem wulkanu. Należy zwrócić uwagę, iż na pełnym morzu, fala tsunami może być właściwie niezauważalna, co jednak zmienia się wraz z jej zbliżaniem się do wybrzeża i jednocześnie spłycaniem morza czy oceanu. Docierając do wybrzeża, fale tsunami mają nierzadko wysokość kilkudziesięciu metrów – siła z jaką nawiedzają wybrzeże powoduje ogromne straty, a często także ofiary śmiertelne.
Pojęcie „tsunami” pochodzi z japońskiego, ponieważ właśnie w rejonie wschodniej i południowo-wschodniej Azji do tego typu zjawisk dochodzi najczęściej. Wynika to ze styku płyt – kontynentalnej i oceanicznej, które zderzają się ze sobą, powodując w tym rejonie świata dość częste trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów, a w związku z nimi – także fale tsunami.
Tsunami, jakie spowodowało największe zniszczenia w ostatnich latach, nawiedziło południowo-wschodnią część Azji w dniu 26 grudnia 2004 r. W wyniku trzęsienia ziemi pod dnem Oceanu Indyjskiego powstały fale, które zdewastowały wybrzeże wielu krajów (w tym Indonezji, Indii, Tajlandii, Malezji i innych) i doprowadziły do śmierci ponad 230 tysięcy osób.Powodzie - przyczyny, skutki. Największe powodzie - przykłady
Powodzie - przyczyny, skutki. Największe powodzie - przykłady
Powódź to zjawisko przyrodnicze, które polega na zwiększeniu ilości wody w rzekach, jeziorach i innych zbiornikach wodnych, prowadzącego do wylewów i podtopień, powodując tym samym szkody materialne. Powodzią nie nazywa się wylewów rzek i jezior, które nie wywierają negatywnego wpływu na infrastrukturę i życie człowieka.
Wyróżnia się kilka rodzajów powodzi, mając na uwadze ich źródła:
1. powodzie roztopowe – wynikają one z nagłego zwiększenia się ilości wody w zbiornikach i ciekach wodnych, w związku z topnieniem dotychczas zmagazynowanej w postaci śniegu wody. Powodzie te są charakterystyczne dla miesięcy wiosennych.
2. powodzie opadowe – wiążą się z bardzo dużymi opadami i burzami właściwymi dla pory letniej.
3. powodzie zimowe – wynikają najczęściej z utrzymującego się oblodzenia cieków wodnych, a przesz to czasowej bariery dla płynącej, niezamarzniętej wody.
Oprócz powyżej wymienionych, można także wspomnieć o powodziach sztormowych, które są związane z wybrzeżem morskim i występują w czasie sztormów i silnych wiatrów.
Powódź jest klęską żywiołową, która dość często spotyka Polskę – warto wspomnieć tutaj o tzw. powodzi tysiąclecia, do której doszło w 1997 r. (oprócz Polski ucierpiały także sąsiednie kraje). Powódź ta spowodowała ogromne straty materialne, a także ofiary śmiertelnie – łącznie zginęło bowiem ponad 100 osób.
Na terenie naszego kraju, obszarami najbardziej narażonymi na zjawiska powodziowe są tereny w obszarach podgórskich (czyli w górnych biegach głównych polskich rzek), ponieważ rzeki tam płynące są zasilane opadami górskimi (w obszarach górskich opady są częstsze i bardziej intensywne), dużym spływem powierzchniowym wód (również z gór), a bieg rzek jest przyspieszony w związku ze znaczną zmianą wysokości.
W związku ze znacznym ryzykiem powodzi w wielu obszarach stosuje się środki prewencyjne, takie jak tworzenie zbiorników retencyjnych oraz wzmacnianie wałów powodziowych wzdłuż rzek.
Pożary (naturalne) - przyczyny, skutki. Największe pożary - przykłady
Pożar jest zjawiskiem polegającym na niekontrolowanym spalaniu, do którego chodzi w miejscu niepożądanym. By doszło do spalania potrzebny jest tzw. trójkąt czynników – tlen, materiał palny, a także źródło ognia.
Przyczyny pożaru mogą być różne – przyrodnicze (uderzenie pioruna, zapalenia suchej trawy od słońca) i antropogeniczne (zaprószenie ognia, podpalenie, awaria instalacji elektrycznej, pozostawienie w lesie szkła, które ogniskuje światło słoneczne itp.). Warto podkreślić, że do pożarów o przyczynach przyrodniczych najczęściej dochodzi w obszarach suchych i gorących.
Wyróżnia się także rodzaje pożarów, biorąc pod uwagę ich rozmiar. W takim podziale najmniejsze pożary dotyczą poniżej 1ha przestrzeni, większe – do 10 ha, jeszcze większe do 100 ha i największe – o powierzchni większej niż 101 ha.
Jeśli chodzi o przykłady pożarów to najważniejszym z nich są okresowe, potężne pożary w Australii, które wybuchają w różnych częściach kraju, w australijskich miesiącach letnich (czyli styczniu i lutym). Czynnikami, które wzmacniają ryzyko pożarów jest bardzo wysoka temperatura i brak wilgotności obszaru, a także wydzielanie przez australijskie eukaliptusy olejków o właściwościach łatwo palnych. Ciekawe jest to, że choć australijskie pożary bywają zagrożeniem dla zabudowań i życia ludzi, przyroda kontynentu jest do nich przystosowana, ponieważ niektóre rośliny wręcz potrzebują ognia by mogły owocować.
W Polsce do największego pożaru lasów doszło w 1992 r. w Rudach Raciborskich (pogranicze ówczesnych województwa katowickiego i opolskiego. Łączny obszar pożaru objął tereny o powierzchni ponad 9000 ha.
Trzęsienia ziemi - największe, zagrożenia
Źródłem trzęsień ziemi są czynniki naturalne – wybuchy wulkanów lub ruchy płyt tektonicznych (do największej ilości trzęsień ziemi dochodzi właśnie w miejscach styku płyt). Człowiek także może przyczynić się do wywołania wstrząsów, jednakże są one znacznie krótsze, słabsze i mają zdecydowanie mniejszą skalę np. do wstrząsów dochodzi w wyniku osiadania terenu kopalnianego, a także w sytuacji podziemnego testowania broni atomowej.
Zjawisko trzęsienia ziemi najczęściej jest związane z uwalnianiem się napięć nagromadzonych w poruszających się płytach tektonicznych – napięcia te uwalniają się na linii brzegowej płyt tektonicznych w postaci fal sejsmicznych (wyróżnia się fale poprzeczne, podłużne, fale powierzchniowe).
Ważne pojęcia związane ze zjawiskiem trzęsienia ziemi to hipocentrum i epicentrum. Hipocentrum to miejsce bezpośredniego źródła wstrząsów, natomiast epicentrum – jego rzut na powierzchnię ziemi (najbliższa odległość między hipocentrum o powierzchnią).
Miejsca najbardziej narażone na trzęsienia ziemi znajdują się wokół tzw. ognistego pierścienia Pacyfiku (inaczej pacyficzny pierścień ognia) - wschodniej części Azji i zachodniej części obu Ameryk.
Trzęsienie ziemi zawsze wywiera znaczny wpływ na przestrzeń, której dotyka, choć ich zasięg i rodzaj bardzo zależy od siły danego trzęsienia ziemi i warunków przestrzeni. Trzęsienia ziemi mogą powodować ogromne zniszczenia infrastruktury i prawie zawsze prowadzą do ofiar śmiertelnych. Inne zjawiska i przemiany środowiska związane z trzęsieniami ziemi to: tsunami, obrywy, osuwiska, wylewy jezior, pękanie gruntu i wiele innych. Z trzęsieniami ziemi często związane są także wybuchy wulkanów.
Trzęsienia ziemi mierzy się w w dziewięciostopniowej skali Richtera. Znaczne zniszczenia powodują trzęsienia ziemi powyżej 6 stopni Richtera. Fale sejsmiczne mierzy urządzenie o nazwie sejsmograf.
Trzęsienia ziemi - największe
Jednym z ważniejszych trzęsień ziemi ostatnich lat, było trzęsienie w Japonii w 2011 r. W jego wyniku doszło do awarii w elektrowni atomowej Fukushima, która spowodowała znaczne problemy w dostawach energii, konieczność ewakuacji tysięcy osób, a także okresowe skażenie znacznej powierzchni terenu. Liczba ofiar śmiertelnych trzęsienia to ponad 15 tysięcy osób
Do innego trzęsienia o znacznej skali doszło w 2010 r. w Chile – zginęło wówczas ponad 500 osób. Trzęsienie ziemi wywołało falę tsunami, która również doprowadziła do znacznych szkód na wybrzeżu kraju. 50 lat wcześniej w Chile również doszło do bardzo silnego trzęsienia ziemi, w którego wyniku śmierć poniosło ponad 3000 osób.ny pierścień ognia) - wschodniej części Azji i zachodniej części obu Ameryk.
Huragany - przyczyny, skutki, największe
Huragan to lokalna nazwa cyklonu tropikalnego tworzącego się nad Oceanem Atlantyckim (cyklony pacyficzne i tworzące się nad Oceanem Indyjskim nazywa się tajfunami) – bardzo dynamicznego układu meteorologicznego związanego z układem niskiego ciśnienia. Cyklony tropikalne tworzą się nad akwenami, których woda posiada temperaturę przynajmniej 26 stopni Celsjusza.
Tworzenie huraganu rozpoczyna się od rozwoju chmur konwekcyjnych nad akwenem z ciepłymi wodami, które coraz szybciej zasysają wilgotne i ciepłe powietrze znad oceanu. W związku z tym pod chmurami powstaje przestrzeń niskiego ciśnienia, do którego dążą kolejne masy powietrza, które pod wpływem tzw. siły Coriolisa zaczyna wirować. Cyklon rośnie do momentu, gdy nie przemieści się nad chłodniejsze wody lub ląd, skąd nie ma możliwości pobierać nowych zasobów wilgotnego powietrza.
Czynniki niszczące w huraganie to przede wszystkim wiatr o bardzo dużej prędkości (powyżej 33 m/s), ogromny opad związany z magazynowaniem przez chmury cyklony wilgotnego powietrza (jednorazowy opad może wynieść nawet kilka tysięcy mm!), a także fala przypływu związana z dotarciem cyklonalnych mas powietrza z oceanu do wybrzeża.
Huragany - największe
Siła huraganu jest mierzona w pięciostopniowej skali Saffira-Simpsona – przykładem huraganu o sile 5 była Katrina – huragan, który w sierpniu 2005 nawiedził Stany Zjednoczone. W wyniku jego niszczycielskiej siły zginęło ponad 1800 osób, a straty (największe odniósł amerykański stan Luizjana) szacowane były na dziesiątki miliardów dolarów.
Lawiny - definicja, przyczyny, skutki
Zjawisko lawiny jest związane z gwałtownym przemieszczaniem się (staczaniem, zsuwaniem) mas śniegu po stoku, które rozpoczyna się w wyniku zachwiania stabilności śniegu wewnątrz pokrywy.
Lawiny - przyczyny
Przyczyny powstawania lawin mogą być naturalne (przede wszystkim związane z temperaturą i tajaniem pokrywy śnieżnej), a także antropogeniczne (podcięcie stoku przez np. narciarzy). Te ostatnie są szczególnie niebezpieczne, ponieważ odbywają się w bliskości człowieka, stanowiąc ogromne zagrożenia dla jego zdrowia i życia.
Wyróżnia się kilka czynników, które mogą sprzyjać powstawaniu lawin na danym obszarze. Są to m.in.:
- świeża warstwa śniegu (brak spoistości pokrywy śnieżnej),
- rzeźba i stopień nachylenia terenu – im większe nachylenie i im bardziej surowa rzeźba, tym lawiny są bardziej prawdopodobne,
- wiatr,
- odwilż,
- promieniowanie słoneczne w ciągu dnia powodujące topienie się części śniegu w pokrywie.
Warto pamiętać o tym, iż wbrew powszechnej opinii w lasach także możliwe są lawiny. Do ich zapoczątkowania nie dochodzi jednak w terenie zalesionym, ale wyżej – masy śniegu z lawiny mogą jednak wtargnąć do lasów nieraz na znaczne odległości.
Oprócz lawin śniegowych można także wymienić lawiny błotne, które jednak częściej określane są pojęciem tzw. spływów błotnych, a także lawiny kamienne (towarzyszyć one mogą wybuchom wulkanów). |
