 Biblioteka GMI
Witamy w Wirtualnej Bibliotece GMI, którą otwieramy z myślą o wszystkich polskich uczelniach, instytutach naukowych, uczonych i studentach, czytających. Już teraz możemy zagwarantować powszechny bezpłatny dostęp do najważniejszych publikacji naukowych, pisarskich na świecie.
Wirtualna Biblioteka GMI to istotne wsparcie w pracach badawczych, rozwojowych i wdrożeniowych we wszystkich dziedzinach wiedzy i specjalnościach naukowych w Polsce jak i na świecie, a także ważna pomoc dla doktorantów i studentów przygotowujących prace dyplomowe. To również wspaniałe miejsce dla lubiących czytać. Zakres tematyczny jest na tyle szeroki, że z pewnością każdy znajdzie tutaj coś ciekawego dla siebie.
Tematyka
| Zdrowie | Pasjonate: Współczesne romanse | Wiersz sylabotoniczny | Wiersz | Turystyka | Tren | Tragifarsa | Tragedia | New: Thriller | Teatr | szpieg detektyw | Sonet | Sielanka | Sensacja, groza | sci-fi | rymowanek | Rozprawa polityczna | Rozprawa | Romans | Reportaż podróżniczy | Religia, filozofia | Radziecka klasyczna proza | Publicystyka | Psychologia | Psalm | Przypowieść | Przygody: inny | Przygody o Indianach | proza klasyczna | proza dla dzieci | Proza | Prasa | Prace naukowe | Praca naukowa | Powieść poetycka | Powieść epistolarna | Hit: Powieść | Powiastka filozoficzna | Poradniki | New: Poezja: Inne | Poezja, dramat | Poemat prozą | Poemat heroikomiczny | Poemat dygresyjny | Poemat alegoryczny | Poemat | Pieśń | pełna akcji dla dzieci | Pamiętnik | Opowiadanie | Odezwa | Oda | nowoczesna proza | Nowela | Nauki humanistyczne | Miłość detektywi | Melodramat | Manifest | Ludzie i fakty | Literatura starożytna: Inne | List | Legenda | Krótkie formy | Kronika Kosmiczna Fikcja | Komputery, internet | Komiksy | Komedia | Języki obce | ironiczny detektyw | Inne | Idylla | Hymn | humorystyczny proza | humorystyczny fikcja | Humoreska | Boję się: Horrory | Historyczny romans | historyczny detektyw | Historyczne Przygody | Historyczne | Historia alternatywna | historia | heroiczna Fantastyka | Gawęda szlachecka | Gawęda | Fraszka | Fikcja społeczna | Fikcja dla dzieci | fantasy | Felieton | Farsa | Fantazy | Fantastyka | Ezoteryka | ezoteryczny | Esej | Top: erotyka | Erotyk | Epos satyryczny | Epos rycerski | Epos | Epopeja | Epigramat | Dziennik | Dramat współczesny | Dramat wierszowany | Dramat szekspirowski | Dramat romantyczny | Dramat poetycki | Dramat niesceniczny | Dramat historyczny | dla dzieci: Inne | Dla dzieci i młodzieży | Dialog | Detektywi: Inne | detektyw polityczny | detektyw policji | Detektyw Fikcja | Detektyw | Cyberpunk | Biznes, ekonomia | Biografie i wspomnienia | Baśń | Ballada | Mega: Bajka | akcja | Aforyzm | Top: Kowboje - Dziki Zachód | Top: Słowniki tematyczne w dziale Akademia | Top: Literatura patriotyczna | Top: Osoby związane z techniką |
Podstawowy podział literatury: rodzaje, gatunki, formy, piśmiennictwo
Wchodzisz do księgarni. Na jednej półce widzisz biografie i wspomnienia, na drugiej literaturę obcojęzyczną, na trzeciej prozę, a na jeszcze na innej historię. A teraz pytanie: którą półkę wybierzesz, szukając biografii postaci historycznej, napisanej prozą przez obcojęzycznego autora? Jeżeli nie wiesz, to ten artykuł powstał z myślą o Tobie.
W podziale literatury panuje olbrzymi chaos i bałagan, z którym nawet najbardziej oczytane osoby nie bardzo sobie radzą, a co dopiero laicy. Przypisanie książki do właściwej kategorii i podział literatury ze względu na gatunek, jak i na formę jest niezwykle trudny. Ma na to wpływ wiele różnych czynników, a brak jednoznacznego, przyjętego kulturowo podziału jest jednym z nich. Odkąd literatura stała się przedmiotem wojen marketingowych, zawartość książek zaczęła odbiegać od typowych, przyjętych dawno temu, schematów. Czytelnikom najwięcej problemów nastręcza umiejętność rozróżnienia gatunku od formy (o rodzaju już nawet nie wspominając). Wynika to zapewne z tego, że często jednoznaczne przydzielenie danej książki do jednego, konkretnego gatunku czy formy, może okazać się niemożliwe. Jednak, póki co, zostawmy w spokoju gatunki literackie, a zacznijmy od tego, co pewne.
Rodzaje literackie
Już od czasów szkolnych wiemy (a przynajmniej powinniśmy wiedzieć), że literatura dzieli się na 3 rodzaje: lirykę, epikę i dramat. Klasyfikacja ta uwzględnia formę wypowiedzi oraz budowę utworu. Tak więc:
- epika obejmuje utwory, w których narracja jest podstawową formą wypowiedzi, oraz w których fabułę tworzy obiektywny dystans do zdarzeń i zjawisk;
- liryka, to utwory głównie wierszowane. W nich najczęściej przedstawia się przeżycia wewnętrzne człowieka, jego uczucia, doznania i przekonania;
- dramat obejmuje utwory, których zasadniczym przeznaczeniem jest realizacja sceniczna. Zwykle mają one charakter fabularny, w których dominuje dialog. Dramat stanowi dzieło literackie wtedy, kiedy jest porównywalny do tekstu epickiego lub lirycznego.
Natomiast jako widowisko, przypisuje się go do sztuki teatralnej.
Czytając po raz kolejny te encyklopedyczne „bla, bla, bla”, stwierdzasz zapewne, że podział książek ze względu na rodzaj jest kompletnie przestarzały (a tak poza tym, to komu to do szczęścia potrzebne?!). I, cóż, najprawdopodobniej masz rację. Faktem jest, że coraz mniej osób sięga po jakiekolwiek czytadło, a jeżeli już to robi, to najczęściej wybiera epikę, czyli powieść lub poradnik. Ilość i jakość tych tekstów, szeroko dostępnych w internecie i w gazetach, sprawia, iż lirykę, która jest niewątpliwie trudniejsza, czyta się niechętnie i z trudem. A skoro już jesteśmy przy rzeczach „prostych i przyjemnych”, to muszę jeszcze wspomnieć w kilku zdaniach o gatunkach i odmianach literackich.
Gatunki i odmiany literackie
Każdy z rodzajów dzieli się z kolei na gatunki literackie, które rozróżniamy biorąc pod uwagę np. sposób mówienia o przedstawianej rzeczywistości i jej kreację, kompozycję dzieła, ukazywane uczucia oraz jakość uczuć wywołanych u odbiorcy. Jednak to tylko tak strasznie wygląda. W rzeczywistości jest to, może nie banalnie proste, ale na pewno, niezbyt trudne. Zatem najpopularniejsze gatunki to kolejno:
- Epika: powieść, nowela, opowiadanie, epopeja, baśń, mit, legenda, pamiętniki i przypowieść.
- Liryka: oda, hymn, pieśń, tren, elegia, fraszka, epigramat, sonet.
- Dramat: dramat właściwy, tragedia, komedia, farsa, tragifarsa i opera
Gatunki dzielą się jeszcze na odmiany gatunkowe (inaczej podgatunki), które określa tematyka oraz struktura utworu literackiego. Przykładowo najczęściej występujący gatunek – powieść, możemy podzielić na kryminalną, sensacyjną, obyczajową i przygodową. Co ciekawe, w księgarniach, obojętne stacjonarnych czy internetowych, podział ten występuje na pierwszym miejscu. Szukając kryminału, swoje kroki kierujemy ku półce z napisem „kryminały”. Nie szukamy rodzaju (epika) ani gatunku (powieść) tylko od razu odmiany gatunkowej. Przyjęło się uważać, że Fantasy i Sci-Fi są osobnym gatunkiem. Ich fani szukają tych książek na odrębnych półkach i walczą ze wszystkimi „niewiernymi” nie potrafiącymi rozróżnić ich od siebie. Tymczasem, nie należą one do podgatunków, lecz podgatunków drugiego stopnia, gdyż podgatunkiem spinającym Sci-Fi i Fantasy jest Fantastyka. Gdyby tego było za mało, to Fantasy dzieli się jeszcze na low fantasy, dark fantasy, heroic fantasy i na jeszcze inne. Zatem są to podgatunki trzeciego stopnia. Istnieją setki gatunków i podgatunków, a w dodatku wciąż powstają nowe.
Podstawowe formy
Podstawowe formy literackie możemy również skategoryzować w sposób zapewne dużo bardziej Wam bliższy, czyli ze względu na rodzaj tekstu, jego organizację i powiązania – na prozę oraz wiersz. Łukasz Rosicki, który zagłębił się w temat, przedstawił niezwykle trafne, i zarazem proste definicje, z którymi autorzy słowników i encyklopedii mieli nie lada problem:
- proza, to forma utworu literackiego pisanego tekstem ciągłym lub podzielonym na większe jednostki grupujące powiązane ze sobą treściowo wypowiedzenia;
- wiersz, to forma utworu literackiego pisanego tekstem podzielonym graficznie i intonacyjnie na wersy ustalone w sposób arbitralny, jednak mające długość nieprzekraczającą kilkunastu zgłosek.
Ważne: rodzaj literacki nie zawsze wiąże się z formą tekstu, którym został napisany. Zarówno epika może być pisana wierszem, a w liryce mogą występować elementy prozy. Dramat zawiera elementy liryki i epiki.
Proza i wiersz to podstawowy podział, w którym wyróżnia się również podformy. Do nich zaliczają się m.in. powieść, opowiadanie, nowela, poradnik, reportaż, album, komiks, esej, poemat. Wyznacza się je w zależności od tematu, przeznaczenia, długości czy grupy docelowej. Jak na pewno zauważyliście, część form i gatunków pokrywa się ze sobą. Dzieje się tak ponieważ forma nie jest podrzędną rodzaju literackiego, ani nadrzędną odmiany gatunkowej. Forma, ma nam znacznie lepiej oddać podział współczesnej literatury.
Więcej na ten temat znajdziecie w artykule poświęconym formom w literaturze.
Piśmiennictwo
Każdy z nas spotkał się z określeniami literatury pięknej, literatury faktu czy literatury popularnonaukowej. Wchodzą one w skład piśmiennictwa, czyli całokształtu zapisanych wypowiedzi, związanych z różnymi dziedzinami życia społecznego i artystycznego. Zatem wyłania nam się kolejny podział całokształtu literatury.
Kryteria literatury pięknej podlegały ewolucji w ciągu kolejnych epok literackich, a jej zakres jest zależny od kryteriów obowiązujących w danej epoce historycznej. Pojęcie to jest trudne do zdefiniowania, a to ze względu na wiele gatunków pogranicznych. Oto najbardziej ogólna, łatwa i powszechna definicja:
- literatura piękna, zwana również artystyczną, to typ tekstów literackich, w których liczy się przede wszystkim wartość estetyczna. Dzieła ta mają za zadanie wzbogacić świat przeżyć człowieka, jego wyobraźnię, odczucia i przemyślenia, mają kształtować ideały i wrażliwość etyczną. Prościej mówiąc – jest to przeciwieństwo tekstów o charakterze informacyjnym, publicystycznym i naukowym.
W skład literatury pięknej wchodzi bardzo szeroki gatunek o nazwie beletrystyka (utwory literackie, głównie powieści, opowiadania i nowele, o różnorodnej tematyce). Pisane są prozą lub wierszem. Ich współczesne znaczenie jest (przede wszystkim) rozrywkowe. Najczęstszymi tematami beletrystyki są historie miłosne, powieści sensacyjne, fantastyczne, a także dzieła o treści filozoficznej, estetycznej, literacko-krytycznej.
- literatura faktu, w odróżnieniu od literatury pięknej, obejmuje utwory narracyjne, przede wszystkim o charakterze dokumentalnym. Jest pisana prozą.
Formą najczęściej wchodzącą w jej skład jest reportaż. Zawiera wątki fabularyzowane, lecz w odróżnieniu do beletrystyki (w przedstawianiu rzeczywistości) nie posługuje się fikcją literacką. Celem literatury faktu jest rzetelna i wiarygodna relacja o autentycznych wydarzeniach.
Język
Aby już zupełnie wyczerpać temat, dodam, że podczas wizyty w księgarni natkniemy się na jeszcze jeden podział – literaturę polskojęzyczną i obcojęzyczną. Nazwy chyba mówią same za siebie, ale żeby nie było żadnych wątpliwości wyjaśniam, że są to książki pisane przez polskich autorów w języku polskim, a drugie – przez autorów obcojęzycznych w językach obcych (których dzieła, rzecz jasna, są przetłumaczone). A jeżeli chcemy podszlifować jakiś język obcy, to nie wystarczy szukać książek obcojęzycznych, tylko książek napisanych w obcym języku.
Poezja
Poezja jest terminem wieloznacznym, bo kształtowanym na przestrzeni dziejów. W każdej z epok miała inną wartość. Początki poezji sięgają starożytnej Grecji, w której filozofowie doszukiwali się różnorakich wartości, porządku, funkcji i refleksji. W średniowieczu uważano poezję za bezużyteczną, a nawet szkodliwą. W renesansie… Ale zostawmy już renesans, barok i pozostałe epoki (o tym będziecie mogli przeczytać w innym artykule). Na zakończenie dodam jeszcze tylko, że obecnie poezję określa się synonimem liryki, oraz że jest dziełem literackim pisanym wierszem, czyli jest przeciwieństwem prozy.
Jak widać, zagadnienia związana z podziałem literatury nie są łatwe i jednolite. Można zatem pokłonić się naukom ścisłym, za ich dokładność i jednoznaczność. Mam jednak nadzieję, że artykuł ten okazał się pomocny, a zagadnienia dotyczące rodzajów, gatunków, form i piśmiennictwa są bardziej zrozumiałe. Obyście przy najbliższej wizycie w księgarni szybko odnaleźli właściwą książkę. Udanego buszowania pośród wolumenów!
®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
