 Jorn Utzon
Duński architekt Jorn Utzon urodził się w 1918 roku w Kopenhadze. Jego ojciec – projektant i budowniczy jachtów – często angażował syna do tworzenia rysunków konstrukcyjnych i budowania modeli. Utzon ukończył studia na wydziale architektury Królewskiej Duńskiej Akademii Sztuk Pięknych. Następnie wyruszył w kilkuletnią podróż po świecie. Zwiedził Europę i obie Ameryki. Szczególne wrażenie wywarł na nim widok majańskich piramid w Meksyku. Doświadczenia z odbytej podróży zaważyły na późniejszej twórczości Utzona.
W pierwszych latach praktyki zawodowej uczył się od najlepszych: pracował dla Gunnara Asplunda, znakomitego Alvara Aalto, wyjechał do szkoły Franka Lloyda Wrighta w Arizonie. W 1950 roku Jorn Utzon otworzył własne studio w Kopenhadze. Szczególnym uznaniem krytyków cieszyła się architektura mieszkaniowa Utzona. Projektowane przez niego domy były niezwykle funkcjonalne, perfekcyjnie rozplanowane i dostosowane do potrzeb człowieka. Po pierwszych sukcesach na gruncie duńskim, Utzon wyruszył w kolejną podróż – tym razem jego celem stały się Indie, Chiny oraz Japonia.
W 1957 roku architekt osiągnął niespodziewany sukces, pokonując wielu znanych twórców i wygrywając konkurs na projekt opery w Sydney. Niezwykła propozycja Utzona wśród krytyków uznana została za przejaw geniuszu. Wątpliwości władz miasta oraz opinii publicznej budziła jednak skomplikowana i kosztowna realizacja projektu. Media nie szczędziły ostrych komentarzy, określając projekt mianem „trzech kurhanów pokrytych białą dachówką”. Ciągłe spory między Utzonem a władzami Sydney doprowadziły w końcu do ustąpienia architekta. Duńczyk wyjechał z Australii, pozostawiając swe dzieło niedokończonym. Nad realizacją końcowych etapów projektu czuwali architekci australijscy: Peter Hall, Lionel Todd, Davide Littlemore oraz Ted Farmer. Opera miała zostać otwarta w 1963 roku, a budżet inwestycji wynosił pierwotnie 7 milionów dolarów. Ostatecznie, budowa zakończyła się w roku 1973 i kosztowała ponad 100 milionów dolarów.
Po latach wkład Utzona w zabudowę Sydney został doceniony, a sam architekt wrócił do łask. W 1985 przyznano mu najwyższe australijskie odznaczenie państwowe – Order Australii. W 2003 roku uhonorowano go Nagrodą Pritzkera, a 28 czerwca 2007 roku gmach Opery w Sydney został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Ostatnim projektem Utzona było Utzon Center – miejsce przeznaczone do spotkań młodych architektów z całego świata. Realizację projektu przerwała nagła śmierć Utzona w 2008 roku. Pracę nad budową centrum dokończył jego syn – Kim.
Najważniejsze projekty Jorna Utzona:
Wieża ciśnień w Svaneke, Bornholm, Dania, 1951 – niezwykle oryginalna konstrukcja, betonowy obiekt o wysokości 29 metrów z czworościennym zbiornikiem umieszczonym na trzech pochyłych żelbetowych podporach i umieszczonymi centralnie spiralnymi schodami. Inspiracją dla Utzona były stare znaki nawigacji morskiej.
Dom Utzona, Hellebæk, Dania, 1952 – długi, wąski, parterowy dom z płaskim dachem wybudowany na skraju puszczy w północno-wschodniej części Danii. Budynek doskonale przystosowany do warunków atmosferycznych panujących w tym regionie. Ściana północna, ze względu na silne wiatry, została niemal całkowicie zamknięta – zamiast okien znajdują się tam świetliki. Elewacja od słonecznej strony południowej została natomiast przeszklona. Do budowy wykorzystano cegłę, drewno sosnowe oraz aluminium.
Dom Middelboe, Holte, Dania, 1953 – dom nad jeziorem Furesø. Budynek jednopiętrowy z bardzo niewielką powierzchnią mieszkalną na parterze i większością pomieszczeń wyniesioną, ze względu na piękne widoki, na wyższą kondygnację. Piętro budynku wspiera się na drewnianych palach.
Domy Kingo, Elsinore, Dania 1956 – osiedle mieszkaniowe, składające się z 63 domów na planie litery L z centralnymi dziedzińcami wzorowanymi na konstrukcji tradycyjnych duńskich domów.
Opera w Sydney, Sydney, Australia, 1956–1973 – najbardziej znany projekt Jorna Utzona. Obiekt usytuowany w części portu – na długim, wąskim półwyspie Bennelong Point. Budynek zbudowany z wielkich, konchowatych elementów, które złożone w jedną całość, utworzyłyby idealną kulę. Pojedyncze muszle przyrównywane są także do żagli oraz cząstek pomarańczy. „Cząstki” pokryte zostały praktycznymi, niewymagającymi czyszczenia płytkami antygrzybicznymi. Na kosmiczne wnętrze opery składają się, między innymi, niezwykłe betonowe sklepienia wachlarzowe.
Osiedle Fredensborg, Fredensborg, Dania, 1963 – kompleks budynków mieszkalnych na obrzeżach miasta, zaprojektowany dla duńskich emerytów powracających z pracy zagranicą. Inspiracją dla Utzona były tradycyjne tureckie i chińskie metody budowania. Na osiedle składa się 47 domów z dziedzińcami oraz 30 domów szeregowych. Oprócz zabudowy mieszkaniowej, na terenie Fredensborghusene znajduje się także restauracja z salami konferencyjnymi i pokojami gościnnymi.
Melli Bank, Teheran, Iran, 1960 – trzykondygnacyjny budynek położony przy głównej ulicy miasta, od której oddziela go niewielki plac. Główna sala bankowa, wzorowana na bazarze w Isfahanie, znajduje się na parterze, dobre oświetlenie wnętrza zapewniają świetliki dachowe. Ściany pokryte zostały naturalnym kamieniem oraz, dla lepszej akustyki, panelami akustycznymi. Struktura wewnętrzna obiektu pozwala na swobodną organizację przestrzeni.
Kościół Bagsværd, Bagsværd, Dania, 1976 – luterański kościół na obrzeżach Kopenhagi, składający się z trzech części oraz dziedzińca. Jest to wąski budynek z elewacjami wykończonymi prefabrykowanymi betonowymi panelami i glazurowanymi płytkami oraz aluminiowym dachem. Obiekt o białym, jasnym wnętrzu z charakterystycznym żelbetowym sklepieniem, doskonale doświetlonym dzięki dużej liczbie okien oraz świetlików.
Can Lis, dom Utzona, Majorka, Hiszpania, 1973 – rezydencja rodziny Utzonów na Majorce, składająca się z czterech niezależnych, rozdzielonych dziedzińcami brył, pełniących odmienne funkcje mieszkalne. W pierwszej części rezydencji znajdują się kuchnia, jadalnia oraz gabinet, w drugiej – salon, w trzeciej – sypialnie, a w czwartej – apartament gościnny. Dom oraz wiele elementów jego wyposażenia zbudowane zostały z miejscowego piaskowca.
Siedziba Zgromadzenia Narodowego Kuwejtu, Kuwejt City, Kuwejt, 1982 – budynek parlamentu. Obiekt tworzą rozległe przestrzenie: zadaszony plac, izba parlamentu, duża sala konferencyjna oraz powierzchnie biurowe, etc. Zgodnie z założeniami architektury islamskiej, we wnętrzach zaprojektowanych przez Utzona nie ma okien. Biura doświetlane są tylko od strony dziedzińców. Do korytarzy, biblioteki i stołówki światło słoneczne dociera za pośrednictwem świetlików w dachu. Wnętrza przykryte zostały charakterystycznym falującym dachem, przypominającym materiałowe baldachimy. Do budowy wykorzystano charakterystyczne dla Utzona elementy prefabrykowane oraz materiały: żelbet, beton biały i licowy.
Sklep meblarski Paustian, Kopenhaga, 1987 – uznawany za jeden z najlepszych sklepów ze wzornictwem przemysłowym i meblami. Oprócz mebli projektu Ole Paustiana, w Domu Paustiana prezentowane są też kolekcje mistrzów designu, sprowadzane, między innymi z Finlandii i Szwajcarii.
Can Feliz, Majorka, Hiszpania, 1994 – wykonany z piaskowca dom rodziny Utzonów na Majorce. Budynek o powierzchni 150 metrów kwadratowych usytuowany w malowniczej okolicy, na stoku wzgórza.
Muzeum natury Skagen Odde Naturcenter, Dania, 1989 (ukończone przez Jana Utzona – syna Jorna w latach 1999-2000) – centrum wybudowane na piaszczystym półwyspie, w Grenen. Kompleks budynków, nazywany „Pustynną twierdzą”, otoczony jest wysokim na 4 metry, ceglanym murem. Szare betonowe bryły z dużą ilością przeszkleń oraz spadzistymi czarnymi dachami i peryskopowymi świetlikami kryją w sobie bogactwo eksponatów natury.
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
