Architektura Renesansu
Renesans w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku. Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np. między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca epoki średniowiecznej.
Nazwa
Określenie wywodzi się z fr. renaissance - odrodzenie - i nawiązuje do ponownego wprowadzenia elementów starożytnej sztuki budowlanej. Zostało wprowadzone prawdopodobnie przez francuskiego historyka Micheleta w 1855 i rozpopularyzowane w 1860 przez Jacoba Burckhardta. Początkowo tym terminem określano całość architektury nowożytnej aż po XVIII wiek, szybko wyodrębniono jednak barok, a z czasem także manieryzm.
Historia
Architektura renesansu narodziła się we Włoszech, na co początkowo miało wpływ głównie narodowe odrodzenie i przywołanie dziedzictwa cesarstwa. Mimo upadku XIV-wiecznej idei politycznej prąd intelektualny odrodzenia rozwijał się, a architektura zaczęła być powszechnie uznawana jako działalność twórcza indywidualnego architekta, nie zaś usługowa, pomyślana głównie na potrzeby Kościoła.
O ile sztuka i architektura epoki gotyku (tak jak i średniowieczna filozofia) negowały świat doczesny i dążyła do wyzwolenia się od niego, poprzez wzniesienie ku niebu, tak w renesansie starano się ukazywać doskonałość świata ziemskiego. Stąd pochodziło zamiłowanie do form absolutnych i idealnych, przede wszystkim zaś budowli centralnej. Przywołanie starożytnych detali i elementów budynku szło w parze z ponownym odkryciem dzieła Witruwiusza, wedle którego posiadały one analogię do (uważanej za doskonałą) postaci ludzkiej, nie było ono jednak nigdy tak dosłowne, jak w późniejszym klasycyzmie. Renesansowa architektura nawiązywała do form antycznych nie tylko w zastosowaniu detalu i zdobień (porządek, belkowanie), przywoływała też starożytną teorię komponowania przestrzeni i trwała też w nieustannym poszukiwaniu nowych proporcji i środków wyrazu. Architekci dążyli do statycznego, tektonicznego i łatwo pojmowalnego kształtowania konstrukcji i artykulacji.
Za twórcę, który zapoczątkował architekturę renesansu uważa się Filippo Brunelleschiego, zaś za pierwsze dzieło nowej sztuki - kopułę (a właściwie sklepienie na planie ośmioboku) katedry we Florencji. Realizacja skomplikowanego dzieła inżynierskiego stanowiła odrodzenie strarożytnych umiejętności budowlanych i upodobań estetycznych. Poszukiwania twórcze Brunelleschiego, szczególnie widoczne w kaplicy Pazzich przy kościele Santa Croce (św. Krzyża) we Florencji, oscylowały wokół operowania modułem przestrzennym. Wkrótce inni twórcy, jak Michelozzo i Leon Battista Alberti przejęli zasady nowego stylu, stopniowo coraz bardziej świadomie nawiązując do antyku. Palazzo Rucellai przejmuje wielki porządek z rzymskiego Koloseum. Jednocześnie zdawano sobie sprawę ze sprzeczności między starożytną logiką artykulacji a współczesną strukturą budynku.
Podczas gdy w XV stuleciu we Włoszech architektura renesansu szeroko się rozpowszechniła, na północ od Alp panował nadal styl gotycki. Dopiero w pierwszych latach XVI wieku dzięki mecenatowi władców takich jak Franciszkowi I we Francji i Zygmuntowi I w Polsce włoscy architekci przybyli do krajów Europy Zachodniej i Środkowej. Dzieła nowej architektury obejmowały jednak przede wszystkim detale i niewielkie budowle, orientujące się głównie na architekturę Lombardii i Wenecji.
W latach 20. XVI wieku we Włoszech nastąpiło odejście od harmonijnej statyczności w architekturze. Detale architektoniczne stały się bardziej plastyczne, pojawiające się na gzymsach i balustradach statuy dały stanowiły obcy wcześniejszej fazie renesansu element wertykalnie akcentujący fasady, budynki sprawiały wrażenie lżejszych. Jednocześnie pojawił się jednak przeciwny prąd - manieryzm, który kierował się raczej ku formom ciężkim i patetycznym.
Charakterystyka stylu
Wraz z szerzeniem się idei humanizmu i przesunięciem się ciężaru zainteresowania człowieka na to co świeckie wyraźnie wzrasta zapotrzebowanie na budownictwo świeckie. Mimo budowanej nadal znacznej liczby nowych kościołów powstaje coraz więcej budynków służących zaspokojeniu potrzeb człowieka na ziemi. Szybko wzrasta ilość budowanych pałaców, podmiejskich rezydencji, budynków użyteczności publicznej.
Budynki cechuje zwartość planu, prostota, czytelność i harmonia bryły wyraźnie opartej na ziemi (budynki przestają sprawiać wrażenie odrywania się i wznoszenia ku górze). To związanie budowli z ziemią podkreśla kompozycja, w której przeważają linie poziome. Rytm płaszczyźnie nadają linie schodów, gzymsów, balustrad, które oglądane z większej odległości sprawiają wrażenie lekko wygiętych łuków. Dekoracja płaszczyzn zostaje podporządkowana układom konstrukcyjnym. Powrót do detali oraz form stosowanych w architekturze klasycznej nie był jej ślepym naśladowaniem. Architekci korzystali także z osiągnięć swoich poprzedników jakimi byli budowniczowie średniowiecza. Odchodzi się od ostro zarysowanych, gotyckich łuków, które zastępuje się formami półkolistymi. Tak zarysowane łuki odnajdziemy w sklepieniach, arkadach, portykach a nawet, w początkowej fazie renesansu w obramowaniach okien. Strzeliste wieże kościołów zastępują kopuły a mury obronne nowy i nieco niższy rodzaj umocnień w formie nasypów ziemnych. Architekci dużo uwagi poświęcają kompozycji swoich dzieł i ich współgraniu z otoczeniem.
Przykłady budynków
Katedra Santa Maria del Fiore - Filippo Brunelleschi - 1420 r. - Florencja
kościół San Pietro in Montorio - Rzym
pałac Medici-Riccardi - Florencja
pałac Rucellai - Florencja
Villa Rotonda - Andrea Palladio - Vicenza
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
