 |
Konik polski (również: Konik biłgorajski[5][6]) – polska rasa konia późno dojrzewającego (3–5 lat) w typie konia prymitywnego, długowiecznego, odpornego na choroby i trudne warunki utrzymania. Koniki polskie mają twardy róg kopytowy, pozwalający pracować niepodkutym na twardym podłożu.
Historia
Dzikimi przodkami koników polskich były tarpany, podobne do odkrytych w Azji przez rosyjskiego badacza Nikołaja Przewalskiego w 1876 roku koni Przewalskiego. Zamieszkiwały one do końca XVII wieku lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus[2]. W okolicach Puszczy Białowieskiej przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja[2]. Około 1806 roku, z powodu panującej biedy, zostały one rozdane okolicznym chłopom[2]. W 1914 roku Jan Grabowski i Stanisław Schuch opisali małe chłopskie myszate koniki z okolic Biłgoraja[7].
Pierwsze próby prowadzenia zorganizowanej hodowli koni prymitywnych, nazwanych konikami polskimi, zostały podjęte w Polsce w 1923 roku, w Państwowej Stadninie Koni w Janowie Podlaskim i w 1928 roku w Folwarku Dworzyszcze, należącym do Liceum Krzemienieckiego[7].
Profesor Tadeusz Vetulani wprowadził nazwę „konik polski”, wysunął także hipotezę o istnieniu odmiany leśnej tarpana. Dzięki jego staraniom w roku 1936 zaczęto odtwarzać konika o typowych dla tarpana cechach w warunkach rezerwatowych w Puszczy Białowieskiej[2][7]. Wcześniej sprowadził konie z Biłgoraja[2]. We wrześniu 1939 roku stado liczyło już 40 sztuk, jednak podczas II wojny światowej hodowla została zniszczona[2], a część koni została zrabowana i wywieziona do Rzeszy na potrzeby badań prowadzonych przez naukowców niemieckich[8]. Po zakończeniu wojny rozpoczęto odbudowę hodowli z udziałem nielicznych koników rozproszonych po kraju i rewindykowanych z Niemiec (poza stadem białowieskim). W roku 1949 ocalałe zwierzęta trafiły do stadniny w Popielnie i tam też rozpoczęto powtórną ich hodowlę[2]. W roku 1952 trafiła tam również grupka koników z Białowieży. W 1955 roku stadninę w Popielnie przejęła Polska Akademia Nauk, następnie podjęto przerwany eksperyment prof. Vetulaniego[7]. Ostatnio[kiedy?] opublikowano inny pogląd co do pochodzenia koników polskich[9][10][11]. Profesor V.K. Gladenko, wykorzystując dane archeologiczne, osteologiczne i czaszkowe, doszedł do wniosku, że miejscowe konie Białorusi i Polski Wschodniej pochodziły z dzikich tarpanów leśnych, które miały wszystkie zewnętrzne cechy charakterystyczne dla koni północnego korzenia leśnego[12].
Pokrój
Cechy pokroju:
wysokość w kłębie koni dorosłych (klacze i ogiery): 130 – 140 cm[13] (134-136 cm[2]) (inne źródła[1]: do 132 cm);
obwód klatki piersiowej: wartości minimalne koni dorosłych (klacze i ogiery) – 165 cm;
obwód nadpęcia, wartości minimalne koni dorosłych: klacze – 16,5 cm, ogiery – 17,5 cm;
masa ciała 300 – 400 kg[13].
Jest to prymitywny koń[1] małego wzrostu (do 132 cm[1] lub 134-136 cm[2]). Ma silną i krępą budowę ciała[2]. U osobników tej rasy proporcjonalne[1] głowy o szerokim czole i prostym profilu są lekkie, usadowione na krótkiej, szerokiej i prostej nisko osadzonej muskularnej[1] szyi[2]. Na głowie są nieduże[1], grube uszy[2] i żywe oczy[1]. Kłąb jest mało wyraźny, łopatki krótkie, z kolei tułów dość długi, a grzbiet czasami łęgowaty[2]. Konie mają głęboką klatkę piersiową, oraz pojemny, często obwisły brzuch i ścięty zad[2].
Koniki polskie mają mocne, suche i krótkie kończyny o mocnym kośćcu[1], zdarza się, że o nieprawidłowej podstawie. Kopyta są nieduże, ale mocne[2].
Umaszczenie
Zwierzęta te zazwyczaj mają gęstą sierść umaszczoną myszato[2]. Grzywa jest obfita i czarna. Głęboko osadzony[1] Ogon z nielicznymi jasnymi włosami. Na grzbiecie jest czarna pręga grzbietowa, również pręgi na stawach skokowych i nadgarstkowych[2], rzadko występuje pręga łopatkowa.
Użytkowanie
Szczególne zalety koników polskich takie, jak dobre zdrowie[2], płodność[1][2], niewybredność pokarmowa[2], odporność, zaradność w trudnych sytuacjach, zdolności adaptacyjne, kompensacja wzrostu, a przy tym wytrwałość[1], łagodność[1], pojętność i dobre chody przyczyniły się do tego, że zaczęto ich wszechstronnie używać. Konik polski służył ludziom jako dobry koń roboczy w niedużych gospodarstwach rolnych i sadowniczych. Jako wytrwały niezawodny koń często używany był w transporcie.
Te cechy koników polskich i różnorodność ich użytkowania przyczyniły się do ukształtowania małego konia, który przez okrągły rok nie wymagał chowu stajennego. Również wojsko zainteresowało się tym koniem. Zaczęto wykorzystywać go jako wierzchowca w jeździectwie rekreacyjnym, hipoterapii i ze względu na potulny i łagodny charakter, w pracy z dziećmi[1]. Używa się go też jako konia pociągowego do lżejszych prac polowych oraz transportowych[1]. Na początku lat 80. XX wieku konik polski znalazł jeszcze jedno zastosowanie, a mianowicie wykorzystanie go do pielęgnacji krajobrazu[14].
Współcześnie koniki polskie użytkuje się przede wszystkim:
jako konie wierzchowe, zwłaszcza w rekreacji – w rajdach i wycieczkach konnych,
w hipoterapii – ze względu na charakter i pokrój,
w lekkich zaprzęgach,
w hodowli, jako rezerwa genetyczna,
w pielęgnacji krajobrazu poprzez wypasanie[15].
Hodowla
Rasa konik polski wykazuje bardzo duże podobieństwo do wymarłego dzikiego konia tarpana, lecz nie jest genetycznie tą samą rasą (chociaż poza Polską koniki polskie bywają określane mianem tarpan)[16].
W miejscowości Szklarnia koło Biłgoraja od 1986 funkcjonuje ostoja konika biłgorajskiego, zajmująca się hodowlą zachowawczą tej rasy[17]. Hodowlą zachowawczą zajmuje się też gospodarstwo rolne w Kobylnikach koło Poznania, gdzie znajduje się ponad 100 sztuk koników[18].
Głównymi ośrodkami hodowlanymi są:
w warunkach rezerwatowych: Popielno[2], Roztoczański Park Narodowy[2], Biebrzański Park Narodowy, Stacja Doświadczalna w Stobnicy prowadzona przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu[13];
w warunkach stajennych: Popielno[2], Stadnina Koni Racot[2] Stado Ogierów Sieraków[2], Stadnina Koni Dobrzyniewo[2]; Państwowa Stadnina Koni w Jeżewicach[1][4].
W październiku 2007 roku rozpoczęto program introdukcji konika polskiego w Bieszczadach. Konie umieszczono w zagrodzie adaptacyjnej na terenie dawnej wsi Radziejowa. Program przewidywał wypuszczenie koni na wolność po kilkuletnim okresie adaptacyjnym, służącym ukształtowaniu się tabunów i wytworzenia naturalnych stosunków stadnych w ich obrębie. Dzikie konie mają wypełniać niszę ekologiczną, jaką stanowią łąki, pastwiska oraz tereny leśne po wysiedlonych wioskach. Ich obecność ma zapobiegać zarastaniu gruntów rolnych roślinami krzewiastymi i drzewami[19].
Logo Roztoczańskiego Parku Narodowego
Symbol
Konik polski jest symbolem utworzonego w 1974 Roztoczańskiego Parku Narodowego (jego stylizowana sylwetka znajduje się w logo parku)[20].
Upamiętnienie
6 marca 1989 roku Poczta Polska wyemitowała serię znaczków „Konie”. Była to seria sześciu znaczków. Najdroższy znaczek tej serii o numerze 3047 i wartości 70 PLZ przedstawiał konika polskiego. Nakład znaczka wyniósł półtora miliona sztuk, a projektantem był Henryk Chyliński[21]. 24 lutego 2014 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety z serii „Zwierzęta świata” – konik polski o nominałach 20 zł i 2 zł[22].
®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
