 Dziki osioł azjatycki
Kułan azjatycki[20], kułan[21], dżigitaj[21], onager[22], osioł azjatycki (Equus hemionus) – gatunek ssaka kopytnego z rodziny koniowatych (Equuidae), występujący w Azji; według IUCN jest gatunkiem bliskim zagrożenia wyginięciem.
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) 200–250 cm, długość ogona 30–49 cm, wysokość w kłębie 126–130 cm; masa ciała 200–260 kg[32]. Samce są nieco większe niż samice[32]. U kułanów azjatyckich futro latem jest koloru czerwonawobrązowego, które w zależności od podgatunku zimą staje się bladobrązowe, piaskowe lub nawet szare. Boki ciała i brzuch są białe, a niektóre podgatunki mają ciemnobrązowy pasek biegnący wzdłuż grzbietu[32]. Grzywa jest czarna, wyprostowana i składa się z krótkich, szczeciniastych włosów. Ogon jest krótki, z kępką długich włosów na końcu[32]. Nogi są krótkie i cienkie w porównaniu z innymi gatunkami koniowatych. Kopyta są szersze i bardziej zaokrąglone niż kopyta osła nubijskiego (E. africanus) i są najbardziej podobne do końskich ze wszystkich osłów[32]. Podgatunki różnią się między sobą morfologią czaszki. Formy z Zabajkalu i Mongolii mają węższe grzebienie nadoczodołowe niż formy z Iranu i Indii[32].
Ekologia
Tryb życia
Kułany azjatyckie zamieszkują suche siedliska z ograniczonymi opadami[32]. Wiele z podgatunków żyje na płaskich półpustyniach z wyjątkowo gorącymi dniami i chłodnymi nocami[32]. Główna aktywność przypada o świcie i zmierzchu, kiedy temperatury są niższe[32]. Chociaż większość wody pozyskują z pożywienia, prawie zawsze można je zobaczyć w promieniu 30 km od źródeł wody[32]. W szczególności samice w okresie laktacji muszą często pić; przynajmniej raz dziennie[32].
Zakres i zachowanie społeczne kułanów azjatyckich są bardzo zmienne. Wiele populacji wykazuje ruchy sezonowe[32]. W Izraelu samce kułanów azjatyckich wracają każdej wiosny do obszarów, na których odbywa się rozród, na kilka tygodni przed samicami, zazwyczaj po to, by zająć terytoria zajmowane przez nich w poprzednim roku[32]. Terytoria dominujących samców są na ogół rozmieszczone wokół punktów wodnych[32]. Samce niezdolne do obrony terytoriów tworzą grupy kawalerskie składające się wyłącznie z samców lub pozostają na zimowych pastwiskach[32]. Samice łączą się w grupy na terenach rozrodczych, ale takie grupy są płynne[32]. W populacjach, w których występuje wiele terytorialnych samców, niektóre samice często przemieszczają się między terytoriami, co sugeruje, że część z nich przemieszcza się w poszukiwaniu okazji do odbycia godów, a także w poszukiwaniu kluczowych dla nich zasobów; inne samice, zwłaszcza te z młodymi źrebiętami, pozostają na terytorium jednego samca[32]. Niektóre podgatunki, takie jak kułan indyjski z Indii, wykazują te same typy zachowań społecznych, co kułany perskie z Izraela, ale przedstawiciele obu płci pozostają na jednym obszarze przez cały rok[32]. Inne podgatunki, takie jak kułan turkmeński z Gobi, wykazują zachowania społeczne bardziej podobne do tych występujących u konia, w których samice i ich potomstwo żyją w zamkniętych grupach i przemieszczają do i od zbiorników wodnych z jednym samcem[32]. Samce z populacji gobijskiej aktywnie gromadzą samice, jeśli te odejdą zbyt daleko, czego nie obserwuje się u kułanów indyjskich z Małego Rannu[32]. Samce kułanów turkmeńskich z Gobi bronią również samic i ich młodych przed drapieżnikami, co sugeruje, że pewne międzygatunkowe różnice w organizacji społecznej są związane z zagrożeniem ze strony drapieżników[32]. Kułan azjatycki może osiągnąć prędkość do 70 km/h[32].
Pożywienie
Gdy trawy jest pod dostatkiem, kułany azjatyckie żywią się głównie trawą[32]. W porze suchej lub w najbardziej suchych siedliskach przestawią się na zgryzanie, a nawet zjadanie zdrewniałych części roślin[32]. Żywią się również strąkami nasiennymi i używają swoich kopyt do rozbijania zdrewniałego materiału, aby dotrzeć do soczystych roślin zielonych[32]. W Mongolii kułany zimą często żywią się śniegiem jako zamiennikiem wody pitnej i znane są z kopania dołów o głębokości 60 cm, aby dotrzeć do wody latem[32].
Rozród
Ciąża u kułanów azjatyckich trwa jedenaście miesięcy, a rozród jest wysoce sezonowy[32]. Szczyt urodzeń przypada na kwiecień i wrzesień, w zależności od podgatunku i miejsca występowania[32]. W obrębie jednej populacji narodziny następują w ciągu 2-3 miesięcy[32]. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku trzech lat i rodzą tylko jedno źrebię naraz[32]. Źrebięta na ogół pozostają z matkami przez dwa lata[32].
Interakcje z innymi gatunkami
Szczątki kułana sprzed 11 tys. lat zostały odnalezione w Göbekli Tepe – megalitycznym sanktuarium z wczesnego neolitu w południowo-wschodniej Turcji, niedaleko granicy z Syrią. W starożytnej Syrii w wyniku krzyżowania osła domowego z samcem kułana hodowano rumaki – kunga, które były bezpłodne. Sumerowie wykorzystywali hybrydy, łącząc cechy dwojga rodziców, by uzyskać potomstwo silniejsze i szybsze niż osły (i znacznie szybsze niż konie), ale bardziej kontrolowane niż kułany. Małe wierzchowce wykorzystywano w bitwie, przy czterokołowych wozach bojowych, co przedstawia mozaika Sztandaru z Ur sprzed 4500 lat[33].
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
