Powstawanie gór
Góry – są to wypiętrzone fragmenty skorupy ziemskiej, powstałe na skutek ruchów górotwórczych. Góry osiągają wysokość względną wyższą niż 300 m.
Ruchy górotwórcze
Rodzaje gór
Epoki górotwórcze
Zestawienie najwyższych szczytów w Polsce:
Korona Ziemi
Biorąc pod uwagę wysokość bezwzględną, możemy wyróżnić trzy kategorie gór:
wysokie – wysokość bezwzględna powyżej 1500 m n.p.m (np. Tatry, Alpy);
średnie – wysokość bezwzględna do 1500 m n.p.m (np. Beskidy, Sudety);
niskie – wysokość bezwzględna do 600 m n.p.m (np. Góry Świętokrzyskie).
Ruchy górotwórcze
Pojęcie to oznacza procesy fałdujące oraz tworzące góry. Obecnie występuje wiele teorii i założeń, mających na celu wyjaśnienie przebiegu procesów górotwórczych. Najbardziej popularną teorią jest koncepcja oparta na istnieniu zagłębień w dnie oceanu, zwanych geosynklinami oraz ruchów płyt tektonicznych litosfery.
W litosferze zaobserwowano występowanie obszernych, wydłużonych zapadlin, zlokalizowanych zazwyczaj w oceanach. Są to tzw. geosynkliny. W większości przypadków występuje u nich mobilne dno, które jest wypełnione osadami. Na skutek przemieszczania się dna oceanicznego, płyty zostają poddane bocznym naciskom, przez co dokonuje się ich fałdowanie. Pod wpływem oddziaływania izostazji na wypiętrzony fragment zgrubiałej litosfery zostaje utworzony łańcuch górski.
Powierzchnia Ziemi jest zbudowana z olbrzymich płyt tektonicznych tworzących litosferę. Płyty te na skutek ruchów ulegają zderzeniom oraz odsuwają się od siebie. W momencie zderzenia się dwóch płyt tektonicznych zostaje wytworzona olbrzymia siła, która znajduje ujście w postaci erupcji wulkanów, trzęsień ziemi oraz powstawania łańcuchów górskich.
Hipotezy płyt tektonicznych oraz występowania geosynklin umożliwiają zrozumienie powstawania gór na dwa sposoby. Pierwszy z nich może polegać na fałdowaniu i nakładaniu się na siebie osadów znajdujących się na dnie oceanu, następujący w wyniku zmniejszania się szczelin pomiędzy nimi. Proces ten może być efektem przesuwania się dwóch płyt kontynentalnych względem siebie, które w efekcie doprowadza do sfałdowania osadów zgromadzonych w geosynklinach. W ten sposób powstaje tzw. orogen kolizyjny, do którego zaliczamy łańcuch gór od Alp po Himalaje (tzw. Wielki System Alpidów), który powstał pomiędzy płytami kontynentalnymi Afryki, Eurazji i Dekanu. W wyniku przesunięcia Półwyspu Dekan doszło do zderzenia z płytą kontynentalną Azji. Na skutek sfałdowania osadów zalegających na dnie morza pomiędzy dwiema wyżej wymienionymi płytami doszło do wykształcenia olbrzymiego łańcucha Himalajów. Za pośrednictwem bardzo podobnego procesu powstały Karpaty oraz Alpy. W ich uformowaniu wzięły udział inne płyty kontynentalne- afrykańska i euroazjatycka.
Innym sposobem wyjaśnienia procesów górotwórczych jest hipoteza związana z tzw. podsuwaniem się płyty oceanicznej pod płytę kontynentalną. W przebiegu tego procesu mamy do czynienia z orogenem kordylierowym, polegającym na ciągłym zdrapywaniu się płyty oceanicznej w trakcie podsuwania się jej pod płytę kontynentalną. Na skutek tego dochodzi do wypiętrzenia sfałdowanych osadów i połączenia ich z płytą kontynentalną. W ten sposób powstały np. Koldiriery lub Andy.
Rodzaje gór
Wyróżniamy 3 typy gór z uwzględnieniem ich budowy tektonicznej oraz sposobu wypiętrzenia się:
Góry fałdowe – powstają w trakcie kolizji płyt litosfery. Procesy przyczyniające się do uformowania gór fałdowych zwane są ruchami górotwórczymi lub też orogenicznymi. Tego rodzaju góry powstają na skutek spiętrzenia masywu skalnego w postaci płaszczowin lub fałdów. W trakcie nasuwania płaszczowina dodatkowo zostaje poddana procesowi fałdowania. Fałdy, z których zostały stworzone góry fałdowe, występują w wielu rodzajach, różnice pomiędzy nimi występują w zakresie kształtu oraz konfiguracji tworzących je warstw skalnych. Do gór fałdowych zaliczamy: Karpaty, Pireneje, Andy, Alpy, Himalaje, Kordyliery oraz Atlas.
Góry zrębowe – źródłem ich powstania są naprężenia w litosferze, których przyczyną są siły tektoniczne, wywołane zderzeniami płyt skorupy ziemskiej. W ich wyniku dochodzi do przemieszczania się i pękania mas skalnych wzdłuż uskoków. Wspomniane ruchy płyt oraz siły sejsmiczne posiadają zdolność do przemieszczania mas skalnych wzdłuż linii spękań na ogromne odległości (nawet setki km) na płaszczyźnie poziomej. Przesuwanie ich jest także możliwe w płaszczyźnie pionowej, jednak już na znacznie mniejsza odległość (do kilku km). Proces ten rozłożony jest w czasie i trwa miliony lat. Do grupy gór zrębowych zaliczane są Góry Smoczne, Tien-Szan, Sudety, Wogezy, Harz.
Góry wulkaniczne – powstają na skutek erupcji wulkanicznych. Tego rodzaju góry zbudowane są z lawy, popiołów wulkanicznych, skał wulkanicznych, skał dejekcyjnych. Zazwyczaj góry wulkaniczne przypominają kształtem stożek. W niektórych przypadkach na skutek bardzo silnej erupcji wulkanu góra ulega fragmentarycznemu zniszczeniu. W jego wyniku powstaje znacznych rozmiarów zagłębienie nazywane kalderą. Przykładami takich gór są: góry Islandii, niektóre góry Kamczatki oraz góry występujące na wyspach oceanicznych.
Epoki górotwórcze
W całej historii Ziemi miało miejsce klika okresów nasilonych zabiegów górotwórczych, a zaliczane do nich orogenezy to:
Orogeneza saamijska i karelska – miały miejsce ok. 2000 mln lat temu i są zaliczane do najstarszych procesów górotwórczych. Masywy górskie, które powstały podczas ich trwania to: Góry Zatoki Hudsona, wschodniej Finlandii oraz Półwyspu Kolskiego.
Orogeneza bajkalska – to ruchy górotwórcze trwające na styku er proterozoicznej i paleozoicznej. W skutek ich działania utworzone zostały góry azjatyckie: Stanowe, Bajkalskie, Sajan Wschodni.
Orogeneza kaledońska – ruchy te rozpoczęły się ok. 435 mln lat temu w okresie końca prekambru i trwały aż do wczesnego dewonu (345 mln lat temu) Na skutek fałdowania kaledońskiego zostały utworzone góry nazwane kaledonidami. Podczas tego procesu powstały góry w Europie np.: Góry Kaledońskie, Skandynawskie, Wielkiej Brytanii, w Azji zaś uformowane zostały: Góry Jabłonowe oraz południowo- wschodnie Appalachy. W Polsce przykładem działania orogenezy kaledońskiej są Góry Świętokrzyskie.
Oogeneza hercyńska – trwała w okresie 345-230 mln lat temu. W jej trakcie miało miejsce kilka faz górotwórczych, odbywających się na różnych kontynentach w różnym czasie. Na skutek orogenezy hercyńskiej zostały utworzone łańcuchy górskie hercynidów. W tym okresie w Polsce powstały m.in. Przedgórze Sudeckie, a w Europie Ardeny, Ural, Schwarzwald, Harz, Wogezy, Masyw Centralny, Masyw Czeski.
Orogeneza alpejska – rozpoczęła się w górnej kredzie ok. 230 mln lat temu i trwa aż do dnia dzisiejszego. Obszary. na których występują fałdowania alpejskie nadal wykazują silną aktywność tektoniczną, dowodem na co są liczne i silne trzęsienia ziemi. W trakcie występowania fałdowań alpejskich powstały m.in.: Karpaty, Sudety, Kaukaz, Alpy, Taurus, Apeniny, Atlas, Himalaje, Kordyliery czy Andy.
Zestawienie najwyższych szczytów w Polsce:
Rysy (Tatry) - 2499 m n.p.m.
Babia Góra (Beskid Żywiecki) - 1725 m n.p.m.
Śnieżka (Karkonosze) - 1602 m n.p.m.
Śnieżnik (Masyw Śnieżnika) - 1425 m n.p.m.
Tarnica (Bieszczady) - 1346 m n.p.m.
Korona Ziemi
Do tzw. Korony Ziemi zaliczamy siedem najwyższych szczytów poszczególnych kontynentów, a należą do nich:
Kilimandżaro - 5.895 m n.p.m. (Afryka)
Masyw Vinsona - 4.892 m n.p.m. (Antarktyda)
Góra Kościuszki - 2.228 m n.p.m. (Australia) lub Piramida Carstensz- 4.884 m n.p.m. (Oceania)
Mont Everest - 8.848 m n.p.m. (Azja)
Elbrus - 5.642 m n.p.m. lub Mont Blanc- 4.810 m n.p.m. (Europa)
McKinley - 6.194 m n.p.m. (Ameryka Północna)
Aconcagua - 6.962 m n.p.m. (Ameryka Południowa)
W nawiązaniu do nazwy powinno być ujętych tylko siedem szczytów. Jednak na skutek nieporozumienia geografów ze wspinaczami, które szczyty są najwyższe w Europie oraz Australii i Oceanii, do Korony Ziemi zalicza się ich aż dziewięć.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Ziemia - Nasza Planeta
