Błękitna planeta Ziemia
Dlaczego Ziemię nazywa się „Błękitną planetą”? Bo z kosmosu widać głównie wody mórz i oceanów. Ponad 70% powierzchni kuli ziemskiej pokrywa woda. Jak ważna jest woda dla Ziemi i dla jej mieszkańców?
Już wiesz
• że w przyrodzie ma miejsce obieg wody między atmosferą, lądem, wodami powierzchniowymi i podziemnymi;
• że życie powstało w wodzie;
• jakie rozróżniamy rodzaje wód powierzchniowych.
1. Oceany kuli ziemskiej
Wydaje się, że rzeki i jeziora zawierają dużo wody, ale to niewielka część tego, co znajdziemy w oceanach. Zaledwie 3,5% wody na Ziemi to woda słodka (lodowce, wody powierzchniowe i podziemne na lądach). Reszta to słone wody mórz i oceanów. Wszystkie oceany łączą się ze sobą, stanowiąc ogromną połać wody nazywaną oceanem światowym albo wszechoceanem.
Oceanem nazywamy rozległy obszar pokryty słoną wodą, częściowo odgraniczony od innych wód. Granice między oceanami biegną wzdłuż kontynentów, archipelagów lub są umowne (np. biegną w miejscach, gdzie występują znaczne różnice w temperaturze i zasoleniu wody). Obecnie wszechocean dzielimy na 4 oceany.
• Ocean Spokojny, zwany także Pacyfikiem, jest największy – jego powierzchnia stanowi niemal połowę wszystkich słonych wód kuli ziemskiej. Oblewa wschodnie wybrzeża Azji i Australii, zachodnie brzegi obu Ameryk, a od południa ogranicza go Antarktyda.
• Ocean Atlantycki leży między zachodnimi brzegami Europy i Afryki oraz wschodnimi wybrzeżami obu Ameryk.
• Ocean Indyjski jest położony między wschodnią Afryką, południową Azją i zachodnią Australią oraz Antarktydą.
• Ocean Arktyczny leży wokół bieguna północnego, a mieści się między północnymi brzegami Azji, Europy i Ameryki Północnej.
Ma silnie rozwiniętą linię brzegową z licznymi zatokami.
Część uczonych wyróżnia jeszcze piąty ocean – Ocean Południowy (Antarktyczny). Ma on otaczać Antarktydę i sięgać równoleżnika 60°S. Wyróżnia się go ze względu na temperaturę wody – niższą niż sąsiadujących oceanów. Różnica ta jest wynikiem silnych prądów morskich, które zapobiegają mieszaniu się wód ciepłych i zimnych.
2. Morza
Niektóre fragmenty oceanów różnią się pod względem właściwości fizycznych, chemicznych lub biologicznych od sąsiadujących z nimi wód. Obszary te nazywamy morzami. Są one przynajmniej częściowo odgrodzone brzegami kontynentów, archipelagami wysp, półwyspami albo podwodnymi wzniesieniami dna. Fragment morza otoczony lądem z trzech stron nazywany jest zatoką.
Polska ma dostęp do jednego morza – Morza Bałtyckiego, który jest częścią Oceanu Atlantyckiego. Morze to jest ze wszystkich stron otoczone lądem i tylko poprzez kilka cieśnin łączy się z Morzem Północnym. Bałtyk jest płytszy od większości innych mórz i znacznie mniej zasolony.
Ciekawostka
Niektóre duże i słone jeziora nazywane są morzami ze względu na swoje rozmiary. Nie mają bezpośredniego kontaktu z wszechoceanem – dlatego faktycznie są jeziorami. Przykładami takich jezior są Morze Kaspijskie oraz Morze Martwe.
Ważne!
Granica morska ma ogromne znaczenie dla gospodarki nadmorskiego kraju. Sąsiedztwo morza umożliwia korzystanie z transportu morskiego, pozwala na połowy ryb i innych organizmów wodnych oraz daje prawo do wydobywania bogactw mineralnych leżących pod jego dnem.
3. Pływy
Woda wszechoceanu jest w ciągłym ruchu. Pływy to regularne i naprzemiennie występujące wznoszenie (przypływ) i opadanie (odpływ) poziomu wody w morzach i oceanach. Pływy powstają głównie wskutek sił przyciągania Księżyca. W efekcie na obszarach morza leżących w danej chwili bliżej Księżyca oraz po przeciwnej stronie kuli ziemskiej woda się wznosi, czyli następuje przypływ, a w pozostałych częściach opada, czyli obserwowany jest odpływ. Obrót Ziemi dookoła własnej osi powoduje, że zjawiska przypływów i odpływów powtarzają się naprzemiennie co mniej więcej 12,5 godziny. Można więc wyliczyć czas przypływu i odpływu w danym miejscu, co jest bardzo ważne na przykład w miastach portowych.
Ciekawostka
W wyniku podwodnych trzęsień dna oceanicznego, wybuchu podwodnych wulkanów, osunięć dna lub upadku wielkich meteorytów na powierzchni oceanu może powstać fala nazywana tsunami. Z daleka od lądu jest niemal niewidoczna, jednak przy brzegu wysokość takiej fali może osiągnąć kilka lub nawet kilkanaście metrów i spowodować ogromne zniszczenia.
Ciekawostka
Różnica między poziomem morza w trakcie odpływu i przypływu w niektórych miejscach świata osiąga nawet kilkanaście metrów. Nie możemy jednak takiego zjawiska obserwować na Bałtyku, gdzie wielkość pływów waha się od zaledwie jednego do kilku centymetrów.
Podsumowanie
• Większość powierzchni kuli ziemskiej pokrywa wszechocean.
• Obecnie wyróżnia się 4 oceany: Ocean Spokojny, Ocean Atlantycki, Ocean Indyjski i Ocean Arktyczny.
• Niektóre fragmenty oceanów, oddzielone na przykład cieśninami, wyspami, nazywamy morzami.
• Poziom wody w morzach i oceanach ulega cyklicznym zmianom nazywanym pływami.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Ziemia - Nasza Planeta
