 Popularni aktorzy
Paul Leonard Newman[1][2] (ur. 26 stycznia 1925 w Shaker Heights, zm. 26 września 2008 w Westport[3]) – amerykański aktor filmowy i teatralny, reżyser, producent, a także kierowca wyścigowy, przedsiębiorca, filantrop i działacz społeczny.
Laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Kolor pieniędzy (1987)[4] w reż. Martina Scorsese. Rok wcześniej (1986) otrzymał honorowego Oscara za całokształt twórczości. Ponadto był 8 razy nominowany do tej nagrody – za pierwszoplanowe role w filmach: Kotka na gorącym blaszanym dachu (1958), Bilardzista (1961), Hud, syn farmera (1963), Nieugięty Luke (1967), Bez złych intencji (1981), Werdykt (1982), Naiwniak (1994) i raz za drugoplanową rolę w filmie Droga do zatracenia (2002)[5].
Czterokrotny mistrz USA w wyścigach samochodowych, w 1979 na drugim miejscu w wyścigu Le Mans[6].
Życiorys
Paul Newman jako żołnierz (1944)
Wczesne lata
Urodził się w Shaker Heights w Ohio, na przedmieściach Cleveland. Był najmłodszym dzieckiem Theresy (z domu Terézia Fecková; zm. 1982) i Arthura Sigmunda Newmana (zm. 1950), właściciela sklepu ze sprzętem sportowym. Jego matka pochodziła ze Słowacji z miejscowości Ptičie, a ojciec był potomkiem żydowskich emigrantów z Węgier i Polski[7][8].
W Shaker Heights High School brał udział w przedstawieniach teatralnych, wyróżniał się także w drużynach piłki nożnej i koszykówki oraz wśród pływaków[9]. Otrzymał stypendium sportowe i podjął naukę w Kenyon College[10] w Gambier w Ohio na kierunku ekonomia.
W latach 1943–1945 (podczas II wojny światowej) służył jako strzelec-radiotelegrafista w US Naval Air Corps[11]. Miał zostać pilotem, ale nie ukończył szkolenia ze względu na daltonizm.
Kariera
W latach 1951-1952 uczęszczał do Yale Drama School w New Haven[11], pracując jednocześnie w nowojorskiej telewizji i ucząc się w Actors Studio. Przyciągnął uwagę krytyków debiutem na Broadwayu w przedstawieniu Picnic (1953)[12]. Na początku kariery był często mylony ze szczupłym wówczas Marlonem Brando[13]. Newman twierdził, że w co najmniej 500 notesach z autografami wpisał: „Z najlepszymi życzeniami od Marlona Brando”.
Po raz pierwszy pojawił się na dużym ekranie w filmie Srebrny kielich (1954), epizodzie biblijnym. Był tak zażenowany swoim ekranowym debiutem w tym historycznym fresku, że na łamach „Variety” zamieścił ogłoszenie, w którym przepraszał za swój występ. Jednak pozytywne recenzje otrzymał dopiero za rolę boksera Rocky’ego Graziano w obrazie Między linami ringu.
W latach 70. (na długo przed Tajemnicą Brokeback Mountain) był sprawcą medialnej burzy, kiedy wyraził chęć zagrania głównej roli w adaptacji bestsellerowej powieści The Front Runner, opowiadającej o homoseksualnej miłości między trenerem drużyny a zawodnikiem. Film nigdy nie powstał.
Jego wielkim hobby były wyścigi samochodowe. Zainteresował się nimi po występie w filmie z 1969 – Zwycięstwo. Swój pierwszy profesjonalny wyścig zaliczył w 1972 i do końca życia nie wydał oficjalnego komunikatu o zakończeniu kariery sportowej. W 1979 ukończył 24-godzinny wyścig LeMans na drugiej pozycji. W 1995 uzyskał trzecie miejsce w klasyfikacji generalnej, a pierwsze w swojej klasie w 24-godzinnym wyścigu w Daytonie[14]. Był też współwłaścicielem zespołu wyścigowego Newman/Haas Racing.
Kiedy wybuchła afera Watergate, okazało się, że Newman figurował na słynnej liście wrogów Nixona (Richard Nixon's Enemies List).
Dwukrotnie zagrał role, w których miał pierwotnie wystąpić James Dean (nie doszło do tego z powodu przedwczesnej śmierci Deana). Były to główne role w filmach: Między linami ringu (1956) i Gwiazda szczęścia Billy Kida (1958).
Na Uniwersytecie w Princeton studenci obchodzą 24 kwietnia tzw. „Dzień Newmana”. W dniu tym do tradycji należy wypicie 24 piw w ciągu 24 godzin. Nie jest to oficjalne święto uczelni, a sam aktor deklarował, że czułby się lepiej, gdyby tej tradycji nie kontynuowano.
W 1982 stworzył wraz z przyjacielem, Aronem Edwardem Hotchnerem, firmę-markę – Newman's Own, produkującą żywność. Całość uzyskanych dochodów zasila Newman's Own Fundation, będącą fundacją charytatywną. Od początku istnienia przedsiębiorstwa i fundacji wartość pomocy przeznaczonej na cele charytatywne przekroczyła 300 milionów dolarów[15].
W czerwcu 2008 media doniosły, że aktor, były nałogowy palacz, ma raka płuc[16]. Choroba nowotworowa doprowadziła do śmierci aktora. Newman zmarł 26 września 2008 – w wieku 83 lat – w swoim domu w Westport w stanie Connecticut.
Życie prywatne
W 1949 ożenił się z Jackie Witte, z którą miał troje dzieci: jedynego syna Scotta (ur. 1950, zm. 1978 wskutek przedawkowania narkotyków)[17], Susan (ur. 1953, obecnie: Kendall-Newman) i Stephanie. Z Jackie Witte rozwiódł się w 1958 i poślubił Joanne Woodward. Para doczekała się trzech córek: Elinory „Nell” Teresy (ur. 1959), Melissy (ur. 1961) i Claire (ur. 1965).
Filmografia
Jako aktor
Paul Newman (1954)
Joanne Woodward i Paul Newman (1958)
Paul Newman (1966)
Paul Newman (2007)
1954: Srebrny kielich (The Silver Chalice) – Basil
1956: Między linami ringu (Somebody Up There Likes Me) – Rocky Graziano
1957: Historia Heleny Morgan (The Helen Morgan Story) – Larry Maddux
1957: Zanim dopłyną (Until They Sail) – kpt. Jack Harding
1958: Awantura w Putman's Landing (Rally 'Round the Flag, Boys!) – Harry Bannerman
1958: Gwiazda szczęścia Billy Kida (The Left Handed Gun) – William „Billy the Kid” Bonney
1958: Długie, gorące lato (The Long, Hot Summer) – Ben Quick
1958: Kotka na gorącym blaszanym dachu (Cat on a Hot Tin Roof) – Brick Pollitt
1959: Młody Filadelfijczyk (The Young Philadelphians) – Tony Lawrence
1960: Widok z tarasu (From the Terrace) – Alfred Eaton
1960: Exodus (Exodus) – Ari Ben Canaan
1961: Paryski blues (Paris Blues) – Ram Bowen
1961: Bilardzista (The Hustler) – Eddie Felson
1962: Słodki ptak młodości (Sweet Bird of Youth) – Chance Wayne
1962: Przygody młodego człowieka (Hemingway's Adventures of a Young Man) – Ad Francis
1963: Nagroda (The Prize) – Andrew Craig
1963: Hud, syn farmera (Hud) – Hud Bannon
1963: Nowy rodzaj miłości (A New Kind of Love) – Steve Sherman
1964: Prawda przeciw prawdzie (The Outrage) – Juan Carrasco
1964: Pięciu mężów pani Lizy (What a Way to Go!) – Larry Flint
1965: Lady L – Armand Denis
1966: Ruchomy cel (Harper) – Lew Harper
1966: Rozdarta kurtyna (Torn Curtain) – prof. Michael Armstrong
1967: Nieugięty Luke (Cool Hand Luke) – Luke Jackson
1967: Hombre – John Russell
1968: Tajna wojna Harry’ego Frigga (The Secret War of Harry Frigg) – szer. Harry Frigg
1969: Butch Cassidy i Sundance Kid (Butch Cassidy and the Sundance Kid) – Butch Cassidy (Robert LeRoy Parker)
1969: Zwycięstwo (Winning) – Frank Capua
1970: WUSA – Rheinhardt
1971: Rodzina Stamperów (Sometimes a Great Notion) – Hank Stamper
1972: Z własnej kieszeni (Pocket Money) – Jim Kane
1972: Sędzia z Teksasu (The Life and Times of Judge Roy Bean) – sędzia Roy Bean
1973: Człowiek Mackintosha (The Mackintosh Man) – Joseph Rearden
1973: Żądło (The Sting) – Henry Gondorff
1974: Płonący wieżowiec (The Towering Inferno) – Doug Roberts
1975: Zdradliwa toń (The Drowning Pool) – Lew Harper
1976: Nieme kino (Silent Movie) – on sam
1976: Buffalo Bill i Indianie (Buffalo Bill and the Indians) – Buffalo Bill (William F. Cody)
1977: Na lodzie (Slap Shot) – Reggie Dunlop
1979: Kwintet (Quintet) – Essex
1980: Gdy czas ucieka (When Time Ran Out...) – Hank Anderson
1981: Fort Apache, Bronx (Fort Apache, The Bronx) – Murphy
1981: Bez złych intencji (Absence of Malice) – Michael Gallagher
1982: Werdykt (The Verdict) – Frank Galvin
1984: Harry i syn (Harry & Son) – Harry Keach
1986: Kolor pieniędzy (The Color of Money) – Eddie Felson
1989: Blaze – gubernator Earl Long
1989: Projekt Manhattan (Fat Man and Little Boy) – gen. Leslie Groves
1990: Pan i pani Bridge (Mr. and Mrs. Bridge) – Walter Bridge
1994: Hudsucker Proxy (The Hudsucker Proxy) – Sidney J. Mussburger
1994: Naiwniak (Nobody's Fool) – Donald J. „Sully” Sullivan
1998: Półmrok (Twilight) – Harry Ross
1999: List w butelce (Message in a Bottle) – Dodge Blake
2000: Dla forsy (Where the Money Is) – Henry Manning
2002: Droga do zatracenia (Road to Perdition) – John Rooney
2003: Nasze miasto (Our Town) – inspicjent
2005: Empire Falls – Max Roby
2006: Auta (Cars) – Hudson (głos)
Jako reżyser
1968: Rachelo, Rachelo (Rachel, Rachel)
1971: Rodzina Stamperów (Sometimes a Great Notion)
1972: Bezbronne nagietki (The Effect of Gamma Rays on Man-in-the-Moon Marigolds)
1984: Harry i syn (Harry & Son)
1987: Szklana menażeria (The Glass Menagerie)
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
