 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
F
Fajksowa Czuba, Filipka Dolina, Furkaska, Furkot, Furkotna Dolina, Furkotne Stawy
Fajksowa Czuba,
Fajksowa Czuba, dawniej także Faiksowa, Fajksowa, Faixowa (niem. Faix-Koppe, słow. Faixova, węg. Faix-púp), 1488 m n.p.m.) – szczyt we wschodniej części grani głównej Tatr Bielskich na Słowacji. Jest pierwszym od wschodu wzniesieniem w Tatrach, którego wierzchołek sięga powyżej górną granicę lasu[3]. Od strony zachodniej Fajksowa Czuba jest oddzielona od Koziego Grzbietu i masywu Bujaczego Wierchu (Bujačí vrch, 1947 m) płytką Fajksową Przełęczą (1480 m). Od wschodu od niższego Kobylego Wierchu (Kobylí vrch, 1109 m) oddziela go lesista Kobyla Przełęcz (ok. 1090 m).
Od wierzchołka na północny wschód oddziela się od głównej grani zalesiona odnoga, kończąca się na północ od zabudowań Tatrzańskiej Kotliny w pobliżu Drogi Wolności. Pomiędzy odnogą tą a granią główną znajduje się niewielka dolina Drabina. Na północ od grani w rejonie Fajksowej Czuby odchodzi kilka mniejszych grzbietów, opadających do Suchej Doliny Bielskiej. Południowe stoki szczytu opadają do Doliny Huczawy. Wszystkie stoki Fajksowej Czuby mają deniwelację nieco ponad 600 m. Wszystkie są porośnięte lasem, ale znajdują się w nim liczne grupy skał. Największe to Skały Kaltsteina w Dolinie Huczawy.
Nazwa Fajksowej Czuby i sąsiedniej Fajksowej Przełęczy pochodzi od nazwiska Faix, występującego wśród Niemców spiskich.
Południowo-wschodnimi stokami szczytu prowadziła do 1978 roku czerwono znakowana Magistrala Tatrzańska, obecnie zamknięta na całym odcinku prowadzącym przez Tatry Bielskie, na terenie których utworzono rezerwat ścisły.
Przy Drodze Wolności, w najniższej części porośniętej lasem północno-wschodniej (dokładniej NEE) grzędy Fajksowej Czuby jest nieczynny kamieniołom. Na jego gładkich, płytowych ścianach poprowadzono wiele trudnych dróg wspinaczkowych o długości do 30 m. Jest to jedyne w całej wschodniej części Tatr Bielskich miejsce dopuszczone do uprawiania wspinaczki. Znajduje się na północno-zachodnim końcu zabudowań Tatrzańskiej Kotliny.
Filipka Dolina,
Dolina Filipka – jedna z najmniej znanych turystom dolin Tatr Polskich, wcinająca się w zbocza Gęsiej Szyi i schodząca w kierunku północnym w okolicach Zazadniej. Dolina ma dwa odgałęzienia:
- Żleb za Skałką, odchodzący w kierunku południowo-zachodnim, wcinający się pomiędzy Łężny Wierch (1246 m) a Filipczański Wierch (1206 m), podchodząc pod Niżnią Filipczańską Przełęcz (1199 m n.p.m.)
- Dolinę Złotą, która odgałęzia się od głównej części doliny Filipki w kierunku południowym, w miejscu, w którym Złoty Potok wpada do Filipczańskiego Potoku. Dolinę Złotą od głównej części doliny Filipki oddziela ramię Gęsiej Szyi zakończone Wiktorówkami.
Dolinę Filipkę otaczają Gęsia Szyja i należące do jej masywu szczyty: Suchy Wierch Waksmundzki, Ostry Wierch, Zadnia Kopa Sołtysia (najbardziej na południe wysunięta z Kop Sołtysich) i Filipczański Wierch.
Są to obszary o dużej wartości przyrodniczej. Na 80-metrowej wysokości Filipczańskiej Skałce rosną limby, a na dolomitowym urwisku Skałka w 1954 r. odkryto gniazdo bardzo rzadkiego drozda skalnego. W 1844 r. Ludwik Zejszner podziwiał tutaj wiekowe buki i jawory „o chorobliwym wyglądzie”. W świetlistych miejscach w lesie rośnie lilia złotogłów. Tereny doliny są także ostoją dzięcioła czarnego, myszołowa, jelenia, wędrują tędy niedźwiedzie. Na zboczach Filipczańskiego Wierchu znajdują się formy skałkowe oraz siedem niewielkich, nieudostępnionych turystom, jaskiń, min. Szczelina za Paśnikiem, Grota Filipczańska nad Mostkiem, Jaskinia Filipczańska Niżnia i Grota Filipczańska Wyżnia[1]. Górną część doliny Filipki obejmowała dawniej Hala Filipka wraz z położoną na wysokości ok. 1090 m n.p.m. Filipczańską Polaną. Od nazwy hali pochodzi nazwa doliny.
Furkaska,
Furkaska (słow. Veľká Furkaska, 1491 m n.p.m.) – rozczłonkowany, lesisty regiel w północnej grani Wołowca, wznoszący się nad dolinami: Chochołowską, Juraniową (Juráňova dolina) i Furkaską (Furkaska dolina) w Tatrach Zachodnich. Położony na granicy polsko-słowackiej wierzchołek opada ku zachodowi i południowemu zachodowi skałami wysokości 40 m, porośniętymi miejscami kosodrzewiną.
Szczyt Furkaski jest zwornikiem dla następujących grzbietów:
- na południe odchodzi lesista grań, w której znajduje się Przełęcz pod Furkaską (1417 m), czuba Parzątczaka (1486 m) oraz Juraniowa Przełęcz (sedlo Príslop, 1376 m), oddzielająca cały masyw od masywu Bobrowca (1665 m),
- na wschód grzbiet Pośrednie oddzielający Dolinę Krytą od Doliny Długiej,
- na północny wschód długi grzbiet zbiega do polany Molkówka; wznoszą się w nim kolejno: Zamczysko (Kendralov kostol, 1324 m), Koryciańska Czuba (1162 m), Mała Furkaska (Malá Furkaska, 1134 m) oraz Siwiańskie Turnie (1081 m); od grzbietu tego pomiędzy Furkaską a Koryciańską Czubą odchodzi na wschód boczne ramię z Tyrałową Czubą (1400 m) i Krytą Czubą (1246 m), oddziela ono Dolinę Krytą od Wielkich Korycisk,
- na północny zachód wyrasta ramię Juraniowego zakończone Czaplowym Wierchem (Čaplovka, 1103 m); od ramienia tego odchodzi na północ grzbiet, w którym wznosi się Turek (Turek, 1192 m). Ramię to oddziela Dolinę Juraniową (a właściwie jej odnogę – dolinę Jaworzynkę Juraniową) od dwóch dolin reglowych: doliny Czaplówki i Doliny Furkaskiej.
Nazwa dawna. W dokumencie z 1775 r. występuje Furkasowa Scala. W aktach granicznych z ok. 1790 r. symbol zachodniego krańca Tatr Polskich. Z orawskich zboczy Furkaski, z doliny Jaworzynki Juraniowej, wydobywano w XIX wieku rudę żelaza. Dawniej zbocza wschodnie były wypasane, należały do Hali Krytej i Hali Jaworzyna pod Furkaską. Na grzbiecie Pośrednie (od strony Doliny Długiej) znajdowała się polana Jaworzyna pod Furkaską.
W całym masywie Furkaski nie ma wyznaczonych żadnych szlaków turystycznych. Ciekawa flora. M.in. występują tak rzadkie w Polsce gatunki roślin, jak ostrożeń głowacz i jarząb nieszpułkowy.
Furkot,
Furkot (słow. Furkotský štít, węg. Furkota-csúcs, niem. Furkotaspitze) – szczyt o wysokości 2402 m n.p.m. (według wcześniejszych pomiarów 2404 lub 2405 m) w bocznej grani Tatr Wysokich, w tzw. głównej grani odnogi Krywania.
Jest to szczyt zwornikowy położony pomiędzy Hrubym Wierchem (Hrubý vrch) a Ostrą (Ostrá), od której oddziela go Furkotna Przełęcz (Furkotské sedlo). W kierunku południowo-wschodnim od Furkotu odchodzi boczna grań oddzielająca Dolinę Młynicką od Doliny Furkotnej, tzw. Grań Soliska (hrebeň Soliska), od której oddziela go Bystry Przechód (Bystré sedlo). Najbliższymi turniami w tej grani są Bystre Czuby. W grani łączącej Furkot z Hrubym Wierchem znajduje się płytka Furkotna Przehyba (Furkotská priehyba).
Zachodnia ściana Furkotu (ok. 150 m wysokości) opada w kierunku doliny Niewcyrki.
Pochodzenie nazwy Furkotu i sąsiednich obiektów, np. Doliny Furkotnej, nie jest znane. Według J. Mihalika ma ona genezę celtycką – przywołuje on Tacyta wspominającego o fakcie, że celtyccy niewolnicy pracujący przy rudach żelaza w Karpatach słowem „furka” określali szczyty o ostrych kształtach. Takie pochodzenie miałoby też zastosowanie do Furkaski w Tatrach Zachodnich. Według Ivana Bohuša bardziej prawdopodobne jest, że nazwy te mają źródło w określeniu „furkotać”, dotyczącym odgłosu wydającego przez potoki (w tym przypadku Furkotny Potok) na kamieniach. Tego typu nazwy dotyczą jednak jedynie dwóch punktów w Tatrach, podczas gdy woda płynie wszędzie w podobny sposób.
Na szczyt nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny, jedynie w pobliżu (przez Bystrą Ławkę) przebiega oznaczona kolorem żółtym trasa z Doliny Młynickiej do Furkotnej[5]. Drogi prowadzące na szczyt były znane od dawna koziarzom. Na szczycie prowadzono także, już przed 1880 r., pomiary kartograficzne. Pierwsze odnotowane wejście – Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Tadeusz Boy-Żeleński z polskimi przewodnikami około 1889–1893 r.; zimą – E. Baur, Alfred Martin, H. Schäfer 4 stycznia 1906 r.
Furkot jest łatwo dostępny z Bystrego Przechodu, dlatego często jest odwiedzany przez turystów. Panorama ze szczytu obejmuje większość ważnych szczytów tatrzańskich.
Furkotna Dolina,
Dolina Furkotna (słow. Furkotská dolina, niem. Furkotatal, węg. Furkota-völgy) – słowacka dolina położona na terenie Tatr Wysokich w pobliżu miejscowości Szczyrbskie Jezioro (Szczyrbskie Jezioro) i jednocześnie jeziora o takiej samej nazwie.
Topografia
Otwarta jest na południe, ma długość ok. 5,5 km, a powierzchnię 3,3 km². Graniczy z:
- od wschodu z Doliną Młynicką (Mlynická dolina), rozdziela je odchodząca od Furkotu Grań Soliska (Soliskový hrebeň) z kulminacjami Wielkie Solisko (Veľké Solisko, 2412 m n.p.m.), Pośrednie Solisko (Prostredné Solisko, 2400 m), Szczyrbskie Solisko (Štrbské Solisko, 2301 m), Skrajne Solisko (Predné Solisko, 2093 m),
- od północnego zachodu z doliną Niewcyrką (Nefcerská dolina), rozdziela je krótki odcinek głównej grani odnogi Krywania od Furkotu (Furkotský štít) do Ostrej (Ostrá),
- od zachodu z należącą do Doliny Ważeckiej (Važecká dolina) Doliną Suchą Ważecką (dolina Suchej vody), rozdziela je grań odchodząca od Ostrej przez Liptowskie Turnie, Ważecką Turnię (Ostrá veža, 2129 m), przełęcz Siodełko (Sedielkový priechod) po Siodełkową Kopę (Sedielková kopa, 2061 m), oraz z jej niższą częścią, zwaną Przedni Handel (Predný Handel), rozdziela je grzbiet opadający od Siodełkowej Kopy w kierunku południowo-wschodnim.
Geologia i rzeźba terenu
Rejon doliny zbudowany jest ze skał krystalicznych. W czasie ostatniego zlodowacenia dolinę przykrywał lodowiec, który na jej przedpole wyniósł ogromne ilości materiału morenowego. Dolina tworzy 3 wyraźne piętra oddzielone dwoma wysokimi ścianami. Dolna część doliny jest zalesiona, środkowa porośnięta kosodrzewiną. Dolina ma interesującą budowę geologiczną i bogatą, wysokogórską florę. Przewodnik węgierski z 1896 r. pisał o niej „Jest to jedna z najbardziej romantycznych dolin Tatr”.
Sieć wodna
Za pierwszą ścianą doliny znajdują się stawy:
- Niżni Wielki Furkotny Staw (Nižné Wahlenbergovo pleso) położony na wysokości ok. 2053 m, 2,0 ha i ok. 8,0 m głębokości,
- Soliskowy Stawek (Soliskové pliesko) położony na wysokości ok. 2080 m.
Za drugą ścianą położony jest na wysokości ok. 2167 m Wyżni Wielki Furkotny Staw (Vyšné Wahlenbergovo pleso), mający 5,2 ha powierzchni i ok. 21,0 m głębokości.
W środkowej części doliny, oddzielone od jej głównej części wysokim progiem skrywają się dwa mniejsze stawki: Niżni Mały Furkotny Stawek (Nižné Furkotské pliesko) oraz Wyżni Mały Furkotny Stawek (Vyšné Furkotské pliesko), leżące na wysokości ok. 1626 i 1698 m n.p.m. Poniżej wylotu doliny znajdują się jeszcze: Niżni i Wyżni Rakitowy Stawek (Nižné Rakytovské pliesko, Vyšné Rakytovské pliesko) oraz Niżni i Wyżni Smrekowicki Stawek (Nižné Smrekovické pliesko, Vyšné Smrekovické pliesko).
Dnem doliny płynie wypływający z Furkotnych Stawów Furkotny Potok (Furkotský potok), dopływ Białego Wagu (Biely Váh). Sama Dolina Furkotna jest najdalej na wschód wysuniętą doliną tatrzańską należącą do zlewiska Morza Czarnego.
Historia
Do doliny od dawna docierali mieszkańcy Ważca i Szczyrby. Z turystów jako pierwsi dotarli tu Emerich Kövi, Martin Róth i gajowy Peter 5 sierpnia 1879 r. Zimą pierwszymi osobami w Dolinie Furkotnej byli Gyula Hefty i Lajos Rokfalusy 25 marca 1913 r.
Przy wylocie doliny, nad lewym brzegiem Furkotnego Potoku, znajdowało się dawniej Schronisko Furkotne. Początkowo nazywane było Loneková chata (od nazwiska właścicieli) lub Furkotská chata. Na początku 1951 r. nazwano je imieniem Jána Rášo, słowackiego partyzanta (Chata kpt. Rášu). Schronisko spłonęło w lutym 1956 r.
Pochodzenie nazwy Doliny Furkotnej i górującego nad nią Furkotu nie jest znane[4]. Według J. Mihalika ma ona genezę celtycką – przywołuje on Tacyta wspominającego o fakcie, że celtyccy niewolnicy pracujący przy rudach żelaza w Karpatach słowem „furka” określali szczyty o ostrych kształtach. Takie pochodzenie miałoby też zastosowanie do Furkaski w Tatrach Zachodnich. Według Ivana Bohuša bardziej prawdopodobne jest, że nazwy te mają źródło w określeniu „furkotać”, dotyczącym odgłosu wydającego przez potoki (w tym przypadku Furkotny Potok) na kamieniach. Tego typu nazwy dotyczą jednak jedynie dwóch punktów w Tatrach, podczas gdy woda płynie wszędzie w podobny sposób.
Furkotne Stawy
Niżni Wielki Furkotny Staw (słow. Nižné Wahlenbergovo pleso, niem. Unterer Wahlenbergsee, węg. Alsó-Wahlenberg-tó[1]) – staw położony w Dolinie Furkotnej, w słowackiej części Tatr Wysokich. Znajduje się na wysokości 2053 m n.p.m., jego powierzchnia to 2,01 ha, głębokość ok. 8 m.
Ok. 100 m powyżej Niżniego Stawu znajduje się większy od niego Wyżni Wielki Furkotny Staw. Pomiędzy nimi położone są dwa małe stawki: Soliskowe Oko i Soliskowy Stawek, natomiast w dolnej części doliny usytuowane są dwa małe zbiorniki wodne o podobnych nazwach: Niżni oraz Wyżni Mały Furkotny Stawek.
Wyżni Wielki Furkotny Staw (słow. Vyšné Wahlenbergovo pleso, niem. Oberer Wahlenbergsee, węg. Felső-Wahlenberg-tó[1]) – staw położony w Dolinie Furkotnej, w słowackiej części Tatr Wysokich. Znajduje się na wysokości 2145 m n.p.m., jego powierzchnia to 5,18 ha, głębokość ok. 21 m. Woda w stawie jest bardzo przezroczysta (17,8 m). Jest to największy staw w Dolinie Furkotnej, zajmuje niemal całkowicie jej górne piętro. Jest też jednym z najwyżej położonych jezior tatrzańskich. Wyżej od niego znajduje się tylko Lodowy Stawek i okresowy Barani Stawek. Z powodu tak wysokiego położenia bardzo długo pokryty jest lodem. W 1911 wolny był od lodu tylko przez 10 dni, obecnie średnio przez 50 dni w roku.
Ok. 100 m poniżej Wyżniego Stawu znajduje się mniejszy od niego Niżni Wielki Furkotny Staw. Pomiędzy nimi położone są dwa małe stawki: Soliskowe Oko i Soliskowy Stawek, natomiast w dolnej części doliny usytuowane są dwa małe zbiorniki wodne o podobnych nazwach: Niżni oraz Wyżni Mały Furkotny Stawek.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
