 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
T
Tatrzańska Kotlina, Tatrzańska Łomnica, Teriańskie Stawy, Tetmajera Przełęcz, Tępa, Tomanowa Dolina, Tomanowa Liptowska Dolina, Tomanowa Przełęcz, Tomanowe Stawki, Tomanowy Wierch Polski, Tomkowe Igły, Trzy Kopy, Trzydniowiański Wierch, Turnia nad Dziadem,
Tatrzańska Kotlina,
Tatrzańska Kotlina[2] (słow. Tatranská Kotlina, niem. Höhlenhain, Tatra-Höhlenhain, węg. Barlangliget) – miejscowość położona u wschodniego krańca Tatr Bielskich na Słowacji, w odległości 21 km od byłego przejścia granicznego z Polską na Łysej Polanie i 8,5 km od Tatrzańskiej Łomnicy, zamieszkana przez około 240 osób. Administracyjnie należy do miasta Wysokie Tatry.
Opis
Tatrzańska Kotlina znajduje się u południowo-wschodnich podnóży Kobylego Wierchu, na wysokości 760 m n.p.m. Przez miejscowość przebiega Droga Wolności. Miejscowość jest najbardziej wysuniętą na wschód osadą podtatrzańską i znajduje się w Kotlinach, oddzielających Tatry od Magury Spiskiej. Przepływa tu Bielski Potok (Bielá). Na północnych zboczach Kobylego Wierchu znajduje się udostępniona dla zwiedzających Jaskinia Bielska, stanowiąca częsty cel turystyczny. Tatrzańska Kotlina ma charakter uzdrowiskowy – znajdują się tu sanatoria, w których leczone są choroby dróg oddechowych.
Historia
Przed powstaniem uzdrowiska na miejscu w obrębie dzisiejszej Tatrzańskiej Kotliny znajdowały się leśniczówka, zakład kamieniarski Polaka, byłego powstańca styczniowego Władysława Kardolińskiego, młyn i niewielka osada, w której pracował późniejszy przewodnik Maciej Sieczka. Miejscowość została założona na przełomie 1882 i 1883 r. przez miasto Biała Spiska, w związku z udostępnieniem Jaskini Bielskiej. Uzdrowiskowego charakteru nabrała już przed I wojną światową, leczenie chorób płuc zostało zapoczątkowane w dwudziestoleciu międzywojennym. Infrastruktura turystyczna jest mniej rozwinięta niż w miejscowościach na południu Tatr Wysokich, jaskinia jest zwiedzana często przez wycieczki autokarowe.
Pierwsze osiedle w miejscu dzisiejszej miejscowości nazywane było Kotliną i znajdowało się w północnej części obszaru obecnych zabudowań, zwanej współcześnie Starą Kotliną (Stará Kotlina). Tatrzańska Kotlina była dawniej określana nazwami Jaskinie Bielskie (Belanské kúpele), rzadziej Bielany, Bielany Spiskie i Kotliny Bielskie. Nazwy pochodzą od pierwotnej nazwy oraz od miasta Białej Spiskiej.
Tatrzańska Łomnica,
Tatrzańska Łomnica[2] (dawniej także: Łomnica Tatrzańska[3]; słow. Tatranská Lomnica, niem. Tatralomnitz, węg. Tátralomnic) – miejscowość u podnóża Tatr Wysokich na Słowacji, część struktury administracyjnej miasta Wysokie Tatry. Jedna z większych podtatrzańskich osad, położona na wysokości 830–900 m n.p.m., u stóp Łomnicy (2632 m n.p.m.), około 6 km na wschód od Starego Smokowca. Jeden z ważniejszych ośrodków turystycznych po słowackiej stronie Tatr, słynący z dużej ilości hoteli, pensjonatów, kempingów oraz kolei linowych, wywożących turystów nad Łomnicki Staw (Skalnaté pleso, 1751 m n.p.m.) i samą Łomnicę.
Historia
Jako datę powstania osady przyjmuje się rok 1881[4]. Rozwój osady, od początku planowanej przez państwo węgierskie jako ośrodek turystyczny, datowany jest na 1892 rok. Rok później powstał tu hotel Łomnica – przez pewien czas będący największym tego typu obiektem w Tatrach, zaś w 1905 roku znacznych rozmiarów, stylowy Grandhotel, który w 1919 roku zmienił nazwę na Grandhotel Praha. W grudniu 1972 r. oddano do użytku pięciokondygnacyjny hotel Slovan z 91 pokojami (211 łóżek) i 447 miejscami w części gastronomicznej.
Istotny wzrost znaczenia turystycznego osada datuje w końcu lat 30. XX w., kiedy to ukończono budowę niezwykle nowoczesnej w tamtych czasach kolei linowej na Łomnicę ze stacją pośrednią nad Łomnickim Stawem. Odcinek końcowy kolejki pokonuje na jednym przęśle do szczytu różnicę wysokości 850 metrów, zaś wagonik kolejki znajduje się około 300 metrów nad ziemią. Od 2001 roku jej dolny odcinek jest nieczynny ze względu na nieopłacalność i konieczność remontu. Nie wiadomo, czy kiedykolwiek ruszy; być może w dolnym budynku stacyjnym, zaprojektowanym przez znanego słowackiego architekta Dušana Jurkoviča, powstanie muzeum.
19 listopada 2004 huragan dokonał niemal całkowitego zniszczenia lasów w rejonie Tatrzańskiej Łomnicy.
Informacje turystyczne
Kolejką z Tatrzańskiej Łomnicy można wjechać przez pośrednią stację Start do Łomnickiego Stawu. Stamtąd można się udać drugą kolejką na szczyt Łomnicy. Przez miasto prowadzi Droga Wolności z Łysej Polany i Zdziaru przez Łomnicę Tatrzańską, Stary Smokowiec i Szczyrbskie Jezioro do Liptowskiego Mikułasza. Ze Starym Smokowcem Tatrzańska Łomnica ma też połączenie obsługiwane przez Tatrzańskie Koleje Elektryczne.
Tatrzańska Łomnica to obecnie także ważny ośrodek narciarski, siedziba muzeum TANAP (Tatranský národný park). Na terenie osady znajduje się również ośrodek sportów konnych, pole golfowe i kino Tatry.
W pobliżu dolnej stacji kolejki znajdują się dwa kościoły: rzymskokatolicki i ewangelicko-augsburski.
Teriańskie Stawy,
Teriańskie Stawy (niem. Terianskoseen, słow. Terianske plesa, węg. Terianszko-tavak[1]) – grupa dziewięciu stawów w Tatrach Wysokich po stronie słowackiej, położonych w Niewcyrce na wysokości od 1947 do ok. 2210 m[2]. Są to:
- Niżni Teriański Staw (1947 m – największy i najbardziej znany, czasem zwany krótko Teriańskim Stawem),
- Wyżni Teriański Staw (2124 m),
- Mały Teriański Stawek (2115 m – najmniejszy i najmniej znany, często pomijany w pomiarach[3].
Woda z tych stawów zasila Niewcyrski Potok, który opadając z wysokiego progu skalnego doliny Niewcyrki, tworzy trzy wodospady zwane Niewcyrskimi Siklawami[3].
- Teriańskie Oka - 6 niewielkich stawów położonych na Teriańskiej Równi. Po raz pierwszy opisał je Władysław Cywiński w 2008 r. w 14 tomie swojego przewodnika wspinaczkowego[2].
Pochodzenie nazwy stawów nie jest jasne. Dolina Niewcyrka bywała dawniej nazywana także Doliną Teriańską. Jednak element nazewniczy „Terianska” lub „Teriansko” występuje czasem na starszych mapach regionu, gdzie jest umieszczany poza obrysem całej doliny Niewcyrki (np. na austriackiej tzw. Spezialkarte 1:75 000 z 1876 r. leży ok. 1 km od jej zachodnich krańców i 2 km ku południowemu zachodowi od stawów, już po zachodniej stronie Krywania)[3][4].
Od nazwy stawów pochodzą nowsze nazwy w rejonie, np. Teriańskich Turni i Teriańskich Przełęczy w Grani Hrubego Wierchu.
Stawy te znajdują się na obszarze ochrony ścisłej i nie prowadzą do nich żadne szlaki turystyczne. Jednak silnie zaznaczają się one (zwłaszcza Niżni) w panoramie z licznie odwiedzanego wierzchołka Krywania.
Tetmajera Przełęcz,
Przełęcz Tetmajera (słow. Gerlachovské sedlo, Tetmajerovo sedlo, niem. Tetmajerscharte, węg. Tetmajer-horhos) – położona na wysokości 2590 m n.p.m., ostro wcięta przełęcz, znajdująca się pomiędzy Zadnim Gerlachem w grani głównej a głównym wierzchołkiem Gerlacha, w słowackich Tatrach Wysokich. Jest to jedna z najwyżej położonych przełęczy tatrzańskich. Opadają z niej dwa duże żleby: Żleb Darmstädtera (w stronę Doliny Wielickiej) i Walowy Żleb (w stronę Doliny Batyżowieckiej). Dzięki swojemu wyglądowi przełęcz jest charakterystycznym elementem masywu Gerlacha.
Przełęcz zawdzięcza swoją nazwę taternikom, którzy nadali ją na cześć Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Nazwy żlebów z niej opadających pochodzą od nazwisk Ludwiga Darmstädtera (przeszedł jako pierwszy Żleb Darmstädtera w 1899 r.) i Jędrzeja Wali młodszego (wraz z Januszem Chmielowskim jako pierwsi przeszli Walowy Żleb podczas wejścia na Zadni Gerlach w 1895 r.).
Pierwsze wejścia:
- latem: Janusz Chmielowski, Jędrzej Wala młodszy, 24 sierpnia 1895 r.,
- zimą: Gyula Hefty, Gyula Komarnicki, 9 lutego 1913 r.
Tępa,
Tępa (słow. Tupá, niem. i węg. Tupa) – zwornikowy szczyt o wysokości 2286 m n.p.m.[1] (według wcześniejszych pomiarów 2284 lub 2293 m), położony w bocznej grani Tatr Wysokich po stronie słowackiej. Od masywu Kończystej oddzielony jest Stwolską Przełęczą, a od Osterwy – Przełęczą pod Osterwą. Od wierzchołka Tępej wybiega krótka grań, która oddziela Dolinę Wielkiej Huczawy od Doliny Stwolskiej. Kulminacją tej grani jest Klin, oddzielony od Tępej płytko wciętą Przełęczą pod Klinem.
Tępa jest łatwo dostępna dla turystów, najprostszym podejściem jest droga z Przełęczy pod Osterwą, ku której Tępa opada łagodnym stokiem. Na szczyt nie prowadzi jednak żaden znakowany szlak turystyczny. Od północnego zachodu szczyt opada stromą ścianą do Doliny Złomisk, na ścianie tej znajdują się liczne drogi wspinaczkowe.
W 2013 na północno-zachodniej ścianie Tępej zginął w czasie wspinaczki Władysław Cywiński[2].
Historia
Pierwsze znane wejścia turystyczne:
- Franz Dénes i towarzysze, 19 sierpnia 1895 r. – letnie,
- Alfred Martin, 14 lutego 1906 r. – zimowe.
Tomanowa Dolina,
Dolina Tomanowa – dolina znajdująca się w polskiej części Tatr Zachodnich i stanowiąca górne, wschodnie odgałęzienie Doliny Kościeliskiej. Jest jednym z głównych odgałęzień tej doliny[1].
Topografia
Od wschodniej i południowej strony otaczają ją szczyty grani głównej Tatr Zachodnich od Ciemniaka przez Tomanowe Stoły, Tomanową Przełęcz, Tomanowy Wierch Polski po Smreczyński Wierch. Od północnej strony obramowanie doliny tworzy Tomanowy Grzbiet, Smreczyński Żar i Gubalec, od wschodniej Skrajny Smreczyński Grzbiet oddzielający ją od Doliny Pyszniańskiej – drugiego dużego odgałęzienia Doliny Kościeliskiej[2].
Dolina Tomanowa opada spod Tomanowej Przełęczy poprzez Kamienisty Żleb w północno-zachodnim kierunku, przy Polanie Smytniej uchodząc do Doliny Kościeliskiej. Dnem Doliny Tomanowej spływa Tomanowy Potok, będący dopływem Kościeliskiego Potoku. Dolina ma budowę asymetryczną. Po południowej stronie ma kilka bocznych odgałęzień, w kierunku od wschodu na zachód są to: Dolina Sucha Tomanowa, Zadnia Sucha Dolina Smreczyńska, Skrajna Sucha Dolina Smreczyńska. Po północnej stronie brak większych odgałęzień, prócz kilku żlebów, z których najwybitniejszy to Czerwony Żleb[2].
Geologia
Dolinę Tomanową budują dwa rodzaje skał: południowe jej zbocza w grani głównej zbudowane są ze skał krystalicznych, północne ze skał osadowych (wapieni i dolomitów). Dolina Tomanowa leży w ciągu trzech głębokich przełęczy znajdujących się na styku dwóch formacji geologicznych. Obszar ten ciągnie się od Tomanowej Przełęczy przez Iwaniacką Przełęcz po Bobrowiecką Przełęcz. Wszystkie te trzy wybitne przełęcze znajdują się w linii prostej, co doskonale widoczne jest ze szlaku turystycznego prowadzącego grzbietem od Przełęczy pod Osobitą na Grzesia. W plejstocenie Dolina Tomanowa była zlodowacona[3].
Przyroda
Dolina leży na głównym szlaku wędrówek dzikich zwierząt. Wiosną często na topniejącym śniegu spotyka się tropy niedźwiedzia, odbywają się tutaj rykowiska jeleni[3]. Z rzadkich w Polsce roślin stwierdzono występowanie złoci małej, a w Czerwonym Żlebie także ostrołódki polnej występującej tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach[4]. Na wapiennych skałach bogata flora roślin wapieniolubnych. W 2004 r. znaleziono w Czerwonym Żlebie trzy tropy dinozaurów pochodzące z górnego triasu (znajdują się w Muzeum Przyrodniczym Tatrzańskiego Parku Narodowego)[5].
Historia
Niegdyś większa część doliny była wykarczowana i wypasana. Już w 1615 r. górale od króla Zygmunta III Wazy otrzymali zezwolenie na wykarczowanie i wypasanie tej doliny[3]. Były tu 3 hale: Hala Tomanowa, leżąca po wschodniej stronie Tomanowego Potoku, Hala Smreczyny, leżąca po jego zachodniej stronie oraz część Hali Smytniej. Wypasu owiec i bydła zaprzestano w 1957 r., po utworzeniu tutaj ścisłego rezerwatu przyrody[6]. Po halach pozostały obecnie nieduże i stopniowo zarastające lasem polany: Niżnia Polana Tomanowa, Wyżnia Polana Tomanowa i Wyżnia Smreczyńska Polana[2].
Dolina Tomanowa, z racji swojego położenia, stosunkowo łagodnych podejść oraz faktu, że ponad nią znajduje się jedna z najniższych w głównym grzbiecie Tatr Tomanowa Przełęcz, była od dawna głównym szlakiem wiodącym na drugą stronę Tatr. Wędrowali nią kupcy, zbójnicy, górnicy, pasterze, przemytnicy. W 1899 r. nawet projektowano wybudowanie tędy szosy łączącej Podhale z Liptowem. W Dolinie Tomanowej wydobywano kiedyś rudy metali, wspominają o tym już dokumenty z 1736 r. Później od górali halę wykupił hrabia Władysław Zamoyski. W 1927 r. wybudowano tutaj wzorcową bacówkę i urządzono pokazowy ośrodek szkolenia baców. W czasie II wojny światowej w budynku tej bacówki ukrywali się radzieccy partyzanci[3].
Tomanowa Liptowska Dolina,
Dolina Tomanowa Liptowska (słow. Tomanovská dolina, niem. Tomanowatal, węg. Tomanowa-völgy) – słowacka dolina położona na terenie Tatr Zachodnich, odgałęzienie Doliny Cichej (Tichá dolina) odchodzące od górnej jej części w kierunku zachodnim. Dawniej nazywana była także Doliną Węgierską.
Topografia
Dolina Tomanowa Liptowska graniczy:
-od północy z położonymi na terenie Polski dolinami: Kondratową, Małej Łąki i Miętusią, rozdzielają je Czerwone Wierchy,
- od zachodu z leżącą w Polsce Doliną Tomanową, rozdziela je południowa grań Ciemniaka (Temniak, 2096 m n.p.m.) przez Tomanową Przełęcz (Tomanovo sedlo) do Tomanowego Wierchu Polskiego (Poľská Tomanová, 1977 m),
- od południa z Doliną Jaworową Liptowską (Javorová dolina), rozdziela je Tomanowy Wierch Liptowski (Liptovská Tomanová, 1840 m).
Ma dwa odgałęzienia, obydwa po orograficznie lewej stronie i są one kotłami lodowcowymi. W kolejności od góry na dół są to Świstówka Liptowska (Svišťovka) i Dolinka Rozpadła (Rozpadlá dolinka), oddzielone od siebie Rozpadłą Granią (Rozpadlý hrebeň), odchodzącą w południowym kierunku od Krzesanicy. Wylot doliny znajduje się poniżej Polany pod Jaworem na wysokości 1182 m n.p.m. (wg źródeł słowackich[1]) albo ok. 1230 m n.p.m. (wg źródeł polskich[2]).
Opis doliny
Dolina ma długość 2,5 km i powierzchnię 3,25 km². Powstała na granicy kompleksu skał osadowych i krystalicznych. W tej niedostępnej dla turystów dolince znajduje się ok. 40 jaskiń, również nieudostępnionych do zwiedzania. W dolinie położone są jedyne w całej Dolinie Cichej stałe stawki, płytkie Tomanowe Stawki (Tomanove plesá), położone poniżej Tomanowej Przełęczy. Zasilają one Tomanowy Potok Liptowski (Tomanov potok), którego wody przed ujściem do Cichej Wody Liptowskiej (Tichý potok) tworzą Tomanową Siklawę (Tomanov vodopád).
Historia
Dokumenty wspominają tę dolinę od 1670 r. Miała tradycje pasterskie i górnicze. W jej dolnej części znajduje się duża Polana pod Jaworem, która dawniej była ośrodkiem gospodarczym Hali Tomanowej Liptowskiej. W znajdujących się na niej szałasach w czasie II wojny światowej odpoczywali kurierzy wędrujący na trasie Zakopane–Budapeszt. Powyżej tej polany w kwietniu 1940 r. w trakcie ucieczki na Węgry w czasie śnieżnej zawieruchy zmarł z wycieńczenia polski naukowiec i taternik Włodzimierz Gosławski wraz z towarzyszącą mu Adą Kopczyńską. Polscy naukowcy mieli udział w badaniu tej doliny. Antoni Rehman w 1893 r. opisał jej moreny, Jerzy Młodziejowski w latach 1932–1934 zbadał jej stawki. Ludwik Zejszner w latach 1839–1840 badał źródło pod Tomanową Przełęczą.
Doliną Tomanową Liptowską prowadził czerwony szlak turystyczny z Doliny Cichej, jednak został zamknięty w czerwcu 2008 r.
Tomanowa Przełęcz,
Tomanowa Przełęcz (słow. Tomanovské sedlo, Tomanovo sedlo, niem. Tomanowapass, Ticha-Pass, Cicha-Pass, węg. Tomanova-hágó, Cicha-hágó) – druga na liście najniższych przełęczy w grani głównej Tatr (po Palenicy Jałowieckiej). Leży ona w tej samej linii z Iwaniacką i Bobrowiecką Przełęczą. Stykają się tutaj dwie formacje geologiczne: po północnej stronie wapienie serii wierchowej, a po południowej skały metamorficzne lub krystaliczne. Tomanowa Przełęcz znajduje się na wysokości 1685 m n.p.m.[1][2] (według wcześniejszych pomiarów – 1686 m). Główne szczyty, które oddziela od siebie, to Ciemniak i Tomanowy Wierch Polski (wraz ze znajdującym się przed nim Suchym Wierchem Tomanowym). Przez przełęcz i szczyty te biegnie granica polsko-słowacka. Po zachodniej, polskiej stronie przełęczy leży Dolina Tomanowa, po wschodniej, słowackiej stronie Dolina Tomanowa Liptowska.
Tomanowa Przełęcz od dawna była głównym szlakiem podróży przez Tatry – z racji tego, że jest najniższa, jak również ze względu na swoje stosunkowo łagodne podejścia (możliwy był nawet przejazd koniem, dopóki wierzchołkowe partie nie zarosły kosówką). Wędrowali nią m.in. kupcy, zbójnicy, górnicy poszukujący złóż metali, a w czasie II wojny światowej kurierzy tatrzańscy. Już w 1736 r. Matej Bel zapisał, że jest to znane przejście do Liptowa. Przełęcz ta leży również na głównym szlaku wędrówek zwierząt.
Tomanowa Przełęcz to szerokie i trawiaste siodło zbudowane z dolnotriasowych łupków. Prowadził na nią czerwony szlak turystyczny z Doliny Tomanowej. W górnej części wiódł on na dużym odcinku Kamienistym Żlebem. Ścieżka turystyczna była silnie zarośnięta kosówką. Szlak ten prowadził również po drugiej stronie przełęczy, w dół przez Dolinę Tomanową Liptowską do Doliny Cichej.
Z przełęczy rozległe widoki na Tatry Wysokie, szczególnie okazale prezentuje się stąd Świnica i Kominiarski Wierch. W opadającym na przełęcz południowym grzbiecie Ciemniaka grań tworzą wapienne skały, zwane Tomanowymi Stołami, znajduje się w niej Głazista Turnia. Na skałkach i murawie siodła przełęczy bogata roślinność alpejska, m.in. różeniec górski, mak alpejski, lepnica bezłodygowa, skalnica nakrapiana, wierzba alpejska.
W okolicach Tomanowej Przełęczy odbywają się najważniejsze sceny książki Jerzego Mieczysława Rytarda i Heleny Roj Koleba na Hliniku.
Czerwony szlak prowadzący od Rozdroża w Tomanowej Kamienistym Żlebem na przełęcz został zamknięty przez TPN od 22 maja 2009[3]. Ten sam los spotkał słowacki czerwony szlak z Rozdroża pod Tomanową w Dolinie Cichej rok wcześniej, w czerwcu 2008[4].
Po słowackiej stronie Tomanowej Przełęczy stwierdzono występowanie rzadkiego w Karpatach gatunku rośliny – jastrzębca śląskiego[5].
Tomanowe Stawki,
Tomanowe Stawki (słow. Tomanovské plesá, Tomanove plesá, Tomanove plieska) – trzy niewielkie i płytkie stawki znajdujące się pod Tomanową Przełęczą w górnej części Doliny Tomanowej Liptowskiej w słowackich Tatrach Zachodnich. Są to:
- Mały Tomanowy Stawek (Malé Tomanovské pleso) – najwyżej z wszystkich położony (1617 m n.p.m.). Ma rozmiar 36 × 18 m i powierzchnię 0,03 ha,
- Wyżni Tomanowy Stawek (Vyšné Tomanovské pleso) – największy z nich. Położony jest na wysokości 1597 m, ma rozmiar 62 × 41 m i powierzchnię 0,19 ha. Jego głębokość wynosi 1 m.
- Niżni Tomanowy Stawek (Nižné Tomanovské pleso) – najniżej położony (1592 m). Ma rozmiar 40 × 29 m i powierzchnię 0,09 ha.
Z stawków tych wypływają niewielkie cieki zasilające Tomanowy Potok Liptowski. Oprócz nich w okolicy znajduje się jeszcze kilka okresowych oczek wodnych. Dawniej Tomanowe Stawki nazywane były też Przybylińskimi Stawkami (od miejscowości Przybylina). Badał je w latach 1932–1934 polski naukowiec Jerzy Młodziejowski.
Tomanowy Wierch Polski,
Tomanowy Wierch Polski (słow. Poľská Tomanová) – szczyt o wysokości 1977 m[1][2] w Tatrach Zachodnich. Znajduje się w głównej grani Tatr, którą biegnie granica polsko-słowacka[3].
Topografia
Znajduje się w załamaniu głównej grani, pomiędzy Ciemniakiem w Czerwonych Wierchach, od którego oddziela go niższy i mało wybitny wierzchołek Suchego Wierchu Tomanowego i Tomanowa Przełęcz (1685 m), a Smreczyńskim Wierchem, oddzielony od niego Smreczyńską Przełęczą (1796 m)[1][2]. W grani pomiędzy Tomanowym Wierchem a Smreczyńską Przełęczą znajduje się niewybitny wierzchołek Tomanowej Kopy będący zwornikiem dla Zadniego Smreczyńskiego Grzbietu. Pomiędzy tym grzbietem a główną granią od Suchego Wierchu Tomanowego do Tomanowej Kopy znajduje się Dolina Sucha Tomanowa[4]. W południowo-wschodnim kierunku odchodzi od Tomanowego Wierchu krótka grańka rozgałęziająca się na dwa ramiona; jedno opada w zachodnim (z odchyleniem na północ) kierunku do Tomanowego Wierchu Liptowskiego, drugie w południowo-wschodnim poprzez wierzchołek Kniaziowej Kopy. Pomiędzy tymi ramionami znajduje się Dolina Jaworowa Liptowska. W południowo-zachodnim kierunku stoki Tomanowego Wierchu opadają do Szerokiego Żlebu, stoki północno-zachodnie opadają do Doliny Tomanowej Liptowskiej[5]. Tak więc Tomanowy Wierch wznosi się nad czterema dolinkami będącymi kotłami lodowcowymi[6]. Są one górnymi piętrami dwóch dolin walnych: Doliny Kościeliskiej i Doliny Cichej.
Opis szczytu
Zbudowany jest z alaskitów i skał metamorficznych, a jego zbocza są kamieniste. Nazwa szczytu znana jest od dawna. W 1615 r. w nadaniach królewskich istnieje nazwa Tomanowa Góra. Pierwsze odnotowane wejście na szczyt – Ludwik Zejszner w 1838 r., pierwsze wejście zimowe – narciarze ZON w 1910 r. Szczyt i cały jego obszar stanowią ścisły rezerwat przyrody i są niedostępne turystycznie[6]. Dawniej nazywany był też Tomanową Polską[3].
Tomkowe Igły,
Tomkowe Igły – wybitne turnie w masywie Niżnich Rysów w Tatrach Polskich[1]. Znajdują się w zachodniej grzędzie ich trzeciego w kolejności od południa wierzchołka (Zadnia Turnia w Niżnich Rysach, ok. 2410 m)[2]. Nadano im nazwę dla uczczenia wybitnego przewodnika tatrzańskiego Józefa Gąsienicy Tomkowego (1887 – ok. 1942)[1].
Zachodnia grzęda Niżnich Rysów ma różnicę wzniesień około 740 m i jest jedną z największych formacji skalnych w polskich Tatrach. Oddziela Żleb Orłowskiego od prawej depresji opadającej na zachód z przełączki między trzecim i czwartym (najbardziej północnym) wierzchołkiem Niżnich Rysów. W środkowej części grzędy, na wysokości 2100 m – 2190 m znajdują się trzy igły skalne. Dwie niżej położone są nazwane, jak również przełączki między nimi. W kolejności od dołu do góry są to:
- Skrajna Tomkowa Igła (słow. Predná Tomkova ihla[3])
- Niżnia Tomkowa Przełączka (Nižná Tomkova štrbina)
- Zadnia Tomkowa Igła (Zadná Tomkova ihla)
- Wyżnia Tomkowa Przełączka (Vyšná Tomkova štrbina)[2]
Drogi wspinaczkowe
Z racji stosunkowo krótkiej drogi dojściowej Tomkowe Igły są popularnym celem wspinaczki skalnej. Poprowadzono w nich 3 drogi wspinaczkowe[2].
- Zachodnią grzędą przez Tomkowe Igły; IV, miejsce V w skali tatrzańskiej, czas przejścia 5 godz.
- Środkiem zachodniej ściany Skrajnej Tomkowej Igły; V+, miejsce A0, czas pierwszego przejścia 6 godz.
- Direttissima północno-zachodniej ściany Skrajnej Tomkowej Igły; VI-, 3 godz.[2]
Pierwsze (prawdopodobnie) przejście zimowe Tomkowych Igieł; luty 2017 r.[4]
Trzy Kopy,
Trzy Kopy (słow. Tri kopy) – postrzępiona grań z kilkoma wierzchołkami w słowackich Tatrach Zachodnich. Jest to fragment grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Smutną Przełęczą (1963 m) a niewybitną przełęczą Hruba Przehyba, oddzielającą tę grań od Hrubej Kopy (2166 m). W grani tej wyróżnia się 3 wierzchołki, w kierunku od Smutnej Przełęczy na zachód są to:
- Przednia Kopa[1][2] (Prvá kopa), zwana też Skrajną Kopą[3], Wielką Kopą[4][2] lub Zieloną Kopą[2],
- Drobna Kopa (Druhá kopa)[1][2][3],
- Szeroka Kopa (Tretia kopa)[1][2][3].
Józef Nyka do kompleksu Trzech Kop zalicza także wyższą od nich Hrubą Kopę[1].
Trzy Kopy
Widok z północnej grani Barańca
W różnych publikacjach podawane są różne wysokości poszczególnych turni, różnice sięgają kilkadziesiąt metrów. Wielka encyklopedia tatrzańska podaje wysokości ok. 2095 m dla Przedniej Kopy i ok. 2090 m dla dwóch niższych[3], według Józefa Nyki[1] Przednia Kopa ma 2150 m, a według mapy Tatr Zachodnich[5] oraz atlasu satelitarnego Tatr i Podtatrza[2] – 2136 m. Jeszcze inne dane podają za niesprecyzowanymi ostatnimi słowackimi publikacjami kartograficznymi w przewodniku Słowackie Tatry Zachodnie Marian Kunicki i Tadeusz Szczerba – dla Przedniej Kopy jest to 2154 m[4]. Różnice wysokości między Przednią Kopą a dwoma niższymi są nie większe niż kilka–kilkanaście metrów[4].
Trzy Kopy od północnej strony opadają stromymi ścianami skalnymi do górnej części Doliny Rohackiej[1]. U podnóża tych ścian znajdują się Rohackie Stawy. W północno-wschodnim kierunku Trzy Kopy wysuwają krótką grań zakończoną wierzchołkiem Zielonego Wierchu Rohackiego. Grań ta tworzy zachodnie zbocza Doliny Smutnej. Południowe zbocza Trzech Kop opadają do Wielkich Zawratów – górnej części Doliny Żarskiej[2].
Swoją skalną scenerią, przepaścistymi ścianami i wielkimi skałami granitowymi Trzy Kopy bardziej przypominają Tatry Wysokie niż Zachodnie. Z ich wierzchołków i całej grani interesująca panorama widoków, szczególnie na pobliskie Rohacze, a także na Dolinę Żarską i Dolinę Rohacką[1]. Prowadzący granią, a częściowo po południowej jej stronie szlak turystyczny przypomina polską Orlą Perć. Przeznaczony jest dla wprawnych i odpornych na przepaściste widoki turystów. Niektóre jego fragmenty prowadzące wciętymi w skale szczerbami o długości ok. 35 m i ubezpieczone łańcuchami wymagają dużej uwagi. W niektórych miejscach trzeba trawersować przepaściste ściany o dużej ekspozycji. Jan Alfred Szczepański, który w 1922 r. tędy się wspinał, tak opisywał swoje wrażenia: „I oto teraz posuwamy się po głazach i trawkach nieznaną granią, zadziwiająco skalistą, i szczyt mijamy po szczycie, o których ani nam się śniło wiedzieć, które nie weszły jeszcze do tatrzańskiej literatury. Tu i ówdzie odstrzelały igły i dzioby i grzbiet najeżał się trudnościami: wysokogórska grań, dająca taternickie emocje. Jednomyślnie zgadzamy się, że to łańcuch piękniejszy niż Rohacze.”[6]
Północne ściany Trzech Kop przeszli jako pierwsi w 1932 r. Zygmunt Klemensiewicz i Stanisław Krystyn Zaremba. Zimą grań masywu pokonali w 1936 r. Adam Karpiński i Wacław Tarnowski. Badania terenowe Jozefa Čajki wykazały, że dawniej nie używano nazwy Trzy Kopy, ale Rohacze, Trzy Rohacze albo Smreckie Rohacze[1].
Trzydniowiański Wierch,
Trzydniowiański Wierch (1758 m) – szczyt w polskich Tatrach Zachodnich.
Topografia
Znajduje się w dość długiej północnej grani Kończystego Wierchu i jest ostatnim na północ wybitniejszym szczytem w tej grani. Ma trzy grzbiety[1]:
- południowy, leżący w tej grani,
- północny, zwany Kulawcem i będący jej przedłużeniem,
- północno-zachodni zakończony wzniesieniem zwanym Ropą.
Trzydniowiański Wierch sąsiaduje ze znajdującym się na południe Czubikiem (1845 m), od którego oddzielony jest Przełęczą nad Szyją (1754 m). Pomiędzy północną i północno-zachodnią granią Trzydniowiańskiego Wierchu znajduje się wąska Dolina Trzydniowiańska oraz krótszy od niej żleb Krowiniec[1].
Trzydniowiański Wierch ma dwa wierzchołki. Niższy ma wysokość 1758 m. Na południe, ok. 150 m od niego w południowej grani znajduje się drugi, nienazwany wierzchołek o wysokości 1762 m. Wschodnie stoki Trzydniowiańskiego Wierchu opadają do Doliny Starorobociańskiej (wschodnie odgałęzienie górnej części Doliny Chochołowskiej). Znajduje się w nich kilka żlebów, w kierunku od północy na południe są to: Mokry Żleb, Wydarty Żleb i Dwojakowy Żleb. Południowo-zachodnie stoki opadają do Doliny Jarząbczej (zachodnie odgałęzienie górnej części Doliny Chochołowskiej). Znajduje się w nich grzbiet Pośredniej Kopy oddzielający Szeroki Żleb od Wąskich Żlebków[1].
Opis szczytu
Dawniej był wypasany. Zbocza północne wchodziły w skład Hali Trzydniówka i od niej pochodzi nazwa szczytu. Zbocza zachodnie wchodziły w skład Hali Jarząbczej[2]. Zbudowany jest ze skał metamorficznych; alaskitów przewarstwionych mylonitami. Na zachodnich zboczach wystają z nich białe skałki z kwarcytu, nazywane Gęsiami. W jego północno-zachodnich stokach prowadzono w XIX wieku, a prawdopodobnie już w XVIII prace górnicze. Górne partie porośnięte są niską murawą z sitem skuciną i kępami borówek, które jesienią przebarwiają stoki na czerwono. Z wierzchołka rozciągają się widoki na Tatry Zachodnie, w tym pobliski Kominiarski Wierch i Ornak. W zimie bywa odwiedzany przez narciarzy[3].
Turnia nad Dziadem,
Turnia nad Dziadem (1901 m n.p.m.) – szczyt w Tatrach Wysokich, położony w końcowej części grzbietu Wołoszyna, oddzielającego Dolinę Waksmundzką od Doliny Roztoki i Doliny Białki.
Turnia nad Dziadem jest ostatnim na północny wschód ze skalistych wzniesień w grzbiecie Wołoszyna. Od strony południowo-zachodniej poprzez wąską przełęcz Karbik graniczy z Wierchem nad Zagonnym Żlebem, natomiast jej grzbiet północno-zachodni opada łagodnie w kierunku Wyżniej i Niżniej Kopki oraz Palenicy Białczańskiej. W południowo-wschodnim żebrze szczytu znajduje się niewielka fajka skalna nazywana Dziadem – stąd pochodzi nazwa turni. Niekiedy błędnie nazwa Dziad jest przenoszona na główne wzniesienie.
Na wschód od wierzchołka opadają w stronę Wodogrzmotów Mickiewicza Zagonny Żleb oraz Siwarny Żleb, którymi spływają potoki wpadające do Roztoki w regionie wodospadu. Zachodnie zbocza Turni nad Dziadem opadają do Waksmundzkiej Równicy. Grzbiet opadający do Wyżniej i Niżniej Kopki ma w części górnej charakter skalisto-trawiasty, niżej jest porośnięty kosodrzewiną, zaś w dolnych partiach starym lasem świerkowym. Jego wschodnie i zachodnie stoki nazywane są odpowiednio Popaski i Za Popaski. W grzbiet wcina się Usypisty Żleb i oddziela go od ramienia, w którym znajdują się Wyżnie i Niżnie Skałki oraz Stare Spalenisko. Wylot żlebu znajduje się w rejonie Polany pod Wołoszynem. Pomiędzy Usypistym a Siwarnym Żlebem znajduje się jeszcze jeden – Głęboki Żleb.
Przez masyw Wołoszyna przeprowadzona została na początku XX wieku przez ks. Walentego Gadowskiego trasa Orlej Perci. Odcinek od Polany pod Wołoszynem do Krzyżnego od wielu lat jest jednak zamknięty, cały masyw Wołoszyna został natomiast objęty ścisłą ochroną i wyłączony z ruchu turystycznego i taternickiego. Z rzadkich roślin występuje saussurea wielkogłowa – gatunek w Polsce występujący tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[1].
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
