 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
B
Babki, Baboś, Banikowska Przełęcz, Banista Przełęcz, Banówka, Bańdzioch Kominiarski, Barani stawek, Barania Przełęcz, Baranie Rogi, Baraniec, Batyżowiecka Dolina, Batyżowiecki Staw, Batyżowiecki Szczyt, Beskid, Biała Liptowska, Biała Skała, Biała Spiska, Biała Woda, Białczańska Przełęcz Wyżnia, Białego Dolina, Białej Wody Dolina, Białka, Białki Dolina, Biały Dunajec, Biały Wag, Białych Stawów Dolina, Bielska jaskinia, Bielska Kopa, Błotna Dolina, Błyszcz, Bobrowiec, Bobrowiecka Liptowska Dolina, Bobrowiecka Orawska Dolina, Bobrowiecka Przełęcz, Bobrowieckie Stawki, Boczań, Borek, Borowej Wody Dolina, Brama Orawska, Brestowa, Brestowa, Brestowska Jaskinia, Bruzda Podtatrzańska, Buczynowa Dolinka, Buczynowa Przełęcz, Buczynowa Strażnica, Buczynowe Czuby, Bufet Rohacki, Bujacza Przełęcz, Bujaczy Wierch, Bukowina Tatrzańska, Bystra, Bystra Dolina, Bystra Ławka, Bystre Stawy, Bystrej Dolina, Bystry Przechód
Babki,
Babki (słow. Babky, 1566 m n.p.m.) – rozległy masyw położony w południowej grani Siwego Wierchu (Sivý vrch, 1805 m) w słowackich Tatrach Zachodnich. Pomiędzy tymi dwoma szczytami wznosi się jeszcze kilka innych. W kolejności od północy na południe są to: Mała Ostra (Malá Ostrá, 1703 m), Ostra (Ostrá, 1764 m), Wielka Kopa (Veľká kopa, 1648 m), Mała Kopa (Malá kopa, 1637 m). Od tej ostatniej Babki są oddzielone Babkową Przehybą, nazywaną też przełęczą Wałowce lub przełęczą Hrtany (Babková priehyba, Hrtany, 1491 m). Około 0,8 km na wschód od tej przełęczy, u podnóży spłaszczonego grzbietu odchodzącego na południe z Małej Kopy, położona jest Chata Czerwieniec.
W szczycie Babek spotykają się cztery grzbiety:
- północno-wschodni prowadzący do Siwego Wierchu
- południowo-wschodni – grzbiet Szczawne (Štiavne), opadający do szerokiej przełęczy, za którą wznosi się niewybitny szczyt Sokoła (Sokol, 1316 m), obrywający się ku Dolinie Jałowieckiej murem skalnym; od jego podnóża przedłużeniem grzbietu jest Krzywe (Krivé) – zalesiony grzbiet zbiegający do ujścia Doliny Jałowieckiej
- południowy – Babkowy Groń (Grúň), zmieniający niżej nazwę na Borowiny (Boroviny); w pobliżu jego podnóża znajduje się kamieniołom Bobrowiecki Wapiennik (Bobrovecká Vápenica)
- zachodni, rozgałęziający się po ok. 400 m w dwie odnogi obejmujące Dolinę Halną (Hôľne):
-- ramię południowo-zachodnie, w górnej części zwane Strażą (Stráž), niżej Równią (Roveň, 1268 m), a jeszcze niżej – Grochowiskiem (Hrachovisko); zakończone jest przełęczą Ujście (Ústie, ok. 920 m), za którą wznosi się Żarek (Žiarik, 944 m)
-- ramię zachodnie (skręcające później na południowy zachód) z wierzchołkiem Fatrowej (Fatrová, 1446 m) i Opalenicy (Opálenica, 1274 m); od Fatrowej odchodzi na północny zachód boczny grzbiet Jameszowca (Jamešovec), a na zachód ramię Omalenika (Omáleník), pod koniec rozdzielone na dwa grzbiety obejmujące Kamienny Żleb (Kamenné) – zachodni, Dobroszowy Groń (Grúň Dobrošovo) z kulminacją Wyżniej Kopy (1018 m) i północno-zachodni, Kamienny Groń (Kamenný Grúň) z Niżnią Kopą (994 m).
Masyw Babek rozlega się pomiędzy dolnymi partiami Doliny Suchej Sielnickiej (Suchá dolina) na zachodzie i Doliny Jałowieckiej (Jalovská dolina) na wschodzie. Od południa podchodzi pod szczyt niewielka Dolina Szankowa (Šanková dolina), zwana także Doliną Starej Wody i ograniczona grzbietami Straży i Gronia. Na wschód od tego ostatniego grzbietu w masyw wcina się Żleb pod Szczawnem (Dolina pod Štiavnem), którego przedłużeniem jest Żleb Uhlisko (Uhlisko).
Babki zbudowane są ze skał węglanowych oraz w mniejszym stopniu piaskowców i zlepieńców. Rozwinęły się tu w pewnym stopniu zjawiska krasowe, zwłaszcza w pobliżu zachodniego grzbietu Opalenicy, gdzie znajduje się m.in. jaskinia Dupnica (Dúpnica), Jaskinia Niedźwiedzia (Medvedia jaskyňa) i Jaskinia Biała (Biela jaskyňa).
Na północny zachód od wierzchołka Babek położony był niewielki Babkowy Stawek. W 1945 przestał on istnieć po tym, jak wybuchy granatów uszkodziły jego dno.
Baboś,
Baboś (słow. Malý Baboš, 1471 m n.p.m.) – szczyt reglowy w słowackich Tatrach Wysokich. Jest to ostatnie wybitne wzniesienie w północno-wschodnim ramieniu Szerokiej Jaworzyńskiej (Široká), oddzielającym Dolinę Szeroką (Široká dolina) od głównej osi Doliny Jaworowej (Javorová dolina). Od Suchego Wierchu Jaworowego (Veľký Baboš, 1523 m) oddzielony jest Babosią Przełęczą (Babošie sedlo, 1395 m).
Ma dwa wierzchołki – wyższy, południowo-zachodni (1471 m) i niższy, północno-wschodni (ok. 1455 m). W grzbiecie biegnącym z niższego wierzchołka na północ wyróżnia się niewybitne wzniesienie – Goły Wierch Jaworowy (Holý vrch, 1389 m), oddzielony od Babosia Niżnią Babosią Przełęczą. Za nim grzbiet opada stromiej ku Jaworzynie Tatrzańskiej (Tatranská Javorina). Z głównego wierzchołka schodzi na północny zachód (do Doliny Szerokiej) krótki, szeroki grzbiet, w którym wznosi się Michałczyna Skałka.
Masyw Babosia zbudowany jest dolnojurajskich wapieni i piaskowców, które miejscami tworzą grupy skałek (np. Michałczyna Skałka, skały poniżej głównego wierzchołka). Porośnięty jest górnoreglowym lasem, przerzedzonym mocno przez liczne wiatrołomy. Na szczyt nie prowadzi żaden szlak turystyczny, teren objęty jest ochroną rezerwatową, nieudostępniony dla turystyki i taternictwa.
Banikowska Przełęcz,
Banikowska Przełęcz (słow. Baníkovské sedlo) – znajdująca się na wysokości 2043 m n.p.m. przełęcz w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Banówką (2178 m) a Pachołem (2166 m). Północno-wschodnie stoki spod przełęczy opadają do polodowcowego kotła Doliny Spalonej, stoki południowo-zachodnie zaś do Doliny Parzychwost.
Nazwa przełęczy pochodzi od szczytu Banówka. Przełęcz ta jest jednym z przejść łączących doliny południowej i północnej strony Tatr oraz Orawę z Liptowem. Wcześniejsze pomiary określały wysokość przełęczy na 2040 m lub 2062 m.
Rejon przełęczy zbudowany jest ze skał krystalicznych (głównie granitów). W grani prowadzącej na szczyt Banówki znajdują się dwa skalne garby, które szlak turystyczny omija po prawej stronie. Przełęcz jest ważnym węzłem szlaków turystycznych.
Banista Przełęcz,
Banista Przełęcz (słow. Bystré sedlo) – położona na wysokości 1946 m n.p.m. przełęcz w grani głównej Tatr pomiędzy Błyszczem a Liliowymi Turniami w Tatrach Zachodnich. Niektóre źródła określają tę przełęcz nazwą Bystry Karb lub Banista Przełączka i podają inną jej wysokość – 1953 m n.p.m.
Przełęcz znajduje się na granicy słowacko-polskiej. Poniżej przełęczy, po południowej, słowackiej stronie znajduje się Dolina Gaborowa, po północnej, polskiej stronie natomiast położona jest Dolina Pyszniańska, będąca górną częścią Doliny Kościeliskiej. Od strony Doliny Gaborowej stoki są łagodne i trawiaste, od polskiej strony są to stromo podcięte skały. Jest to bardzo nieznaczna przełęcz, niewiele niższa od grani Liliowych Turni.
Nazwa przełęczy pochodzi od słowa Baniste, jakim określa się stoki Liliowych Turni od strony Doliny Pyszniańskiej, czasami (błędnie) nazwą Baniste określano również same Liliowe Turnie. Prawdopodobnie dawniej prowadzono tutaj prace górnicze (dawniej kopalnie nazywano baniami). W rejonie przełęczy występuje bardzo rzadka w Polsce roślina – bylica skalna.
Banówka,
Banówka (słow. Baníkov, 2178 m n.p.m.) – szczyt leżący w grani głównej Tatr Zachodnich. Znajduje się pomiędzy szczytem Pachoła (2166 m), oddzielona od niego Banikowską Przełęczą (2043 m), a Hrubą Kopą (2168 m), od której oddziela ją Przełęcz nad Zawratami (2069 m). Jest najwyższym szczytem Tatr Zachodnich leżącym w grani głównej oraz czwartym co do wysokości szczytem Tatr Zachodnich (ustępując Bystrej, Raczkowej Czubie i Barańcowi).
Północne stoki Banówki opadają bardzo stromą ścianą o 350 m wysokości do Doliny Spalonej. W dolnej części tych ścian znajdują się ogromne stożki piargowe. Zachodnia część grani Banówki łączy się granią z Jałowieckim Przysłopem i Rosochą. Ta grań o łącznej długości ok. 7 km oddziela Dolinę Parzychwost od Doliny Żarskiej. Bezpośrednio pod południowymi zboczami Banówki w górnym odcinku Doliny Żarskiej znajduje się polodowcowy kocioł zwany Banikowskim Kotłem.
Banówka zbudowana jest z krystalicznych skał (granodioryty rohackie) i swoim wyglądem przypomina Tatry Wysokie. W jej wschodnim grzbiecie znajduje się charakterystyczna skalna czuba i Igła w Banówce (Baníkovská ihlá).
Szlak turystyczny jest miejscami mocno eksponowany, prowadzi po dużych blokach i płytach skalnych i wymaga, zwłaszcza w czasie deszczu, dużej ostrożności. Trasa od strony Przełęczy nad Zawratami jest uważana za jeden z najtrudniejszych odcinków szlaków turystycznych w Tatrach[3]. Banówka tworzy długą i prawie poziomą grań ze słabo wyodrębnionymi wierzchołkami. Z jej grani i wierzchołka rozległa panorama. Kazimierz Paszucha, który wraz z Czesławem Łapińskim trawersował tę grań 24 kwietnia 1948 r., tak ją opisywał: „Ze szczytu bajkowy widok ośnieżonych Niżnich Tatr, a popod nimi całą doliną wije się srebrna nić Wagu, na zachód widać pasmo gór odcinających się jasnymi poświatami – wszystko w słońcu, śniegu i ciemnej zieleni. Po północnej stronie Babia Góra i Pilsko. Widok ciekawy i niezapomniany.”
Na Banówce znajdują się siedliska rzadkich roślin alpejskich. Na jej północnych, stromych ścianach rośnie m.in. goryczka przezroczysta, skalnica mchowata, jaskier alpejski i lodnikowy.
Polska nazwa szczytu pochodzi od gwarowej liptowskiej nazwy Banovka, ta zaś od słowa bania, oznaczającego dawniej kopalnię. W XVIII w. bowiem u podnóża Banówki, jak zresztą w wielu innych miejscach Tatr poszukiwano rud żelaza, jednak z mizernym skutkiem.
Bańdzioch Kominiarski,
Bańdzioch Kominiarski – jaskinia w Dolinie Kościeliskiej i Dolinie Lejowej w Tatrach Zachodnich[1]. Jest jedną z największych jaskiń w Tatrach. Zajmuje piąte miejsce pod względem długości i trzecie miejsce pod względem deniwelacji w Polsce. Niektóre części jaskini są słabo zbadane i udokumentowane. Długość odkrytych korytarzy wynosi (grudzień 2020) 10010 metrów, a deniwelacja 562 metry[2]. Ma dwa otwory wejściowe:
- dolny (główny), na wysokości 1456 m w północnym zboczu masywu Kominiarskiego Wierchu, w Żeleźniakowym Wierchu ponad żlebem Żeleźniak spadającym do Doliny Kościeliskiej,
- górny na wysokości 1683 m w północnym zboczu Kominiarskiego Wierchu ponad żlebem Zabijak spadającym do Doliny Lejowej.
W gwarze podhalańskiej bańdzioch oznacza brzuch, a w Tatrach kocioł. Odkrywcy jaskini użyli tego słowa do jej nazwania.
Opis jaskini
Układ korytarzy i studni jaskini jest dosyć skomplikowany. Brak w niej jednego ciągu głównego, samych miejsc które uważa się za dno jest siedem. Dla przejrzystości opisu przyjmijmy, że ciąg główny prowadzi z dolnego otworu do Starego Dna.
Dolny otwór jaskini zaczyna się I Studnią prowadzącą do sali wstępnej, gdzie zaczyna się II Studnia (Lodospad). Następnie jest III Studnia, Kruchy Korytarz i kolejna studnia opadająca do Sali VI Zjazdu (18 × 7,5 metra). Stąd poprzez Dziurawy Korytarz i pochylnię (w bok odchodzi odnoga do Lodowych Kominów) dochodzi się do Sali za Stołem. W górę odchodzą stąd kominy do partii nad kominami MPO. Do Starego Dna idą dwa korytarze: górna przez Wyżymaczkę i dolna przez Studnię z Uchem. Idąc przez Wyżymaczkę, przechodzi się przez salę Roztoki (odchodzą stąd korytarze do VII Dna, Starego Dna, Partii Afrykańskich, studni Kargula, górnego otworu oraz Partii Zamkowych) i dochodzi się do skalnego mostu, gdzie korytarz łączy się z dolnym korytarzem z Sali za Stołem. Z Roztok, idąc w kierunku Starego Dna, dochodzi się do Sali pod Wantą (odchodzi stąd Ciąg Bliźniaczych Studni). Stąd korytarz poprzez Wanty Giganty i studnię prowadzi do Sali Brody (odchodzi stąd korytarz do Partii Afrykańskich). Dalej poprzez studnię Piwowary dochodzi się do rozdroża. W prawo studzienka prowadzi do VII Dna, w lewo poprzez Syfon z Lewarem i zaciski korytarz prowadzi do Starego Dna (−410,5 metra). Tu korytarz kończy się ciasnymi szczelinami.
Nad kominami MPO. Ciąg studni i korytarzy odchodzących w górę powyżej kominów MPO. Kominy prowadzą do Salki Niemena, skąd można dostać się do Szczeliny Mekkiego i Cichej Salki z Cichym Kominem. Stąd dojść można do Sali Lazaret, kolejnego punktu węzłowego jaskini. W górę prowadzi Wielki Komin prowadzący do tzw. Górnych Partii Jaskini, a także poprzez Szczelinę Wiatru do Partii Krakowskich. Inna droga prowadzi do Śliskiego Komina i Byrcynowych Ciągów. Znad Śliskiego Komina poprzez Skośną Komorę (odchodzą stąd Ciągi Almaturu) można zjechać na dno Bazyliki – jednej z największych sal jaskini (6 × 6 metrów). Stąd odchodzą korytarze do Partii Krakowskich, w kierunku Nowego Dna, Syfonu KKTJ, VI Dna oraz Prawych Studni i Syfonu Zenka.
Partie Zamkowe. Odchodzą od sali Roztoki. Są tu m.in. Studnia Kargula (boczne odnogi do górnego otworu i IV Dna) i salka Złodziejka.
Ciąg Bliźniaczych Studni. Odchodzi od Sali pod Wantą. Tworzy równoległą do głównego ciągu pętlę korytarzy, łączących się z nim ponownie tuż przed Syfonem z Lewarem. Są tu m.in. Zacisk z Brzytwą, Studnia z Czaszką, Czarny Komin.
Przekrój jaskini W-E
Partie Afrykańskie. Odchodzą od sali Brody i prowadzą poprzez Kolorową Salkę do III Dna, za którym znajdują się m.in. syfony: Błotny Pocałunek i Surferów.
Partie Krakowskie. Prowadzą do Białego Pająka. Przed odkryciem górnego otworu był to najwyższy znany punkt jaskini (−143 metry). Nowe Dno i Syfon KKTJ. Z Bazyliki dochodzi się do Studni Dzwon. Stąd odchodzi boczny korytarz do VI Dna (Dno Szaleńców). Główny korytarz poprzez Studnię Jacka (35 metrów) prowadzi do Lewych Studni i Prawych Studni (prowadzą do Syfonu Zenka). Lewe Studnie (system obszernych pionowych kaskad oraz pochylni o łącznej głębokości 48 metrów) prowadzą do Zacisku Rezonator, Szalonego Meandra i Studzienki z Marmitem (w bok odchodzi korytarzyk do Nowego Dna). Stąd poprzez Galerię Heliktytową i Błotne Pochylnie dochodzi się do najniższego miejsca w jaskini – Syfonu KKTJ (−546 metrów).
Górny Otwór. Korytarzem odchodzącym od Studni Kargula można dostać się do Brązowych Kaskad, Białego Prożku (poniżej znajduje się głębokie jeziorko), a następnie do Sali z Amboną (odchodzi stąd odnoga do V Dna). Stąd cały czas w górę poprzez Wielki Meander dojść można do Sali na Zakosach. Korytarz prowadzi dalej przez Salę z Motyką i szereg ciasnych przejść do wąskiego, górnego otworu jaskini.
Przyroda
Jaskinia ma dosyć bogatą szatę naciekową. Występują tu stalagmity, stalaktyty, draperie i polewy naciekowe. Najwięcej znajduje się ich na odcinku Roztoki – Syfon z Lewarem oraz w Partiach Zamkowych i Wielkim Meandrze (stalagmity do 1,3 metra wysokości). Mleko wapienne występuje w wielu miejscach centralnej części jaskini. Znane są także pojedyncze egzemplarze heliktytów z Galerii Heliktytowe.
Woda występuje w jaskini w formie cieków, licznych kałuż, małych jeziorek oraz w formie syfonów. W lipcu 1982 roku dokonano barwień w ciągu V Dna, a w lipcu 1983 roku w syfonie KKTJ. W obu przypadkach stwierdzono łączność z wywierzyskami przy Hali Pisanej, a śladowe ilości barwnika pojawiły się także w Wywierzysku Chochołowskim.
Historia odkryć
Jaskinia (dolny otwór) odkryta została 11 lipca 1968 roku przez Czesława Majchrowicza i Janusza Nickowskiego, członków SG AKT Poznań.
W latach 1968 – 1969 odkryto około 3000 metrów korytarzy i osiągnięto Stare Dno.
W latach 1969 – 1976 odkryto około 1000 metrów korytarzy i osiągnięto Nowe Dno.
W latach 1976 – 1978 odkryto około 5000 metrów korytarzy, odkryto górny otwór i osiągnięto deniwelację −546 metrów.
W następnych latach odkryto kolejnych kilkaset metrów korytarzy.
W lutym 2009 roku przedostano się za syfon w III Dnie i odkryto ponad 200 metrów nowych (dotychczas jeszcze nieskartowanych) Partii Za Czarnym Lądem.
W styczniu i wrześniu 2019 roku odkryto i skartowano partie za III Dnem.
Barani stawek,
Barani Stawek (słow. Baranie pliesko) – staw położony na wysokości 2207 m n.p.m., w górnych partiach Doliny Pięciu Stawów Spiskich (górna część Doliny Małej Zimnej Wody), w słowackich Tatrach Wysokich. Jest to mały, okresowy stawek, położony w Baranim Ogrodzie u stóp południowej ściany Baranich Rogów. Jest najwyżej położonym zbiornikiem wodnym w Tatrach (ze stałych stawów najwyżej leży Lodowy Stawek). Bardzo trudno określić jego wymiary, ponieważ ulegają one wyraźnym okresowym wahaniom. Latem stawek często wysycha całkowicie. Nie prowadzą do niego żadne szlaki turystyczne, jednak można go odwiedzić w towarzystwie uprawnionego przewodnika, przy okazji wejścia na Baranie Rogi przez Baranią Przełęcz ze strony Doliny Pięciu Stawów Spiskich.
Barania Przełęcz,
Barania Przełęcz (słow. Baranie sedlo, niem. Grünseejoch, Téryjoch, węg. Zöld-tavi-hágó, Téry-horhos) – położona na wysokości 2389 lub 2393 m n.p.m., ostro wcięta przełęcz, znajdująca się pomiędzy masywami Spiskiej Grzędy i Baranich Rogów w słowackich Tatrach Wysokich.
Przełęcz stanowi najniższy punkt długiej bocznej grani na odcinku od Baranich Rogów do Łomnicy. Pomiędzy przełęczą a wierzchołkiem Spiskiej Grzędy położone jest jeszcze drugie, mniej wybitne wcięcie – Spiski Przechód.
Bezpośrednio powyżej Baraniej Przełęczy (na północny zachód) wznosi się skalisty garb zwany Baranim Mnichem, który stanowi jeden z wielu drugorzędnych obiektów znajdujących się w masywie Baranich Rogów.
Polska i słowacka nazwa pochodzą od sąsiedniego masywu Baranich Rogów. Nazewnictwo węgierskie i niemieckie odnosi się do Zielonego Stawu Kieżmarskiego i do pierwszego zdobywcy pobliskiego Durnego Szczytu, Ödöna Téryego.
Widok z przełęczy jest stosunkowo ograniczony, jednak interesujący. Przełęcz ta była wykorzystywana przez koziarzy do poruszania się pomiędzy Doliną Kieżmarską a Doliną Małej Zimnej Wody. Przez jej siodło prowadzi najpopularniejsza droga na Baranie Rogi. Droga ta nie jest znakowana, jednak znajdują się przy niej 130-metrowe łańcuchy po stronie Doliny Dzikiej.
Baranie Rogi,
Baranie Rogi (słow. Baranie rohy, niem. Grünseespitze, węg. Zöld-tavi-csúcs) – szczyt o wysokości 2530 m n.p.m.[2] (według wcześniejszych pomiarów 2526 lub 2536 m) położony w pobliżu głównej grani Tatr, na terenie Słowacji. W grani głównej, pomiędzy Śnieżnym Szczytem (Snehový štít) a Czarnym Szczytem (Čierny štít, 2429 m) znajduje się Wyżni Barani Zwornik (Vyšná Barania strážnica), od niego odchodzi grań południowo-wschodnia, w której za Wyżnią Baranią Ławką (Barania priehyba) znajdują się obydwa wierzchołki Baranich Rogów.
Wyżni Barani Zwornik od masywu Śnieżnego Szczytu oddziela Śnieżna Przełęcz (Ľadové sedlo, 2354 m), a od Czarnego Szczytu – Przełęcz Stolarczyka (Stolarczykovo sedlo, 2377 m) i Papirusowe Turnie. W grani opadającej na Przełęcz Stolarczyka wyróżnia się jedynie Barania Kazalnica, natomiast pomiędzy Wyżnim Baranim Zwornikiem a Śnieżną Przełęczą położone są kolejno od góry:
- Pośrednia Barania Ławka (Sedlo baraních strážnic),
- Barani Kopiniak (Hrebeň baraních strážnic),
- Niżnia Barania Ławka (Nižná barania lávka),
- Niżni Barani Zwornik (Nižná Barania strážnica), od którego na północ odchodzi Barania Grań (hrebeň Baraních veží),
- Wyżnie Baranie Wrótka (Vyšné baranie vrátka),
- Barani Kopiniaczek (Baraní mních),
- Pośrednie Baranie Wrótka (Prostredné baranie vrátka),
- Baranie Czuby (Baranie hrby) – odcinek grani rozdzielony na pół Niżnimi Baranimi Wrótkami (Nižné baranie vrátka).
Wierzchołki Baranich Rogów są rozdzielone Baranią Szczerbą (Barania škára). W grani opadającej z głównego wierzchołka na południowy wschód znajdują się (od góry):
- Przełączka za Baranią Basztą (Sedlo za Baraňou baštou),
- Barania Baszta (Barania bašta),
- Przełączka za Baranim Mnichem (Sedlo za Baraním mníchom) o dwóch siodłach rozdzielonych Baranim Mniszkiem (Baraní mníšik),
- Barani Mnich (Baraní mních),
- Barania Przełęcz (Baranie sedlo, 2389 m) – głęboko wcięta przełęcz, której nazwa pochodzi od sąsiadującego z nim szczytu.
Za Baranią Przełęczą grań ciągnie się dalej na południowy wschód. Znajduje się w niej wiele obiektów, do największych należą:
- Spiska Grzęda (Spišský štít, 2482 m),
- Mały Durny Szczyt (Malý Pyšný štít),
- Durny Szczyt (Pyšný štít, 2622 m),
- Klimkowa Przełęcz (Bachledova štrbina),
- Łomnica (Lomnický štít, 2633 m).
Masyw Baranich Rogów góruje nad:
- Doliną Czarną Jaworową (Čierna Javorová dolina) – odgałęzienie Doliny Jaworowej; górne piętro doliny, Barani Bańdzioch, podchodzi pod Wyżni Barani Zwornik, nie pod sam wierzchołek Baranich Rogów;
- Doliną Pięciu Stawów Spiskich (Kotlina Piatich Spišských plies) – odnoga Doliny Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina); pod samym wierzchołkiem rozciągają się Baranie Pola (na zachód od niego) i Barani Ogród (na południe);
- Doliną Dziką (Veľká Zmrzlá dolina) – jedno z rozgałęzień Doliny Zielonej Kieżmarskiej (Dolina Zeleného plesa), będącej odnogą Doliny Kieżmarskiej (Dolina Kežmarskej Bielej vody). Górne piętro Doliny Dzikiej to Barania Kotlina.
Z Wyżniej Baraniej Ławki na południe opada Barani Żleb, natomiast na południe od głównego wierzchołka masywu rozciąga się Barania Galeria – rozległy taras kończący się w dole urwistymi ścianami, dzięki którym Baranie Rogi mają od tej strony charakterystyczny kształt. W ścianach tych położone są Baranie Koryto i Barania Drabina. Baranie Pola i Barani Ogród od dolnych pięter Doliny Pięciu Stawów Spiskich oddzielają skaliste formacje: Wyżnie Baranie Spady i Niżnie Baranie Spady.
Taternictwo
Baranie Rogi należą do Wielkiej Korony Tatr[7]. Pierwsze odnotowane wejścia na szczyt:
- latem: ks. Józef Stolarczyk i ks. Ambroży Reformat (Tomasz Trausyl) i przewodnicy: Wojciech Gąsienica Kościelny, Wojciech Ślimak, Szymon Tatar starszy i Jędrzej Wala starszy, przed 17 września 1867 r.,
- zimą: Tibold Kregczy, Lajos Rokfalusy, Zoltán Votisky, 17 kwietnia 1911 r.
Na szczyt nie prowadzi znakowany szlak turystyczny. Należy on do grupy łatwo dostępnych wierzchołków, ale wejście jest możliwe tylko w towarzystwie przewodnika.
Nazwa szczytu związana jest z jego kształtem – oglądanym od północnego zachodu, podobnym do baraniego łba z dwoma rogami. Nazwy niemiecka i węgierska wiążą się z pobliskim Zielonym Stawem Kieżmarskim.
Baraniec,
Baraniec, Baraniec Wielki (słow. Baranec, Veľký vrch) – znajdujący się w słowackiej części Tatr, trzeci co do wysokości (2182m) szczyt Tatr Zachodnich. Znajduje się ok. 2,5 km na południe od grani głównej i jest najwyższym szczytem w bocznej grani Barańców.
Topografia
Jest zwornikiem dla 4 grani:
- grań północna biegnąca poprzez Przełęcz nad Puste, Smreka i Żarską Przełęcz do Rohacza Płaczliwego (łączy Baraniec z główną granią Tatr)
- grań południowo-wschodnia poprzez Szczerbawy, Klin, Mały Baraniec i grzbiet Klinowate opadająca do Kotliny Liptowskiej
- grań południowo-zachodnia poprzez Goły Wierch opadająca do Kotliny Liptowskiej
- grań zachodnia zakończona Czarnymi Skałami i grzbietem Łokieć (tworzą lewe zbocza Doliny Żarskiej)
Pomiędzy granią południowo-zachodnią i południowo-wschodnią znajduje się Dolina Tarnowiecka, pomiędzy południowo-wschodnią i północną Dolina Jamnicka, pomiędzy północną i zachodnią Dolina Żarska, pomiędzy zachodnią i południowo-zachodnią Dolina Bystrego Potoku (odgałęzienie Doliny Żarskiej). Północne stoki spod szczytu Barańca do Doliny Żarskiej opadają stromo, znajduje się w nich niewielki kocioł lodowcowy o nazwie Kotlina.
Opis szczytu
Od strony Doliny Jamnickiej znajdują się dwustopniowe kotły lodowcowe. Zbocza osiągają wysokość ponad 1000 m ponad dno doliny. Znajduje się na nich kilka potężnych żlebów, którymi zimą zsuwają się ogromne lawiny. Często przebywają tu kozice. W noc sylwestrową 1971/72 r. turyści spłoszyli tu te zwierzęta, 12 z nich zabiło się na oblodzonych zboczach.
Zbudowany jest z łupków krystalicznych z wtrąceniami amfibolitów i łupków grafitowych z granatami.
W przeszłości stoki Barańca były wypasane. Był też Baraniec jednym z 5 głównych punktów triangulacyjnych w Tatrach. W 1820 r. zbudowano na jego szczycie drewnianą wieżę do triangulacji i wówczas to precyzyjnie pomierzono wysokość szczytu na 2185 m. Potem na miejscu wieży zamontowano betonowy słup z blaszaną skrzynką kontaktową. Sam wierzchołek jest kamienisty, zbocza w górnej części trawiaste. Ładne widoki na grań główną od Rohaczy po Banówkę, Otargańce i niemal cały Liptów. Ponad Otargańcami widoczny masyw Bystrej oraz Krywań i inne szczyty Tatr Wysokich.
Pierwsze wejście zimowe: J. Przyborowski i Wacław Majewski 23 lutego 1914 r.
Batyżowiecka Dolina,
Dolina Batyżowiecka (słow. Batizovská dolina, niem. Botzdorfer Tal, węg. Batizfalvi-völgy) – dolina walna położona w Tatrach Wysokich na terenie Słowacji.
Topografia
Dolina Batyżowiecka należy do mniejszych dolin – jej wewnątrztatrzańska część od Drogi Wolności do podnóży Batyżowieckiego Szczytu ma długość ok. 5,5 km. Z powierzchnią ok. 5,7 km² Dolina Batyżowiecka równa się z sąsiednią Doliną Wielicką i należy do trzech najmniejszych dolin walnych. Dolina sąsiaduje:
- od wschodu z doliną Stos (rozdziela je grzbiet Suchego Wierchu Batyżowieckiego), Gerlachowskim Kotłem (rozdzielają je Urbanowe Turnie) oraz z Doliną Wielicką (rozdziela je masyw Gerlacha od Zadniego Gerlacha po szczyt Małego Gerlacha),
- od północy z Doliną Białej Wody, a dokładniej z jej górnym piętrem, Doliną Kaczą – rozdziela je główna grań Tatr od Zadniego Gerlacha przez Batyżowiecki Szczyt, Kaczy Szczyt do Zmarzłego Szczytu,
- od zachodu z Doliną Złomisk, odnogą Doliny Mięguszowieckiej (rozdziela je Grań Kończystej od Zmarzłego Szczytu przez Turnię nad Drągiem, Małą Kończystą, Stwolską Turnię do Kończystej), oraz z Doliną Stwolską – rozdziela je ramię Kończystej.
Dolina jest stosunkowo stroma – średni spadek wynosi ponad 8 stopni. W dolnej części jest pokryta lasami i kosodrzewiną, wyżej wznosi się tarasami. Główna część doliny oddzielona jest skalnym progiem, Batyżowieckimi Spadami. W górnej części doliny sterczy samotna turnia zwana Kościołkiem (Kostolík), która dzieli ją na dwie części.
Wody
Za skalnym progiem, na wysokości 1884 m położony jest Batyżowiecki Staw (Batizovské pleso) o powierzchni ok. 2,78 ha i głębokości 11,2 m. Z niego wypływa Batyżowiecki Potok (Batizovský potok). Wody potoku na granicy kosodrzewiny tworzą serię kaskad zwaną Batyżowieckimi Wodospadami (Batizovské vodopády).
W dolinie znajduje się jeszcze kilka mniejszych stawków. Są to: Czarny Staw Batyżowiecki (Čierne pleso, ok. 1230 m), Mały Batyżowiecki Stawek (Malé Batizovské pliesko, ok. 1920 m), Stawek pod Kościołkiem (Pliesko pod Kostolíkom, ok. 2075 m) oraz trzy niewielkie Batyżowieckie Oka (Batizovské oká, ok. 2200 m). Czarny Staw Batyżowiecki jest najniżej położonym naturalnym, stałym zbiornikiem wodnym na terenie Tatr Wysokich.
Turystyka
Obok Batyżowieckiego Stawu poprowadzona jest trasa Magistrali Tatrzańskiej, łącząca doliny: Wielicką, Batyżowiecką i Mięguszowiecką. Poprowadzony jest także szlak odchodzący od Magistrali w pobliżu Batyżowieckiego Stawu w kierunku miejscowości Wyżnie Hagi (Vyšné Hágy). W głąb doliny nie poprowadzono znakowanych tras turystycznych, zatem tylko z przewodnikiem tatrzańskim można dotrzeć do jej wnętrza lub wyżej na Gerlach.
Historia
Dolina Batyżowiecka oraz pobliskie Dolina Stwolska i Dolina Wielkiej Huczawy zostały przekazane przez króla w 1264 r. comesowi Botyzowi, od którego to wzięła się nazwa miejscowości Batyżowce i licznych obiektów w Tatrach. Jako tzw. państwo batyżowieckie tereny te należały później do rodziny Máriássych – aż do roku 1897, kiedy to prawie całe zostały wykupione przez Christiana Hohenlohego. Wyjątkiem była górna część Doliny Batyżowieckiej, przejęta w 1901 r. przez państwo węgierskie. Wszystkie dobra Hohenlohego po południowej stronie Tatr zakupiło państwo czechosłowackie w roku 1928. Dziś cały ten obszar należy do TANAP-u, a tereny pomiędzy Magistralą Tatrzańską a Drogą Wolności stanowią rezerwat ścisły.
Dawniej w Dolinie Batyżowieckiej istniało pasterstwo, ale w dość skromnym zakresie. Próbowano tu także wydobywać złoto. Od długiego czasu dolinę odwiedzali myśliwi ze Stwoły i innych miejscowości. Do najlepszych znawców tych okolic należeli Ján Ruman Driečny młodszy i Ján Pastrnák. Pierwszymi znanymi osobami, które przeszły przez dolinę, byli B. Łoś z przewodnikiem Jędrzejem Walą starszym w 1860 r. Zimą dotarł tu jako pierwszy Miklós Szontagh senior w latach 1873-1880.
Batyżowiecki Staw,
Batyżowiecki Staw (słow. Batizovské pleso, niem. Botzdorfer See, węg. Batizfalvi-tó) – staw tatrzański położony w Tatrach Wysokich w środkowej części Doliny Batyżowieckiej (Batizovská dolina) u stóp najwyższego szczytu Tatr Gerlachu (Gerlachovský štít, 2655 m n.p.m.) oraz Kończystej (Končistá, 2535 m), znajdujący się na wysokości 1884 m.
Staw jest jedynym większym jeziorem w Dolinie Batyżowieckiej. Według pomiarów pracowników TANAP-u z lat 1961–67 ma powierzchnię 3,48 ha, wymiary 288 × 160 m i głębokość ok. 8,7 m. Starsze pomiary Josefa Schaffera z 1928 r. dały rezultaty odpowiednio 2,7792 ha, 234 × 160 m i 11,2 m głębokości.
Jest to jezioro polodowcowe o półksiężycowatym kształcie, zamknięte potężnym i typowym ryglem skalnym o wysokości 11 m. Z rygla tego rozciągają się widoki na groźne filary Kończystej, ściany Gerlachu, Batyżowiecki Szczyt, Kościółek, Kaczy Szczyt i Zmarzły Szczyt. Ze stawu wypływa Batyżowiecki Potok (Batizovský potok), który, spadając z progu skalnego, tworzy liczne kaskady – Batyżowieckie Wodospady (Batizovské vodopády).
Obok jeziora na głazie umieszczono tabliczkę upamiętniająca doktora Ernsta Gottlieba, który zginął na pobliskiej Kończystej.
Batyżowiecki Szczyt,
Batyżowiecki Szczyt, Wielki Batyżowiecki Szczyt (słow. Batizovský štít, niem. Botzdorfer Spitze, węg. Batizfalvi-csúcs) – najwyższy szczyt (2448 m n.p.m.) głównej grani Tatr na odcinku zamykającym od północnego wschodu Dolinę Batyżowiecką (Batizovská dolina). Jednocześnie jest to granica tej doliny z systemem Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Dolina Kacza (Kačacia dolina) graniczy z Doliną Batyżowiecką na odcinku od Zmarzłego Szczytu (Popradský Ľadový štít) do Zadniego Gerlacha (Zadný Gerlach). Batyżowiecki Szczyt znajduje się pomiędzy Kaczym Szczytem (Kačací štít) a Zadnim Gerlachem, w pobliżu masywu Gerlacha. Grań od Zmarzłego do Batyżowieckiego Szczytu nosi nazwę Batyżowieckiej Grani, znajdują się w niej kolejno:
- Zmarzły Szczyt (Popradský Ľadový štít, 2390 m),
- Jurgowskie Wrótka (Popradská Ľadová štrbina),
- Jurgowska Przełęcz (Vyšné kačacie sedlo),
- Kaczy Szczyt (Kačací štít, 2401 m),
- Kacze Wrótka (Prostredné kačacie sedlo),
- Kacze Czuby (Kačací hrb),
- Kacza Przełęcz (Nižné kačacie sedlo),
- Batyżowiecka Turniczka (Batizovská vežička),
- Niżnia Batyżowiecka Szczerbina (Nižná Batizovská štrbina),
- Batyżowiecka Kopa (Batizovská kopa),
- Pośrednia Batyżowiecka Szczerbina (Prostredná Batizovská štrbina),
- Batyżowiecka Igła (Batizovská ihla),
- Mały Batyżowiecki Szczyt (Malý Batizovský štít, ok. 2445 m),
- Wyżnia Batyżowiecka Szczerbina (Vyšná Batizovská štrbina),
- Wielki Batyżowiecki Szczyt.
Od wschodu Batyżowiecki Szczyt graniczy z masywem Zadniego Gerlacha. Pomiędzy tymi szczytami znajdują się:
- Zachodnia Batyżowiecka Przełęcz (Zapadné Batizovské sedlo),
- Batyżowieckie Czuby (Batizovský hrb),
- Wschodnia Batyżowiecka Przełęcz (Východné Batizovské sedlo),
- Targana Turnia (Biskupská čiapka).
Na południe od masywu Batyżowieckiego Szczytu z dna Doliny Batyżowieckiej wyrasta odosobniona turnia Kościołek, oddzielona szeroką i płaską Pasternakową Przehybą.
W kierunku obu dolin ściany szczytu opadają ścianami z olbrzymich płyt na wysokość 150-300 m. Poprowadzono nimi wiele dróg wspinaczkowych. Szczyt jest niedostępny dla turystów.
Nazwa szczytu i doliny pochodzi od nazwy wsi Batyżowce.
Historia
Pierwsze wejścia turystyczne:
- Karl Jurzyca i Jozef Galko-Rusnák, 13 czerwca 1900 r. – letnie,
- Zygmunt Klemensiewicz i Jerzy Maślanka, 5 kwietnia 1909 r. – zimowe.
Beskid,
Beskid (2012 m) – najdalej wysunięty na wschód szczyt Tatr Zachodnich, położony pomiędzy Suchą Przełęczą (1950 m) a przełęczą Liliowe (1952 m) w głównej grani Tatr.
Topografia
Władysław Cywiński wyróżnia jeszcze pomiędzy Beskidem a przełęczą Liliowe Liliową Kopkę (ok. 1975 m), oddzieloną od Beskidu przełączką Wyżnie Liliowe (ok 1965 m). Beskid znajduje się w grani głównej, którą biegnie granica słowacko-polska. Po słowackiej stronie stoki Beskidu opadają do Doliny Cichej. Nieco poniżej szczytu Beskidu wyrasta z niego na południową stronę grzęda rozdzielająca dwa duże żleby opadające do Doliny Cichej. Po polskiej stronie stoki Beskidu opadają do Doliny Gąsienicowej, a opadająca z niego wypukłość stanowi orograficznie prawe ograniczenie Kotła Kasprowego (górne piętro Doliny Gąsienicowej).
Opis szczytu
Jest to niewybitny szczyt, zbudowany z różowych granitów (granodiorytów), które położone są na skałach osadowych. Należy do tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej – grupy kilku szczytów zbudowanych z granitu, a położonych na podkładzie wapiennym. Grupę wapiennych skałek można dostrzec np. wśród kosodrzewiny u podnóży północnych stoków. Sam szczyt jest kamienisty, natomiast jego stoki są bardziej łagodne i trawiaste.
Jest łatwo osiągalny z Kasprowego Wierchu i często odwiedzany. Leży bowiem na popularnym graniowym szlaku turystycznym, często też wchodzą na niego turyści przyjeżdżający kolejką na Kasprowy Wierch i odbywający krótki spacer granią w kierunku przełęczy Liliowe. Wskutek masowego ruchu turystycznego ścieżka turystyczna rozdeptana jest w szeroki trakt, a roślinność poważnie zniszczona. Z rzadkich w Polsce roślin występuje m.in. babka górska (stanowisko potwierdzone w 2001).
W Dolinie Gąsienicowej u podnóży Beskidu w roku 1934-36 budował prywatne schronisko Eugeniusz Sieczka-Gąsienica. Jednakże otwarcie w 1936 r. Kolei linowej Kasprowy Wierch i restauracji spowodowało, że splajtował. Resztki murów tego schroniska, nazywane przez narciarzy i ratowników Gienkowymi Murami, zostały usunięte dopiero w 2006 r.
Biała Liptowska,
Biała Liptowska lub po prostu Biała (słow. Belá, niem. Belafluss, węg. Béla-patak ) – rzeka na Słowacji, prawy dopływ Wagu. Powstaje z połączenia dwóch potoków spływających z Tatr: Cichej Wody spływającej Doliną Cichą Liptowską oraz Koprowej Wody spływającej Doliną Koprową. Połączenie to następuje na wysokości 976 m, nieco powyżej osiedla Podbańska. Od tego miejsca Biała spływa w kierunku południowo-zachodnim, płynie przez miejscowości Przybylina, Kokawa Liptowska, Wawrzyszówi i Liptowski Gródek. W tej ostatniej miejscowości uchodzi do Wagu. Następuje to na wysokości 629 m.
Biała ma długość około 22 km i na słowackim Podtatrzu jest jednym z największych dopływów Wagu. Odwadnia znaczną część południowych stoków Tatr Zachodnich – od południowego grzbietu Krywania po Barańce. Jej zlewnia ma obszar 224 km2. Jest to rzeka typowo górska. Zamontowano na niej liczne wodomierze i totalizatory. Średni przepływ wody w Podbańskiej wynosi 3,43 m3/s, a wahania tego przepływu są ogromne; od 0,46 do 179 m3/s. Temperatura wody jest niska; w ciągu roku waha się od 0-8°C, średnio wynosi 4,2°C.
Oprócz Koprowej Wody i Cichej Wody główne dopływy Białej to: Mlynskẏ potok, Raczkowy Potok, Krivuľa, Bystra, Surovẏ potok i Kamienisty Potok. Wszystkie są dopływami prawymi. Tylko niewielki Mlynskẏ potok powstaje na Kotlinie Liptowskiej, pozostałe spływają z Tatr. Z lewej strony uchodzi do Białej tylko niewielki Dovalovec, płynący do niej równolegle. Cała jego zlewnia znajduje się na Kotlinie Liptowskiej.
Biała zasilana jest głównie wodami z Tatr, ale płynie przez Kotlinę Liptowską, bardzo często zmieniając swoje koryto. Odbywają się na niej spływy oraz zawody kajakowe.
Biała Skała,
Biała Skała (słow. Biela Skala, 1378 m) – skaliste wypiętrzenie na zachodnim końcu grani głównej słowackich Tatr Zachodnich.
Topografia
Po wschodniej stronie Białej Skały znajduje się Biała Przełęcz (1320 m), po zachodniej stronie przełęcz Białe Wrótka (ok. 1240 m). Za Białymi Wrótkami znajduje się druga jeszcze, niższa turnia – Mała Biała Skała. Na wielu mapach Biała Skała jest błędnie lokalizowana i podawana jest nieprawidłowa jej wysokość. Według słowackiej mapy zlokalizowana jest po zachodniej stronie Białych Wrótek z wysokością 1316 m(a więc w miejscu Małej Białej Skały), polska mapa z kolei błędnie lokalizuje przełęcz Białe Wrótka.
Biała Skała wznosi się nad trzema dolinami. W północnym kierunku odchodzi od niej długa Upłazkowa Grań, opadająca do Małego Ostrego Gronia. Grań ta oddziela Dolinę Siwą od Doliny Spadowego Potoku. Południowe zbocza Białej Skały opadają do głębokiej Doliny Suchej Sielnickiej.
Opis szczytu
Nazwa Białej Skały pochodzi od koloru budujących ją skał. Masyw tworzą wapienie i dolomity choczańskie. Skały porasta bogata wapieniolubna roślinność. Istnieją też niewielkie jaskinie, największa z nich tzw. Baňáryho štólňa jest wg badającego ją Wojciecha W. Wiśniewskiego naturalną jaskinią pogłębioną przez poszukiwaczy skarbów. Dawniej pod Białą Skałą miał domek poeta i filozof słowacki Hroboň Samo Bohdan (1820–1894).
Dawniej wśród miejscowej ludności silnie ugruntowane było przekonanie o występowaniu na Białej Skale żył złota. Często była ona też penetrowana przez poszukiwaczy skarbów zbójnickich. Słowak, niejaki Július Baňáry znalazł stare zapiski o zgromadzonych tutaj skarbach i rozpoczął ich poszukiwanie. Za zarobione w Ameryce pieniądze w latach 20. XX wieku wynajął pomocników i wraz z nimi przekopywał groty skalne. Stracił wszystkie pieniądze, skarbów nie znalazł. Mimo to uporczywie, na wpół obłąkany, jeszcze po wojnie poszukiwał tutaj skarbów, korzystając z pomocy chłopców z Zuberca.
Otaczające Białą Skałę doliny i grzbiet górskie były wypasane już w XVII wieku przez mieszkańców wsi Chlebnice. Należały do Hali Biała Skała. Biała Skała jest dobrym punktem widokowym na Orawę, Liptów, Góry Choczańskie. Na Tatry Zachodnie widoki ograniczone po Osobitą, Babki i Siwy Wierch[3].
Przez Białe Wrótka prowadzi szlak turystyczny. Omija on po południowej stronie szczyt Białej Skały, turyści jednak często wspinają się na jej łatwo dostępny, niższy wierzchołek.
Biała Spiska,
Biała Spiska (słow. Spišská Belá, niem. Zipser Bela, węg. Szepesbéla) – miasto we wschodniej Słowacji w kraju preszowskim, w powiecie Kieżmark. Położone przy ujściu Belianskiego potoku do Popradu. Liczy około 6,4 tys. mieszkańców (2011).
Historia
Powstanie Białej Spiskiej związane jest z przybyciem na Spisz niemieckich osadników. Główna fala niemieckiego osadnictwa miała miejsce po najeździe tatarskim (1241), choć pierwsze grupy Niemców przybyły na te tereny już wcześniej. Osiedli oni na terenie między istniejącym już od XII w. węgierskim zamkiem granicznym Strážky (Eur), a słowiańską osadą Stragar, później przemianowaną na Bušovce. Osada została założona nad rzeką Białą (Bela) i Niemcy zapożyczyli słowiańską nazwę rzeki, dla nazwy swojej wsi – Bela. Pierwszym źródłem pisanym wspominającym miasto, jest pochodząca z 1263 roku umowa węgierskiego króla Beli IV, wzmiankująca granice obszaru zamieszkanego przez Niemców z Białej (Teutonici de Bela). W 1271 roku węgierski król Stefan V, nadał niemieckim miastom na Spiszu – między innymi Białej Spiskiej – prawa miejskie, stały się one wtedy wolnymi miastami królewskimi. Miasto należało do Związku Sasów Spiskich. W 1344 zmieniono nazwę związku na Związek 24 Miast Królewskich. Podobnie jak pozostałe miasta związku, Biała Spiska miała swój własny samorząd z burmistrzem na czele. Pierwszym znanym burmistrzem jest Tylo, pełnił on tę funkcję w (od?) 1279 roku.
W 1412 roku węgierski król Zygmunt Luksemburski wziął u Władysława Jagiełły pożyczkę na wojnę z Wenecją, pod zastaw trzynastu miast – w tym Białej Spiskiej – ze Związku 24 Miast Królewskich. Do zastawu dołączono trzy wolne miasta królewskie: Starą Lubowlę, Podoliniec i Hniezdne. Tereny tzw. zastawu spiskiego pozostały w polskim władaniu aż do 1769 roku, kiedy to zostały zajęte przez wojska austriackie.
W 1535 roku, król Zygmunt I Stary przyznał Białej Spiskiej przywilej do organizowania cotygodniowego jarmarku (w każdą niedzielę). Było to bardzo ważne wydarzenie, które przyczyniło się do rozwoju miasta. W 1607 roku, król Zygmunt III Waza dodał przywilej do organizowania rocznie dwóch dużych targów, w dzień świętego Antoniego (17 stycznia) i w dzień świętego Mateusza (21 września). Ten przywilej był rozszerzany przez polskich i węgierskich królów: w 1667 roku do trzech, w 1739 do pięciu i w 1811 do siedmiu targów w roku. Od XV wieku w mieście powstawały gildie rzemieślnicze. Do najstarszych należały gildie rzeźników, szewców, włókienników, futrzarzy i kowali, do których sukcesywnie dołączały następne. Biała Spiska była ważnym producentem lnu, a lniane płótno było eksportowane do całego królestwa węgierskiego, a także na Bałkany i do Turcji.
Rozwój miasta zaowocował postawieniem kilku ważnych budowli m.in.: kościoła Świętego Walentego (XIII wiek, zniszczony w XVIII wieku), kościoła Świętego Antoniego Anachorety (Pustelnika) (XIII wiek), ratusza (XVI wiek), plebanii (XVI wiek), szkoły parafialnej (XVII wiek), a także dużej ilości kamienic, potem wielokrotnie przebudowywanych. Biała Spiska nigdy nie otrzymała przywileju wybudowania murów miejskich. Podczas wojen miasto było jednak tymczasowo fortyfikowane, jak np. w 1606 roku, podczas powstania Istvana Bocskaya, kiedy zostało otoczone drewnianą palisadą, przed którą wykopano fosę.
Od początku istnienia Biała Spiska była praktycznie wyłącznie niemieckim miastem. Słowacy w statystykach pojawiają się dopiero w XIX wieku. W spisie z 1853 roku, wśród 2323 mieszkańców widnieje 78 Słowaków (3,3%). W kolejnych latach odsetek Słowaków rósł: do prawie 20% w 1881, 35% w 1900 i 61% w 1938 roku. W latach 1945-1946 około 850 miejscowych Niemców zostało przymusowo wysiedlonych. Tym samym, 700-letni rozdział w historii miasta związany z niemiecką w nim obecnością, został zamknięty.
Znaczny rozwój przemysłu w Białej Spiskiej rozpoczął się w drugiej połowie XIX wieku, kiedy powstały: zmechanizowana tkalnia lnu (1869), browar Szimonisz (1870), browar Reich (1872) – po 1945 roku przekształcony w fabrykę puszek, fabryka likierów Kleinberger (1875), fabryka krochmalu (1878), gorzelnia (1902), cegielnia. Budowa linii kolejowej z Kieżmarku do Białej Spiskiej (1892) zaowocowała niedługo później budową fabryki tytoniu (1898). W latach 1905-1913 dla fabryki tytoniu wybudowano nowe budynki, w których funkcjonowała ona do 2004 roku.
Rozwój miasta odzwierciedlił się również w życiu społecznym i kulturalnym, objawiając się powstawaniem różnego rodzaju związków, organizacji lub klubów. Najstarszy był klub strzelecki, powstały w 1637 roku, który w 1845 roku zrzeszał aż 595 członków. Istniały także koło łowieckie (od 1860), chór (od 1862), kółko teatralne (od 1870), ochotnicza straż pożarna (od 1878), klub wędkarski (od 1889), klub sportowy (od 1910).
W 1922 roku Biała Spiska utraciła prawa miejskie. W 1947 roku decyzją Słowackiej Rady Narodowej, Biała Spiska utraciła 4162 hektary swojego katastralnego terytorium na rzecz nowo powstałego miasta Wysokie Tatry. Prawa miejskie Biała Spiska odzyskała w 1965 roku, a 1 stycznia 1972 przyłączono do Białej Spiskiej wieś Strážky, w której znajduje się kompleks zabytków (renesansowy zamek, dzwonnica, gotycki kościół Świętej Anny). W 1970 roku kompleks ten został ogłoszony narodowym pomnikiem kultury.
Zabytki
- Kościół Świętego Antoniego Anachorety (Pustelnika) z XIII wieku;
- Kościół Ewangelicki z 1786 roku;
- Kościół Świętej Anny w Strážkach – gotycki kościół z przełomu XV i XVI wieku;
- Dzwonnica w Białej Spiskiej – renesansowa dzwonnica z 1598 roku, wybudowana przez Ulricha Materera;
- Dzwonnica w Strážkach – renesansowa dzwonnica z przełomu XVI i XVII wieku;
- Zamek w Strážkach.
Muzea
- Muzeum Ladislava Medňanskego (1852-1919) – malarza. Istnieje od 1991 roku, działa jako oddział Słowackiej Galerii Narodowej, mieści się w zamku w Strážkach przy ulicy Medňanského 25.
- Muzeum Jozefa Maximiliána Petzvala (1807-1891) – wybitnego profesora, matematyka, fizyka, optyka i wynalazcy. Istnieje od 1964 roku, mieści się w domu rodzinnym naukowca przy ulicy Petzvalovej 30.
- Muzeum Michala Greisigera (1851-1912) – przyrodnika, lekarza, archeologa, badacza historii naturalnej. Istnieje od 1994 roku, mieści się przy ulicy Hviezdoslavovej 21.
Ludzie związani z miastem
- Michael Greisiger (1851-1912) - wieloletni lekarz miejski, farmaceuta, przyrodnik, publicysta, działacz turystyczny;
- August Gresch (1842-1910) - mieszkaniec miasta, adwokat, działacz gospodarczy, społeczny i turystyczny;
- József Petzval (1807-1891) - urodzony w mieście matematyk i fizyk, specjalista w zakresie optyki geometrycznej i konstrukcji obiektywów;
Biała Woda,
Biała Woda (w języku łemkowskim Біла Вода) – część wsi Jaworki w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Szczawnica.
Biała Woda położona jest w dolinie potoku Biała Woda.
Historia
Od drugiej połowy XIV wieku okoliczne tereny były wypasane przez pasterski lud Wołochów, którzy przynieśli ze sobą kulturę pasterstwa. Z czasem zaczęli się osadzać w dolinach. Powstała wieś lokowana na prawie wołoskim. W 1651 było tu 9 zagrodników, odrabiali po 12 dni pańszczyzny i zobowiązani byli do służby wojskowej. Jej mieszkańcy Rusini, należący do grupy określanej jako Łemkowie utrzymywali się dalej z pasterstwa, ale zaczęto także karczować lasy pod uprawę ziemi. Z czasem ludność wsi tak się powiększyła, że lasy ostały się już tylko w zupełnie nieprzydatnych do uprawy stromych ścianach wąwozów lub na bardzo skalistym terenie. Pola uprawne uległy ogromnemu rozdrobnieniu. Mieszkańcy znani byli także z naprawy stłuczonych garnków glinianych, które po sklejeniu przeżutym chlebem żytnim wzmacniali drutem. Biała Woda była niepisaną „stolicą” druciarzy. Drutując garnki docierali nawet po Warszawę i Kijów. W latach 1738–1739 wydobywano też topniki i rudę żelaza dla huty w Szlachtowej.
Dawniej tereny te określano nazwą Rusi Szlachtowskiej. Wieś oddzielona była od pozostałej części Łemkowszczyzny przez pasmo Radziejowej, oraz zdominowaną przez polską ludność doliną Popradu. Wskutek tego jej mieszkańcy podlegali silnym wpływom polskim i słowackim. W 1931 w Białej Wodzie na powierzchni 15,3 km² było 110 zagród, w których mieszkało 494 ludzi. Inwentarz liczył 21 koni, 323 krowy i 411 owiec.
Po II wojnie światowej w 1947 r. w ramach Akcji „Wisła” cała ludność wsi została wysiedlona, a zabudowania spalone. Z całej wsi ocalał jeden tylko dom (kilkaset metrów na południe od rezerwatu przyrody Biała Woda, na dawnym osiedlu Kornaje), oraz urocza, murowana kapliczka kryta gontami przed wejściem do tego rezerwatu. Można jeszcze odnaleźć fundamenty domów, resztki podmurowań i zdziczałe drzewka owocowe, a także nasadzone okazy lipy szerokolistnej i kasztanowca zwyczajnego. Na stromych górskich stokach widoczne są tarasy dawnych pól uprawnych, częściowo już zarastające drzewami. Opustoszałe tereny wykorzystywane były przez jakiś czas w celach pasterskich – w okresie socjalizmu istniała spółdzielnia (w lesie na zboczach Wierchliczki jeszcze stoi drewniany, zrujnowany jej budynek) i paśli tutaj owce górale z Podhala.
Po wysiedleniu Łemków wieś została następnie zasiedlona powtórnie, głównie przez ludność ze Spisza i Podhala. Na terenie dawnej wsi Biała Woda w dolinie potoku utworzono w 1963 rezerwat przyrody Biała Woda, jeden z najładniejszych rezerwatów Pienin, licznie odwiedzany przez turystów. Na dawnych polach uprawnych prowadzony jest tzw. wypas kulturowy owiec i bydła, a przez teren wsi prowadzą popularne szlaki turystyki pieszej, rowerowej i konnej. Przyczyną dużej ich popularności są rozległe widoki na Pieniny, Tatry, Beskid Sądecki, Gorce i słowackie góry, jakie roztaczają się z otwartych, bezleśnych partii wierzchołkowych wzniesień ponad doliną Białej Wody. Niestety, akcja ich zalesiania prowadzona przez Nadleśnictwo Krościenko niewątpliwie spowoduje spadek ich atrakcyjności turystycznej. 1 stycznia 2008 obszar Białej Wody został wyłączony spod administracji miasta Szczawnicy (w związku ze zmianą rodzaju gminy z miejskiego na miejsko-wiejski) i przyłączony do nowo powstałej (również wyłączonej ze Szczawnicy) wsi Jaworki, otrzymując ze względu na swoją historyczną wartość status części wsi. Z dawną wsią Biała Woda związane są liczne legendy (zob. link zewn.)
Białczańska Przełęcz Wyżnia,
Białczańska Przełęcz Wyżnia (niem. Obere Froschscharte, Froschmönchscharte, słow. Vyšné Bialčanské sedlo, węg. Felső-Békás-csorba, 2085 m) – dwusiodłowa przełęcz w Żabiej Grani (Žabí hrebeň) w Tatrach Wysokich. Rozdzielona jest przez dziesięciometrowej wysokości Białowodzką Turniczkę (Bielovodská vežička, 2095 m n.p.m.). Siodła leżą nieomal na tej samej wysokości (północne, główne siodło jest nieco niższe). Pomiędzy siodłami można łatwo przemieścić się po wschodniej stronie turniczki.
Białczańska Przełęcz Wyżnia znajduje się pomiędzy wierzchołkami Żabiego Szczytu Wyżniego (Veľký Žabí štít, 2259 m) a Żabim Mnichem (Žabí Mních, 2146 m). Bardzo rzadko jest dla taterników celem samym w sobie. Jest używana głównie jako najłatwiejsza droga zejściowa z tych szczytów. Prowadzi przez nią także najkrótsza droga z Morskiego Oka pod Galerię Gankową i inne cele wspinaczkowe w Dolinie Ciężkiej, jednakże po słowackiej stronie jest to zamknięty dla turystów i taterników obszar ochrony ścisłej Bielovodská dolina (zakaz przejścia).
Przez Białczańską Przełęcz Wyżnią przebiega granica polsko-słowacka. Na polską stronę (na południowy zachód) opada z przełęczy Wyżni Białczański Żleb. Prowadzi nim znad Czarnego Stawu pod Rysami popularna taternicka ścieżka. Jest tak często używana, że występuje na niej zjawisko zwane erozją taternicką. Na słowacką stronę, do Doliny Żabiej Białczańskiej opada z przełęczy głęboko wcięty i wąski Białczański Kanion.
Drogi wspinaczkowe
Najłatwiejsze wejście na Wyżnią Białczańską Przełęcz prowadzi znad Czarnego Stawu poprzez Owczy Uplaz, Białczański Upłaz i górną częścią Wyżniego Białczańskiego Żlebu. Jest jednak tak okrężne, że praktycznie nigdy nie używane. Standardowo taternicy wychodzą znad Czarnego Stawu na przełęcz Wyżnim Białczańskim Żlebem (droga nr 3).
- Wprost dolnym kominem; V w skali tatrzańskiej. czas przejścia 3 godz., miejscami kruszyzna
- Lewą gałęzią żlebu, przez lodospad; 2 godz. 30 min, nachylenie lodospadu miejscami 80°
- Lewą gałęzią żlebu z ominięciem progu; I, 1 godz.
- Z południowego brzegu Czarnego Stawu przez Białczański Upłaz i Wyżni Lalkowy Przechód; I, 1 godz.
- Przez Mokrą Wantę; I, 1 godz.
- Z Białczańskiej Przełęczy Pośredniej obchodząc masyw Żabiego Mnicha po zachodniej stronie; 0+ lub I, 45 min
- Z Białczańskiej Przełęczy dolnym trawersem po wschodniej stronie; 0-, krótki odcinek I
- Z Żabiej Doliny Białczańskiej; 0+, odcinek I
Historia zdobycia
Wejście na przełęcz znane było od dawna juhasom i koźlarzom. Jej nazwa pochodzi zapewne od położonej na północny wschód od niej Doliny Żabich Stawów Białczańskich.
Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne:
- latem – Janusz Chmielowski, Károly Jordán, Adam Kroebl, Stanisław Krygowski, Tadeusz Łopuszański oraz przewodnicy Jakub Bachleda, Klemens Bachleda, Jan Karpiel, Jędrzej Marusarz Jarząbek, Jan Stopka Ceberniak młodszy, 26 lipca 1905 r.,
- zimą – Jan Kazimierz Dorawski, Kazimierz Piotrowski, Adam Sokołowski, 6 kwietnia 1925 r..
Białego Dolina,
Dolina Białego – dolina reglowa w Tatrach Zachodnich, położona pomiędzy grzbietami Krokwi i Sarniej Skały.
Topografia
Dolina ma długość 2,5 km i powierzchnię 300 ha[2]. Ograniczona jest:
- od zachodu grzbietem wyrastającym spod ściany Długiego Giewontu, w którym znajdują się Wyżnia Sucha Przełęcz, Sucha Czubka, Niżnia Sucha Przełęcz, Suchy Wierch, Czerwona Przełęcz i Sarnia Skała; następnie północno-wschodnim grzbietem Sarniej Skały z wzniesieniami Zawieszki, Łomika i Kopy nad Białym,
- od południa i południowego wschodu częścią grani Długiego Giewontu, od Juhaskiej Kopy przez Wyżnie Wrótka i Turnię nad Białem po Wrótka, a następnie Kalacką Kopą, Białym Grzbietem, Wyżnią i Niżnią Przełęczą Białego,
- od wschodu Małą Krokwią, Siwarowym Siodłem, Krokwią i jej północno-zachodnim ramieniem.
Wylot Doliny Białego znajduje się na wysokości około 910 m n.p.m. przy Drodze pod Reglami, blisko 0,5 km na zachód od Wielkiej Krokwi, na południowym skraju Lasu Białego. Ma postać wąwozu, w którym od wschodniej strony wznoszą się skały Korycisk, od zachodniej Kazalnica. W swej górnej części Dolina Białego rozdzielona jest krótką grańką z Zameczkami i Igłą na dwa podobnej wielkości odgałęzienia – Dolinę Suchą na zachodzie i bezimienną dolinkę na wschodzie, która wyżej przekształca się w Żleb pod Wrótka. Do Doliny Suchej uchodzi Potargany Żleb i Skośny Żleb, do wschodniej gałęzi Żleb pod Patyki (z Niżniej Przełęczy Białego), a do głównej części Siwarowy Żleb (z Siwarowego Siodła) – wszystkie z orograficznie prawej strony[4].
Geologia i hydrologia
Dolina wypreparowana jest w skałach osadowych: wapieniach, dolomitach, podrzędnie łupkach. Jest przeważnie wąska i głęboko wcięta, o charakterze wąwozu krasowego – zwłaszcza jej dolny odcinek u stóp Kazalnicy, zwany Kotłami. W dolinie występują liczne skałki, w potoku progi i niewielkie wodospady oraz baniory[5]. Przepływa przez nią Biały Potok o dużym spadku wynoszącym ok. 187 m/km[2].
Przyroda
Roślinność występująca w dolinie ma charakter typowej roślinności regla dolnego (tj. świerk, buk, jodła). Blisko wylotu znajduje się na skałach jedno z najniżej położonych stanowisk kosodrzewiny (920 m), a w strefie górnej granicy lasu – skupiska limb. Z powodu zacieniającego działania potężnego masywu Giewontu klimat Doliny Białego jest znacznie bardziej surowy, niż wynikałoby to z jej wysokości nad poziomem morza, a piętra roślinności są tutaj obniżone. Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie storzana bezlistnego (ostatnio nie potwierdzono jego występowania, na opisanym stanowisku wyginął), ostrożnia głowacza, sosny drzewokosej, gnidosza Hacqueta i irgi kutnerowatej – roślin rzadkich w Polsce, występujących tylko na nielicznych stanowiskach[6]. Wśród grzybów bardzo rzadki skórkotrzęsak ciernisty (tylko 2 stanowiska w Polsce)[7]. Walory przyrodnicze Doliny Białego chronione są od 1954 r., kiedy utworzono tu rezerwat ścisły, nazwany później (1965) imieniem Stanisława Sokołowskiego. Jednym z głównych powodów jego powołania była potrzeba ochrony głuszców i cietrzewi[2].
Historia
Górna część Doliny Białego należała niegdyś do Hali Białe. Na jej terenie znajdowała się (w Dolinie Suchej, u stóp Czerwonej Przełęczy) Polana Białego. Droga na pastwiska prowadziła wysoko stokami Kopy nad Białym, omijając Kotły, gdyż ich przejście, zwłaszcza przy wysokim stanie wody, stanowiło wtedy poważny problem. Obecnie istniejącą drogę nad potokiem zbudowano ok. 1905 roku. W połowie XIX wieku upłaz Białe znajdujący się w Dolinie Suchej wiosną służył jako pośredni etap dla owiec pędzonych na Halę Kondratową przez urwiste perci Giewontu. Na upłazie tym podobno znany przewodnik tatrzański Bartłomiej Obrochta grywał na skrzypcach również znanemu zbójnikowi Wojtkowi Matei[2].
Na początku lat 50. XX wieku prowadzono w dolinie poszukiwania rud uranu, wykuwając w jej prawym zboczu dwie sztolnie w Dolinie Białego. W triasowych łupkach znajdowały się wulkaniczne tufity często zawierające rudy uranu. W czasie prowadzenia tych prac dolina była zamknięta dla turystów i pilnie strzeżona. Otwór dolnej sztolni (o długości 270 m) znajduje się przy żółto znakowanym szlaku turystycznym i jest zagrodzony drewnianą kratą. Górna jest położona na wysokości 1030 m n.p.m., a łączna długość jej korytarzy sięga 400 m.
Białej Wody Dolina,
Dolina Białej Wody (niem. Poduplaskital, słow. Bielovodská dolina, węg. Poduplaszki-völgy) – główny ciąg Doliny Białki. Położona jest na terytorium Słowacji, po północnej stronie Tatr Wysokich.
Charakterystyka
Jest to największa ze słowackich dolin tatrzańskich po tej stronie Tatr (jej długość wynosi ponad 10 km). Jej stoki są porośnięte lasem i tylko górna część doliny jest skalista. Jej dnem płynie Biała Woda (Biela voda), która po połączeniu się z Rybim Potokiem tworzy rzeczkę Białkę.
Słowacka nazwa Biela voda obejmuje Białkę razem ze źródłową Białą Wodą. Słowacy traktują je jako jeden ciek, którego dopływem jest Rybi Potok. Podobnie rzecz ma się z dolinami: Dolina Białki i Dolina Białej Wody obejmowane są wspólnym mianem Bielovodská dolina.
Dolina wyrzeźbiona została w granicie, jedynie część masywu Szerokiej Jaworzyńskiej zbudowana jest ze skał osadowych. Posiada klasyczny kształt żłobu lodowcowego i w górnej części kilka typowych dla lodowcowej rzeźby dolin wiszących z kotłami lodowcowymi i morenami. Do Doliny Białej Wody dolinki te opadają wysokimi ścianami stawiarskimi z wodospadami. Lodowiec Doliny Białej Wody był najdłuższym lodowcem w całych Tatrach. Wypełzał do Doliny Białki, jego długość wynosiła około 14 km, a miąższość dochodziła do 330 m.
W górnych piętrach doliny występuje kilka stawów. Łącznie z okresowymi stawkami w Dolinie Rówienek jest ich razem 16. Z progów dolin wiszących spadają wysokie wodospady, w tym najwyższy w całych Tatrach Ciężka Siklawa (około 100 m wysokości). Ze szlaku turystycznego dobrze widoczna jest Kacza Siklawa. Na dnie doliny jest kilka polan: polana Biała Woda, Polana pod Żabiem, Polana pod Upłazki, Polana pod Wysoką i Polanka pod Aniołami. Na niedostępnych ścianach skalnych uchowały się cenne gatunki roślin, a w bocznych zamkniętych dla turystów dolinkach są jedne z największych w Tatrach mateczniki niedźwiedzi.
Topografia
Dolina sięga po główną grań Tatr Wysokich na odcinku od Rysów po Mały Jaworowy Szczyt. Orograficznie lewe jej ograniczenie tworzy północna grań Rysów, prawe Jaworowa Grań, Szeroka Jaworzyńska, Spismichałowa Czuba i jej północno-zachodnia grań. Dolinę otaczają granie, wśród których wznoszą się szczyty: Młynarz (Mlynár), Rysy, Wysoka (Vysoká), Ganek, Rumanowy Szczyt (Rumanov štít), Żłobisty Szczyt (Zlobivá), Zmarzły Szczyt (Popradský Ľadový štít), Batyżowiecki Szczyt (Batizovský štít), Zadni Gerlach (Zadný Gerlach), Mała Wysoka (Východná Vysoká), Świstowy Szczyt (Svišťový štít), Mały Jaworowy Szczyt (Malý Javorový štít), Szeroka Jaworzyńska (Široká).
Dolina rozgałęzia się w liczne, ułożone piętrowo doliny. Są to (w kolejności od północnego zachodu):
- Dolina Żabich Stawów Białczańskich (Žabia Bielovodská dolina) – odgałęzia się powyżej Polany pod Żabiem, jej długość wynosi ok. 3,0 km. Górują nad nią Żabi Szczyt Niżni, Żabi Mnich, Żabi Szczyt Wyżni i masyw Młynarza. W górnej części doliny znajdują się dwa jeziorka: Niżni i Wyżni Żabi Staw Białczański (Nižné a Vyšné Žabie Bielovodské pleso). Z Niżniego Żabiego Białczańskiego Stawu wypływa Żabi Potok Białczański, który wpływa do Białej Wody. Dolina jako rezerwat przyrody jest niedostępna dla turystów.
- Dolina Ciężka (Ťažká dolina) z Dolinką Spadową (Spádová dolinka) – mała dolinka o długości ok. 2,0 km. Otaczają ją: masyw Młynarza, Żabi Szczyt Wyżni, Niżnie Rysy, (dalej odcinek grani głównej) Rysy, Ciężki Szczyt (Ťažký štít), Wysoka i Ganek oraz niewielka Pusta Grań (Pustý hrebeň). W dolnym piętrze Doliny Ciężkiej znajduje się Ciężki Staw (Ťažké pleso), a w górnym – Zmarzły Staw pod Wysoką (Zmrzlé pleso), ponad którym zawieszony jest kocioł Dolinki Spadowej. Do Doliny nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny.
- Dolina Kacza (Kačacia dolina) – krótka dolinka (długość ok. 1,7 km) otoczona Pustą Granią (od zachodu) i szczytami głównej grani: Ganek, Rumanowy Szczyt, Żłobisty Szczyt, Zmarzły Szczyt, Batyżowiecki Szczyt, Zadni Gerlach (od południa) oraz dalszym odcinkiem grani głównej do Litworowego Szczytu od południowego wschodu. W dolinie znajduje się Zielony Staw Kaczy (Zelené Kačacie pleso), z którego wypływa potok tworzący kaskadę zwaną Kaczą Siklawą (Hviezdoslavov vodopád). Pozostałe stawki w dolinie to Mały Kaczy Staw oraz Jeleni Stawek. Szlak turystyczny prowadzący przez Dolinę Białej Wody skręca przy Zielonym Kaczym Stawie w kierunku Doliny Litworowej.
- Dolina Litworowa (Litvorová kotlina) długości ok. 1,0 km, stanowi odnogę Doliny Kaczej, od której oddziela ją grzęda Litworowego Szczytu. W otoczeniu doliny wznoszą się: Wielicki Szczyt i Hruba Turnia (Hrubá veža). Od Doliny Wielickiej oddziela ją odcinek głównej grani Tatr od Litworowego Szczytu do Wielickiego Szczytu. W dolinie znajduje się Litworowy Staw, obok którego prowadzi szlak turystyczny w kierunku Doliny Świstowej.
- Kocioł pod Polskim Grzebieniem (Zmrznutý kotol) ze Zmarzłym Stawem (2047 m). Kocioł jest wspólną częścią górnych pięter Doliny Litworowej i Doliny Świstowej. Obok stawu przebiega szlak turystyczny na przełęcz Rohatkę lub Polski Grzebień.
(dalej w kolejności od południowego wschodu:)
- Dolina Świstowa (Svišťová dolina) – tarasowe (długość ok. 1,75 km), wschodnie odgałęzienie Doliny Białej Wody odchodzi od niej na wysokości Polany pod Wysoką. Dolina otoczona jest granią Hrubej Turni, częścią głównej grani Tatr od Wielickiego Szczytu przez Małą Wysoką do Świstowego Szczytu z przełęczą Polski Grzebień oraz Świstową Granią ze Świstowymi Turniami (Svišťové vežé).
- dolina Rówienki (Rovienková dolina) – oddzielona od Doliny Świstowej granią Świstowych Turni, od Doliny Wielickiej odcinkiem głównej grani Tatr od Świstowego Szczytu do Małego Jaworowego Szczytu, a od Doliny Jaworowej grzbietem Jaworowych Turni (Javorové vežé) i Jaworowych Wierchów. W górnej części doliny znajdują się trzy niewielkie stawy, z których wypływa Rówienkowy Potok (Rovienkový potok), dopływ Białej Wody. Dolinka jako ścisły rezerwat przyrody jest niedostępna dla turystów.
- Litworowy Żleb (Litvorový žľab) i Dolina Spismichałowa (Špismichalova dolina) – niewielkie odgałęzienia w masywie Szerokiej Jaworzyńskiej (ścisły rezerwat przyrody).
Turystyka i taternictwo
Dolina Białej Wody dzięki olbrzymim szczytom, wysoko zawieszonym bocznym dolinkom, stawom, spływającym ze ścian stawiarskich wodospadom oraz bogactwu świata roślinnego i zwierzęcego jest atrakcyjna dla turystów. Znajduje się na obszarze TANAP-u. Poprowadzono przez nią znakowany szlak turystyczny wzdłuż potoku i przez próg Doliny Kaczej i Dolinę Litworową. Przy Zmarzłym Stawie (Zamrznuté pleso) szlak rozdwaja się i prowadzi przez przełęcz Rohatka (Prielom) do Doliny Staroleśnej (Veľká Studená dolina) albo przez Polski Grzebień (Poľský hrebeň) do Doliny Wielickiej (Velická dolina). Do polany Biała Woda można dojechać rowerem. Dolina atrakcyjna jest również dla taterników, gdyż ściany otaczające dolinę należą do największych w Tatrach. Dla części turystów walorem doliny jest również to, że nie ma tutaj żadnego schroniska ani bufetu. Na Polanie pod Wysoką, pod potężnymi ścianami Młynarza znajduje się jedyne w całych słowackich Tatrach Wysokich obozowisko namiotowe dla taterników.
Historia
Dawniej nazywana była Doliną pod Upłazki lub Doliną pod Wysoką. Jej żyzne hale wypasali górale z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry, Lendaku i Łapsz. Na polanach mieli liczne szałasy. W 1879 r. cały obszar doliny dla celów myśliwskich wykupił książę Christian Hohenlohe i silnie ograniczył pasterstwo. Ostatecznie wygasło ono w latach przed II wojną światową. Schroniska istniały tutaj tylko przez krótki czas. Pierwsze schronisko turystyczne (tzw. schronisko Salamona) wybudował w 1877 r. ówczesny właściciel tych terenów baron Aladar Salamon z Niedzicy, dwa lata później Christian Hohenlohe przeznaczył je na budynek dla straży leśnej. W 1924 r. Klub Czechosłowackich Turystów wybudował małe schronisko na Polanie pod Wysoką, spłonęło ono w 1926 r. Dolina odwiedzana była przez zakopiańskich kłusowników w XIX wieku i jeszcze w czasie I wojny światowej. W XIX w. dolinę zaczęli odwiedzać turyści, głównie Polacy, chodzono przez nią na Rysy. Duży wkład w badanie doliny wnieśli polscy uczeni. Prof. Mieczysław Klimaszewski opracował monografię Morfologia zamknięcia Doliny Białej Wody, w 1929 r. ekipa z Uniwersytetu Jagiellońskiego prowadziła kompleksowe badania geograficzne i pomiary stawów.
Zimą dolinę przeszli jako pierwsi Theodor Wundt i przewodnik Jakob Horvay 17 kwietnia 1884 r.
Białka,
Białka (słow. Biela voda) – rzeka w woj. małopolskim, prawy dopływ Dunajca. Powstaje w Tatrach na wysokości około 1075 m n.p.m. z połączenia Rybiego Potoku spływającego z polskiej części Tatr z Białą Wodą, spływającą ze słowackiej części Tatr. Następuje to u wylotu Doliny Białej Wody i Doliny Rybiego Potoku.
Słowacka nazwa Biela voda obejmuje Białkę razem ze źródłową Białą Wodą. Słowacy traktują je jako jeden ciek, którego dopływem jest Rybi Potok. Podobnie rzecz ma się z dolinami: Dolina Białki i Dolina Białej Wody obejmowane są wspólnym mianem Bielovodská dolina.
Bieg rzeki
Rzeka na większości odcinków do dzisiaj zachowała swój naturalny, górski charakter i jest nieuregulowana. Od miejsca swojego powstania Białka płynie w kierunku północnym, stanowiąc w górnym odcinku (po ujście Jaworowego Potoku) granicę między Polską a Słowacją. Następnie spływa przez Pogórze Spisko-Gubałowskie i Kotlinę Orawsko-Nowotarską, na dużych odcinkach stanowiąc granicę między krainami historyczno-etnograficznymi – Podhalem i Spiszem. Wypływając na Kotlinę Orawsko-Nowotarską o bardzo małym spadku terenu, rzeka zwalnia bieg. Z niesionych z Tatr w czasie dużych przyborów wody granitowych kamieni tworzy kamieniste łachy. Opływając te łachy, nurt rzeki dzieli się na wiele łożysk, które po opłynięciu łach łączą się ponownie. Jednak poniżej Białki Tatrzańskiej jedno z tych łożysk (Młynówka) oddziela się całkowicie od Białki i samodzielnie uchodzi do Jeziora Czorsztyńskiego. Następuje to na wysokości 510–529 m n.p.m., w zależności od poziomu piętrzenia wody w zaporze czorsztyńskiej.
W środkowym biegu, pomiędzy Białką Tatrzańską a Krempachami rzeka tworzy przełom zwany Przełomem Białki pod Krempachami i będący rezerwatem przyrody. Jest to przełom epigenetyczny – bieg rzeki jest starszy niż dzisiejsza rzeźba tego terenu. Uchodzi do Jeziora Czorsztyńskiego w miejscu o współrzędnych 49°27′36″N 20°13′19″E. Białka tworzy naturalną granicę oddzielającą Pieniny od Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, chociaż znajdująca się na jej lewym brzegu Kramnica związana jest geologicznie z Pieninami.
Opis rzeki
Nazwa rzeki pochodzi od jasnych (białych) kamieni w korycie rzeki. Są to przyniesione z Tatr Wysokich granity, podczas transportu przez rzekę obrobione na bochenkowate otoczaki[9]. Rzeka ma długość 41 km (wraz ze źródłowym potokiem Biała Woda) i powierzchnię dorzecza 230 km².
Wody rzeki odznaczają się wysokim stopniem czystości. Z ryb żyją tu: pstrąg potokowy, lipień, troć jeziorowa, głowacz pręgopłetwy, strzebla potokowa; ponadto w przyujściowym odcinku ryby wstępujące z jeziora. Jest rzeką o wyjątkowych walorach estetycznych. Niemal na całej długości z obu stron otaczają ją lasy (przeważnie świerkowe). Rzece towarzyszy widok Tatr Bielskich, z Hawraniem na czele. Ze względu na dziki i słabo zurbanizowany charakter dolina rzeki stanowi korytarz ekologiczny pomiędzy sąsiednimi krainami.
Większe dopływy
- lewe: Rybi Potok, Roztoka, Waksmundzki Potok, Zawierszański Potok, Brzegowski Potok, Pogórzański Potok, Odewsiański Potok, Kaniowski Potok, Czerwonka
- prawe: Biała Woda Białczańska, Jaworowy Potok, Suchy Potok, Jurgowczyk, Szynkowski Potok, Trybska Rzeka, Kiźlinkowy Potok
Wsie położone nad Białką
Jurgów, Bukowina Tatrzańska, Brzegi, Czarna Góra, Białka Tatrzańska, Trybsz, Krempachy, Dębno, Frydman, Nowa Biała
Białki Dolina,
Dolina Białki (niem. Bialkatal, słow. Bielovodská dolina, węg. Bialka-völgy) – dolina rzeki Białka w Tatrach Wysokich. Położona jest w granicach Polski i Słowacji i jest jedną z największych spośród tatrzańskich dolin walnych. Cały jej obszar to ok. 63,5 km², z czego do Polski należy ok. 38,2 km², a do Słowacji 25,3 km².
Topografia
Główna gałąź doliny na terenie Tatr biegnie w kierunku północ–południe i ma ok. 12 km od Łysej Polany pod północno-zachodnią ścianę Zadniego Gerlacha. Oś tę stanowią kolejno od północy właściwa Dolina Białki i jej górna część, Dolina Białej Wody wraz z najwyższym piętrem, Doliną Kaczą. Słowacy traktują cały ten system jako jedną dolinę i nazywają ją Bielovodská dolina. Podobnie główne cieki doliny, Biała Woda i Białka, obejmowane są przez nich wspólną nazwą Biela voda. Polacy Doliną Białki zazwyczaj określają dolną część systemu, rozpoczynającą się na wysokości ok. 1075 m u połączenia Białej Wody i Rybiego Potoku, tworzących w dalszym biegu Białkę. W miejscu tym Dolina Białej Wody łączy się z największą polską odnogą, Doliną Rybiego Potoku. Niżej na zachód odchodzą dwie kolejne duże doliny: Dolina Roztoki wraz z górnym piętrem, Doliną Pięciu Stawów Polskich, oraz Dolina Waksmundzka. Z kolei na wschodnią stronę słowacką odgałęziają się jedynie małe Dolina Czerwona (Červená dolina) i dolina Rozpadlina (Rozpadliny).
Dolina Białki (rozumiana jako całość wraz z Doliną Białej Wody i dolinami bocznymi) podchodzi pod główną grań Tatr na odcinku od Świnicy aż po Mały Jaworowy Szczyt. Orograficznie lewe jej ograniczenie w Tatrach tworzy wschodnia grań Świnicy, prawe Jaworowa Grań, dalej Szeroka Jaworzyńska i jej wschodnia grań biegnąca poprzez Horwacki Wierch po Czerwoną Skałkę.
Opis doliny
W dużej mierze Dolina Białki wyżłobiona jest w skałach trzonu krystalicznego Tatr Wysokich, znajdują się tu jednak także skały osadowe serii wierchowej i reglowej. Duży wpływ na obecny charakter doliny miała działalność lodowców – występował w niej największy lodowiec w Tatrach o długości 14 km, powierzchni niemal 60 km² i grubości ponad 300 m. O lodowcowym pochodzeniu doliny świadczą także jej wiszące doliny.
W kierunku północnym od Łysej Polany dolina biegnie pomiędzy Podhalem a Spiszem, wzdłuż Białki aż do jej ujścia do Dunajca w Jeziorze Czorsztyńskim między Dębnem a Frydmanem. Łącznie dolina ma długość ok. 40 km. Od Łysej Polany doliną Białki biegną po obydwu stronach Białki równolegle dwie drogi jezdne. Po polskiej stronie jest to asfaltowa droga do Morskiego Oka (górna część Drogi Oswalda Balzera). Po słowackiej stronie biegnie szeroka, utwardzona droga. Jej dolna część jest szeroka, dostosowana do ciężkich ciężarówek zwożących drzewo, czym wyżej tym staje się gorsza i kończy się na południowym krańcu doliny. Obydwoma prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Ruch turystyczny jest na nich niewspółmierny; po polskiej stronie jest około 100 krotnie większy, niż po słowackiej. Istniała jeszcze jedna, opisywana w literaturze droga biegnąca zachodnim brzegiem Białej Wody. Obecnie istnieje ona już tylko na pierwszych kilkuset metrach, jej pozostała część została zniszczona przez wiatrołomy, lawiny i zarosła lasem.
W Dolinie Białki zachowały się skupiska lasów reglowych z partiami naturalnych, pierwotnych drzewostanów limbowych. Znajdują się w niej ostoje jeleni, niedźwiedzi i kozic. W dolnej części doliny (z wyłączeniem Doliny Białej Wody i bocznych dolin) jest kilka polan: Łysa Polana, Palenica Białczańska, Polana Biała Woda, Koniarka i cztery Trybskie Polany. W wylocie Doliny Białki znajduje się drogowe przejście graniczne na Łysej Polanie. Granica państwa przebiega wzdłuż potoku, a dalej na południe granią Żabiego i północną granią Rysów do Rysów.
Biały Dunajec,
Biały Dunajec – rzeka w Polsce, prawy dopływ Dunajca. Powstaje na wysokości ok. 730 m n.p.m. w Poroninie z połączenia Zakopianki z Porońcem. Następnie Biały Dunajec spływa przez miejscowość Biały Dunajec, Szaflary i Nowy Targ, gdzie na wysokości około 577 m n.p.m. łączy się z Czarnym Dunajcem dając początek rzece Dunajec. Przed ujściem opływa rezerwat przyrody Bór na Czerwonem. Biały Dunajec powstaje więc w Rowie Podtatrzańskim, dolny zaś jego bieg i ujście znajdują się na Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej.
W górnej części biegu, do Szaflar, rzeka ma bardziej górski charakter. Występują w jej łożysku wielkie głazy i głębokie baniory i bystrza, a szerokość rzeki waha się od kilku metrów do kilkudziesięciu. Poniżej Szaflar rzeka jest regulowana i przegrodzona wysokimi betonowymi progami.
Główne dopływy
- lewe: Suchy Potok, Potok Bustrycki, Syposi Potok, Florynów Potok, Krajowy Potok
- prawe: Świdrów Potok, Potok pod Cyrlą, Potok Gliczarowski, Potok Podlubelski
Wiosną i latem rzeka charakteryzuje się silnymi wezbraniami wód (wahania wody w ciągu roku średnio do 3,4 m). Ma długość 31 km oraz powierzchnię dorzecza 224 km².
Wędkarstwo
Wolno tutaj łowić tylko na sztuczną muchę i tylko od 15 marca do 15 grudnia. Dopuszczalne jest łowienie na całej długości rzeki, od miejsca połączenia się Porońca z Zakopianką aż do ujścia do Dunajca. Biały Dunajec jest rzeką interesująca dla wędkarzy. W górnej części rzeki jest dużo pstrągów potokowych i tęczowych oraz nieliczne lipienie. W dolnej części, poniżej Szaflar, oprócz pstrągów zdarzają się głowacice i licznie występują lipienie.
Biały Wag,
Biały Wag (słow. Podbanské Biely Váh) – położony na wysokości 1220 m (słowackie tabliczki informacyjne podają 1215 m) przystanek autobusowy i parking przy Tatrzańskiej Drodze Młodości w słowackich Tatrach Wysokich. Znajduje się tutaj także rozdroże szlaków turystycznych – rozdroże Jambrichowo (Rázcestie Jambrichovo) i skład drzewa. Biały Wag położony jest na wielkim kompleksie moren zwanym Jamami. Przy rozdrożu szlaków turystycznych jest wiata dla turystów. Jest to obszar zalesiony, ale potężne wichury w 2004 wyłamały las na znacznej przestrzeni. Przy Białym Wagu Wielki Złomiskowy Potok łączy się z Furkotnym Potokiem, tworząc potok Biały Wag.
Biały Wag jest jednym z kilku miejsc, z których prowadzą szlaki turystyczne na Krywań. Ruch turystyczny z Białego Wagu jest niewielki.
Białych Stawów Dolina,
Dolina Białych Stawów niem. Weißseetal, słow. dolina Bielych plies, węg. Fehér-tavi-völgy) – tatrzańska morenowa dolina należąca do systemu Doliny Kieżmarskiej (dolina Kežmarskej Bielej vody), położona pomiędzy Doliną Przednich Koperszadów (Predné Meďodoly) a Doliną Zieloną Kieżmarską (dolina Zeleného plesa).
Topografia
Dolinę ograniczają:
- od północy – grzęda Bielskiej Kopy, oddzielająca ją od Doliny Przednich Koperszadów,
- od północnego zachodu – Koperszadzka Grań, oddziela ją od Doliny Zadnich Koperszadów,
- od południowego zachodu i południa – Kozia Grań z Kozią Turnią, odchodząca od Jagnięcego Szczytu, która oddziela ją od Doliny Jagnięcej i od Doliny Zielonej Kieżmarskiej.
Opis doliny
Ma 1,8 km² powierzchni i jest nietypowo rozwiniętym kotłem polodowcowym o kilku piętrach wznoszących się do grani łączącej Jagnięcy Szczyt z Kozią Turnią. W dolinie znajduje się kilkanaście niewielkich i płytkich stawów. Największy z nich to Wielki Biały Staw (Velké Biele pleso), położony na wysokości 1613 m. Jego powierzchnia wynosi ok. 1,0 ha, a głębokość ok. 1,0 m.
Inne stawy tej doliny to:
- Stręgacznik (Trojuholníkové pleso),
- Małe Białe Stawy (Malé Biele plesá) – 8 stawów na wysokości 1650-1700 m,
- Niżni Rzeżuchowy Stawek (Nižné Žeruchové pliesko),
- Wyżni Rzeżuchowy Stawek (Vyšné Žeruchové pliesko),
- Żółty Stawek (Žlté pleso), zwany też Żółtym Stawem pod Jagnięcym Szczytem, położony najwyżej (na wysokości 1950 m) staw Doliny Białych Stawów.
Historia
Dolina była dawniej własnością miasta Biała Spiska, wypasano w niej głównie woły. Poniżej jej progu, na Bielskim Koszarze stały szałasy. W 1897 r. nad brzegiem Wielkiego Białego Stawu powstała wytwórnia olejku kosodrzewinowego. W ciągu kilku lat działalności wyniszczyła ona znaczne połacie kosodrzewiny. W latach 1942-1974 nad północno-wschodnim brzegiem tego stawu, na wysokości 1615 m, znajdowało się Schronisko Kieżmarskie. W 1974 zniszczył je pożar, schroniska nie odbudowano. Obecnie nad stawem znajdują się ławki dla turystów oraz skrzyżowanie szlaków turystycznych.
Bielska jaskinia,
Jaskinia Bielska (słow. Belanská jaskyňa, Belianska jaskyňa, Bielska jaskyňa, niem. Beler Tropfsteinhöhle, węg. Bélai Cseppkőbarlang) – narodowy pomnik przyrody znajdujący się w Tatrach Bielskich na Słowacji, na północnym stoku Kobylego Wierchu (Kobylí vrch), w administracyjnych granicach miasta Wysokie Tatry.
Historia
Otwór na wysokości 972 m n.p.m. prowadzący do wnętrza jaskini był od dawna znany okolicznym mieszkańcom. Jednak wejść głębiej odważyli się dopiero w roku 1881 trzej mieszkańcy Białej Spiskiej (Spišská Belá): Juliusz Husz i Johann Britz z synem. Gdy wkrótce potem ponownie wrócili do jaskini, towarzyszyli im dwaj inni mieszkańcy Białej Spiskiej, Augustin Kalstein i Imrich Verbovzky. Już wówczas stwierdzili, że co najmniej już w pierwszej połowie XVIII w. jaskinię penetrowali poszukiwacze skarbów, którzy na ścianach pozostawili swoje podpisy z datami "1718" i "1731".
W obliczu dynamicznie rosnącego ruchu turystów i kuracjuszy w spiskich uzdrowiskach u podnóży Tatr błyskawicznie podjęty został pomysł udostępnienia im jaskini. Po wykonaniu najbardziej niezbędnych prac już w następnym roku jaskinię częściowo udostępniono zwiedzającym. Początkowo oświetlano ją pochodniami lub świecami, jednak już w roku 1896 jaskinia otrzymała oświetlenie elektryczne - jako pierwsza jaskinia naciekowa, a druga w ogóle w całej Europie. Trwały też dalsze przeszukiwania jaskini, w wyniku czego odkryto wiele jej dodatkowych partii liczących w sumie 3829 m w poziomie i 168 m w pionie.
W 1970 r. Jaskinia Bielska została włączona w struktury Zarządu Jaskiń Słowackich (słow. Správa slovenských jaskýň) z siedzibą w Liptowskim Mikułaszu. W roku 1979 jaskinia została uznana za chroniony zabytek przyrody.
Zwiedzanie jaskini
Obecnie (2017) do zwiedzania dostępne jest 1370 m o przewyższeniu 125 m. Jaskinia jest udostępniona w sposób sztuczny, za pomocą poziomego przekopu, na wysokości 890 m n.p.m. Odznacza się bogatą szatą naciekową. Trasa jest oświetlona, powadzi betonowym chodnikiem i schodami z poręczami liczącymi ponad 800 stopni. Zwiedzanie z przewodnikiem trwa około 70 minut.
Cała trasa zwiedzania liczy ok. 2 km długości. Każdy z przewodników wykonuje dziennie zwykle 3-4 tury do jaskini. Do najdłużej pracujących przewodników należeli Štefan Slodičák ze Zdziaru (29 lat), jego syn Ján, Jozef Strela czy Ján Vaščák.
Fauna jaskiniowa
W jaskini żyje co najmniej 7 gatunków nietoperzy. Najwięcej jest nocków dużych, rzadziej występują: nocek wąsatek, nocek Brandta i nocek orzęsiony, sporadycznie pojawia się gacek brunatny i mroczek pozłocisty, a nawet podkowiec mały. Z drobnych bezkręgowców najbardziej znany jest skorupiak głębinówka ślepa (Bathynella natans), który żyje w podziemnych jeziorkach. Długość jego białego ciała wynosi od 1 mm do 2 mm. Uważany jest on za relikt trzeciorzędowy.
Warunki klimatyczne
Temperatura powietrza w jaskini, oprócz korytarza wejściowego, wynosi od 5 do 6,3 °C, wilgotność względna od 90 do 97%. W wyniku sezonowej wymiany powietrza następuje w zimie ochłodzenie wstępnych korytarzy, wskutek czego w dolnych częściach gromadzi się lód, który utrzymuje się w miesiącach wiosennych. W ciągu całego roku temperatura powietrza waha się tam od –2,2 do +5,1 °C. W celu zwiększenia atrakcyjności jaskiń w połowie lat 30. zamknięto jej dolne części, aby były one stale wypełnione lodem. Spowodowało to jednak wietrzenie mrozowe nacieków oraz skał w górnych częściach jaskini.
Bielska Kopa,
Bielska Kopa lub Kopa Bielska (niem. Durlsberg, słow. Belanská kopa, Belianska kopa, węg. Bélai-domb) – szczyt na północno-wschodnim krańcu Tatr Wysokich, w krótkiej bocznej grani odchodzącej od grani głównej w dolnej części Koperszadzkiej Grani. Bielska Kopa ma wysokość 1835 m, 1832 m, 1833 m lub 1836. Od Koperszadzkiego Zwornika – bocznego wierzchołka Koperszadzkiej Czuby – na południowym zachodzie oddziela ją Wyżnia Przełęcz pod Kopą.
Bielska Kopa ma charakter trawiasto-skalisty, a jej wierzchołek jest stosunkowo rozłożysty i znajduje się w północno-zachodniej części grani. Ok. 400 m na południowy wschód od głównego wierzchołka znajduje się drugi niższy (1816 m), trawiasty i szeroki tak jak wyższy. Grzbiet prowadzi dalej na wschód, gdzie stosunkowo ostrymi zboczami opada na Bielską Rówień. Północne stoki Bielskiej Kopy opadają łagodnie do Doliny Przednich Koperszadów, południowe nieco stromiej do Doliny Białych Stawów. Obie te doliny są górnymi piętrami Doliny Kieżmarskiej i łączą się w rejonie Bielskiej Równi.
Góra ta jako jedyna w południowej i wschodniej części Tatr Wysokich jest zbudowana w całości ze skał osadowych – górne partie tworzone są przez wapienie i dolomity triasu, dolne także przez triasowe łupki[8].
Od Bielskiej Kopy pochodzi nazwa pobliskiej Przełęczy pod Kopą (Niżniej), położonej w grani głównej i stanowiącej granicę między Tatrami Wysokimi a Bielskimi. Ze względu na swe położenie i układ grani Kopa bywa niekiedy zaliczana błędnie do Tatr Bielskich.
Na szczyt nie prowadzą szlaki turystyczne, turyści jednak czasami wchodzą na Bielską Kopę. Z jej wierzchołka rozlegają się widoki na otoczenie Doliny Kieżmarskiej. Najdogodniejsza droga prowadzi z Wyżniej Przełęczy pod Kopą, łatwe jest też wejście z sąsiednich dolin.
Szczyt był odwiedzany już na przełomie XVIII i XIX wieku. Dokładnie został opisany przez Christiana Genersicha. W 1851 r. na Bielskiej Kopie był Maciej Bogusz Stęczyński, który poświęcił jej wiersz i ją narysował[6]. Maria Steczkowska w 1872 r. pisała o widoku z Bielskiej Kopy: „Mamy przed sobą jeden z najwspanialszych górskich widoków, a najmajestatyczniej występują groźne spiskie olbrzymy”. Już w roku 1751 naukowcy z Wiednia badali tutejsze sztolnie i wyrobiska. Geograf Joseph Liesganig spadł wtedy z Bielskiej Kopy i o mało nie stracił życia.
W zimie jako pierwsi na Kopie Bielskiej byli Gyula Komarnicki i István Laufer 18 kwietnia 1908 r.
Dawniej Bielską Kopę określano też innymi nazwami: Twarożna, Kopa w Koperszadach, Kopa Bialska czy po prostu Kopa.
Błotna Dolina,
Dolina Błotna (słow. Blatná dolina) – część Rowu Podtatrzańskiego, dolina oddzielająca północno-zachodni kraniec Tatr od Skoruszyńskich Wierchów. Dnem tej doliny prowadzi droga z Witanowej przez Orawice do Podbiela.
Dolina Błotna zaczyna się pod zalesioną przełęczą Borek (940 m). Spod tej przełęczy dolina opada początkowo w południowo-zachodnim, później zachodnim kierunku do Kotliny Zuberskiej. W dolnym odcinku lewe zbocza doliny tworzy niski wał Między Bory, należący już do Kotliny Zuberskiej. Dnem doliny spływa Błotny Potok.
Dolina Błotna ma długość ok. 7 km i deniwelację ok. 240 m. Górna część doliny jest zalesiona i wąska, jednak w środkowej części dolina rozszerza się. Zbocza tatrzańskie są zalesione, natomiast zbocza Wierchów Skoruszyńskich (z wyjątkiem górnej części doliny) – bezleśne, pokryte wielkimi łąkami. W dolnej części dolina znów zwęża się, a jej końcową część zajmują zabudowania Habówki.
Dolina Błotna ma kilka bocznych odgałęzień. Wszystkie znajdują się w jej tatrzańskiej części i są to wąskie i zalesione dolinki na północno-zachodnich stokach Osobitej. W kolejności od zachodu na wschód są to: Dolina Zimna, Dolina Przednia Krzemienna i Dolina Pośrednia Krzemienna. Z Wierchów Skoruszyńskich spływa do niej wiele niewielkich potoków, nie tworzących głębszych dolin.
Błyszcz,
Błyszcz (słow. Blyšť) – słabo odgraniczone zakończenie północnej grani Bystrej, najwyższego szczytu w Tatrach Zachodnich. Z geograficznego punktu widzenia Błyszcz nie jest szczytem, ponieważ ma zerową minimalną deniwelację względną, czyli nie istnieje żadne obniżenie grani pomiędzy nim a Bystrą. Ma wysokość 2159 m n.p.m. i zbudowany jest z granitów i gnejsów. Wznosi się ponad dolinami: Pyszniańską, Kamienistą i Gaborową.
Błyszcz leży w głównym grzbiecie Tatr, którym biegnie tu granica polsko-słowacka; pomiędzy dwoma wybitnymi szczytami: Kamienistą i Starorobociańskim Wierchem. Od położonej na wschód Kamienistej oddzielony jest Pyszniańską Przełęczą. Ze Starorobociańskim Wierchem łączy go niska, poszarpana grań, w której wyróżnia się jeszcze jeden niewybitny szczyt – Siwy Zwornik i grań Liliowych Turni, ograniczona dwoma niewielkimi przełęczami: Liliowym Karbem i Banistą Przełęczą. Od północnej, polskiej strony jego stroma, 400-metrowa ściana opada do Doliny Pyszniańskiej, tworząc w niższych partiach skalne żebra, tzw. Grzędy. Błyszcz i Bystra widoczne są z wielu miejsc w Dolinie Kościeliskiej, doskonale widać je ze schroniska PTTK na Hali Ornak i znad Smreczyńskiego Stawu. Skaliste zbocze Błyszcza często błyszczy się w promieniach światła, stąd jego nazwa. Nazwę tę upowszechnił Walery Eljasz-Radzikowski – twórca jednego z pierwszych przewodników po Tatrach. Szczyt wcześniej nazywany był Pyszną z racji swojego położenia nad halą o tej nazwie. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podawał ponadto poboczną formę Błyski Wierch.
Błyszcz i Bystra były pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX w. popularnym obiektem turystycznych wypraw. Pierwsi turyści korzystali z gospody na polanie Stare Kościeliska, później z nieistniejącego już schroniska na Hali Pysznej. Po utworzeniu w 1947 r. rezerwatu przyrody Tomanowa-Smreczyny Błyszcz przez długi czas był nieosiągalny dla turystów polskich. Obecnie jest dostępny z Banistej Przełęczy.
Rejon Błyszcza porasta ciekawa flora. Występują tutaj m.in. mietlica alpejska, ukwap karpacki i saussurea wielkogłowa, występujące w Polsce tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach.
Bobrowiec,
Bobrowiec (słow. Bobrovec) – samodzielny masyw górski na granicy polsko-słowackiej, wznoszący się ponad Doliną Chochołowską, Doliną Juraniową i Doliną Bobrowiecką Orawską w Tatrach Zachodnich.
Topografia
Znajduje się w bocznej północnej grani Wołowca. Szczyt, również nazywany Bobrowcem, osiąga wysokość 1665 m[2] (według dawniejszych pomiarów 1664 m lub 1663 m). Od położonego na południe Grzesia oddzielony jest głęboką i szeroką Bobrowiecką Przełęczą (1356 m). Z przełęczy tej do Doliny Chochołowskiej spada duży i szeroki Bobrowiecki Żleb. Od wznoszącego się po północnej stronie Parzątczaka (1486 m) masyw Bobrowca odgraniczony jest Juraniową Przełęczą (1376 m). Od szczytu ciągnie się na wschód, potem zakręcający na północny wschód ok. 2 km długości grzbiet z drugim, słabo wyodrębnionym wierzchołkiem zwanym Hrubasem. Grzbiet opadający na Bobrowiecką Przełęcz kulminuje natomiast w Jamborowym Wierchu. Od Jamborowego Wierchu odchodzi w zachodnim kierunku boczna odnoga Jambory oddzielająca Dolinę Bobrowiecką od Doliny Juraniowej.
Na północną stronę, do doliny Głębowiec (odnoga Doliny Chochołowskiej) opada z masywu Bobrowca kilka żlebów, w kierunku od zachodu na wschód są to: Dwojakowy Żleb, Ciemny Żleb, Skrajniak. Na południową stronę, do Polany Chochołowskiej opadają 2 żleby: Jasiorów Żleb i Skorusi Żleb.
Geologia i przyroda
Zbudowany jest z dolomitów triasowych należących do serii reglowej dolnej. We wschodnim grzbiecie występują liczne, zwietrzałe dolomitowo-wapienne turnie i skały. Największa ich grupa w stoku nad Polaną Chochołowską to Mnichy Chochołowskie. Z większych warto wymienić jeszcze Wielkie Turnie, turnię Olejarnia i Zawiesistą. Dolna część stoków w wielu miejscach tworzy niemal pionowe ściany – to efekt działalności Chochołowskiego Potoku. W masywie Bobrowca znajdują się liczne jaskinie, w tym Szczelina Chochołowska – największa jaskinia Doliny Chochołowskiej.
Partie szczytowe porośnięte są niską murawą lub kosówką. Masyw porasta bogata flora roślin wapieniolubnych, dawniej w lasach Bobrowca utrzymywały się także niedźwiedzie. Ma tu swoje naturalne stanowisko bardzo rzadka w Polsce sosna drzewokosa.
Historia
Bobrowiec ma za sobą, podobnie jak wiele innych miejsc w Tatrach, przeszłość górniczą. W jego zachodnich stokach w latach 1808-1850 działały dwie kopalnie niskoprocentowych rud żelaza: zakopiańska kopalnia Bobrowiec i orawska kopalnia Jambor. Do zwożenia tej rudy wykonano 2 drogi na Bobrowiecką Przełęcz; jedną z Doliny Chochołowskiej, drugą z Doliny Bobrowieckiej. Nazwa góry pochodzi od miejscowości Bobrów na Orawie. Dawniej Bobrowiec nazywany był też Jamburowym Wierchem. Góra była także od dawna wypasana, po stronie polskiej wchodziła w skład Hali Chochołowskiej i Hali Jaworzyna pod Furkaską. Już dokumenty z 1615 roku wspominają o Bobrowcu jako o pastwisku, a z 1796 r. jako o górze.
Z całego masywu Bobrowca szerokie widoki. Jak podaje Józef Nyka (1998), „z pokrytego kosówką wierzchołka roztacza się rzadkiej piękności panorama – na Tatry Orawskie oraz otoczenie Doliny Chochołowskiej, której topografię można przestudiować w każdym szczególe”. Zielony szlak turystyczny z Umarłej Przełęczy przez Juraniową Przełęcz i szczyt Bobrowca na Bobrowiecką Przełęcz został zlikwidowany przez TANAP w czerwcu 2008 r.
Bobrowiecka Liptowska Dolina,
Dolina Bobrowiecka (słow. Bobrovecká dolina) – prawe górne odgałęzienie Doliny Jałowieckiej w słowackich Tatrach Zachodnich. Dla odróżnienia od drugiej Doliny Bobrowieckiej (również w słowackich Tatrach Zachodnich) nazywana jest Doliną Bobrowiecką Liptowską.
Topografia
Znajduje się w głównym ciągu Doliny Jałowieckiej i ciągnie się aż pod szczyt Brestowej (1934 m) w grani głównej, gdzie kończy się cyrkiem lodowcowym zwanym Zadnie Kotliny. Jej prawe zbocza tworzy grań główna od Brestowej po Siwy Wierch i dalej grań ciągnąca się od Siwego Wierchu przez Małą Ostrą, Ostrą, Wielką Kopę i Małą Kopę, pocięta kilkoma żlebami: Rokitowiec, Zabijaczny Żleb i Zapaczny Żleb. Zbocza lewe tworzy grań ciągnąca się w południowo-zachodnim kierunku przez Jałowiecką Horę, Wielkiego Łyśca i Małego Łyśca. W lewych zboczach Doliny Bobrowieckiej znajduje się żleb Brzezowczyk i Żleb pod Wałowiec będący największym odgałęzieniem tej doliny. Dnem doliny spływa Bobrowiecki Potok, poniżej Bobrowieckiej Polany nazywany jest Potokiem z Polany.
Opis doliny
Dolina Bobrowiecka była zlodowacona. W rejonie Kotlin (w pobliżu przełęczy Palenica Jałowiecka) w plejstocenie występowało zjawisko przepływu lodów poprzez główną grań w kierunku północnym (transfluencja lodowca). Górna część doliny zbudowana jest ze skał osadowych: wapieni i dolomitów, duża część doliny zbudowana jest z gnejsówy i łupków krystalicznych.
Dolina była dawniej wypasana przez mieszkańców odległej o 10 km wsi Bobrowiec i miejscowości Bobrowczyk i stąd pochodzi nazwa doliny. W środkowej części doliny, na jej dnie znajduje się duża Bobrowiecka Polana, która dawniej była główną polaną tej doliny. Powyżej niej pomiędzy zwałami polodowcowych moren położonych jest kilka czasami wysychających Bobrowieckich Stawków. Są to: Czarny Stawek, Biały Stawek i Mały Stawek. Wysoko, na wschodnich stokach Wielkiej Kopy znajdowała się jeszcze Niedźwiedzia Polana.
Szlak turystyczny prowadzący przez Dolinę Bobrowiecką jest jednym z najrzadziej uczęszczanym przez turystów szlaków w Tatrach.
Bobrowiecka Orawska Dolina,
Dolina Bobrowiecka (słow. Bobrovecká dolina, Bobrovská dolina) – duża dolina na Orawie w słowackich Tatrach Zachodnich. Dla odróżnienia od innej Doliny Bobrowieckiej na Liptowie (też w Tatrach Zachodnich) na mapach nazywana jest Doliną Bobrowiecką Orawską.
Topografia
Uchodzi do Kotliny Orawickiej na wysokości ok. 850 m, górą podchodzi pod Bobrowiecką Przełęcz (1356 m). Od wschodu obramowanie doliny tworzy odcinek północnej grani Wołowca (od Jamborowego Wierchu po Grzesia), orograficznie lewe północno-zachodnia grań Grzesia po Osobitą, i dalej opadający z masywu Osobitej w północno-wschodnim kierunku grzbiet przez Mihulczą Czubę po Kozi Gronik nad polaną Waniczka. Orograficznie prawe ograniczenie tworzy grzbiet Jambory odchodzący od Jamborowego Wierchu przez Jamborową Skałkę do Umarłej Kopki, dalej Umarła Przełęcz i grzbiet Jeżowego Wierchu. W prawych zboczach doliny brak bocznych odgałęzień, natomiast w lewych jest kilka. Największe z nich to Dolina Sucha Orawicka podchodząca pod Osobitą oraz jej odnoga – Dolinka Kwaśna. Pomiędzy Kiczorą Bobrowiecką a zboczami Jamborowej Skałki dolina zwiera się w ciasny, 250-metrowej długości wąwóz Skalna brána. Dnem doliny spływa Bobrowiecki Potok. Zasilany jest kilkoma potokami spływającymi spod grani Grześ-Osobita. Największy z nich to Suchy Potok.
Opis doliny
Jest to największa z wapiennych dolin Tatr Orawskich. Ma powierzchnię 9 km² i długość ponad 4 km. Cała dolina powstała na obszarze skał osadowych, głównie wapieni i dolomitów z okresu jury i kredy. Wietrzejące skały wapienne i dolomitowe tworzą charakterystyczne skałki o zróżnicowanych kształtach. Na niedostępnych turniach zachowały się fragmenty pierwotnego lasu dolnoreglowego. Bogata jest flora i fauna, żyją tutaj duże zwierzęta, włącznie z niedźwiedziem brunatnym. Dolina nie była w czasie ostatniego glacjału zlodowacona, została wyrzeźbiona przez wodę. Górna część doliny jest jednym z najbardziej klasycznych w Tatrach przykładów doliny rzecznej o V-kształtnym przekroju.
W dolinie występują źródła wód mineralnych i termalnych. Jednym z nich jest Jaszczurzyca. Dawniej, zanim wybudowano nowe kąpielisko termalne w Orawicach, funkcjonował na niej basenik kąpielowy. Po zachodniej stronie Bobrowieckiego Potoku, 3 km od Orawicy (przy Waniczce) bije źródło siarkowodorowe zwane Kisłą Wodą, woda z niego według miejscowych podań ma własności lecznicze.
Historia
Nazwa doliny pochodzi od miejscowości Bobrów na Orawie, założonej około 1600 r. Dolina była od dawna wypasana, w 1615 wypasał na niej np. sołtys słowackiej miejscowości Trzciana (Trstená). Pasterstwo było tutaj silnie rozwinięte, przed II wojną światową duże były wpływy polskie. Znaczna część wypasanych stad pochodziła bowiem z Podhala (wypasał tutaj Witów i Chochołów), Polacy stanowili znaczną część obsady pasterskiej, posługiwano się polskim językiem, polskie było budownictwo. Polacy zatrudniali się przy wyrębie lasów, często tutaj również polowali.
Miała też dolina swoją przeszłość zbójnicką. Jej rejon, a szczególnie otoczenie jej odgałęzienia, Doliny Suchej Orawickiej, był jedną z głównych kolebek zbójników, uchodził za gniazdo, w którym ukrywali oni swoje skarby, a wiosną za pomocą rozpalanej na szczycie watry zwoływali się w zbójnickie drużyny. Tutaj np. pod Osobitą przez wiele lat ukrywał się polski zbójnik Tatar Myśliwiec, zaś inny, równie słynny Wojtek Mateja za pomocą sprytnego podstępu obrabował karczmę w Orawicach.
Obecnie cały obszar doliny wchodzi w skład TANAP-u. Główną bazę wypadową do zwiedzania doliny stanowią Orawice. Dnem doliny aż po wąwóz Skalna brána prowadzi wygodna, asfaltowana droga udostępniona również dla turystów niepełnosprawnych. Obowiązuje na niej zakaz wjazdu dla pojazdów samochodowych.
Bobrowiecka Przełęcz,
Bobrowiecka Przełęcz (słow. Bobrovecké sedlo) – znajdująca się na wysokości 1356 m w Tatrach Zachodnich wybitna przełęcz pomiędzy Grzesiem (1653 m) po południowej stronie przełęczy i Bobrowcem (1663 m) (a właściwie jego przedszczytem – Jamborowym Wierchem) po północnej stronie przełęczy. Znajduje się w długiej północnej grani Wołowca odgałęziającej się od grani głównej Tatr w północnym kierunku. Przez grań tę przebiega granica polsko-słowacka. Po polskiej stronie zbocza spod przełęczy opadają Bobrowieckim Żlebem do Doliny Chochołowskiej, po słowackiej stronie do Doliny Bobrowieckiej Orawskiej. Spod przełęczy spływają dwa potoki, obydwa o takiej samej nazwie. Są to: słowacki Bobrowiecki Potok (Bobrovecký potok) spływający do Doliny Bobrowieckiej i polski Bobrowiecki Potok będący dopływem Chochołowskiego Potoku[1]. Potok słowacki znajduje się w zlewni Morza Czarnego, polski w zlewni Bałtyku, przez Bobrowiecką Przełęcz bowiem biegnie dział wodny między tymi morzami.
Ciekawostką jest, że przełęcz ta znajduje się w jednej linii z dwiema innymi wybitnymi tatrzańskimi przełęczami: Tomanową i Iwaniacką. Szczególnie dobrze widać to ze szlaku od Przełęczy pod Osobitą na Grzesia. Rejon przełęczy jest trawiasty. Sama przełęcz jest wycięta w bardziej miękkich partiach łupków kwarcytycznych z okresu dolnego triasu. Niegdyś na przełęczy ładowano na konne furmanki rudę żelaza wydobywaną w kopalni „Bobrowiec”. Do zwożenia tej rudy wybudowano dwie drogi: do Polany Chochołowskiej ok. 1808 r. i do Doliny Bobrowieckiej ok. 1820 r. Dawniej przełęcz była też wygodnym przejściem z Podhala w Tatry Orawskie, jeszcze w okresie międzywojennym przechodzili nią kłusownicy.
Bobrowieckie Stawki,
Bobrowieckie Stawki (słow. Bobrovecké plieska) – grupa trzech niewielkich jezior w Dolinie Bobrowieckiej Liptowskiej (Bobrovecká dolina) – głównej odnodze Doliny Jałowieckiej (Jalovská dolina) w słowackich Tatrach Zachodnich. Są to (w nawiasach kolejno nazwa słowacka, wysokość n.p.m., powierzchnia i głębokość):
- Czarny Stawek Bobrowiecki (Čierne Bobrovecké pliesko, ok. 1400 m, ok. 0,01 ha) – leżący najniżej i najbliżej Bobrowieckiej Polany (Poľana), wśród lasu, okresowo wysycha,
- Mały Stawek Bobrowiecki (Malé Bobrovecké pliesko, ok. 1450 m, ok. 0,006 ha) – najmniejszy, otoczony lasem, często niewzmiankowany w polskich źródłach[2],
- Biały Stawek Bobrowiecki (Biele Bobrovecké pliesko, 1503 m, 0,10 ha, 1,5 m) – zdecydowanie największy i jako jedyny z Bobrowieckich Stawków oficjalnie pomierzony, położony najwyżej, wśród zarośli kosodrzewiny.
Boczań,
Boczań (1224 m) – wzniesienie w reglowej części Tatr Zachodnich, nad Doliną Jaworzynką. Stanowi zachodnie odgałęzienie Wysokiego (1287 m). Od Skupniowego Upłazu oddziela go Skupniów Przechód i Skupniów Żleb. Zarówno wierzchołek, jak i stoki porasta las.
Dawniej opadające do Doliny Jaworzynki stoki Boczania były bezleśne, las został tutaj wycięty na potrzeby huty w Kuźnicach, zaś bezleśne stoki stanowiły tereny wypasowe Hali Jaworzynka. Znajduje się w nich kilka skał – Cyganka, Cycek i inne. Jest też jedna jaskinia – Jaskinia w Cycku. W owym czasie nazwa Boczań dotyczyła tylko tych stoków, dopiero później została przeniesiona na całe wzniesienie. Po zniesieniu wypasu stoki Boczania zostały zalesione modrzewiami. Oprócz nich rosną tu jeszcze świerki, wśród których wyjątkowo licznie występuje powojnik alpejski.
Przez nienazwane, płytkie siodło między Boczaniem a Wysokim oraz północną stroną Boczania, kilkanaście metrów poniżej jego grzbietu, prowadzi popularny szlak turystyczny na Dolinę Gąsienicową. Odcinek przez Boczań pozbawiony jest zupełnie widoków, gdyż jest zalesiony. Turyści wydeptali kilka ścieżek prowadzących od tego szlaku na widokowe punkty w grzbiecie Boczania.
Borek,
Borek (słow. Bôrik, 940 m n.p.m.) – znajdująca się na Słowacji wybitna przełęcz oddzielająca Tatry Zachodnie od Skoruszyńskich Wierchów. Znajduje się pomiędzy północno-zachodnim grzbietem Osobitej (1687 m) w Tatrach a Skoruszyną (1314 m) – najwyższym wzniesieniem Skoruszyńskich Wierchów. Zachodnie stoki spod przełęczy opadają do Doliny Błotnej, wschodnie do Doliny Mihulczej. Przełęcz Borek nie tylko oddziela Tatry od Skoruszyńskich Wierchów, ale również te dwie doliny wchodzące w skład Rowu Podtatrzańskiego.
Przełęcz Borek jest całkowicie porośnięta lasem. Prowadzi przez nią szosa z Orawic do Habówki.
Borowej Wody Dolina,
Dolina Borowej Wody (słow. dolina Borovej vody) – dolina oddzielająca Tatry od Pogórza Orawskiego. Jest częścią Rowu Podtatrzańskiego. Od Zuberca wznosi się w południowym kierunku. Jej zachodnie zbocza tworzą wzniesienia Pogórza Orawskiego, od południa grzbiet łączący to pasmo z Tatrami Zachodnimi. Grzbiet ten zaczyna się na wierzchołku pomiędzy przełęczą Prieková a szczytem Kopec] na Pogórzu Skoruszyńskim i opada na Huciańską Przełęcz. Dalej jest to już odcinek grani głównej Tatr Zachodnich ciągnący się przez Wyżnią Huciańską Przełęcz i Jaworzyńską Kopę po Białą Skałę. Wschodnie zbocza doliny tworzy opadający od Białej Skały na północ grzbiet Upłazkowej Grani i będący jego przedłużeniem niski wał Prehalin ciągnący się po Kiczorę.
Łącznie z najdłuższą odnogą Dolina Borowej Wody ma długość 4,5 km. Dolna jej część to pola uprawne i zabudowania Zuberca i Habówki, górna część doliny jest zalesiona. Odchodzący nieco po wschodniej stronie Wyżniej Huciańskiej Przełęczy grzbiet zwany Klinem dzieli Dolinę Borowej Wody na dwie odnogi: wschodnią Dolinę Spadowego Potoku (Spadowy Jar), podchodzącą pod Białe Wrótka, oraz odnogę zachodnią. Odnogi te łączą się tuż powyżej Palenicy Zuberskiej. Grzbiet Klinik rozdziela tę zachodnią odnogę na dwie; jedna podchodzi pod Niżnią, druga pod Pośrednią Huciańską Przełęcz.
Przez Dolinę Borowej Wody prowadzi droga nr 584 z Zuberca do Liptowskich Matiaszowiec, przekraczająca główną grań Tatr na Wyżniej Huciańskiej Przełęczy. Dawniej przechodziła ona przez wąski wąwóz pomiędzy Palenicą Zuberską a Klinikiem, obecnie jest to szerokie przejście, gdyż funkcjonujący tutaj kamieniołom wybrał już dużą część skał Palenicy. Dnem doliny spływa potok Borowa Woda uchodzący do Zuberskiej Wody. Największym jego dopływem jest Spadowy Potok.
Wschodnia, górna część doliny znajduje się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Brama Orawska,
Brama Orawska (słow. sedlo Tichá) – położona na wysokości 950 m szeroka przełęcz oddzielająca Orawicko-Witowskie Wierchy (Przysłop Witowski 1164 m) od Tatr Zachodnich (Siwiańskie Turnie 1065 m). Najniższy punkt znajduje się w lesie, ok. 100 m na północ od polany Molkówka i ok. 300 m na wschód od granicy polsko-słowackiej (po polskiej stronie). Przez Bramę Orawską przebiega też Wielki Europejski Dział Wodny pomiędzy zlewniami Morza Czarnego i Bałtyku. Cieki spływające na zachód, do Doliny Cichej Orawskiej znajdują się w zlewni Morza Czarnego, potoki spływające na wschód, do Kotliny Kościeliskiej są w zlewni Bałtyku. Dolina Cicha i Kotlina Kościeliska wchodzą w skład Rowu Podtatrzańskiego, Brama Orawska i biegnący nią dział wodny oddzielają je od siebie.
Obszar Bramy Orawskiej i polany Molkówka to jedno z niewielu w Polsce miejsc, gdzie ze źródeł znajdujących się po polskiej stronie wody spływają na Słowację. Granica państwowa nie pokrywa się tutaj z działem wodnym, co skutkuje również tym, że górny skrawek Doliny Cichej znajduje się na obszarze Polski, podczas gdy niemal cała ta dolina znajduje się na Słowacji.
Brama Orawska znajduje się poza obszarem Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie prowadzą do niej znakowane szlaki turystyczne, można tutaj jednak dojść drogami gruntowymi z Chochołowa. Dawniej polscy turyści z Zakopanego przez polanę Molkówka i dobrą drogą prowadzącą dnem Doliny Cichej wędrowali do Orawic i na Osobitą, zarówno pieszo, jak i furmankami. Po II wojnie światowej granica państwowa uniemożliwiła to.
Brestowa,
Brestowa (słow. Brestová) – szczyt o wysokości 1934 m n.p.m. w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajduje się w grani głównej pomiędzy Salatyńskim Wierchem, od którego oddzielony jest Skrajną Salatyńską Przełęczą, a Zuberskim Wierchem (1753 m).
Skrajny Salatyn – północny grzbiet Brestowej
Od lewej: Mały Salatyn, Salatyn i Brestowa. Widok ze Spalonej Kopy
Jest głównym węzłem orograficznym całej grupy Salatynów. W grani głównej pomiędzy Brestową a Zuberskim Wierchem znajduje się jeszcze jeden słabo wyróżniający się szczyt – Brestowa Kopa. W północnym kierunku odchodzi boczny, 3-kilometrowy grzbiet Skrajnego Salatyna, oddzielający od siebie dwie boczne doliny: Dolinę Salatyńską (odgałęzienie Doliny Rohackiej) od Salatyńskiego Żlebu (boczna odnoga Doliny Zuberskiej). Po południowej stronie grzbietu Brestowej i Małej Brestowej znajduje się niewielka, zarastająca kosodrzewiną dolina, zwana Zadnimi Kotlinami.
Brestowa zbudowana jest z granitowo-gnejsowych skał. Wierzchołek i stoki trawiaste, dołem – zwłaszcza od północy – skaliste. Dawniej były to tereny pastwiskowe. Rosnący na nich sit skucina brunatnieje już pod koniec lata, co nadaje stokom czerwone zabarwienie. Z odkrytego wierzchołka i grani rozległe widoki. Szczególnie dobrze widać stąd pobliską Osobitą i Siwy Wierch oraz całą Dolinę Rohacką z wznoszącymi się nad nią szczytami.
W 1861 r. trawersowania szczytu dokonał Kazimierz Łapczyński (posługiwał się nazwą Salatin).
Masyw ma duże walory narciarskie. U jego podnóża w Dolinie Salatyńskiej znajduje się wyciąg narciarski. W czasie II wojny światowej na zboczach Brestowej (na Skrajnym Salatynie) w leśnej chatce znajdował się partyzancki szpital. Ranni słowaccy i rosyjscy partyzanci po rozbiciu ich oddziału przez Niemców znaleźli się w trudnej sytuacji. W lutym 1945 r. uratowani zostali przez wyprawę TOPR, która w ciężkich warunkach śnieżnej zawiei przetransportowała ich przez Łuczniańską Przełęcz do Zakopanego.
Brestowa,
Polana Brestowa (słow. Brestová) – polana w Dolinie Zuberskiej w słowackich Tatrach Zachodnich. Pierwotnie nazwa ta dotyczyła tylko polany znajdującej się na prawym brzegu Zimnej Wody, na której znajduje się leśniczówka „Brestowa” (horáreň „Brestová”). Obecnie jednak nazwą Polana Brestowa obejmuje się również drugą polanę, położoną na zachód od niej, u wylotu Doliny Wolarskiej. Dawniej ta druga polana nazywała się Madajka (jak wznoszące się nad nią wzgórze Madajka). Zachodnia polana jest większa i położona jest po obydwu stronach Zimnej Wody. Znajduje się na niej skansen Muzeum Wsi Orawskiej, parking samochodowy, bufety i muszla koncertowa. Zachodnia polana Brestowa ze skansenem położona jest na wysokości około 880 m, polana wschodnia z leśniczówką „Brestowa” na wysokości około 900 m.
Na polanie Brestowej zaczyna się żółty szlak turystyki pieszej i czerwony szlak rowerowy. Na południowych obrzeżach zachodniej polany, u podnóży wzgórza Madajka znajduje się wylot dużej Jaskini Brestowej.
Brestowska Jaskinia,
Jaskinia Brestowska (słow. Brestovská jaskyňa) - jaskinia na Słowacji, w Tatrach Zachodnich.
System korytarzy jaskini jest częściowo wypełnionych wodą.
Bruzda Podtatrzańska,
Buczynowa Dolinka,
Dolinka Buczynowa (słow. Bučinová dolinka, niem. Buczynowatal, węg. Buczynowa-völgy) – niewielka dolina wisząca w Tatrach Wysokich, będąca bocznym odgałęzieniem Doliny Roztoki. Z trzech stron otaczają ją: wschodnia grzęda Koziego Wierchu, odcinek grani od Koziego Wierchu po Skrajny Granat i grań od Skrajnego Granata po południowo-zachodni wierzchołek Małej Buczynowej Turni. Od strony Doliny Roztoki podcięta jest wysokim progiem, po którym przebiega szlak turystyczny z Doliny Pięciu Stawów Polskich na Krzyżne. Główną granią ponad Dolinką Buczynową prowadzi odcinek Orlej Perci.
W dolince tylko niewielkie płaty kosodrzewiny. Pod otaczającymi ją ścianami zalegają piargi, a dno zawalone jest głazami, wśród których, w niewielkiej niecce zbiera się woda, tworząc okresowy Buczynowy Stawek. W dolince brak potoku, woda wypływa podziemnymi przepływami w progu dolinki, tworząc wodospad Buczynowa Siklawa. Próg ten ma wysokość około 250 m i w dużym stopniu zarośnięty jest kosodrzewiną. Dawniej dolinka była wypasana – wchodziła w skład Hali Pięć Stawów. Nazwa dolinki nie pochodzi, jak błędnie sugerował Ferdynand Goetel, od słowa buczyna (buki nie rosną w Tatrach na tej wysokości), lecz według górali od juhasa o nazwisku Budz lub Bucz, który miał zabić się w czasie poszukiwania zaginionych owiec, spadając ze skał nad tą dolinką, i w niej zostać pochowany.
Dolinka Buczynowa to jedna z najbardziej typowych w polskich Tatrach dolin wiszących. Ks. Walenty Gadowski w 1902 r. pisał o niej: „Głucha tu pustynia, Europa została za tobą gdzieś w oddali, a otacza cię natura pierwotna, wspaniała i majestatyczna, ale tak dzika i groźna, że czujesz się wobec niej marnym, nikłym prochem”.
W pobliżu wylotu doliny na południowo-wschodnich stokach Małej Buczynowej Turni położona jest Buczynowa Koleba (ok. 1700 m), w której dawniej zatrzymywali się pasterze z owcami. W zimie w Dolince Buczynowej jako pierwszy był Marian Maurizio z trzema osobami towarzyszącymi ok. 1923 r. na nartach[6]. Dolną częścią dolinki prowadzi szlak turystyczny.
Przez Dolinkę Buczynową nie prowadzą szlaki turystyczne, bywa odwiedzana przez taterników, ale rzadko. Stanowi punkt startu do wspinaczki na ściany Granatów, Buczynowej Strażnicy i Czarne Ściany. Najsłynniejszą drogą wspinaczkową jest tutaj Komin Pokutników.
Buczynowa Przełęcz,
Buczynowa Przełęcz (słow. Bučinové sedlo, niem. Buczynowascharte, węg. Buczynowa-csorba) – wąska, głęboka przełęcz w długiej wschodniej grani Świnicy w polskich Tatrach Wysokich, w grupie Buczynowych Turni, położona na wysokości 2127 m n.p.m., pomiędzy Wielką Buczynową Turnią a Małą Buczynową Turnią. Przełęcz oddziela od siebie dolinę Pańszczycę i Dolinkę Buczynową. Zarówno na północ, do Zadnich Usypów w Pańszczycy, jak i na południe, do Dolinki Buczynowej opadają z niej piarżyste i łatwe do przejścia żleby
Pierwotnie przez tę przełęcz był poprowadzony szlak Orlej Perci. Obecnie przechodzi on łatwiejszym wariantem przez żleb poniżej przełęczy (od strony Buczynowej Dolinki). Zimą przełęcz stanowi najbezpieczniejsze połączenie Dolinki Buczynowej i doliny Pańszczycy.
Buczynowa Strażnica,
Buczynowa Strażnica (niem. Buchentalwarte, słow. Bučinová strážnica, węg. Bükk-völgyi-őrtorony, 2242 m) – turnia w długiej, północno-wschodniej grani Koziego Wierchu zwanej Kozim Murem. Znajduje się w pobliżu Przełączki nad Dolinką Buczynową, która oddziela ją od sąsiadujących z nią Czarnych Ścian. W Buczynowej Strażnicy długa wschodnia grań Świnicy skręca na północ, w południowo-wschodnim natomiast kierunku Buczynowa Strażnica tworzy krótki grzbiet opadający do Doliny Pięciu Stawów Polskich. Grzbiet ten tworzy południowo-zachodnie zbocza Dolinki Buczynowej[2]. Opada do niej urwistą ścianą o wysokości około 400 m. Ścianę przecina głęboki Komin Pokutników, w niektórych jego miejscach występują przewieszki. Północno-zachodnie stoki Buczynowej Strażnicy opadają do Dolinki Koziej.
Zboczem poniżej turni przebiega szlak turystyczny Orlej Perci.
Buczynowe Czuby,
Buczynowe Czuby (niem. Buchentalhöcker, słow. Bučinové čuby, węg. Bükk-völgyi-tara) – grzebień ostrych turniczek (najwyższa ma ok. 2125 m) w długiej wschodniej grani Świnicy w polskich Tatrach Wysokich, w grupie Buczynowych Turni. Buczynowe Czuby znajdują się pomiędzy Orlą Basztą (rozdziela je Buczynowy Karb i Pościel Jasińskiego) a Przełęczą Nowickiego. Jest to postrzępiony odcinek grani o długości kilkudziesięciu metrów. Najwybitniejsza turniczka położona jest w środkowej części tego odcinka. Turniczka po jej wschodniej stronie tworzy opadającą do Pańszczycy grzędę o szerokości około 100 m w dole i wysokości około 200 m. W linii spadku najwyższej turni znajduje się szeroki żleb, górą rozgałęziający się na kilka ramion. Południowe, trawiasto-skaliste zbocza o wysokości około 120 m opadają do Dolinki Buczynowej.
Pierwszego przejścia grani dokonali zimą bracia Jan Sokołowski i Stanisław Sokołowski 8 kwietnia 1925 r., zaś latem – Zofia Galicówna i Marzena Skotnicówna 17 lipca 1929 r.
Trawersem poniżej grani prowadzi szlak Orlej Perci, przez jedno z siodełek między turniami przechodzi z jednej strony grani na drugą. Następnie trawersuje Buczynowe Turnie po północnej stronie i wchodzi w jedno z ramion żlebu. Przejście to ubezpieczone jest łańcuchami.
Bufet Rohacki,
Bufet Rohacki (słow. bývalá Ťatliakova chata) – obsługujący turystów bufet położony na wysokości 1380 m n.p.m. (według TANAP 1350 m n.p.m.) w Dolinie Rohackiej (Roháčska dolina) w słowackich Tatrach Zachodnich. Czynny jest w sezonie letnim. Znajduje się przy końcu asfaltowej drogi prowadzącej tą doliną (zamkniętej dla ruchu samochodowego). Czas przejścia do bufetu: do góry – 1:15 h od Zwierówki, lub 50 min od parkingu Pod Spálenou (Pod Spaloną). Obok bufetu znajdują się ławki i stoły dla turystów oraz obelisk upamiętniający Jána Ťatliaka – pioniera turystyki górskiej. Również słowacka nazwa bufetu nawiązuje do tego zasłużonego dla turystyki słowackiej działacza. Obok bufetu położony jest płytki staw, Czarna Młaka (Ťatliakove pleso).
Historia
Pierwsze schronisko powstało tutaj w 1883 r. dzięki staraniom piewcy Tatr, malarza i leśnika Alexiusa Demiana. Wcześniej istniały tylko starannie sklecone z kory i świerków koleby wolarskie. Schronisko to stało po przeciwnej stronie Rohackiego Potoku. Mieczysław Karłowicz tak opisywał go w 1908 r.: "wybornie zbudowany mały domek o jednej izbie, zaopatrzony w ławy do spania, stół, kilka ławek i piec żelazny". W 1933 r. dobudowano drugie pomieszczenie, tak, że było tu 30-40 miejsc do spania. Staraniem Jána Ťatliaka w 1937 r. rozpoczęto budowę nowego schroniska. Podczas II wojny światowej ukrywały się w nim liczne rodziny żydowskie i schronisko zostało spalone przez Niemców. W latach 1946-47 wybudowano nowe schronisko na 100 miejsc noclegowych. Spłonęło ono 28 maja 1963 r. Ocalała tylko piętrowa narciarnia przy tym schronisku, w której od 1971 r. mieści się Bufet Rohacki. Dzięki włączeniu tego rejonu Tatr w 1987 r. do TANAP zrezygnowano z planów budowy gigantycznych inwestycji turystyczno-narciarskich w Dolinie Zuberskiej i Rohackiej.
Bujacza Przełęcz,
Bujacza Przełęcz (niem. Stiernbergattel, słow. Bujačie sedlo, węg. Bika-nyereg) – szeroka trawiasta przełęcz położona na wysokości 1912 m w grani głównej Tatr Bielskich na Słowacji.
Przełęcz ta oddziela od siebie dwa masywy we wschodniej części Tatr Bielskich: grań Bielskich Jatek na zachodzie i Bujaczy Wierch (Bujačí vrch, 1947 m) na wschodzie. Ostatnim wzniesieniem w grani Jatek, opadającym na Bujaczą Przełęcz, jest Golica Bielska, tworząca wraz z podwójnym wierzchołkiem Skrajnych Jatek charakterystyczną koronę.
W pobliżu przełęczy z północnej strony grani odgałęzia się Jagnięcy Grzbiet, oddzielający południowo-wschodnią część Doliny pod Koszary (Mały Koszar) od wąskiej Doliny Jagnięcej. Na południe z przełęczy opada Bujaczy Żleb. Ma wylot w północnej części polany Wspólna Pastwa w Dolinie Kieżmarskiej.
Do 1978 r. granią przez przełęcz prowadził szlak Magistrali Tatrzańskiej[2]. Fragment znajdujący się w Tatrach Bielskich został jednak zamknięty, a na terenie grzbietu utworzono rezerwat ścisły. U jego stóp przebiega zielony szlak z Tatrzańskiej Kotliny do Doliny Białych Stawów.
Nazwa przełęczy, podobnie jak Bujaczego Wierchu, pochodzi od słowa bujak, oznaczającego w gwarze podtatrzańskiej byka albo buhaja, i wiąże się z hodowlą i wypasem bydła, prowadzonymi przez wiele wieków na terenie Tatr Bielskich.
Bujaczy Wierch,
Bujaczy Wierch (niem. Stiernberg, słow. Bujačí vrch, węg. Bikahegy. 1947 m) – rozłożysty masyw o długości ok. 1,3 km we wschodniej części grani głównej Tatr Bielskich na Słowacji. Jest ostatnim wysokim wzniesieniem we wschodniej części Tatr.
Nazwa Bujaczego Wierchu pochodzi od słowa bujak, oznaczającego w gwarze podtatrzańskiej byka albo buhaja, i wiąże się z hodowlą i wypasem bydła, prowadzonymi przez wiele wieków na terenie Tatr Bielskich. Nazwy tej w literaturze po raz pierwszy użył geograf Antoni Rehman.
Podawana jest różna wysokość Bujaczego Wierchu. Przyczyną tego są wznoszące się w jego zachodniej grani turniczki zwane Apostołami. Najwyższa z nich ma wysokość 1960 m i często taka wysokość podawana jest dla tego szczytu. Właściwy wierzchołek Bujaczego Wierchu to oddzielona od Apostołów płytkim siodełkiem długa, nieznacznie tylko obniżająca się ku wschodowi grań. Jej najwyższy, zachodni koniec ma wysokość 1947 m i taka jest wysokość Bujaczego Wierchu.
Topografia
Od masywu odchodzi aż siedem grani, co jest ewenementem na skalę tatrzańską. Są to:
- główna grań Tatr Bielskich ku zachodowi. Jest w niej płytka Bujacza Przełęcz (1912 m) oddzielająca Bujaczy Wierch od Skrajnych Jatek
- północny Jagnięcy Grzbiet zakończony Rakuską Turnią
- północna grań biegnąca przez Ozielec do Tokarni
- północno-wschodnia grań Margicy
- główna grań ku wschodowi. Poprzez Kozi Grzbiet biegnie do Kobylego Wierchu
- południowy Rakuski Grzbiet
Oprócz nich na południe odgałęziają się jeszcze dwie wybitne grzędy tworzące ograniczenie Wspólnej Pastwy. Tak rozgałęziony system graniowy powoduje, że Bujaczy Wierch wznosi się nad następującymi dolinami: Mały Koszar, Dolina Jagnięca, Babia Dolina, Dolina Czarna, Dolina Sucha, Dolina do Siedmiu Źródeł i główny ciąg Doliny Kieżmarskiej.
Otoczenie
Od grani opadającej na Bujaczą Przełęcz odchodzi ku północy Jagnięcy Grzbiet, który razem z granią Gołego Wierchu (1334 m), odchodzącą od szczytu na północ, ogranicza wąską i długą Dolinę Jagnięcą[4]. Grań, w której znajduje się Goły Wierch, a dalej na północ rozległy lesisty masyw Tokarni, stanowi granicę między systemami Doliny pod Koszary oraz Doliny za Tokarnią. Górne piętro tej ostatniej stanowi Dolina Kurza, podchodząca pod szczytowe partie masywu Bujaczego Wierchu.
Na południe od szczytu odchodzi Rakuski Grzbiet, opadający do Przełęczy nad Czerwoną Glinką (ok. 1400 m). Po drugiej stronie przełęczy znajdują się zalesione szczyty Ryniasa (1473 m) oraz Steżek (1530 m). Masyw ten rozdziela Dolinę Kieżmarską i Dolinę Czarną Rakuską.
Wschodnia grań Bujaczego Wierchu rozgałęzia się i opada na dwie przełęcze. Grań główna Tatr Bielskich biegnie dalej przez Skalne Wrota, oddzielające Pomurnikową Ścianę w masywie Bujaczego Wierchu od Koziego Grzbietu i Fajksowej Czuby, natomiast bardziej na północ znajduje się odgałęzienie Bujaczego Wierchu, opadające na niewielką Kurzą Przełęcz (1700 m), za którą grań po raz kolejny się rozdwaja, tworząc Długi Wierch i Kardoliński Grzbiet. Pomiędzy Kozim Grzbietem a Długim Wierchem znajduje się Dolina Sucha.
Opis
Masyw zbudowany jest ze skał osadowych i jest częściowo skalisty. Część północno-wschodnią tworzą triasowe wapienie i dolomity. W masywie Bujaczego Wierchu znajdują się jaskinie. W jaskini Lodowa Piwnica znajdują się lodowe stalagmity, Jaskinia Alabastrowa na północnych stokach ma korytarze o długości ponad 300 m. O znajdującą się na jego południowych stokach polanę Wspólna Pastwa trwały wielowiekowe, często krwawe spory pomiędzy Białą Spiską a Zamkiem w Niedzicy i Kieżmarkiem.
Na szczycie Bujaczego Wierchu rosną szarotki, do lat 60. XX wieku były masowo zbierane na sprzedaż.
Turystyka
Był penetrowany przez poszukiwaczy skarbów; ok. 1650 r. zginął na nim szukający skarbów August Kaltstein – jest to pierwsza znana z nazwiska ofiara Tatr. Na szczyt od dawna wchodzili kłusownicy. W 1813 r. był na nim znany botanik i geolog Göran Wahlenberg. Przez szczyt prowadziła do 1978 r. czerwono znakowana Magistrala Tatrzańska, obecnie zamknięta na całym odcinku prowadzącym przez Tatry Bielskie, na terenie których utworzono rezerwat ścisły. Bujaczy Wierch jest jednym z najlepszych punktów widokowych na Dolinę Kieżmarską. Dawniej jego granią prowadziła Magistrala Tatrzańska, która jednak w 1978 r. została dla turystów zamknięta.
U stóp Bujaczego Wierchu, po jego południowo-wschodniej stronie, w Dolinie do Siedmiu Źródeł znajduje się schronisko pod Szarotką – jedyny tego typu obiekt na terenie Tatr Bielskich. Schronisko znajduje się na zielonym szlaku prowadzącym z Tatrzańskiej Kotliny do Doliny Białych Stawów.
Bukowina Tatrzańska,
Bukowina Tatrzańska – wieś podhalańska w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim, w gminie Bukowina Tatrzańska. W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa nowosądeckiego. Według danych z 31 grudnia 2012 r. sołectwo Bukowina Tatrzańska miało 2976 stałych mieszkańców. Miejscowość jest siedzibą gminy Bukowina Tatrzańska.
Bukowina Tatrzańska leży na wysokości od 860 do ponad 1000 m n.p.m. (według innych źródeł 850–960 m n.p.m.) i jest położona na Pogórzu Spisko-Gubałowskim – na trasie z Poronina do Łysej Polany.
Historia
Pierwsze wzmianki na temat Bukowiny pochodzą z XVII wieku. Na mocy zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 18 kwietnia 1939 r. nazwa wsi została zmieniona z dotychczasowej formy Bukowina na Bukowina Tatrzańska.
Turystyka
W dwudziestoleciu międzywojennym następuje przekształcenie wsi z rolniczo-pasterskiej w wieś turystyczną. Obecnie Bukowina jest dużym ośrodkiem turystyczno-wypoczynkowym. Znajduje się tam rozbudowana baza noclegowa, stacja sportów zimowych, liczne małe wyciągi narciarskie, w tym popularny ośrodek Olczański Wierch ze Stacją Turnia, dysponującą wyciągiem krzesełkowym. W grudniu 2008 otwarto kompleks rekreacyjny Termy Bukovina, natomiast na początku roku 2009 oddano do użytku Stację Narciarską Rusiń-ski (6-osobowa kolej fimy Bartholet, długość 1150 m, różnica wysokości 170 m, zdolność przewozowa 2790 osób na godzinę; 4 osobowa kolej firmy Von Roll, długość: 700 m, różnica wysokości: 124 m, zdolność przewozowa: 2400 osób na godzinę oraz 2 wyciągi orczykowe i jeden taśmowy dla dzieci).
Kultura i zabytki
W miejscowości znajduje się szereg drewnianych pensjonatów z okresu międzywojennego, wybudowanych w stylu inspirowanym stylem witkiewiczowskim (inaczej w stylu zakopiańskim). Budynek Domu Ludowego to jedna z największych w Polsce budowli drewnianych. Corocznie odbywa się w nim festiwal Sabałowe Bajania. W latach międzywojennych Bukowina była miejscem plenerów malarskich, które organizował Roman Gineyko.
Bystra,
Bystra (słow. Bystrá) – szczyt w słowackich Tatrach Zachodnich, leżący w odległości 600 m na południe od grani głównej Tatr Zachodnich, po której biegnie granica polsko-słowacka.
Jest to najwyższy szczyt Tatr Zachodnich, wznoszący się na wysokość 2248 m n.p.m. ponad trzema dolinami: Gaborową, Kamienistą i Bystrą. Jest zwornikiem dla trzech grani:
- krótka grań w północnym kierunku ze znajdującym się w grani głównej zwornikiem Błyszcz (2158 m), opadająca stromo do Doliny Pyszniańskiej (górne piętro Doliny Kościeliskiej),
- południowo-zachodnia grań Bystrej z kilkoma wierzchołkami,
- południowo-wschodni grzbiet ze szczytem Kotłowej (1986 m).
Pod południowymi ścianami Bystrej znajduje się kilka Bystrych Stawów.
Bystra zbudowana jest z łupków krystalicznych i przewarstwień z białego granitu. W przeszłości jej strome zbocza były wypasane i to aż pod wierzchołek. Rudziejący już w połowie lata sit skucina przebarwia je na czerwonawo. Ze zboczy tych, o bardzo dużej wysokości względnej i niemal w całości trawiastych zsuwają się ogromne lawiny, jedne z największych w Tatrach.
Bystra od dawna była zwiedzana przez turystów od polskiej strony. Nie sposób podać pierwszego jej zdobywcę. Pierwsze znane wejście zimowe – A. Świderska z przewodnikiem Klimkiem Bachledą. Przed II wojną światową była bardzo popularnym celem wycieczek, wspinano się na nią również nocą, by podziwiać wschód słońca. Turyści nocowali w nieistniejącym już schronisku w Dolinie Pyszniańskiej (spalonym przez Niemców w czasie wojny), a w jeszcze dawniejszych czasach w leśniczówce i gospodzie na Starych Kościeliskach. Była malowana m.in. przez Jana Nepomucena Głowackiego, Wojciecha Gersona. Bystra była też jednym z ważniejszych punktów triangulacyjnych podczas sporządzania kartograficznych pomiarów Tatr. Dawniej nazywana była przez górali Pyszną, gdyż wznosiła się nad halą o tej nazwie. Na mapie Baltazara Hacqueta z 1796 r. opisana jest jako Pysna Mons. Rizzi Zannoni w 1772 r. nazywał ją Bistro, tak samo Matej Bel w 1736 r.
Widok z Bystrej należy do wybitnych. W 1928 r. Jerzy Młodziejowski pisał o Bystrej: „Wszystko chciałoby się zapamiętać... Bo też widok z Bystrej jest tak wspaniały, że nie tylko geografa, ale i zwykłego turystę zdoła poruszyć.” Wśród szczytów Tatr Wysokich, jakie stąd widać, wyróżniają się swoją strzelistą sylwetką Świnica i Krywań. W zachodnim kierunku widać podłużne, ułożone w harmonijkę grzbiety Tatr Zachodnich, po północnej stronie wyróżniają się masywne wapienne ściany Czerwonych Wierchów i Kominiarskiego Wierchu.
Bystra Dolina,
Dolina Bystra (słow. Bystrá dolina) – dolina w słowackiej części Tatr, znajdująca się pomiędzy dwiema graniami Bystrej, najwyższego szczytu Tatr Zachodnich.
Topografia
Północne ograniczenie doliny tworzą zbocza Bystrej. Południowo-wschodnia grań Bystrej z grzbietem Kobyły, Szerokiej i Kotłowej oddziela tę dolinę od sąsiedniej Doliny Kamienistej, południowo-zachodnia grań zaś od Doliny Raczkowej. W południowo-zachodniej grani wyróżniają się takie szczyty, jak: Mała Bystra, Przednia Kopa, Zadnia Kopa i Jeżowa Kopa. W porównaniu z dwoma sąsiednimi dolinami dno górnej części Doliny Bystrej położone jest znacznie wyżej (o ok. 400-450 m). Dno dolnej części opada bardziej stromo. Wylot doliny znajduje się w słowackiej miejscowości Przybylina (Pribylina). Górą dolina sięga prawie pod grań główną Tatr, nie jest jednak doliną walną, gdyż od grani głównej oddziela ją krótki grzbiet Bystrej z Błyszczem.
W najwyższym piętrze doliny z Małej Bystrej odchodzi krótka grzęda zwana Garbate (Hrbáč), która dzieli go na dwie nieduże kotliny, zachodnia nosi nazwę Suchego Zadka. W kotlinach tych mieszczą się tzw. Bystre Stawy wypełniające dna kotłów lodowcowych. W Suchym Zadku znajduje się jeden tylko staw Anusine Oczko, zaś w kotlinie wschodniej trzy: Wielki Staw Bystry, Długi Staw Bystry i Mały Staw Bystry. Poniżej tych kotlin znajduje się jeszcze jeden, często wysychający Niżni Staw Bystry.
Opis doliny
Ma długość 5,75 km i powierzchnię 7,25 km². Jest rzadkim przykładem płytko wciętej, płaskodennej doliny polodowcowej. W widoku ze wschodniej grani Bystrej uderza duży kontrast pomiędzy głęboko wciętym dnem Doliny Kamienistej i znacznie wyżej leżącym dnem Doliny Bystrej. Zbudowana jest z łupków krystalicznych z przewarstwieniami z białych granitów. W jej południowej części wyłaniają się miejscami skały wapienne będące fragmentem dużo większej niegdyś pokrywy wapiennej przykrywającej łupki. W warstwie łupków występują żyły zawierające kruszce. Dolina wyrzeźbiona została przez lodowiec. Obydwie górne kotliny zamknięte są typowymi morenami recesyjnymi. Za nimi znajduje się typowe dla polodowcowego krajobrazu zwałowisko granitowych głazów. Dnem doliny spływa potok Bystra mający średni spadek ok. 20%. Nazwa potoku wywodzi się właśnie od jego dużego spadku (jest bystry).
Historia
Oryginalna budowa Doliny Bystrej od dawna intrygowała uczonych. Już w 1908 r. zachwycał się jej osobliwą rzeźbą Roman Lucerna zajmujący się głównie budową Alp. W latach 1931-1933 rzeźbę doliny badał Jerzy Młodziejowski. On też dokonał pomiarów jej stawów. Badaniem nazewnictwa tego rejonu zajmował się Tadeusz Zwoliński. Niegdyś poszukiwano tutaj kruszców, o czym świadczy m.in. nazwa Baniste. Szczyt Bystrej był jednym z punktów pomiarowych podczas dokonywania triangulacji Tatr. Dolina była wypasana. Polany Kusztykowe Koszarzysko i Wyżnie Koszarzysko zarosły już lasem, polana Hradek wykorzystywana jest jako skład drzewa.
Dolina Bystra jest jedną z najrzadziej odwiedzanych przez turystów dolin tatrzańskich. Nawet w szczycie sezonu ruch turystyczny jest tutaj niewielki. Dawniej często zwiedzany był (od polskiej strony) wznoszący się nad nią szczyt Bystrej, często odbywano tam wycieczki nocne, by podziwiać wschód słońca na Bystrej. Szczyt ten nazywany był w dawnym polskim piśmiennictwie Pyszną.
Bystra Ławka,
Bystra Ławka (słow. Bystrá lávka) – przełęcz w słowackich Tatrach Wysokich położona na wysokości 2315 m n.p.m. (według wcześniejszego pomiaru 2314 m), będąca najniższym punktem grani pomiędzy Furkotem (Furkotský štít) a Wielkim Soliskiem – najwyższym szczytem Grani Soliska. Bystra Ławka oddziela od siebie dwie grupy turni: Bystre Czuby i Bystre Turniczki, a dokładnie wierzchołki Skrajnej Bystrej Czuby (Predný bystrý hrb) na północnym zachodzie i Wielkiej Bystrej Turniczki (Veľká bystrá vežička) na południowym wschodzie.
Przez przełęcz od 1993 r. prowadzi szlak turystyczny oznaczony kolorem żółtym z Doliny Młynickiej do Furkotnej. Dawniej szlak prowadził przez zlokalizowany około 200 m na północny zachód Bystry Przechód – wypłaszczenie w południowo-wschodniej grani Furkotu, położone bezpośrednio poniżej jego kopuły szczytowej. Na wielu mapach zaznaczona jest jedna przełęcz Bystry Przechód, na innych podane są błędne wysokości.
Bystre Stawy,
Bystre Stawy (słow. Bystré plesá) – grupa 5 stawów w Dolinie Bystrej w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajdują się one w najwyższej części tej doliny, w dwu jej polodowcowych kotlinach pod granią główną. Kotliny te oddzielone są od siebie dużą grzędą Garbate (słow. Hrbáč) wychodzącą z Małej Bystrej. W zachodniej kotlinie zwanej Suchym Zadkiem znajduje się 1 staw – Anusine Oczko, położony tuż przy samym zboczu Zadniej Kopy, w gruzowisku dużych głazów za wałem morenowym. Staw ten jest niewidoczny z żadnego miejsca szlaku turystycznego prowadzącego dnem Doliny Bystrej. W kotlinie wschodniej, pod zboczami Garbatego i Bystrej znajdują się 3 stawy, które dawniej nazywano Nowymi Stawami:
- Wielki Staw Bystry – największy, położony najbardziej na północ. Głębokość 12,7 m
- Długi Staw Bystry – położony najbardziej na południe. Głębokość 5 m
- Mały Staw Bystry – nieduże oczko wodne pomiędzy Wielkim i Długim Stawem. Głębokość 0,7 m.
Otoczenie tych stawów to zwałowiska dużych granitowych głazów i rzadkie kępy kosodrzewiny. Nie leżą one przy szlaku turystycznym i nie są widoczne z dna Doliny Bystrej, a dopiero z pewnej wysokości zachodnich zboczy wschodniej grani Bystrej.
Najniżej znajduje się Niżni Staw Bystry, położony tuż przy żółtym szlaku wiodącym dnem doliny. Wypływa z niego potok Bystra. Staw ten często wysycha. Ponadto w Dolinie Bystrej występuje jeszcze kilka niedużych, często wysychających oczek wodnych.
Stawy były badane przez Jerzego Młodziejowskiego w latach 1931–1935. W latach 1962-67 zostały powtórnie pomierzone przez pracowników TANAP-u.
Bystrej Dolina,
Dolina Bystrej, rzadziej Dolina Bystego Potoku – walna dolina w polskich Tatrach Zachodnich, której wylot znajduje się w Kotlinie Zakopiańskiej pomiędzy stokami Nosala i Krokwi.
Topografia
Górą podchodzi pod główną grań Tatr Zachodnich na odcinku od Kopy Kondrackiej (2005 m) po Kasprowy Wierch (1987 m). Orograficznie lewe granice doliny tworzy północna grań Kopy Kondrackiej, Giewont i Krokiew, prawe północno-wschodnia grań Kasprowego Wierchu. Wąski wylot znajduje się w Kuźnicach na wysokości 930 m. Dolina ma kilka odnóg:
- Jaworzynka odgałęziająca się już w Kuźnicach i biegnąca w południowo-wschodnim kierunku,
- Dolina Kasprowa, górą dzieląca się na Suchą Kasprową pod skalistymi zerwami Kasprowego Wierchu i Stare Szałasiska pod urwistymi ścianami Zawratu Kasprowego. Rozdziela je grzęda Bałda, kulminująca w wyższym wierzchołku Uhrocia Kasprowego,
- Dolina Goryczkowa, wyżej dzieląca się na Dolinę Goryczkową pod Zakosy i Dolinę Goryczkową Świńską,
- Dolina Kondratowa. Jej wschodnia odnoga to Dolina Sucha Kondracka. Górą Dolina Kondratowa rozgałęzia się jeszcze na Dolinę Małego Szerokiego z Piekłem i Długi Żleb.
Opis ogólny
Dolina Bystrej ma długość około 6 km i powierzchnię ok. 17 km². Zbudowana jest zarówno ze skał osadowych, jak i krystalicznych. Modelowana była w różnych miejscach przez pokrywające ją lodowce, jak i przez procesy krasowe. Wynikiem procesów krasowych są liczne jaskinie, groty i wnęki skalne. Najbardziej z nich znane to: Jaskinia Magurska, Jaskinia Bystrej i Jaskinia Kasprowa Niżnia. Wskutek porowatości wapiennego podłoża znaczna część doliny jest sucha, wody płyną bowiem podziemnymi przepływami, a stałe potoki istnieją głównie w dolnych częściach dolin. Miejscami woda wypływa z podłoża dużymi wywierzyskami. Największe z nich to: Wywierzysko Bystrej, Goryczkowe Wywierzysko, Kasprowe Wywierzysko. Dnem doliny płynie potok Bystra, który tworzą potoki: Goryczkowy i Kasprowy.
Dolina Bystra znana jest z silnych wiatrów. Na osi Dolina Cicha – Dolina Bystrej tworzy się silna dysza aerodynamiczna, skutkiem której są duże wiatrołomy. W wyniku kilkusetletniej eksploatacji doliny (pasterstwo, górnictwo, hutnictwo) nastąpiło znaczne zniszczenie lasów, ogołocenie części zboczy z kosodrzewiny i sztuczne obniżenie jej górnej granicy, a nawet całkowita erozja niektórych zboczy. Zaniechano tej działalności już od kilkudziesięciu lat i przyroda znacznie się zregenerowała. Mimo to skutkuje to nadal dość sporymi lawinami schodzącymi w wielu miejscach Doliny Bystrej.
Historia i czasy współczesne
Wylot doliny dawno już został zagospodarowany i zabudowany. Dawniej istniały: dwór Homolacsów, kuźnie, huty, sanatorium dziecięce. Obecnie istnieją: dolna stacja kolejki linowej na Kasprowy Wierch, punkt informacyjny TOPR, domy mieszkalne, hotel Jaworzynka, sklepy, bary, klasztor Albertynów, klasztor Albertynek, hotel górski PTTK Kalatówki. Do Kuźnic kursują busy, taksówki, samochody mieszkańców i różnego rodzaju służb miejskich i tatrzańskich, a same Kuźnice są jedną z głównych baz wypadowych w wyższe partie gór.
Z powodu bliskości do Zakopanego rejon doliny był dawniej intensywnie eksploatowany przez pasterstwo, górnictwo i nadmierną eksploatację lasów. W dolinie istniały 4 hale: Hala Jaworzynka, Hala Kasprowa, Hala Goryczkowa, Hala Kondratowa i Hala Kalatówki[5]. Pasterstwo zniesiono całkowicie, istnieje tylko wypas kulturowy na polanie Kalatówki i Polanie Kuźnickiej. Duże szkody dla roślinności poczyniło zbieractwo i niszczenie roślin przez liczne rzesze turystów. W zimie jest zatłoczona przez narciarzy (rejon Doliny Goryczkowej). Działają wyciągi narciarskie: kolej krzesełkowa Goryczkowa i dwa orczykowe wyciągi narciarskie Kalatówki. Obecnie cała dolina znajduje się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego, a większa jej część to obszar ochrony ścisłej Kondratowa, Goryczkowa, Kasprowa, Mała Jaworzynk.
Bystry Przechód
Bystry Przechód (słow. Bystré sedlo, niem. Lorenzjoch, węg. Lorenz-hágó) – wypłaszczenie w południowo-wschodniej grani Furkotu (Furkotský štít) w Tatrach, położone na wysokości 2372 m n.p.m. i rozpoczynające Grań Soliska. Najbliższym obiektem w tej grani jest najbardziej wysunięta na północ z Bystrych Czub o słowackiej nazwie Zadný Bystrý hrb. Bystry Przechód znajduje się bezpośrednio pod spiętrzeniem kopuły szczytowej Furkotu.
Przejście przez przechód było od dawna znane koziarzom. Pierwsze odnotowane przejście turystyczne (z Doliny Furkotnej do Doliny Młynickiej) – Emerich Kövi, Martin Róth i gajowy Peter 5 sierpnia 1879 r.; zimą – E. Baur, Alfred Martin, H. Schäfer 4 stycznia 1906 r. Przez miejsce to do 1993 r. poprowadzony był szlak turystyczny oznaczony kolorem żółtym z Doliny Młynickiej do Furkotnej. Obecnie szlak prowadzi przez sąsiednią przełęcz, położoną około 200 m na południowy wschód Bystrą Ławkę (2315 m). Na wielu mapach zaznaczona jest jedna przełęcz Bystry Przechód (nazwa używana także na oznaczenie Bystrej Ławki).
Słowacka nazwa dotyczy szeroko pojętego obniżenia grani pomiędzy Furkotem a Wielkim Soliskiem, w tym także Bystrej Ławki, będącej jej najniższym punktem. Nazwy węgierska i niemiecka upamiętniają taternika Viktora Lorenca.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
