Dlaczego Tatry

I prawdopodobnie nigdy nie zrozumiałabym pewnych rzeczy gdybym tu nie trafiła i nie spotkała nowych, wspaniałych ludzi. Takich, którzy szczerze mnie zachęcają do próbowania tego czego wcześniej nie robiłam. No i ja idę i robię… i czasami nie daję rady… a potem jest czarna rozpacz. Bo kondycja nie taka, narty samie nie robią zakosów, a wiatr swoją siłą potrafi człowieka nieźle sponiewierać. Ale kiedy wrócę do domu, emocje opadną i organizm odpocznie, myślę sobie, że jestem bogatsza o doświadczenie. Myślę też wtedy, że powinnam się cieszyć, że byłam odważna i zrobiłam coś nowego, najlepiej jak potrafiłam w danym momencie. I że nie warto wymagać od siebie zbyt wiele bo przecież nie ma ludzi idealnych. I kiedy to wszystko do mnie na nowo dociera, mam w sobie ten upragniony spokój.

MORSKIE OKO CZRNY STAW DOLINA PIĘCIU STAWÓW

Morskie Oko - największe i najpiękniejsze jezioro tatrzańskie. Wody Morskiego Oka otoczone są najwyższymi szczytami Tatr Polskich. Leży ono w kotlinie stanowiącą górną część Doliny Rybiegu Potoku. Stara nazwa jeziora to Rybi Staw od żyjącego w wodach Morskiego Oka pstrąga.

Czarny Staw pod Rysami (zwany również Czarnym Stawem nad Morskim Okiem) położony jest na wysokości 1583 m n.p.m. w kotle polodowcowym, u stóp Kazalnicy. Jego powierzchnia wynosi ponad 20 ha, a maksymalna głębokość dochodzi do 76 m. Jest drugim co do głębokości jeziorem w Tatrach i czwartym w Polsce.

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA

Leksykon Tatrzański

Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.

S

Salatyńska Przełęcz, Salatyński Wierch, Sarnia Skała, Schodki, Schronisko Bilika, Schronisko łomnickie, Schronisko Majlatha, Schronisko na Solisku, Schronisko na Zwierówce, Schronisko nad Popradzkim Stawem, Schronisko nas Zielonym Stawkiem Kieżmarskim, Schronisko Pod Rysami, Schronisko pod Szarotką, Schronisko PTTK Murowaniec, Schronisko PTTK im. Jana Pawła II, Schronisko PTTK im. Leopolda Świerza, Schronisko PTTK im. Stanisława Staszica, Schronisko PTTK im. Walerego Goetla, Schronisko PTTK im. Wincentego Pola, Schronisko PTTK im. Władysława Krygowskiego, Schronisko Teryego, Schronisko Zamkowskiego, Schronisko Zbójnickie, Schronisko Żarskie, Sępia Turnia, Siarkańska Grań, Siedem Granatów, Siklawa, Siklawica, Siodełko, Siwa Przełęcz, Siwiańskie Turnie, Siwy Wierch, Siwy Zwornik, Skalne Wrota, Skrajna Turnia, Skrajne Solisko, Skrzyniarki, Skupniów Upłaz, Sławkowska Dolina, Sławkowski szczyt, Sławkowskie Stawki, Smocza Jama, Smoczy Staw, Smoczy Szczyt, Smokowiec, Smreczyńska Przełęcz, Smreczyński Staw, Smreczyński Wierch, Smrekowickie Stawki, Smutna Dolina, Smutna Przełęcz, Smytnia Dolina, Spalona, Spalona Przełęcz, Spąga, Spiska Grzęda, Spismichałowa Dolina, Spisz, Staroleśna Dolina, Staroleśne Stawy, Staroleśny Szczyt, Starobociańska Dolina, Starobociańska Przełęcz, Starobociański Wierch, Staw nad Skokiem, Stawek pod Zwierówką, Steżki, Stolarczyka Przełęcz, Stoły, Strążyska Dolina, Stręgacznik, Strzystarska Przełęcz, Stwolska Dolina, Stwolska Przełęcz, Sucha Przełęcz, Sucha Sielnicka Dolina, Suche Czuby, Suchej Wody Gąsienicowej Dolina, Suchy Wierch Kondracki, Suchy Wierch waksmundzki, Svit, Szalona Przełęcz, Szalony Wierch, Szatan, Szatanie Stawki, Szczelina Chochołowska, Szczyrba, Szczyrbski Szczyt, Szczyrbskie Jezioro, Szczyrbskie Jezioro, Szeroka Dolina, Szeroka Jaworzyńska, Szeroka Przełęcz Bielska, Szpara, Szpiglasowa Przełęcz, Szpiglasowy Wierch,

Salatyńska Przełęcz,

Skrajna Salatyńska Przełęcz (słow. Salatínske sedlo, sedlo Parichvost) – położona na wysokości 1870 m n.p.m. przełęcz w słowackich Tatrach Zachodnich w grupie tzw. Salatynów[1]. Znajduje się w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Brestową (1934 m) a Salatyńskim Wierchem (2048 m). Grań główna ma tu przebieg południkowy. Rejon przełęczy jest dość płaski, przecięty rowem tektonicznym i porośnięty trawą. Wschodnie zbocza pod przełęczą są kamieniste i opadają stromo do Doliny Salatyńskiej[2]. Od strony Salatyna zbocze jest strome, piarżysto-trawiaste, zniszczone przez erozję spowodowaną wydeptaniem murawy przez turystów. W kierunku zachodnim poniżej przełęczy znajduje się zarastająca kosówką kotlina, tzw. Zadnie Kotliny (najwyższe piętro Doliny Bobrowieckiej Liptowskiej). Od jej południowej strony wznosi się kamienisty i silnie zerodowany północny stok Czerwonego Wierchu – bocznej grani Salatyńskiego Wierchu[3][2].
W przeszłości rejon przełęczy jak i całe Salatyny był wypasany, obecnie zbocza stopniowo zarastają kosodrzewiną[3].
Pośrednia Salatyńska Przełęcz – znajdująca się na wysokości 2012 m n.p.m. niewielka przełęcz w słowackich Tatrach Zachodnich, pomiędzy Salatyńskim Wierchem (2048 m) a Małym Salatynem (2046 m). Obydwa te szczyty znajdują się w grani głównej w odległości zaledwie 200 m od siebie (w prostej linii). Północno-zachodnie zbocza przełęczy opadają stromo do Doliny Salatyńskiej (bocznego odgałęzienia Doliny Rohackiej), przeciwległe zbocza południowo-wschodnie do Żlebu pod Wałowiec. Rejon przełęczy to łagodne i trawiaste siodło, dawniej był wypasany, podobnie jak i sąsiednie szczyty. Tereny te wchodziły w skład hali Salatyn i od nazwy tej hali pochodzi nazwa przełęczy i wznoszących się nad nią szczytów.
Zadnia Salatyńska Przełęcz, zwana też Przełęczą pod Dzwonem (słow. Sedlo u Zvonu, sedlo Skriniarok[1]) – położona na wysokości 1907 m[2] lub 1885 m n.p.m.[1] przełęcz w Tatrach Zachodnich pomiędzy znajdującymi się w grani głównej Tatr Spaloną Kopą (2083 m) a Małym Salatynem (2046 m). Właściwie przełęcz znajduje się w długiej, postrzępionej i ostrej grani zwanej Skrzyniarki, pomiędzy Spaloną Kopą a niewybitnym i na niektórych mapach niewyróżnianym szczytem Salatyńskiej Kopy (1925 m). Grań tworzy tu kilka zębów i niewielkich przełęczy, z których najwybitniejsza jest właśnie Przełęcz pod Dzwonem (nazwa ta pochodzi od znajdującej się w grani niewielkiej turni Dzwon)[1]. Północne zbocza spod przełęczy opadają stromo do polodowcowego, zawalonego kamiennymi głazami kotła Doliny Zadniej Salatyńskiej (boczna odnoga Doliny Rohackiej), zaś zbocza południowe również stromo do jeszcze bardziej martwego, niemal pozbawionego roślin cyrku Głębokiego Worka i Doliny Głębokiej.

Salatyński Wierch,

Salatyński Wierch lub Salatyn (słow. Salatín, Salatínsky vrch) – szczyt słowackich Tatr Zachodnich o wysokości 2048 m n.p.m.[1], jeden z 6 szczytów należących do tzw. grupy Salatynów. Znajduje się w grani głównej Tatr Zachodnich oddzielającej w tym miejscu Dolinę Rohacką od Doliny Jałowieckiej. W grani tej znajduje się pomiędzy Małym Salatynem (2046 m), od którego oddzielony jest niewielką Pośrednią Salatyńską Przełęczą (2014 m), a Brestową (1932 m), od której oddziela go Skrajna Salatyńska Przełęcz (1855 m)[1]. Jego północno-wschodnie stoki opadają do Doliny Salatyńskiej. Nie wiadomo, skąd pochodzi nazwa szczytu, być może od ludowej nazwy rośliny.
Jest to najpotężniejszy masą szczyt Tatr Orawskich, ostatni od zachodu dwutysięcznik tatrzański. Wierzchołek jest pocięty rowami grzbietowymi. Na rozległym zachodnim grzbiecie, zwanym przez mieszkańców z Zuberca Czerwonym Wierchem, znajdują się 2 małe stawki niewidoczne ze ścieżki turystycznej, która prowadzi na północ od nich. Szczyt stanowi zachodnie wybrzuszenie trzonu krystalicznego (tzw. elewacja Salatyńskiego[2]). W kierunku zachodnim do Doliny Bobrowieckiej Liptowskiej opada Żleb pod Wałowiec. Wierzchołek i zbocza w większości porośnięte są trawą. Dawniej, aż pod wierzchołek pasło się na nich bydło z Doliny Bobrowieckiej. Pastwisko Salatyn wzmiankowane jest w dokumentach orawskich od roku 1615, mapy z 1823 r. wymieniają szczyt Salatjn B.
Pierwsze wejście zimowe: Józef Lesiecki i Leon Loria w 1911 r. Ze szczytu doskonały widok na pobliski Siwy Wierch, Osobitą i Dolinę Rohacką. We wschodnim i południowym kierunku panorama obejmuje liczne szczyty Tatr Zachodnich, wycinkowo również odległe stąd Tatry Wysokie.

Sarnia Skała,

Sarnia Skała – szczyt w pasie reglowym Tatr Zachodnich, między Doliną Białego a Doliną Strążyską[1]. Mapa Geoportalu podaje wysokość 1377 m[2].
Topografia
Sarnia Skała tworzy skalistą grań o długości około 300 m i przebiegu równoleżnikowym. Na południu Czerwona Przełęcz (1301 m) oddziela ją od Suchego Wierchu (1539 m n.p.m.). Ku północy od Sarniej Skały odbiegają dwa grzbiety tworzące obramowanie dla dwóch dolin reglowych znajdujących się poniżej Sarniej Skały: doliny Spadowiec i Doliny ku Dziurze. Obydwa ramiona noszą nazwę Spaleniec[1]:
- grzbiet północno-wschodni, w Łomiku rozgałęziający się na dwa ramiona otaczające dolinę Spadowiec,
- grzbiet północny, nieco odchylony na północny zachód, oddzielający Dolinę Strążyską od Doliny ku Dziurze. Grzbiet ten w dolnej części nazywa się Grześkówkami.
Pomiędzy tymi grzbietami z Sarniej Skały opada w północnym kierunku jeszcze grzęda dzieląca górną część Doliny ku Dziurze na dwie odnogi[1].
Opis szczytu
Sarnia Skała zbudowana jest z wapieni dolomitowych. Pod jej skalistymi ścianami znajduje się niewielka, zarastająca kosodrzewiną polana. Dawniej Sarnią Skałę nazywano Małą Świnicą, Świniczką lub Świnią Skałą i była ona intensywnie penetrowana przez poszukiwaczy skarbów (na skałach zachowały się do tej pory wyryte przez nich znaki)[3]. Sarnia Skała jest w sezonie turystycznym zwykle masowo oblegana przez turystów. Z jej szczytu jest doskonały widok na masyw Giewontu, a w drugą stronę na Zakopane[3].
Przyroda
Na Sarniej Skale stwierdzono występowanie wielu gatunków roślin rzadkich w Polsce (m.in. storzan bezlistny (ostatnio nie potwierdzono jego występowania, na opisanym stanowisku wyginął), sosna drzewokosa, ostrożeń głowacz, jarząb nieszpułkowy, irga kutnerowata, lub pospolitych na niżu, ale rzadkich w Karpatach (mącznica lekarska)[4]. Jest interesująca dla botaników i wielbicieli roślin tatrzańskich. Na jej gołych skałach pięknie zakwitają gatunki roślin wapieniolubnych, m.in. dębik ośmiopłatkowy i dzwonek jednostronny. Rośnie tutaj także miniaturowa krzewinka – wierzba alpejska, omieg kozłowiec, różeniec górski, jaskier alpejski, kilka gatunków skalnic i wiele innych. Na zboczach Sarniej Skały i w dolinach reglowych wokół niej sztucznie wprowadzono modrzewia japońskiego oraz drzewiastą kosodrzewinę wyhodowaną z nasion pochodzących z alpejskiej kosodrzewiny[5]. W czasie zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Zakopanem w czerwcu 1956, podczas poszukiwań na szczycie jarząbu nieszpułkowego, odnaleziono inny gatunek jarząbu, nie notowany dotąd w Polsce, a mianowicie jarząb turyngski (Sorbus ×thuringiaca (Nyman) Schonach). Jest to mieszaniec jarząbu pospolitego i mącznego. Egzemplarz z Sarniej Skały rósł wśród kosodrzewiny od strony Zakopanego, 10 m od grani, w miejscu największego obniżenia dwóch ostatnich wierzchołków (na ostatnim stała wtedy wieża triangulacyjna). Drzewko miało podówczas około 2 m wysokości[6]. Na Sarniej Skale obserwuje się zjawisko obniżenia wszystkich pięter roślinności[7] o nawet 200 m. Górna granica lasu schodzi tutaj rekordowo do 1300 m n.p.m. Tak zwany fenomen Sarniej Skały spowodowany jest zacieniającym działaniem potężnych ścian Giewontu znajdujących się po jej południowej stronie w bezpośredniej bliskości oraz silnymi północno-zachodnimi wiatrami wiejącymi z Przełęczy w Grzybowcu[5].

Schodki,

Przełęcz Schodki (niem. Kegelsattel, słow. Sedlo Schôdky, węg. Kolo-nyereg[1]) – położona na wysokości około 2085 m przełęcz w bocznej, południowej grani Małego Koziego Wierchu w polskich w Tatrach Wysokich. Grań ta oddziela Dolinkę pod Kołem od Dolinki Pustej. Szerokie siodło przełęczy Schodki oddziela wierzchołek Małego Koziego Wierchu (2226 m) od Kołowej Czuby (2105 m). Nazwa przełęczy związana jest z ukształtowaniem jej zbocza w postaci ułożonych schodkowo tarasików po stronie Dolinki Pustej[2]. Nazwę przełęczy nadał ksiądz Walenty Gadowski, który przechodził nią wraz z przewodnikiem Józkiem Budzem. Ten ostatni paradował w góralskich portkach i przywiezionym z Ameryki fraku[3].
Drogi wejścia na przełęcz znane były od dawna pasterzom, którzy wypasali owce na zboczach grani i na samej przełęczy[4].
Najstarsze odnotowane wejścia turystyczne:
- latem – Janusz Chmielowski, Józef Tatar, 30 sierpnia 1893 r.,
- zimą – Witold Henryk Paryski, Tadeusz Aleksander Pawłowski, 12 kwietnia 1928 r.

Schronisko Bilika,

Schronisko pod Siodełkiem (Bilíkova chata, Bilíčka; dawniej Guhrova chata) – schronisko na Smokowieckiej Kazalnicy w słowackiej części Tatr Wysokich, położone na wysokości 1255 m n.p.m., 5 minut poniżej górnej stacji kolejki terenowej na Smokowieckie Siodełko (słow. Hrebienok).
Historia
W miejscu dzisiejszej Bilíkovej chaty od roku 1875 stała Ruženina chata (po polsku Chata Róży lub potocznie Różanka, węg. Róza-menedékház, niem. Rosenhütte), postawiona tam przez MKE. Było to pierwsze schronisko MKE w Tatrach. Nazwa pochodziła od węgierskiej śpiewaczki Rózy Graefl-Győrffy, która przyczyniła się do gromadzenia funduszy na budowę schroniska. W roku 1894 dobudowano hotel górski – Hotel Kolbach, a Różankę zamieniono na sklepik z pamiątkami. Po tym jak spłonęła w 1893 r., na jej miejscu w roku 1895 miasto Spiska Sobota postawiło drugi hotel, Hotel Rosa (który przejął nazwę Różanki), wraz z niewielkim budynkiem kąpielowym. Wspólnie nosiły nazwę Studenopotocké kúpele (węg. Tarpatak-Fürednek, niem. Kühlbachtaler Bad), jednak i one spłonęły w roku 1927.
22 grudnia 1934 w tym samym miejscu otwarto piętrową Guhrovą chatę (Dr. Guhr Jugendheim und Turistenhaus, od nazwiska dr. Michaela Guhra, prezesa KV, który podarował grunt pod budowę), powiększoną jeszcze w roku 1936. Obiekt był wówczas w rękach Karpathenverein (KV). Po II wojnie światowej, w roku 1946 przejęte przez KSTL schronisko zostało przemianowane na Schronisko Bilíka na pamiątkę narciarza i pogranicznika Pavla Bilíka (1916–1944) – uczestnika słowackiego powstania narodowego, którego Niemcy schwytali w Starym Smokowcu i stracili 7 września 1944 na zamku w Kieżmarku.

Schronisko łomnickie,

Schronisko Łomnickie (słow. Skalnatá chata, Chata pri Skalnatom plese, niem. Steinbachseehütte[1]) – schronisko turystyczne w Tatrach Wysokich na Słowacji, w pobliżu Łomnickiego Stawu w Dolinie Łomnickiej (Skalnatá dolina), położone na wysokości 1751 m n.p.m.
Początki schroniska datuje się na rok 1841, utworzono tu wtedy skalną kolebę służąca jako schronienie dla turystów, znajduje się ona na tyłach dzisiejszego schroniska. Regularnym schroniskiem chata stała się w 1914 r., kiedy to rozbudowano ją i przebudowano.
Schronisko dysponuje dziś 4 miejscami noclegowymi. Chatarem schroniska jest nosicz (nosič) Laco Kulanga. Do niego należy rekord nosiczów: wniósł on do Schroniska Zamkovskiego (Zamkovského Chata) ładunek o masie 207 kg, zaś w sumie przez kilkanaście lat swojej kariery nosicza wniósł do różnych schronisk ponad 1000 ton ładunków.

Schronisko Majlatha,

Schronisko Majlátha (słow. Majláthova chata, Majláthka[2]; węg. Majláth-menedékház[3]) – schronisko turystyczne położone nad Popradzkim Stawem w słowackich Tatrach Wysokich. Budynek znajduje się na północno-wschodnim brzegu jeziora, na wysokości 1500 m n.p.m. w bezpośrednim sąsiedztwie schroniska nad Popradzkim Stawem.
Historia
Dawne schroniska nad Popradzkim Stawem
Majláth-menedékház
Pierwsze schronisko w tym miejscu zostało wybudowane w 1879 r. przez Węgierskie Towarzystwo Karpackie (MKE) pod nazwą Majláth-menedékház (słow. Majláthova chata, niem. Majláthhütte, Majláth-Schutzhaus) – upamiętniała ona pomysłodawcę budowy, węgierskiego działacza turystycznego Bélę Majlátha. Schronisko spłonęło już w następnym roku, natomiast imieniem Majlátha określano nieoficjalnie również kolejne budynki wzniesione w tym miejscu. Następne, kamienne schronisko o trzech izbach postawiono w 1881 r. Znane było także jako Popradská chata, jednak przetrwało tylko 9 lat i podzieliło los poprzedniego budynku w roku 1890. Przed pożarem schroniskiem zarządzał przewodnik Pavol Záborský, pod którego nadzorem powiększono je o krytą werandę. W latach 1892–1897 nad Popradzkim Stawem stało trzecie już schronisko. Wybudował je właściciel ziemi, Ferencz Máriássy. Chata była kamienno-drewniana i składała się z trzech izb. Od 1897 tereny przeszły na własność Christiana Hohenlohe, który zburzył budynek i w 1899 r. wybudował kolejny, drewniany, który przetrwał aż do 1964 r.[3] Schronisko od 1951 r. nosiło imię kpt. Štefana Morávki. W latach 1928–1938 współdzierżawił je malarz Otakar Štáfl, mieszkający w nim wraz z żoną Vlastą Štáflovą. Na początku II wojny światowej z budynku korzystali słowaccy dywersanci hitlerowscy, później ukrywali się tu Polacy[4].
W 1961 roku pod ciężarem śniegu zawalił się dach schroniska[5], które dodatkowo 25 października 1964 r. częściowo spłonęło[3]. Po pożarze rozebrano pozostałości po budynku. Obok nich na początku lat 60. powstał obecny hotel (Chata pri Popradskom plese)[3].
Nowe schronisko
Współczesność
W 2006 r. rozpoczęto starania mające na celu odbudowę, a właściwie ponowną budowę Schroniska Majlátha. Inicjatorem prac był taternik Pavol Lazar[6], natomiast autorami projektu byli Marek Uhliarik i Dana Zongorová[4]. Podczas opracowywania planu budynku wzorowano się, choć nie w sposób ścisły, na ukończonym w 1899 roku schronisku Christiana Hohenlohe[6]. W efekcie ściany chaty przypominają mur pruski, a bryła nowego budynku zbliżona jest do poprzednika. Jednocześnie schronisko łączy elementy historyczne i nowoczesne. Budynek przekazano do użytkowania 30 grudnia 2010 r., a oficjalne otwarcie miało miejsce pod koniec lutego 2011 roku[6]. Budowa współfinansowana była ze środków funduszu operacyjnego Unii Europejskiej[7].
Początkowo schronisko oferowało nocleg dla 14 osób w czterech pokojach[6], natomiast obecnie jest to już szesnaście miejsc (włącznie z dostawkami) w pięciu pokojach o podwyższonym standardzie[8]. Każdy z pokoi ma oddzielną łazienkę i toaletę, jak również dostęp do telewizji i bezprzewodowego internetu[9]. Do dyspozycji turystów pozostaje bufet z 48 miejscami siedzącymi, a w okresie letnim także stoły ustawione na zewnątrz budynku dla ponad 200 osób[8].
Chatarami są obecnie Katarína i Milan Blaško[7].

Schronisko na Solisku,

Schronisko na Solisku, Schronisko pod Soliskiem (słow. chata pod Soliskom) – schronisko turystyczne położone na wysokości 1840 m n.p.m. na zboczach Skrajnego Soliska (Predné Solisko) w Tatrach Wysokich na Słowacji. Schronisko zostało oddane do użytku w 1944 r. W 2003 r. na miejscu starego schroniska powstało nowe, większe, dysponujące dzisiaj 9 miejscami noclegowymi. Chatarem schroniska jest Milan Štefánik. Do położonego w słowackiej części Tatr schroniska prowadzi nowoczesny wyciąg krzesełkowy ze Szczyrbskiego Jeziora (Štrbské Pleso).

Schronisko na Zwierówce,

Schronisko na Zwierówce (słow. Chata Zverovka, chata na Zverovke, Maťašákova chata[1]) – schronisko w Zwierówce położone na polanie Zwierówka w Dolinie Zuberskiej (Studená dolina) u wlotu do Doliny Rohackiej (Roháčska dolina) i Doliny Łatanej (Látaná dolina). Znajduje się na wysokości 1020 m n.p.m. w słowackich Tatrach Zachodnich. Schronisko, a właściwie hotel górski, dysponuje 71 miejscami noclegowymi w pokojach 2–8-osobowych i restauracją z jadalnią. Dodatkowe kilkadziesiąt miejsc noclegowych znajduje się w 6 małych domkach.
Historia
Pierwsze schronisko stanowił domek robotników leśnych u wylotu Doliny Łatanej, w 1912 r. adaptowany na schronisko. Spłonęło ono w 1926 r. od przegrzanego komina. W latach 1926–28 z inicjatywy znanego pioniera tatrzańskiej turystyki – Jána Ťatliaka, wybudowano nowe i nazwano je Maťašákovą útulňą, na cześć Jana Maťašáka, inicjatora budowy pierwszego, spalonego schroniska. Początkowo wykorzystywane było tylko w lecie, ale od 1935 r. już przez cały rok. W czasie II wojny światowej (od 7 listopada 1944 r.) zajmował je sztab dużego oddziału I Słowackiej Brygady Partyzanckiej. Ranni partyzanci przebywali ukryci w domku na stokach Skrajnego Salatyna. 9 grudnia partyzanci zostali zaskoczeni atakiem Niemców, którzy nadeszli z niespodziewanego kierunku – od strony Osobitej. Wskutek niemieckiego ataku zginęło 21 partyzantów, 16 zaginęło, ponad 30 zostało rannych. Mróz i głód (spłonął magazyn żywności) dodatkowo komplikowały sytuację partyzantów. U wylotu Doliny Łatanej znajduje się cmentarzyk partyzancki, na którym pochowano zabitych. Spalone przez Niemców schronisko zostało prowizorycznie odbudowane w 1945 r., obecne wybudowano w latach 1948–49 i potem jeszcze kilkukrotnie rozbudowywano.
Otoczenie schroniska
Schronisko znajduje się na dużej polanie, na której często stacjonuje śmigłowiec THS (słowacki odpowiednik polskiego TOPR-u). Obok schroniska stoi budynek THS „Zapadné Tatry-Rohače”, w którym znajduje się dyżurka ratowników i gdzie można wynająć przewodnika na górskie wycieczki. Na skraju polany położone są budynek leśniczówki i centrum informacyjne TANAP-u. Centrum to czynne jest przez cały rok od poniedziałku do piątku, a w sezonie letnim (lipiec-sierpień) również w soboty i niedziele. Poniżej schroniska krzyż, przy którym w drugą niedzielę września odbywają się obchody słowackiego Święta Gór, których tradycja sięga 1938 r. Obok schroniska duży, płatny (tani) parking i końcowy przystanek autobusów. W zimie schronisko zapewnia miejsca noclegowe dla narciarzy korzystających z wyciągu narciarskiego z Doliny Salatyńskiej na Skrajny Salatyn.

Schronisko nad Popradzkim Stawem,

Górski Hotel Popradzki Staw (słow. Horsky Hotel Popradske pleso – hotel w Tatrach położony na wysokości 1494 m n.p.m. Znajduje się nad północno-zachodnim brzegiem Popradzkiego Stawu (Popradské pleso) w Dolinie Mięguszowieckiej w słowackiej części Tatr Wysokich[1]. Jest ważnym węzłem komunikacyjnym (szlaki ze Szczyrbskiego Jeziora, Magistrala Tatrzańska, szlak na Rysy).
Historia
Pierwsze schronisko nad Popradzkim Stawem zostało wybudowane w 1879 r. przez Węgierskie Towarzystwo Karpackie (MKE) pod nazwą Majláth-menedékház (słow. Majláthova chata, niem. Majláthhütte, Majláth-Schutzhaus) – upamiętniało ona pomysłodawcę budowy, działacza turystycznego Bélę Majlátha. Budynek kilkakrotnie niszczony był przez pożary, a następnie odbudowywany. W 1897 tereny nabył Christiana Hohenlohe, który w 1899 r. wybudował drewniany budynek. Od 1951 r. nosił on imię kpt. Štefana Morávki[2]. Schronisko ostatecznie rozebrano po pożarze z 25 października 1964 r.[1] i odbudowano dopiero w latach 2010–2011[3].
Obok fundamentów starego schroniska już od lat 1958–1961 istniał dzisiejszy duży hotel, dysponujący wówczas 110 miejscami noclegowymi[1]. Początkowo był zarządzany przez przedsiębiorstwo Interhotel „Tatry”, natomiast od 1996 r. jest w rękach prywatnych[2]. Dzisiaj schronisko ma 155 miejsc noclegowych[4] i nadal bywa określane starą nazwą[1].
Dawne nazwy
Schronisko nad Popradzkim Stawem, Schronisko Popradzkie (słow. Popradská chata, chata pri Popradskom plese, chata kapitána Morávku, niem. Popperseehütte, węg. Poprád-tavi menház, Poprádi-tavi menedékház)

Schronisko nas Zielonym Stawkiem Kieżmarskim,

Schronisko nad Zielonym Stawem Kieżmarskim (słow. Chata pri Zelenom plese, niem. Grüneseehütte, Schutzhütte am Grünen See, węg. Zöld-tavi-menedékház[1]) – schronisko w słowackich Tatrach Wysokich, w Dolinie Zielonej Kieżmarskiej (słow. Dolina Zeleného plesa), położone nad brzegiem Zielonego Stawu Kieżmarskiego na wysokości ok. 1550 m n.p.m.[1]
Historia
Pierwsze schronisko postawione w tej okolicy, Schronisko Idziego (słow. Egýdova chata, węg. Egyedmenház, niem. Aegidihütte; od Egyeda Berzeviczyego, jednego z założycieli Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego[1]), zostało przeniesione w roku 1880 z Doliny Przednich Koperszadów, gdzie postawiono je cztery lata wcześniej na użytek pasterzy. Spłonęło ono w 1883 r.[2] Schronisko zostało odbudowane przez MKE w 1884 r., a w 1887 r. przeniesione na południowy brzeg Zielonego Stawu. W 1890 r. znów dwukrotnie spłonęło. W latach 1894–1897 MKE przeprowadziło budowę kamiennego budynku z pięcioma izbami na północnym brzegu stawu, który nazywano Fridrichova chata lub Bedrichova chata (węg. Frigyes-főherceg-menedékház, Frigyes-menház, niem. Erzherzog-Friedrich-Haus, Friedrichhaus) od imienia fundatora, arcyksięcia Fryderyka Habsburga[1]. Schronisko zaprojektowane zostało przez Heinricha Hermanna i miało werandę[3].
Schronisko w latach międzywojennych było własnością Oddziału Kieżmarskiego Karpathenverein, kontynuatora MKE[3]. Po gruntownej modernizacji i powiększeniu w 1926 r. gospodarzami schroniska (używano wówczas nazw słowackiej Chata pod Jastrabou vežou, niemieckiej Karfunkelturmhaus i węgierskiej Karbunkulus-torony-ház[1]) byli sportowcy: Matthias Nitsch, przewodnik i taternik, po wojnie Štefan Kovalčík, narciarz biegowy, olimpijczyk z lat 1948 i 1952[1]. Później gospodarzył tu Michal Šoltýs, mistrz w narciarskim zjeździe z 1957 roku, a potem Anton Marec, autor książek o tematyce górskiej[4]. Chatarką była również Jana Gantnerová-Šoltýsová, olimpijka z igrzysk z 1976, 1980, 1984 roku. Od 1991 r. funkcję opiekuna schroniska zajmował Juraj Gantner[4]. Obecnie (od 2011) chatarem jest Tomáš Petrík[5].
Po śmierci w sierpniu 1950 r. Alberta Brnčala pod Jastrzębią Przełęczą władze schroniska nadały temu taternikowi patronat nad chatą[3]. Mimo że w 1992 r. powrócono do starej nazwy chata pri Zelenom plese, wielu turystów nadal nazywa schronisko Brnčalką lub Brnčalovą chatą[2].
Kontakt
adres: Chata pri Zelenom plese, 059 60 Tatranská Lomnica

Schronisko Pod Rysami,

Schronisko pod Rysami (słow. Chata pod Rysmi, węg. Hunfalvy-hágó alatti menedékház[1]), nazywane także Schroniskiem pod Wagą (Chata pod Váhou) – tatrzańskie schronisko położone w górnej części Doliny Żabiej Mięguszowieckiej (Žabia mengusovská dolina) w słowackich Tatrach Wysokich. Schronisko to, znane głównie dzięki dogodnemu położeniu pod Rysami, leży na wysokości 2250 m n.p.m.
Chata czynna jest jedynie w sezonie letnim (od 16 czerwca do 31 października). Do schroniska nie prowadzi żadna droga jezdna ani wyciąg, jest ono zaopatrywane jedynie przez tragarzy (tzw. nosiczów) lub turystów, którzy za wniesienie ładunku o wadze 5–10 kg otrzymują herbatę z sokiem malinowym. Niewielka ilość energii elektrycznej otrzymywana jest z baterii słonecznych, natomiast woda pochodzi z roztopionego śniegu lub pod koniec sezonu ze strumyka położonego poniżej. Na dole chaty znajduje się sala jadalna oraz bufet, zaś na poddaszu sala z miejscami do spania. W nocy jadalnia oświetlana jest poprzez lampy naftowe. Atrakcją jest zawieszona nad przepaścią kabina toaletowa odległa o minutę drogi od schroniska. Chatarem jest obecnie (stan na rok 2020) znany nosicz Viktor Beránek.
W miejscu obecnego schroniska w latach 1919 i 1926–1929 projektowano budowę dużego hotelu, ale po licznych protestach miłośników Tatr poprzestano na małym schronisku. Chata była wielokrotnie niszczona przez lawiny, ostatni raz w roku 2001, gdy zostało zniszczone piętro, odbudowane potem z drewna. Planowano przeniesienie schroniska na miejsce mniej zagrożone lawinami, jednak zdecydowano się na jego gruntowną przebudowę w dotychczasowym miejscu. Miała ona sprawić, że schronisko wytrzyma napór kolejnych lawin[2]. Remont został zakończony w lecie 2012 roku[3].

Schronisko pod Szarotką,

Schronisko pod Szarotką, Szarotka (słow. Plesnivec, dawniej Hviezdoň, niem. Edelweißhütte[1]) – jedyne tatrzańskie schronisko położone na zboczach Tatr Bielskich. Znajduje się w Dolinie do Siedmiu Źródeł (dolina Siedmich prameňov) na wysokości 1290 m n.p.m., u stóp Bujaczego Wierchu. Chatarem jest tu Ján Matava. Schronisko powstało w 1932 r. i było pierwotnie prywatnym domem Tibora Grescha, lecz po II wojnie światowej, do roku 1955, budynek był udostępniony dla ruchu turystycznego jako schronisko. W 1953 przeszedł na własność TANAP-u jako stacja badawcza. Funkcję schroniska zaczął ponownie pełnić w roku 1997, kiedy to TANAP przekazał schronisko miastu Biała Spiska. Przy okazji remontu wybudowano oczyszczalnię ścieków, a w 2005 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą przyrodnika Görana Wahlenberga.[potrzebny przypis]
Polska nazwa schroniska już w 1937 r. była używana przez Tadeusza Zwolińskiego.

Schronisko PTTK Murowaniec,

Schronisko PTTK „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej – obiekt noclegowy w Tatrach położony na wysokości 1500 m n.p.m., na Hali Gąsienicowej, formalnie nieposiadający aktualnie (2020) statusu schroniska[1]. Budynek jest własnością Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i posiada 120 miejsc noclegowych w pokojach od 2- do 6-osobowych oraz w pokojach wieloosobowych (8-, 10- oraz 12-osobowych).
Historia schroniska
Schronisko „Murowaniec” powstało w latach 1921–1925 głównie staraniem Stanisława Osieckiego, prezesa Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i wicemarszałka Sejmu (tablica pamiątkowa z 1969 roku). Pierwsze szkice budowli „z dużych głazów nieobrabianych na zewnątrz” nakreślił wiosną 1914 architekt Jan Witkiewicz Koszczyc. Autorami ostatecznego projektu byli Zdzisław Kalinowski i Karol Siciński.
Schronisko zostało zbudowane przez Wojsko Polskie. W budowę schroniska zostały zaangażowane następujące pododdziały WP:
- detaszowany pluton kompanii wysokogórskiej 3 pułku strzelców podhalańskich,
- detaszowana kompania 5 pułk saperów z Krakowa, która zbudowała drogę z Brzezin na Halę Gąsienicową o długości 1200 m i szerokości 2,5 m,
- detaszowany pluton 1 pułk saperów kolejowych z Krakowa, który zbudował kolejkę górską na Halę Gąsienicową dowożącą kamień i piasek do budowy schroniska,
- detaszowany pluton 1 pułku strzelców podhalańskich z Nowego Sącza, który budował schronisko.
Kamień węgielny pod budowę położono 24 lipca 1921[2]. W niedzielę 12 lipca 1925 miało miejsce uroczyste otwarcie schroniska; dokonał go prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski w obecności między innymi marszałka Senatu Wojciecha Trąmpczyńskiego i generała Mariusza Zaruskiego[3].
W latach 1950–1951 dobudowano zachodnie skrzydło i przerobiono wnętrze, powiększając obiekt do obecnych rozmiarów.
W 1963 schronisko uległo częściowemu spaleniu. W następnym roku zostało odbudowane, ale bez słynnej sali na poddaszu zwanej „Trumną”.
Od 1983 kierownikiem schroniska jest Andrzej Kusion, ratownik GOPR i TOPR, który przeprowadził modernizację obiektu.
U wejścia do schroniska wisi tablica poświęcona pamięci Adama Asnyka, wmurowana w 1929 roku, a odsłonięta w 1930 roku. Projekt z 1927 roku przewidywał wkucie jej w jedną ze skał nad Morskim Okiem.
Ciekawostką związaną ze schroniskiem jest umieszczenie w balustradzie klatki schodowej znaków swastyki nazywanej przez górali „krzyżykiem niespodzianym”. Był to także ulubiony symbol Mieczysława Karłowicza i Walerego Eljasza-Radzikowskiego.
W pobliżu schroniska na Hali Gąsienicowej znajduje się m.in. Centralny Ośrodek Szkolenia PZA „Betlejemka”.

Schronisko PTTK im. Jana Pawła II,

Schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej – schronisko turystyczne położone na Polanie Chochołowskiej w Tatrach Zachodnich, nazywane w skrócie Schroniskiem Chochołowskim. Obiekt znajduje się na wysokości 1146 m n.p.m. i jest zarządzany przez PTTK. Jest główną bazą noclegową w rejonie Doliny Chochołowskiej.
Opis schroniska
Jest to duży obiekt – z kubaturą 9543 m³ jest największym schroniskiem w Tatrach Polskich. Jest czynne przez cały rok. Turystom oferuje 121 miejsc noclegowych w pokojach 2-, 3-, 4-, 6-, 8- i 14-osobowych. Posiada także świetlicę, przechowalnię całoroczną nart, kuchnię turystyczną i suszarnię ubrań. Obok schroniska znajduje się dyżurka, w której okresowo dyżurują ratownicy TOPR. Z kuchni turystycznej można skorzystać nieodpłatnie, darmowy jest dostęp do wrzątku przez całą dobę. Stałe zasilanie elektryczne.
Administracyjnie schronisko znajduje się na terenie wsi Witów.
Historia
Pierwsze schronisko wybudowane zostało przez Warszawski Klub Narciarski w latach 1930–32. W styczniu 1945 r. spalone zostało przez Niemców. Obecny budynek został wybudowany w latach 1951–1953. Podczas swojej drugiej pielgrzymki do ojczyzny 23 czerwca 1983 r. przebywał w Dolinie Chochołowskiej papież Jan Paweł II. Pobyt ten został upamiętniony tablicą pamiątkową przy wejściu do schroniska, a także wytyczeniem szlaku papieskiego w Dolinie Jarząbczej. W schronisku znajduje się również rzeźba – podarunek dla papieża od Lecha Wałęsy.
Na potrzeby schroniska w 1958 r. uruchomiono na Chochołowskim Potoku niedużą elektrownię wodną. Wytwarza ona energię elektryczną również do ogrzewania schroniska. Obok schroniska zasadzono limby. Dla upamiętnienia akcji ratunkowej TOPR z 11–12 lutego 1945 r. (przetransportowanie rannych partyzantów ze Skrajnego Salatyna) wmurowano na ścianie schroniska tablicę pamiątkową. Pamiątkową tablicą na ścianie schroniska upamiętniono także próbę startu balonu „Gwiazda Polski” na Polanie Chochołowskiej w październiku 1938 r.

Schronisko PTTK im. Leopolda Świerza,

Schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (Schronisko Pięciostawiańskie) – schronisko turystyczne położone w Dolinie Pięciu Stawów Polskich w Tatrach Wysokich. Zostało ono zbudowane w latach 1947–1953 nad Przednim Stawem na wysokości 1671 m n.p.m. i jest najwyżej położonym schroniskiem górskim w Polsce. Schronisko jest zarządzane przez PTTK i nosi imię Leopolda Świerza[1].
Schronisko stanowi odrębną miejscowość typu schronisko turystyczne[2].
Opis schroniska
Schronisko czynne jest przez cały rok. Posiada stylową gospodę i kuchnię wydająca posiłki w godzinach 8-19. Znane jest z szarlotki wypiekanej tutaj od lat według oryginalnej receptury. Dysponuje 67 miejscami noclegowymi. W schronisku jest 13 pokoi 2, 4, 7, 8, 10 osobowych. W wyjątkowych sytuacjach może przyjąć więcej osób. Dysponuje wypożyczalnią sprzętu narciarskiego i do uprawiania turystyki zimowej oraz książek, gier i filmów o tematyce górskiej. Przy schronisku działa szkoła górska[3] oraz placówka TOPR-u[1].
Historia
Obecne schronisko jest już piątym z kolei schroniskiem w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Pierwszym było wybudowane w 1876 r. kamienne i bardzo niewygodne (bez prycz i bez pieca) Schronisko im. Ludwika Zejsznera. W 1898 wybudowano obok niego drugie, drewniane, mające prycze i ogrzewane schronisko. Rosnąca popularność turystyki sprawiła, że wybudowano trzecie, większe schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Oddano je do użytku w 1932 r. Przetrwało II wojnę światową, ale z niewyjaśnionych przyczyn spłonęło w maju 1945 r. W 1947 r. obok ruin spalonych schronisk wybudowano niewielkie drewniane i jednoizbowe schronisko. Obecnie pełni ono rolę Strażnicówki TPN[3].
W 1949 r. rozpoczęto budowę nowego schroniska. Zlokalizowano go w zupełnie innym miejscu – nad brzegiem Przedniego Stawu, u południowych podnóży Niżniej Kopy. Zaprojektowane przez Annę Górską, Jana Olafa Chmielewskiego, Jędrzeja Czarniaka, Gerarda Ciołka i Jerzego Mokrzyńskiego) i zostało harmonijnie wkomponowane w krajobraz. Uważane jest za jedno z najlepszych architektonicznych rozwiązań w klasie schronisk turystycznych. Uroczyście otwarto go w marcu 1956 r.[3]. Wybudowane z surowego kamienia schronisko ma kubaturę 3900 m3[1].
Pierwszą gospodynią została Maria Krzeptowska, która już przez wiele lat gospodarzyła w poprzednich schroniskach. Później gospodarzyli i nadal gospodarzą członkowie jej rodziny. Głównym problemem schroniska jest transport zaopatrzenia. Początkowo był to transport konny i wnoszenie na plecach. Później rozwiązno problem w ten sposób, że podzielono transport na dwa odcinki. Specjalny ciągnik dostarcza towary do dolnej stacji „kolejki” linowej, która transportuje je pod schronisko (na najbardziej stromym odcinku trasy). Pomimo ogromnych trudności związanych z zaopatrzeniem schroniska zawsze udawało się utrzymać jego funkcjonowanie, a schronisko było i jest znane z przyjaznej gościnności i domowej atmosfery. Odbywały się w nim obozy sportowe (np. przygotowania do olimpiady w Meksyku), zawody narciarskie i wiele innych imprez. Schronisko posiada prąd elektryczny wytwarzany przez turbogenerator elektryczny z (turbiną Peltona), napędzany wodą z Wielkiego Stawu. Wytwarza on stałą moc 50 kW (moc maksymalna jest większa). Energia elektryczna zasila schronisko i oczyszczalnię ścieków. Dzięki zwiększeniu mocy generatora możliwa stała się zamiana ogrzewania węglem na ogrzewanie elektryczne, co znacząco wpłynęło na poprawę ekologiczności obiektu. Zdarzają się awarie, jak to miało miejsce w sierpniu 2015 roku. Problemem było oczyszczanie ścieków, ale w 2010 r. wybudowano nową biologiczną oczyszczalnię ścieków. Wykonano także termomodernizację schroniska, co zmniejszyło jego zapotrzebowanie na energię do ogrzewania[3].

Schronisko PTTK im. Stanisława Staszica,

Schronisko PTTK nad Morskim Okiem – schronisko turystyczne położone nad Morskim Okiem, w Dolinie Rybiego Potoku w Tatrach Wysokich. Znajduje się na wysokości 1410 m n.p.m. na polodowcowym wale morenowym. Składa się z dwóch części: Starego Schroniska pochodzącego z XIX wieku i Nowego Schroniska, wybudowanego w 1908 roku przez Towarzystwo Tatrzańskie. Po remoncie kapitalnym w latach 1988–1992 schronisko dysponuje 79 miejscami noclegowymi: 36 w Nowym Schronisku (w pokojach 3-6 osobowych) oraz 43 w Starym Schronisku (w salach wieloosobowych: 13-, 14- i 16-osobowych)[1]. Posiada też restaurację i bar oraz mieści stację ratunkową TOPR. Budynek schroniska został w 1976 roku uznany za zabytkowy i jest prawnie chroniony. Schronisko jest zarządzane przez PTTK.
Schronisko stanowi odrębną miejscowość typu schronisko turystyczne[2].
Historia
Najwcześniejsze wzmianki o istniejącym schronie w tym rejonie pochodzą z roku 1823. Pierwsze schronisko zostało wybudowane w roku 1827 przez Emanuela Homolacsa, właściciela terenów wokół jeziora. Budynek składał się z sieni, kuchni, izby noclegowej i strychu. Schronisko nie miało jeszcze szyb i było bardzo skromnie wyposażone. Kilkukrotnie je remontowano, jednak w latach 50. i 60. XIX wieku było już w bardzo złym stanie.
W 1865 r. schronisko spłonęło. Dopiero w 1874 r. Towarzystwo Tatrzańskie rozpoczęło budowę nowego schroniska. Postawiono niewielki drewniany budynek z miejscami noclegowymi dla 25 osób. Obiekt otwarto 3 sierpnia 1874 r., a na uroczystości byli obecni m.in. Adam Asnyk i Helena Modrzejewska. Z inicjatywy Leopolda Świerza 16 września 1875 r. schronisko nazwano imieniem Stanisława Staszica.
W kolejnym okresie powoli podnoszono standard schroniska. W roku 1891 rozbudowano je do powierzchni 252 m² i 27 pokojów dwuosobowych oraz dostawiono obok drugi budynek przeznaczony na wozownię o powierzchni 119 m², służącą turystom do „garażowania” konnych powozów. Schronisko służyło turystom w sezonach letnich do nocy z 1 na 2 października 1898 r., kiedy to kolejny pożar strawił budynek. Budynek wozowni po pożarze właściwego schroniska przejął jego rolę i pełni ją do dziś. Obecnie tzw. Stare Schronisko (była wozownia) jest najstarszym istniejącym schroniskiem w Tatrach Polskich.
Pod koniec XIX wieku nad jeziorem wybudowany został inny obiekt – bacówka Anny Burowej po zachodniej stronie moreny. Burowa, prowadząc działalność turystyczną, rozpoczęła konflikt z Towarzystwem Tatrzańskim, trwający aż do 1930 r. i zakończony rozebraniem bacówki.
Obecne Nowe Schronisko wybudowano w 1908 r. [3][4] i od tej pory jest ono jednym z najpopularniejszych obiektów noclegowych w całych Tatrach. W latach 70. XX wieku, kierując się koniecznością ochrony jeziora, dyrekcja TPN zamierzała przenieść oryginalny obiekt do planowanego skansenu architektury tatrzańskiej, a w jego miejscu wznieść nową budowlę bez funkcji noclegowych i gastronomicznych, mieszczącą dyrekcję parku narodowego, muzeum alpinizmu, dyżurkę GOPR i pokoje gościnne dla wąskiego grona osób związanych z dyrekcją parku. Planów tych nigdy nie zrealizowano[5]. W 1997 roku schronisko odwiedził papież Jan Paweł II.

Schronisko PTTK im. Walerego Goetla,

Schronisko górskie PTTK na Hali Ornak – schronisko turystyczne znajdujące się na Małej Polance Ornaczańskiej w górnej części Doliny Kościeliskiej (wg kryteriów ściśle geograficznych już na obszarze Doliny Pyszniańskiej[1]) w Tatrach Zachodnich na wysokości 1100 m n.p.m., na terenie należącym dawniej do Hali Ornak[2].
Schronisko stanowi odrębną miejscowość Ornak w gminie Kościelisko[3] (SIMC 0468654)[4].
Opis schroniska
Schronisko zostało wybudowane w latach 1947–48 w stylu zakopiańskim i stanowi własność PTTK. Wybudowano je w zastępstwie dawnego schroniska na Hali Pysznej, które w czasie II wojny światowej zostało spalone przez Niemców. W 1973 r. nadano mu imię prof. Walerego Goetla. Schronisko jest otoczone kompleksem leśnym, który jest obszarem ochrony ścisłej. Schronisko posiada 49 miejsc noclegowych w pokojach od 2- do 8-osobowych. Z okien schroniska rozpościerają się widoki na Kominiarski Wierch, Bystrą, Błyszcz. W schronisku znajduje się sala jadalna, bufet oraz kuchnia. Turystom wydawany jest tradycyjnie bezpłatnie wrzątek[2].
Do schroniska dojść można pieszo (1:30 h z Kir) lub dojechać góralską dorożką (w zimie saniami) do Polany Pisanej, skąd jest pieszo 30 min[2].

Schronisko PTTK im. Wincentego Pola,

Schronisko PTTK im. Wincentego Pola w Dolinie Roztoki, Schronisko Roztoka, Schronisko Roztockie, Schronisko w Starej Roztoce (słow. Roztocká chata, niem. Roztokahütte, węg. Roztoka-menedékház[1]) – schronisko turystyczne znajdujące się na polanie Stara Roztoka w Tatrach Wysokich.
Schronisko stanowi odrębną miejscowość typu schronisko turystyczne[2].
Opis
Pierwsze schronisko turystyczne wybudowano w tym miejscu w 1876 roku, obecny budynek powstał w 1913 roku w wyniku przeniesienia starego schroniska w bardziej suche miejsce. Jego usytuowanie związane jest z przebiegiem starej drogi do Morskiego Oka. Schronisko jest zarządzane przez PTTK i nosi imię Wincentego Pola.
Wbrew nazwie „Schronisko w Dolinie Roztoki” jest ono położone poniżej wylotu Doliny Roztoki, w Dolinie Białki.
Jesienią na polanie odbywają się rykowiska jeleni. Schronisko dysponuje 75 miejscami w pokojach 2-, 3-, 4-, 6-, 8- i 9-osobowych, bufetem, jadłodajnią, świetlicą. Budynek wyposażony jest w elektryczność i ciepłą wodę, funkcjonuje tu również skrzynka pocztowa. Zasięg sieci telefonii komórkowych jest ograniczony, schronisko udostępnia jednak gościom internet bezprzewodowy. Od lipca do końca września odprawiane są tutaj msze.
Historia
W 1876 r. w Roztoce wybudowano pod kierownictwem ks. Wojciecha Roszka i Leopolda Świerza drugie w Tatrach polskich schronisko (po starym schronisku nad Morskim Okiem). Nazwano je imieniem Wincentego Pola i postawiono przy drodze do Morskiego Oka z Łysej Polany. Część tej drogi dziś funkcjonuje jako droga wewnętrzna dla obsługi schroniska.
W 1887 Walery Eljasz-Radzikowski wytyczył do schroniska szlak z Jaszczurówki, przez Waksmundzką Polanę i Wodogrzmoty Mickiewicza, który był pierwszą znakowaną ścieżką Tatr Polskich[3].
Pierwsze schronisko miało dwie izby rozdzielone sienią, otwarte było tylko w okresie letnim. Pośród pierwszych turystów znaleźli się m.in. Walery Eljasz-Radzikowski, Tytus Chałubiński i Stanisław Witkiewicz. Pierwszym gospodarzem schroniska był góral Franciszek Dorula. Dwukrotnie gospodarzył w nim też Bartłomiej Obrochta, góralski skrzypek i przewodnik, przez długi czas było zarządzane również przez rodzinę Budzów.
Budynek bywał modernizowany, mimo to stopniowo niszczał. Wskutek dużego zagrożenia dla turystów został rozebrany w 1911 r., a obok niego wybudowano wkrótce pod nadzorem Władysława Kulczyńskiego dzisiejszy budynek. W latach 30. schronisko było kilkukrotnie rozbudowywane.
Drewniane schronisko słynie z atmosfery „z dawnych lat”. W latach międzywojennych za czasów gospodarzącej w nim rodziny Grabowskich była to główna baza taterników polskich wspinających się na Słowacji (obok schroniska możliwa była wówczas przeprawa mostkiem przez Białkę).
Na początku II wojny światowej schronisko było opuszczone. Od października 1939 do lutego 1940 roku opiekowali się nim taternik Tadeusz Pawłowski z żoną Janiną, siostrą Adą Kopczyńską oraz Włodzimierzem Gosławskim, schronisko pełniło wówczas funkcję punktu przerzutowego dla Polaków przedostających się na Węgry[4]. Później znajdowała się tu placówka niemieckiej straży granicznej, po wojnie budynek powrócił do dawnego charakteru. Do 1950 r. prowadził je Kazimierz Paszucha, później przez rok Józef Januszkowski z matką. Następnie schronisko objął Paweł Vogel[4].
Od 1974 roku prowadziła je rodzina Pawłowskich – najpierw Janina Pawłowska, potem jej syn Marek. Od jesieni 2008 r. gospodynią jest Anna Krupa z Chochołowa[5].
Schronisko zajęło trzecie miejsce w II rankingu polskich schronisk górskich PTTK, ogłoszonym w sierpniu 2011 r. przez pismo „n.p.m.”[6]. W IV rankingu (2015) zajęło natomiast 1. miejsce[7]. Dwa lata później w V rankingu (2017) ponownie zajęło 1. miejsce[8], zwyciężyło również w roku 2019[9].

Schronisko PTTK im. Władysława Krygowskiego,

Schronisko PTTK na Hali Kondratowej im. Władysława Krygowskiego – schronisko turystyczne położone na Polanie Kondratowej w Tatrach Zachodnich, u stóp masywu Giewontu. Znajduje się na wysokości 1333 m n.p.m., na terenie byłej Hali Kondratowej. Jest to najmniejsze schronisko polskich Tatr (600 m³), dysponujące 20 miejscami w pokojach 6- i 8-osobowych. Zarządzane jest przez PTTK.
Schronisko prowadzi przechowalnię nart, gospodę i bufet.
Historia
Pierwszy budynek powstał w tym miejscu najprawdopodobniej jeszcze przed rokiem 1910. Był to schron narciarski Jerzego Uznańskiego, w 1913 roku zniszczony przez lawinę. W roku 1933 postawiono tu bacówkę. Obecny budynek został wzniesiony przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w latach 1947–48 według projektu Bogdana Laszczki. W roku 1950 powiększono go o dodatkowe skrzydło. 26 kwietnia 1953 schronisko zostało zniszczone przez kamienną lawinę, która zeszła ze stoków Długiego Giewontu. Głaz o masie 30 ton wbił się w narożnik jadalni, dwa inne zatrzymały się kilka metrów od budynku.
Kierownikiem schroniska w latach 1947–80 był Stanisław Skupień, narciarz i olimpijczyk. Po nim budynkiem kierował jego syn Andrzej. Od jego śmierci w 2003 r. kierownikiem schroniska jest Iwona Haniaczyk, wnuczka Stanisława Skupnia i siostrzenica Andrzeja.
Od 1994 schronisko dysponuje biologiczną oczyszczalnią ścieków. 23 sierpnia 2009 r. odbyła się uroczystość nadania schronisku imienia Władysława Krygowskiego, znawcy polskich Karpat. W schronisku umieszczono tablice z cytatami z książek Krygowskiego oraz jego rzeźbiony drewniany portret dłuta Franciszka Palki z Nowego Sącza[1].

Schronisko Teryego,

Schronisko Téryego (słow. Téryho chata, Térynka, niem. Téryschutzhaus, węg. Téry-menedékház, Téry-menház[1]) – schronisko górskie położone w słowackiej części Tatr Wysokich, na granicy Doliny Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina) i Doliny Pięciu Stawów Spiskich (kotlina Piatich Spišských plies). Chata leży na wysokości 2015 m n.p.m. i jest najwyżej położonym schroniskiem w Tatrach czynnym przez cały rok (wyżej położone jest tylko Schronisko pod Wagą ale jest ono otwarte tylko w sezonie letnim).
Historia
Schronisko zostało wybudowane w 1899 roku według projektu Gedeona Majunkego, jego patronem został Ödön Téry – taternik, inicjator budowy schroniska, zdobywca okolicznych szczytów i dróg. Chata w latach 1984–1986 przeszła modernizację. Gospodarzami schroniska byli m.in. Teréz Egenhoffer, István Zamkovszky, Slávo Cagašík, Julo Parák, Jardo Sláma, Miro Jílek sr., Franto Skopík, Belo Kapolka, Miro Jílek jr. (1994 – 31 października 2014). Od 1 listopada 2014 chatą zarządza Peter Michalka[2].
W okresie międzywojennym schronisko było własnością Klubu Czechosłowackich Turystów, zaś od 1939 roku Klubu Słowackich Turystów i Narciarzy. Po rozwiązaniu Klubu chata zmieniała właścicieli. W 1991 roku przeszła pod władzę spółki Slovenské Karpaty, a później spółki Turservis Klubu Słowackich Turystów. Od 2004 po zamontowaniu baterii słonecznych schronisko jest zelektryfikowane[3]. Z początkiem 2011 roku schronisko stało się współwłasnością KST (75%) i Słowackiego Towarzystwa Wspinaczkowego JAMES (25%)[4][5][6]. 2 października 2014 roku KST i Słowackie Towarzystwo Wspinaczkowe JAMES podpisały czasową umowę najmu obiektu (do 31 października 2020) ze spółką Belianka s.r.o, która zobowiązała się do zapłaty najemcom 30 000 EUR za rok (22 500 EUR dla KST i 7 500 EUR dla SHS James)[7][6].
Terinka, bo tak potocznie nazywa się schronisko, dysponuje obecnie 24 miejscami noclegowymi w trzech salach wieloosobowych.

Schronisko Zamkowskiego,

Schronisko Zamkovskiego (słow. Zamkovského chata, Zamka) – tatrzańskie schronisko położone na wysokości 1475 m n.p.m. w słowackiej części Tatr Wysokich, w Dolinie Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina).
Schronisko w latach 1942–1943 wybudował István Zamkovszky (Štefan Zamkovský) – węgierski taternik i przewodnik tatrzański słowackiego pochodzenia. Zamkovskiemu schronisko zostało odebrane w 1948 r. przez władze Czechosłowacji, które obiektowi nadały imię kapitana Nálepki (Nálepkova chata), partyzanta niezwiązanego z Tatrami. Pierwotna nazwa schroniska została przywrócona dopiero w 1992 r., budynek został też oddany wnukowi Zamkovskiego, Stanislavowi Tichemu.
Dzisiaj schronisko dysponuje 28 miejscami noclegowymi, a gospodarzem schroniska jest Jana Kalinčíková. Przy schronisku na Małej Zimnej Wodzie została wybudowana mała elektrownia.

Schronisko Zbójnickie,

Schronisko Zbójnickie (słow. Zbojnícka chata, niem. Großkohlbacher Schutzhaus, Langersee-Schutzhaus, Räuberhütte, węg. Hosszú-tavi-menedékház) – schronisko w słowackich Tatrach Wysokich, w Dolinie Staroleśnej (słow. Veľká Studená dolina) na wysokości ok. 1960 m n.p.m.[1]
Pierwszym budynkiem, który powstał w tym miejscu, była chata wzniesiona w latach 1907–1908. Wybudował je węgierski zarząd lasów państwowych dla celów myśliwskich, ale w 1910 r. udostępnił turystom. Na początku było niezagospodarowane, mieściło jedno pomieszczenie z pryczami, ławkami i piecykiem[1]. W roku 1924 schronisko zostało przejęte przez Klub Czechosłowackich Turystów – przebudowano je i nadano obecną nazwę Zbojnícka chata. Przeprowadzano później kolejne remonty – ostatni miał miejsce po pożarze 14 czerwca 1998 r. i zakończył się pod koniec 1999 r. W odbudowie duży wkład miały dobrowolne datki zebrane wśród słowackiego społeczeństwa. Podczas remontu obok spalonego budynku znajdował się duży namiot, w którym mogli spać także turyści[2]. Dzisiaj schronisko ma 16 łóżek[3]. Zbójnicka Chata jest zaopatrywana tylko przez nosiczów. Chatarem schroniska w 2010 r. był Ľudovít Záhor[4].
Nazwę swą schronisko wzięło od pobliskich Zbójnickich Stawów. Dawniej przez polskich taterników zwana była Trupiarnią ze względu na panujące w nim zimno, wilgoć i nieporządek. Obecna polska nazwa jest kalką słowackiej, nie była używana przed II wojną światową[1].

Schronisko Żarskie,

Schronisko Żarskie (słow. Žiarska chata, chata v Žiarskej doline) – schronisko turystyczne w słowackich Tatrach Zachodnich, położone na wysokości 1280 m w Dolinie Żarskiej[1]. Schronisko dysponuje 40 miejscami noclegowymi w pokojach 2- i 4-osobowych[2]. W schronisku są jadalnia, bufet, oświetlenie elektryczne.
Obok budynku schroniska znajduje się stróżówka THS (odpowiednik polskiego TOPR-u), a w pobliżu nowy Symboliczny Cmentarz Ofiar Tatr Zachodnich[1].
Historia
Pierwsze schronisko wybudowane zostało w latach 1937–1939[3] i otwarte na dwa miesiące przed wybuchem wojny. Oferowało ono 50 miejsc noclegowych, umywalnie z ciepłą i zimną wodą oraz oświetlenie lampami naftowymi i było w owym czasie najnowocześniejszym schroniskiem na Słowacji[2]. W czasie II wojny światowej (październik-listopad 1944 r.) stacjonował w nim sztab radzieckiej partyzanckiej brygady kpt. Władimira Macniewa „Potiomkina" (fakt ten upamiętnia pamiątkowa tablica[1]) oraz mniejszych oddziałów partyzantów słowackich i polskich[3]. W końcu 1944, podczas walki Niemców z partyzantami, w czasie której zginęło czterech Rosjan i Słowaków, schronisko zostało spalone. W latach 1947–1950 odbudowano nowe schronisko, a w latach 1958–1959 powiększono je. 30 kwietnia 2006 roku schronisko zostało zburzone, a na jego miejscu postawiono do sierpnia tego samego roku nowy budynek, którego powierzchnia użytkowa jest o 325 m² większa od poprzedniego[3]. 25 marca 2009 roku ze stoków między Jałowiecką Kopą a Jałowieckim Przysłopem zeszła potężna lawina o szerokości 2,5 km i 20 m wysokości (nazwana później lawiną stulecia). Schronisko ocalało, zostało jednak nieco uszkodzone, podobnie jak Symboliczny Cmentarz Ofiar Tatr Zachodnich koło schroniska[4].

Sępia Turnia,

Sępia Turnia (słow. Supia veža, niem. Chmielowskispitze, węg. Chmielowski-csúcs[1]) – turnia o wysokości ok. 2540 m n.p.m. znajdująca się w słowackich Tatrach Wysokich. Leży w długiej bocznej grani odchodzącej na południowy wschód od Wyżniego Baraniego Zwornika i biegnącej w stronę Durnego Szczytu. Od Pięciostawiańskiej Turni na zachodzie oddziela ją Sępia Przełączka, a od Czubatej Turni na wschodzie – Przełączka pod Czubatą Turnią. Na wierzchołek Sępiej Turni nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny, natomiast najdogodniejsza droga dla taterników wiedzie z Przełączki pod Czubatą Turnią[2].
W północnej ścianie Sępiej Turni, opadającej ku Dolinie Dzikiej, kończy się Dzika Galeria – system tarasów ciągnący się od ściany Spiskiej Grzędy. Z kolei na południe do Doliny Pięciu Stawów Spiskich Sępia Turnia opada niską ścianą położoną pomiędzy dwoma żlebami opadającymi spod sąsiednich przełęczy[2].
Nazwa Sępiej Turni została nadana przez polskich taterników. Nie jest ona trafna, ponieważ sępy już od dawna Tatr nie zamieszkują. Nazewnictwo słowackie zostało wprowadzone jako kalka nazwy polskiej. Z kolei nazewnictwo niemieckie i węgierskie zostało nadane na cześć polskiego taternika Janusza Chmielowskiego[1].
Pierwsze wejścia:
- Alfred Martin i Johann Franz (senior), 17 lipca 1907 r. – letnie,
- Radovan Kuchař i Jiří Šimon, 27 grudnia 1953 r. – zimowe.

Siarkańska Grań,

Siarkańska Grań, czyli południowa boczna grań Wysokiej (słow. J vedľajší hrebeň Vysokej lub Dračí hrebeň, niem. Drachenseegrat, węg. Sárkány-tavi-gerinc[1]) – boczna, odchodząca w południowym kierunku grań Wysokiej w słowackich Tatrach Wysokich. Oddziela ona Dolinkę Smoczą od Złomiskiej Zatoki (odgałęzienie Doliny Złomisk). W kierunku od Wysokiej na południe w grani tej wyróżnia się następujące obiekty:
- Siarkańska Przełęcz (Dračie sedlo),
- Siarkan (Dračia hlava):
-- Wielki Siarkan (Veľká Dračia hlava) 2260 m,
-- Przełączka w Siarkanie (Štrbina Dračej hlavy) ~2250 m,
-- Mały Siarkan (Malá Dračia hlava),
- Złomiska Przełączka (Zlomisková bránka),
- Złomiska Turnia (Zlomisková veža).

Siedem Granatów,

Siedem Granatów (niem. Sieben Granaten, słow. Sedem Granátov, węg. Hét Gránátos[1], 1915 m) – odcinek Żabiej Grani (Žabí hrebeň) w Tatrach Wysokich, ciągnący się od Żabiego Przechodu Białczańskiego (ok. 1915 m) po wysokość około 1583 m[2]. Biegnie nim granica polsko-słowacka. Stoki zachodnie (polskie) opadają do dna Rybiego Potoku, wschodnie (słowackie) do Białej Wody (Bielovodská dolina). Dalej na północ grań nadal się obniża aż do połączenia się tych dolin w Dolinę Białki[3].
Nazwa Siedem Granatów jest dobrze ugruntowana w literaturze, ale jej pochodzenie jest nieznane. Dawniej nazwą tą czasami określano Żabi Szczyt Niżni lub całą grań. Można przypuszczać, że dawniej nazwa ta początkowo dotyczyła Grani Apostołów, w której jest siedem turni, a później została omyłkowo przeniesiona na nazwę innej, pobliskiej grani[2].
W czasach pasterskiej przeszłości Tatr Siedem Granatów zapewne było penetrowane przez pasterzy czy kłusowników. W okresie po II wojnie światowej granicę patrolowali żołnierze WOP. Obecnie jest to zamknięty dla turystów i taterników obszar ochrony ścisłej. Ludzie bywają tutaj bardzo rzadko – czasami leśnicy i pracownicy naukowi. Grań jest niemal całkowicie porośnięta lasem i kosodrzewiną. Skałek jest niewiele. Grzbietem biegnie zarastająca i miejscami już zanikła ścieżka, poza tym brak dróg i ścieżek. Praktycznie jedynymi możliwymi do przejścia miejscami są żleby. W zachodnich zboczach Siedmiu Granatów są trzy wielkie żleby:
- z południowego skraju grani. Ma wylot naprzeciwko Białego Żlebu w masywie Opalonego Wierchu. Ma trzy odnogi, główny ciąg stanowi środkowa.
- ze środkowej części grani. Ma wylot naprzeciwko Zakrętu Ejsmonda
- z północnej części grani. Jego dolna część to szerokie, trawiaste koryto, górna część to stromy i skalisty komin. Żleb ma wylot naprzeciwko Żlebu Żandarmerii. Znajduje się w nim jaskinia Dziura w Żabiem[4].
Grzędy między tymi żlebami są tak zarośnięte kosodrzewiną, że są niezwykle trudne do przejścia. Las na zachodnich zboczach osiąga rekordową w Tatrach Polskich granicę górnego zasięgu 1650 m. Część graniowa na wysokości 1550–1650 m to bujny las limbowy z mieszaniną borówczysk i olbrzymich głazów. Ciekawostką są dwa wielkie pęknięcia tektoniczne znajdujące się po wschodniej stronie grani w odległości około 30 m od siebie. Są to jaskinie o rozwinięciu pionowym, z których położona wyżej to Mała Żabia Szpara, a zlokalizowana niżej to Wielka Żabia Szpara[4]. Na głębokości 3 m zamontowano w niej urządzenia pomiarowe, a 2 m niżej tabliczkę z napisem „Uwaga: stanowisko badawcze Uniwersytetu Warszawskiego, Wydziału Geologii”.

Siklawa,

Siklawa, Wielka Siklawa (niem. Siklawafall, Siklawa-Wasserfall, węg. Siklawa-vízesés[1]) – wodospad w Tatrach Wysokich na potoku Roztoka. Największy wodospad w Polsce. Wodospad spada z progu ściany stawiarskiej oddzielającej doliny: Pięciu Stawów Polskich i Roztoki dwiema lub trzema strugami (w zależności od wysokości poziomu wody w Wielkim Stawie). Nachylenie ściany wynosi około 35°, wysokość progu około 65–70 metrów. Jest to największy wodospad w Tatrach i najwyższy wodospad w Polsce.
Nazwa wodospadu Siklawica w Tatrach Zachodnich pochodzi od Siklawy.
Opis
Wielka Siklawa najpiękniej wygląda w słoneczne dni, po obfitych opadach deszczu. Wokół niej, w rozpylonych kroplach wody, tworzą się wielobarwne tęcze. Siklawa była celem wycieczek górskich już na początku XIX wieku. Opisywana przez poetów, uwieczniana przez malarzy. W 1832 Seweryn Goszczyński pisał:
O sto kroków od nas przewalał się spadek Siklawej Wody, i rosił nas mgłami swoimi. Przekrojony od sterczącej na wierzchu opoki, rzuca się po skale prostopadłej.
Szlak turystyczny prowadzi po orograficznie prawej stronie wodospadu przez długi pas wygładzeń polodowcowych (tak zwane Danielki). Są to miejsca niebezpieczne, gdy są oblodzone. W 1924 poślizgnął się tutaj i poniósł śmierć przewodnik tatrzański Jan Gąsienica Daniel (i stąd właśnie pochodzi nazwa tego miejsca).

Siklawica,

Siklawica – wodospad w Tatrach Zachodnich, w górnej części Doliny Strążyskiej (według kryteriów ściśle geograficznych już na obszarze Małej Dolinki[1]), pod północną ścianą Giewontu. Wodospad opada z dwóch prawie pionowo nachylonych ścian (pod kątem 80°). Łączna wysokość wodospadu wynosi 23 metry (wysokość ściany dolnej wynosi 13 m, a ściany górnej 10 m). Pomiędzy górną i dolną jego częścią istnieje skalna półka, w której w skale wymyte zostało siłą uderzenia wody i niesionych przez nią odłamków skalnych wgłębienie wypełnione wodą, tzw. kocioł eworsyjny.
Nazwa wodospadu pochodzi od Siklawy w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Dawniej nazywany był także Siczącą, Siczawą, Siklawą. Był odwiedzany od samych początków turystyki w Tatrach. Ludwik Zejszner w 1849 r. pisał o nim: „...godzien ze wszech miar widzenia”. Wodospad znajduje się w jednym z dwóch górnych odgałęzień Doliny Strążyskiej zwanym Małą Dolinką, którym – i dalej bardzo stromym żlebem Warzecha – niegdyś prowadziła najkrótsza ścieżka turystyczna z Zakopanego na Giewont.

Siodełko,

Siodło lub Małołąckie Siodło – znajdująca się na wysokości 1630 m n.p.m. przełęcz w Tatrach Zachodnich pomiędzy Małym Giewontem (1728 m n.p.m.) a Siodłową Turnią (1647 m n.p.m.). Jest to łagodny, trawiasty, miejscami zarastający kosodrzewiną grzbiet zbudowany z wapieni. Atrakcyjne widoki na Dolinę Małej Łąki i jej górne kotły polodowcowe.

Siwa Przełęcz,

Siwa Przełęcz – niewielka przełęcz oddzielająca grań główną Tatr Zachodnich od grzbietu Ornaku. Znajduje się pomiędzy ostatnim na południe szczytem Ornaku – Kotłową Czubą (1840 m) a granią Siwych Turni w Tatrach Zachodnich. Przełęcz położona jest na wysokości 1812 m n.p.m. i ma postać długiego, trawiastego grzbietu. Rozdziela on Dolinę Pyszniańską (górne odgałęzienie Doliny Kościeliskiej) od Doliny Starorobociańskiej (górne odgałęzienie Doliny Chochołowskiej).
Z przełęczy i całego grzbietu Ornaku roztaczają się rozległe widoki, zarówno na Tatry Wysokie, jak i Zachodnie. Szczególnie okazale prezentuje się stąd Kamienista, Błyszcz z Bystrą i Starorobociański Wierch. Jest to też doskonałe miejsce do podziwiania niedostępnych dla turystów rejonów Doliny Pyszniańskiej i Tomanowej. Widoczny jest Smreczyński Staw. Poniżej przełęczy, na wschodnich stokach Ornaku dostrzec można niewielkie Siwe Stawki, położone w Siwej Kotlince[1].
Rejon przełęczy porasta niska murawa z sitem skuciną, którego rudziejące pędy zabarwiają już w połowie lata stoki na czerwonawy kolor. W murawie zakwitają liczne gatunki granitolubnych roślin alpejskich, np. dzwonek alpejski, kuklik górski. Obszar przełęczy i całe stoki Ornaku były niegdyś wypasane. Pojawiające się po zaprzestaniu wypasu kępy kosodrzewiny wskazują, że wkrótce cały ten obszar straci charakter hali górskiej i stanie się piętrem kosówki[2].
Nazwę przełęczy wymyślił w 1910 r. Mariusz Zaruski[1]. Siwa Przełęcz jest najdogodniejszym miejscem do przejścia z górnej części Doliny Pyszniańskiej przez Siwe Sady do Doliny Starorobociańskiej.

Siwiańskie Turnie,

Siwiańskie Turnie – grupa skalnych iglic w północnej grani Wołowca w Tatrach Zachodnich, zlokalizowana pomiędzy Małą Furkaską a przełęczą Brama Orawska. Zamykają one po orograficznie lewej stronie wylot Doliny Chochołowskiej. Znajdują się nieco powyżej górnego końca polany Molkówka, już na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wejście na nie z polany Molkówka jest bardzo łatwe, natomiast do koryta Potoku Chochołowskiego opadają pionowymi ścianami. Znajdują się na nich bardzo trudne drogi wspinaczkowe, wspinaczka jednak jest zakazana. Wznoszą się na wysokość ok. 100 m powyżej dna doliny, a ich wierzchołki mają wysokość 1065 m n.p.m. Grzbietem ok. 100 m dalej na zachód biegnie granica polsko-słowacka[1]. Grzbietem tym przebiega również Wielki Europejski Dział Wodny między zlewnią Morza Czarnego i Bałtyku.
Siwiańskie Turnie zbudowane są z masywnych dolomitów z okresu triasu, u podnóży znajdują się stożki piargowe. Ciekawa flora. Znajduje się tu największe w polskich Tatrach skupisko sosny zwyczajnej, w okolicy dominują jednak jak w całych Tatrach lasy świerkowe[2]. Występują także rzadkie w Polsce gatunki – sosna drzewokosa (stanowisko naturalne), dwulistnik muszy oraz rzadka w polskich Karpatach mącznica lekarska. Dawniej rósł również storzan bezlistny, ale wyginął[3].
Pod ścianami Siwiańskich Turni, w pobliżu Potoku Chochołowskiego, znajdują się jaskinie: Siwiańska Dziura, Siwiańska Nyża i Siwiański Schron[4].
Nazwa
Ciekawa jest sprawa nazewnictwa. W dokumencie z 1706 r. wymienione są pod nazwą Siwa Skała. W 1901 r. Towarzystwo Tatrzańskie nadało im nazwy Turni Jana Kantego Andrusikiewicza dla uczczenia pamięci jednego z organizatorów powstania chochołowskiego[2]. Później jednak uznano za niewłaściwe nadawanie skałom i turniom nazw pochodzących od nazwisk i pozostała nazwa pochodząca od pobliskiej Siwej Polany[5].

Siwy Wierch,

Siwy Wierch (słow. Sivý vrch, 1805 m[1]) – szczyt położony na Słowacji, w grani głównej Tatr Zachodnich w pobliżu jej zachodniego końca.
Topografia
Jest ostatnim ku zachodowi wybitniejszym szczytem Tatr Zachodnich. W grani głównej znajduje się pomiędzy Siwą Kopą (1631 m), oddzielony od niej przełęczą Siwy Przechód (1610 m), a Zuberskim Wierchem (1747 m), od którego oddziela go szeroka przełęcz Palenica Jałowiecka (1572 m)[1]. Jest też szczytem zwornikowym; w południowym kierunku odchodzi od niego boczna, południowa grań Siwego Wierchu. Najbliższym wzniesieniem w tym grzbiecie jest Mała Ostra, oddzielona od Siwego Wierchu trawiastym siodłem Siwej Przehyby[2].
Wznosi się nad czterema dolinami. Południowo-zachodnie stoki opadają do głównego ciągu Doliny Suchej Sielnickiej, najbardziej na zachód wysuniętej doliny walnej Tatr. Wschodnie zbocza masywu opadają do Doliny Bobrowieckiej Liptowskiej, górnego piętra Doliny Jałowieckiej, zaś północne do Doliny Siwej i Doliny Suchej. Te dwie ostatnie doliny oddziela od siebie Pośredni Siwy Klin (Czoło), odchodzący od grani głównej nieco na zachód od głównego wierzchołka Siwego Wierchu[3].
Rozległy masyw zbudowany jest z wapieni i dolomitów płaszczowiny choczańskiej, które tworzą tzw. miasto skalne. Jest to noszący nazwę Rzędowych Skał labirynt turni i baszt skalnych, poprzedzielanych rozpadlinami[2]. W 1842 polski geolog Ludwik Zejszner prowadził tutaj badania. Tereny krasowe zajmują powierzchnię ok. 30 km², stwierdzono tu obecność ponad 30 jaskiń. Największa z nich to Studnia w Siwym Wierchu o łącznej długości korytarzy 250 m[4].
Opis szczytu
Na wapiennych skałach występuje bardzo bogata roślinność. Była ona badana przez polskiego botanika Bolesława Kotulę. W 1974 r. utworzono rezerwat przyrody o powierzchni 112 ha, chroniący swoistą florę i faunę (szczególnie bezkręgowców)[4]. Tylko tutaj w obrębie całych Tatr występuje rzadka roślina – goździk lśniący, na Słowacji bardzo rzadki, w Polsce wymarły[5]. Występują tu także mokrzyca Kitaibela, dzwonek drobny, skalnica nakrapiana, niebielistka trwała, zerwa kulista.
Dokument z 1615 r. określa Siwy Wierch nazwą Biała Skała, Matej Bel w 1736 r. w swym dziele pt. Notitia Hungariae novae historico geografica nazwą Szczyt Sywy, albo Mons Griseus, Ludwik Zejszner nazwą Siwa Góra. Polacy wnieśli spory wkład w badania naukowe Siwego Wierchu. Również pierwsze wejście zimowe należy do Polaków. Dokonał go Józef Grabowski z towarzyszami w 1914 r.[4]
Na szczycie skrzyżowanie dwóch szlaków turystycznych. Na szlaku czerwonym pomiędzy Siwą Kopą a Siwym Wierchem pewne trudności techniczne – 2 trudne do przejścia odcinki ubezpieczone łańcuchami[4].

Siwy Zwornik,

Siwy Zwornik (słow. Sivá veža[1]) – szczyt w Tatrach Zachodnich leżący w grani głównej Tatr Zachodnich. Przebiega przez niego granica polsko-słowacka. Zbudowany jest ze skał krystalicznych. Na zachód od niego znajduje się Gaborowa Przełęcz (na niektórych mapach nazywana Gaborową Przełęczą Niżnią[2]) i wznosi wyniosła piramida Starorobociańskiego Wierchu, na południowy wschód zaś przełęcz Liliowy Karb i niska, postrzępiona grań Liliowych Turni[3][4]. Siwy Zwornik wznosi się nad trzema dolinami: Starorobociańską, Pyszniańską (górna część Doliny Kościeliskiej) i Gaborową[4]. Od północnej i zachodniej strony jego zbocza są skaliste i dość stromo podcięte. Pozostałe zbocza porośnięte są niską murawą z sitem skuciną o czerwieniejących pędach.
Jest to niewybitny szczyt w niskiej w tym miejscu grani, ale o dużym znaczeniu topograficznym i orientacyjnym. Jest mianowicie szczytem zwornikowym trzech grani. Oprócz odchodzących na dwie strony ramion grani głównej odchodzi w tym miejscu trzecia, północna grań Siwego Zwornika, która poprzez Siwe Turnie i Siwą Przełęcz przechodzi w grzbiet Ornaku. W okolicach Siwego Zwornika dość często dochodziło wśród turystów do pomylenia szlaku, szczególnie przy gorszej widoczności[5]. Było też spore zamieszanie z nazewnictwem topograficznym tych okolic. Przez długi czas np. Liliowy Karb opisywano błędnie na wielu mapach i w przewodnikach jako Raczkową Przełęcz. Aby uniknąć nieporozumień, wprowadzono nieistniejącą dawniej nazwę Siwy Zwornik oraz nowe nazwy obydwu przełęczy przy nim.

Skalne Wrota,

Skalne Wrota, dawniej Żelazne Wrota, Żelazna Brama[1] (niem. Eisernes Tor, słow. Skalné vráta, węg. Vaskapu[2]) – położona na wysokości 1620 m przełęcz w grani głównej Tatr Bielskich na Słowacji[1].
Skalne Wrota i zachodnia część Koziego Grzbietu
Skalne Wrota mają charakterystyczny, prostokątny kształt, ograniczony dwoma skałami: Pomurnikową Ścianą we wschodniej grani Bujaczego Wierchu oraz Dziurawą Ścianą w Kozim Grzbiecie[3]. Na przełęcz skały te opadają pionowymi ścianami o wysokości około 20 m, odległość między skałami wynosi 10 m. Na północny wschód do Doliny Suchej ze Skalnych Wrót opada trawiasta i płytko wcięta depresja. Brak w niej jakiejkolwiek ścieżki. Na północny wschód do Doliny do Siedmiu Źródeł opada trawiaste zbocze, około 100 m niżej poderwane pasem urwistych ścian zwanym Ścianą Kaltsteina. Poniżej tych ścian opada trawiasty Lawinowy Żleb[4].
Nazwa przełęczy wiąże się ze skalistą rzeźbą otoczenia. Często dawniej używaną nazwę Żelazne Wrota wycofał Stanisław Eljasz-Radzikowski w 1893 r. W 1894 r. Węgierskie Towarzystwo Karpackie wybudowało tutaj schron dla turystów. Przez Skalne Wrota przebiega ścieżka, którą do 1978 r. prowadził szlak Magistrali Tatrzańskiej. Fragment znajdujący się w Tatrach Bielskich został jednak zamknięty, a na terenie grzbietu utworzono rezerwat ścisły. W rejonie Skalnych Wrót znajduje się główna w Tatrach Bielskich ostoja rzadkiego gatunku ptaka pomurnika[5].
U stóp grani przebiega zielony szlak z Tatrzańskiej Kotliny do Doliny Białych Stawów[6]. Niedaleko przełęczy znajduje się Schronisko pod Szarotką (chata Plesnivec), z którego kiedyś prowadził na nią niebieski szlak łącznikowy. Dziś teren wokół Skalnych Wrót jest zamknięty dla ruchu turystycznego[3].

Skrajna Turnia,

Skrajna Turnia (słow. Krajná kopa, niem. Randturm, węg. Szélső-torony[1], 2097 m n.p.m.) – pierwszy od zachodu szczyt w Grani Tatr Wysokich (najbardziej na zachód położonym szczytem Tatr Wysokich jest Brdarowa Dzwonnica)[2], położony pomiędzy przełęczą Liliowe a Skrajną Przełęczą. Następnym szczytem w tym grzbiecie w kierunku na wschód jest Pośrednia Turnia, a potem Świnica. Przez szczyty te i przełęcze przebiega granica polsko-słowacka[3]. Skrajna Turnia zbudowana jest z granitoidów. Ludwik Zejszner w 1850 r. pisał o niej: „...leży w środku pasma tatrowego i stanowi granicę petrograficzną dla granitu.”[4].
Po stronie polskiej Skrajna Turnia opada ścianami o wysokości do 270 m. Tworzy dwa grzbiety:
- krótki północno-wschodni. Na południowy wschód opada on ścianą do Skrajnego Żlebu ze Skrajnej Przełęczy, na północny zachód ścianą do wielkiego piarżysko oraz Zielonego Stawu Gąsienicowego,
- dłuższy i stopniowo obniżający się północno-zachodni. Jego orograficznie lewe stoki tworzą ograniczenie dla depresji z Liliowego, prawe opadają do tego samego piarżyska nad Zielonym Stawem Gąsienicowym[5].
Na słowacką stronę z Skrajnej Turni opadają w południowo-zachodnim kierunku dwie grzędy oddzielające Dolinę Walentkową od głównego ciągu Doliny Cichej. Od strony Doliny Walentkowej grzęda ma zbocza łagodne, górą trawiaste, niżej porośnięte kosodrzewiną. Pomiędzy grzędami opada do Doliny Cichej Liptowskiej Żleb Zaremby, niżej łączący się z żlebem spod Liliowego[6].
Na szczyt od dawna wchodzili górale. Prawdopodobnie był na nim około 1805 roku Stanisław Staszic, na pewno zaś 16 lipca 1867 roku Eugeniusz Janota z towarzyszami. Pierwsze zanotowane wejście zimą: Mychajło Bojczuk i Mariusz Zaruski w 1904 roku[7].
Z rzadkich roślin występują na Skrajnej Turni sasanka wiosenna, mietlica alpejska, przymiotno węgierskie i ukwap karpacki[8].

Skrajne Solisko,

Skrajne Solisko (słow. Predné Solisko, niem. Vorderer Solisko, węg. Elülső-Szoliszkó-kúp) – najdalej wysunięty na południe szczyt w Grani Soliska o wysokości 2093[1] lub 2119[2] lub 2117 m n.p.m. znajdujący się w słowackich Tatrach Wysokich. Skrajne Solisko od Młynickiego Soliska oddziela dwusiodłowa Smrekowicka Przełęcz[2].
Skrajne Solisko opada w kierunku Szczyrbskiego Jeziora długim stokiem. W środkowej części pokryty jest kosodrzewiną i piargami, natomiast w dolnej lasem. Na stoku tym, na wysokości 1820-1840 m znajduje się górna stacja kolejki, budynki wyciągu narciarskiego i schronisko na Solisku. Trasa narciarska o długości ok. 3 km prowadzi na południe, do północnych brzegów Szczyrbskiego Jeziora, gdzie znajduje się stacja dolna. Budowa wyciągu i trasy została ukończona w 1943 r.[2]
Na Skrajne Solisko turyści wchodzili od dawna, zarówno zimą, jak i latem. Wejścia te nie były jednak dokumentowane aż do 1906 r.[2] Obecnie na wierzchołek Skrajnego Soliska prowadzi znakowany czerwono szlak turystyczny[3]. Widok ze Skrajnego Soliska roztacza się w kierunku południowym, na Spisz i Liptów. Tatry są widoczne, jednak widok jest ograniczony do Doliny Furkotnej i Młynickiej[2]. Na wierzchołku od 5 października 2013 znajduje się drewniany krzyż wysokości około 3 m.
Pierwsze znane wejście turystyczne: Günter Oskar Dyhrenfurth i Hermann Rumpelt, 3 czerwca 1906 r. – letnie[2].

Skrzyniarki,

Skrzyniarki (słow. Skriniarky) – odcinek grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Spaloną Kopą (2083 m n.p.m.) a Zadnią Salatyńską Przełęczą (1907 m), zwaną też Przełęczą pod Dzwonem. Kilka mniejszych turni otrzymało swoją nazwę, m.in. Czerwona Skała, Gankowa Kopa, Dzwon. Północne zbocza grani opadają stromo, w niektórych miejscach przepaścistymi ścianami (znaczna ekspozycja) do zawalonego głazami kotła lodowcowego Doliny Zadniej Salatyńskiej. Zbocza południowe wznoszą się nad skalistą Doliną Głęboką (górne piętro Doliny Jałowieckiej).
Jest to najtrudniejszy do przejścia odcinek w głównej grani od Banikowskiej Przełęczy do Brestowej. W niektórych miejscach przejścia są ubezpieczone łańcuchami. Przewieszone skały Gankowej Kopy dają schronienie w czasie deszczu. Oryginalne widoki na surowe, prawdziwie polodowcowe krajobrazy niemal pozbawionego roślin, zacienionego kotła lodowcowego Głęboki Worek pomiędzy zboczami Spalonej Kopy i Pachoła. Kontrastują z nimi „bieszczadzkie” krajobrazy Salatynów.

Skupniów Upłaz,

Skupniów Upłaz, Skupniowy Upłaz – nazwa określająca zbocza i grzbiet pomiędzy doliną Jaworzynką a Doliną Olczyską w Tatrach Zachodnich (powyżej Skupniowego Przechodu)[1].
Topografia
Wznosi się na wysokość ok. 1300–1470 m n.p.m. Od Wielkiej Kopy Królowej oddzielony jest przełęczą zwana Diabełek (ok. 1470 m) i Żlebem Roja. Na północ opada po przełęcz Skupniów Przechód (ok. 1275 m) i wschodni grzbiet Wysokiego. Z przełęczy Diabełek opada do doliny Jaworzynki Długi Żleb, stanowiący orograficznie jej prawe odgałęzienie. Od strony Doliny Olczyskiej stok Skupniowego Upłazu jest całkowicie równy, umiarkowanie stromy i pozbawiony skałek, górą kamienisto-trawiasty, niżej trawiasty. Od strony doliny Jaworzynki stok jest znacznie bardziej stromy. Wznoszą się w nim liczne, niewielkie skały i turniczki, większe z nich mają własne nazwy: Parzące Turnie, Gruba Turnia, Krzemionka, Mnich i inne[2].
Nazewnictwo
Historycznie nazwa Skupniów Upłaz odnosiła się tylko do tych jego zboczy, które opadają do Doliny Olczyskiej na odcinku pomiędzy Boczaniem a Przełęczą między Kopami. Obecnie nazwa ta rozciągana jest również na cały grzbiet wzdłuż tych zboczy. Nazwa pochodzi od góralskiego nazwiska Skupień, upłaz zaś w gwarze góralskiej oznacza łagodny, trawiasty grzbiet[1]. Intensywne dawniej pasterstwo, jak również prace górnicze skutkowały tym, że nadano tutaj nazwę każdemu fragmentowi zboczy, który dla pasterzy i górników miał jakieś znaczenie. Obecnie nazwy te straciły swoje znaczenie i nie są już używane, gdyż nie są potrzebne[2].
Opis
Zbudowany jest z wapiennych i dolomitowych skał. Obecnie Skupniów Upłaz to siedlisko bogatej flory wapieniolubnych roślin tatrzańskich porastającej niezalesione fragmenty murawy i skały wapienne. Rośnie tu m.in.: dębik ośmiopłatkowy, gnidosz dwubarwny, kosatka kielichowa, łyszczec rozesłany, naradka włosista, ostrołódka karpacka, powojnik alpejski, przelot alpejski, oset siny, piaskowiec orzęsiony, pleszczotka górska, sesleria tatrzańska, skalnica seledynowa, gronkowa, nakrapiana, naprzeciwlistna i zwisła, stokrotnica górska, tłustosz alpejski, szarotka alpejska, zerwa kulista i inne[3]. M.in. stwierdzono tutaj występowanie szaroty Hoppego i potrostka alpejskiego – bardzo rzadkich gatunków roślin, w Polsce występujących tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach[4]. Ze szlaku turystycznego prowadzącego po wschodniej stronie, tuż poniżej zbudowanej z dolomitów triasowych grani, interesujące widoki na Dolinę Olczyską, pobliski Wielki Kopieniec i Giewont[5].
Historia
Dawniej był wypasany. Stoki wschodnie wchodziły w skład Hali Skupniowej (potem Hali Olczysko), stoki zachodnie Hali Jaworzynka[1]. Nadmiernie intensywny wypas doprowadził do ogromnej erozji stoku od strony doliny Jaworzynki i niemal całkowitego zniszczenia gleby, która rozdeptana przez stada owiec zmyta została przez spływające po obfitych ulewach wody. Antoni Wrzosek w 1933 r. opisywał stoki Skupniowego Upłazu jako „tworzące ponury krajobraz krasowej pustyni żwirowej”. Obszar ten jest przykładem ogromnych zniszczeń dokonanych przez człowieka w Tatrach. Dla potrzeb pasterskich, jak również dla huty w Kuźnicach wycięto całkowicie las, a nawet kosówkę. Stoki te, począwszy od lat międzywojennych, zaczęto regenerować m.in. nasadzeniami modrzewia i obecnie są one już w dużej części pokryte roślinnością. Natomiast wskutek ogromnego nasilenia pieszego ruchu turystycznego w tym rejonie ulegają erozji zbocza od strony Doliny Olczyskiej. Szlak przez Boczań i Skupniów Upłaz na Dolinę Gąsienicową to bowiem jeden z najbardziej zatłoczonych tatrzańskich szlaków. Prowadzi dawną drogą górniczą, którą zwożono do Kuźnic rudę żelaza, a do góry wożono drewno niezbędne do obudowy sztolni. Jadwiga Łuszczewska w 1860 r. pisała: „górnicy chcąc sprowadzić wózek pełen ciężaru muszą zdjąć z niego tylne koła i powtykać sękate gałęzie, które czepiając się głazów, tworzą niby wielki hamulec”[5].

Sławkowska Dolina,

Dolina Sławkowska (słow. Slavkovská dolina, niem. Kastenbergtal, Blásytal, węg. Szekrényes-völgy, Blásy-völgy[1]) – niewielka (ok. 2,0 km długości) dolina tatrzańska położona na terenie Słowacji. Na zachodzie graniczy z Doliną Wielicką (Velická dolina), rozdziela je grań Granatów Wielickich (Granátové veže, Velické granáty), ciągnąca się od Staroleśnego Szczytu (Bradavica). Od położonej na północ od niej Doliny Staroleśnej oddzielają ją ramiona Sławkowskiego Szczytu (Slavkovský štít) od Staroleśnego Szczytu przez Warzęchowe Turnie (Skrinicové veže), Sławkowską Grań (Vareškový hrebeň), Sławkowski Szczyt.
Od południa dolina jest otwarta, jej zboczem przebiega trasa Magistrali Tatrzańskiej. Do doliny nie poprowadzono znakowanych szlaków turystycznych. Jej wnętrze skrywa w górnej części (na wysokości ok. 2033 m n.p.m.) niewielki Granacki Staw (Szontághovo pleso), a niżej wśród kosodrzewiny znajdują się małe Sławkowskie Stawki (Slavkovské plieska). Dnem doliny płynie Sławkowski Potok (Slavkovský potok), którego źródła znajdują się w jej środkowych partiach.=
Turyści bywali w Dolinie Sławkowskiej przy okazji wejść na Sławkowski Szczyt prawdopodobnie już w XVII wieku, a w drugiej połowie XIX wieku już często. Zimą jako pierwszy w dolinie mógł być Miklós Szontagh senior między 1873 a 1880 rokiem lub Eduard Blásy z przewodnikiem J. Gellhofem 15 stycznia 1893 r.[2]
Dolina jest rezerwatem ścisłym i obowiązuje tu całkowity zakaz wstępu.

Sławkowski szczyt,

Sławkowski Szczyt (słow. Slavkovský štít, węg. Nagyszalóki-csúcs, niem. Schlagendorfer Spitze, 2453 m n.p.m.[1]) – wysoki i rozłożysty szczyt w bocznej grani Tatr Wysokich, odchodzącej od grani głównej w zworniku Małej Wysokiej (Východná Vysoká). Szczyt charakteryzuje jedna z największych w Tatrach wysokości względnych – jego północno-wschodnie stoki wznoszą się 950 metrów ponad podstawę[2].
Topografia
Szczyt jest położony na terenie Słowacji pomiędzy dolinami Staroleśną (Veľká Studená dolina) i Sławkowską (Slavkovská dolina) oraz Sienną Kotliną (kotol Slavkovských plies), na północny zachód od Starego Smokowca. Sławkowski Szczyt znajduje się pomiędzy Sławkowską Kopą (Slavkovská kopa, 2350 m[1]) a Królewskim Nosem (Slavkovský Nos, 2274 m[1]). Od Sławkowskiej Kopy oddziela go Jamińska Przełęcz, od Królewskiego Nosa – Królewska Przełęcz. Szczyt opada w kierunku południowym kamienistymi stokami, a w kierunku północnym (do Doliny Staroleśnej) stromymi żlebami i grzędami z licznymi obrywami skalnymi[3][4].
Grań biegnąca od szczytu na zachód w kierunku Sławkowskiej Kopy i dalej do Sławkowskiej Przełęczy to Sławkowska Grań, zaś grań wschodnia, ciągnąca się przez Królewski Nos aż do Siodełka (Hrebienok), nazywana jest Sławkowskim Grzebieniem. Jego przedłużenie to Zbójnicki Grzebyk – zalesiony grzbiet kierujący się aż do Turnicy (1118 m)[5].
Południowe żebro opada ze Sławkowskiego Szczytu na szeroką Sienną Przehybę, oddzielającą jego masyw od Siennej Kopy. Dużo bardziej skomplikowana jest budowa północnych stoków szczytu, opadających do Doliny Staroleśnej. Kolejno od zachodu znajdują się w nich[5]:
- Jamiński Żleb z górnym piętrem, Jaminą, ograniczony od zachodu Warzęchowym Filarem i Jamińskim Filarem,
- Filar Grosza z Jamińskimi Wrótkami i Jamińską Kazalnicą,
- Żleb Grosza,
- Filar Sawickiego, w którym znajdują się:
-- Sławkowskie Wrótka,
-- Sławkowski Róg,
-- Wyżni Sławkowski Przechód,
-- Wyżnia Sławkowska Baszta,
-- Pośredni Sławkowski Przechód,
-- Pośrednia Sławkowska Baszta,
-- Niżni Sławkowski Przechód,
-- Niżnia Sławkowska Baszta,
- Żleb Veverki,
- Filar Birkenmajera, w którym znajdują się:
-- Wyżni Królewski Przechód,
-- Wyżnia Królewska Baszta,
-- Pośredni Królewski Przechód,
-- Pośrednia Królewska Baszta,
-- Niżni Królewski Przechód,
-- Niżnia Królewska Baszta,
-- Królewska Kopka,
- Królewski Żleb opadający spod Królewskiej Przełęczy,
- Królewski Grzebień odgałęziający się od Królewskiej Czuby.
Opis
W przeszłości Sławkowski Szczyt był uważany za najwyższy szczyt w Tatrach. Twierdzono też, że szczyt miał rozpaść się 6 (lub 9) sierpnia 1662 na skutek gigantycznego obrywu spowodowanego długotrwałymi opadami i być może lokalnym trzęsieniem ziemi, przez co wierzchołek straciłby ok. 300 m. Śladem obrywów skalnych miały być rumowiska na stokach góry. Hipoteza ta nie została jednak potwierdzona przez badania naukowe[6][5].
Pierwsza udana wyprawa na szczyt miała miejsce w lipcu 1664 r. Brali w niej udział Georg Topperczer (proboszcz z Wielkiego Sławkowa), Martinus Jani (kantor ze Spiskiej Soboty), Martinus Fabry (organista z Maciejowiec) oraz grupa starszych uczniów z ewangelickiej szkoły w tej ostatniej miejscowości, a także nieznany z nazwiska góralski myśliwy jako przewodnik. Wśród owych „studentów” był m.in. Georg Buchholtz – później jeden z pierwszych znanych badaczy Tatr oraz autor cennych opisów tych gór i całego Spiszu[7] .
12-osobowa grupa, po nocy spędzonej przy ognisku, już w piętrze kosodrzewiny, wschodnią granią weszła na Królewski Nos. W połowie drogi między Królewskim Nosem a szczytem z dalszej drogi zrezygnowali G. Topperczer, M. Fabry i czterej studenci. Nieco wyżej dali za wygraną dwaj inni uczniowie, Georgius Cocci i Andreas Greskovicz. 22[7] (lub 16) lipca, około godziny jedenastej, na wierzchołku stanęli ostatecznie, „w imię Boże, choć z wielkim zagrożeniem ciała i życia”, M. Jani, G. Buchhotz, drugi student Martinus Veisser oraz przewodnik[7].
Opis tego wejścia zamieścił Georg Buchholtz w „Kronice rodzinnej” (Historischer-Geschlechts-Bericht; pisana w l. 1703-1710, fragment opublikowany w roku 1774 pt. Besteigung der Schlagendorfer Spitze, w pełni wydana w 1904 r. w Lewoczy[8]), a także w dziele Das weit und breit erschollene Zipser-Schnee-Gebürg (rękopis 1719, opublikowane dopiero w 1899 r. w wychodzącym w Lewoczy tygodniku „Zipser Bote”). Na tej podstawie uznano, że było to pierwsze zdobycie konkretnego, nazwanego tatrzańskiego szczytu udokumentowane w pisanych źródłach.
Drugie potwierdzone wejście na Sławkowski Szczyt należy do Stanisława Staszica (12 sierpnia 1805 r.). Zimą jako pierwszy na szczycie był Eduard Blásy z przewodnikiem J. Gellhofem 15 stycznia 1873 r.[5]
25 lipca 2014 r. Martin Hric i Igor Ľudma wynieśli na szczyt i umocowali do stojącego tam krzyża okolicznościową tablicę, przypominającą pierwsze wejście sprzed 350 lat[7].
Nazwa szczytu pochodzi od spiskiej wsi Wielki Sławków. Szlak turystyczny na szczyt wybudował w latach 1901–1908, w znacznej części własnym kosztem, Maximilian Weisz. Wykonana przy tej trasie platforma widokowa na krawędzi Sławkowskiego Grzebienia nazywana jest „Maksymilianką”. Panorama widokowa ze Sławkowskiego Szczytu jest bogata, szczególnie dobrze prezentuje się stąd Dolina Staroleśna i jej otoczenie, widoczne są stąd niemal wszystkie (liczne) Staroleśne Stawy. Widok ku południowi, obejmujący znaczną część Spisza, wraz ze Spiską Sobotą, Kieżmarkiem, Podolińcem i Lubicą, wspominał już w swych zapiskach pierwszy zdobywca szczytu, Georg Buchholtz[7]. Bogata jest też flora w piętrze turniowym.

Sławkowskie Stawki,

Sławkowskie Stawki (słow. Slavkovské plieska, Tri Slavkovské plieska, niem. Schlagendorfer Seen, węg. Szalóki-három-to) – grupa trzech małych stawków znajdujących się blisko wylotu Doliny Sławkowskiej w słowackich Tatrach Wysokich. Obecnie woda znajduje się w jednym z nich zwanym Sławkowskim Stawkiem, dwa pozostałe są najczęściej wyschnięte. Leżą w małej Siennej Kotlinie, nieopodal Magistrali Tatrzańskiej, u podnóża Siennej Kopy i na południe od wierzchołka Sławkowskiego Szczytu.
Nazwa Sławkowskich Stawków pochodzi od Doliny Sławkowskiej lub od spiskiej wsi Wielki Sławków.
Historia
Niegdyś woda znajdowała się we wszystkich stawkach, a obecnie jedynie w jednym z nich. Już w 1878 r. z inicjatywy MKE postawiono tu małe schronisko. Było to kamienne schronisko z jedną izbą. Powodem budowy było to, że dawniej chadzano tędy na Sławkowski Szczyt. Schronisko nie służyło turystom długo, już w 1882 r. zostało zniszczone przez lawinę śnieżną i nigdy więcej nie zostało odbudowane.

Smocza Jama,

Smocza Jama – jaskinia w Tatrach Zachodnich, właściwie krótki, stromy korytarz jaskiniowy przebijający skałę na wylot, znajdujący się w dolnej części Wąwozu Kraków w Dolinie Kościeliskiej. Jaskinia ma kształt wznoszącego się tunelu[2]. Otwór wejściowy znajduje się na wysokości ok. 1100 m n.p.m.[3]
Wnętrze Smoczej Jamy
Opis i historia jaskini
Jaskinia udostępniona jest do zwiedzania. Prowadzi do niej niewielka ścieżka z drabiną i łańcuchami. W samej jaskini przejście jest również ubezpieczone łańcuchem. Smocza Jama jest kręta i ciemna, do zwiedzania potrzebna jest latarka. Zimą szlak bywa oblodzony, co znacznie utrudnia przejście. Istnieje możliwość obejścia fragmentu szlaku prowadzącego jaskinią – ubezpieczone łańcuchami wejście po skale, w której się ona znajduje. Wariant ten został wytyczony w 1967 r.[2]
Smocza Jama od dawna jest znana i użytkowana turystycznie. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z przewodnika Karla Kolbenheyera z 1876 r. Początkowo była zwiedzana w odwrotną stronę, co zwiększało efektowność przejścia. Pierwotnie szlak był ubezpieczony drewnianymi konstrukcjami, w 1949 r. zmieniono je na stalowe[4].
Między listopadem 2013 a marcem 2014 r. na zlecenie TPN wykonano ponowne pomiary jaskiń udostępnionych turystom, w tym Smoczej Jamy. Jej długość wzrosła z 40 do 44 m, a deniwelacja z 16,5 do 18,6 m[1].

Smoczy Staw,

Smoczy Staw, Wielki Smoczy Staw, dawniej Siarnicki Staw[1], rzadziej Siarkański Staw (słow. Dračie pleso, Veľké Dračie pleso, dawniej Šarkanie pleso, Sarkanec, niem. Drachensee, węg. Sárkány-tó[1]) – staw położony w odnodze Doliny Złomisk (Zlomisková dolina) – Dolince Smoczej (Dračia dolinka), w słowackiej części Tatr Wysokich. Znajduje się na wysokości 2019,5 m n.p.m. (według starszych źródeł 1961 lub 1998 m), jego powierzchnia to 1,705 ha, wymiary 210 × 125 m, głębokość 16,0 m (pomiary pracowników TANAP-u z lat 1961–67).
Nazwa Smoczego Stawu, która jest starsza od nazwy Dolinki Smoczej, wiąże się z legowiskiem smoka rzekomo znajdującym się w pobliżu.
Smoczy Staw otoczony jest:
- od północnego zachodu Kopą Popradzką,
- od północnego wschodu Ciężkim Szczytem i Wysoką,
- od wschodu Siarkanem.
W pobliżu znajdują się Mały Smoczy Staw (Malé Dračie pleso) oraz Smocze Oka (Dračie oká). Do Dolinki Smoczej nie prowadzi żaden szlak turystyczny.

Smoczy Szczyt,

Smoczy Szczyt (słow. Dračí štít, niem. Déchyspitze, węg. Déchy-csúcs) – dwuwierzchołkowy szczyt w słowackich Tatrach Wysokich, w masywie Wysokiej (Vysoká).
Wysoka leży w głównej grani Tatr, ale wierzchołki Smoczego Szczytu położone są w południowo-wschodniej grani Wysokiej. W grani tej, w kierunku od Wysokiej na południowy wschód kolejno znajdują się:
- Przełęcz pod Smoczym Szczytem (Vyšné Dračie sedlo) ~ 2490 m,
- Mały Smoczy Szczyt (Malý Dračí štít) ~ 2518 m,
- Wyżni Smoczy Karb (Vyšný dračí zárez),
- Wielki Smoczy Szczyt (Veľký Dračí štít) ~ 2523 m,
- Pośredni Smoczy Karb (Prostredný dračí zárez).
Smoczy Szczyt wznosi się ponad Dolinką Smoczą i Dolinką Rumanową. Wraz z innymi wierzchołkami masywu: Ciężkim Szczytem (Ťažký štít) i dwoma wierzchołkami Wysokiej zaliczany jest do tzw. Korony Wysokiej. W grani Smoczego Szczytu znajduje się jeszcze jedna turniczka, zwana Wielkim Smoczym Zębem (Veľký dračí zub). Oglądana z niektórych miejsc robi wrażenie trzeciego jego wierzchołka i to najwyższego. W rzeczywistości jest ona nieco niższa od Wielkiego Smoczego Szczytu. Od południowej strony opada od niej duży południowy filar.
Pierwsze wejścia turystyczne:
- letnie – Alfred Martin i przewodnik Johann Breuer, 13 sierpnia 1905 r.,
- zimowe – Wiktor Ostrowski, Justyn Wojsznis, 22 kwietnia 1935 r.
Szczyt dostępny jest tylko dla taterników, nie prowadzi na niego żadna łatwa droga. Najłatwiejsze wejście prowadzi od Przełęczy pod Smoczym Szczytem. Widok ze szczytu jest ograniczony przez pobliski masyw Wysokiej, jednak mimo to jest dość rozległy.
Polska i słowacka nazwa szczytu pochodzą od Smoczego Stawu i związane są z legendą o rzekomo występującym nad jego brzegiem smoku. Nazwy niemiecka i węgierska pochodzą od nazwiska taternika Móra Déchyego – zdobywcy Wysokiej.

Smokowiec,

Smreczyńska Przełęcz,

Smreczyńska Przełęcz (słow. Smrečinské sedlo) – położona na wysokości 1796 m n.p.m.[1][2] (według wcześniejszych pomiarów 1799 m) przełęcz w grani głównej Tatr pomiędzy wschodnim, wyższym wierzchołkiem Smreczyńskiego Wierchu (2070 m) a Tomanowym Wierchem Polskim (1977 m). Biegnie przez nie granica polsko-słowacka[3]. W grani pomiędzy Smreczyńską Przełęczą a Tomanowym Wierchem znajduje się jeszcze mało wybitna Tomanowa Kopa (1899 m). Po polskiej, północnej stronie, pod przełęczą znajduje się utworzona przez lodowiec wąska Zadnia Sucha Dolina Smreczyńska, będąca odgałęzieniem Doliny Tomanowej (górna część Doliny Kościeliskiej). Po południowej stronie stoki Smreczyńskiej Przełęczy opadają do Szerokiego Żlebu będącego górną odnogą doliny Hliny[4].
Rejon przełęczy i wznoszące się nad nią szczyty zbudowane są ze skał krystalicznych.
Do Smreczyńskiej Przełęczy ani na sąsiednie szczyty nie prowadzi żaden szlak turystyczny (jest to obszar ochrony ścisłej „Pyszna, Tomanowa, Pisana”). Od polskiej strony dobrze widoczne są znad Smreczyńskiego Stawu[5]. Obszar przełęczy i górna część jej stoków jest w większości trawiasta, nieco piarżysta, a miejscami pojawiają się kępki drobnej kosodrzewiny.

Smreczyński Staw,

Smreczyński Staw – polodowcowe jezioro morenowe w polskich Tatrach Zachodnich. Nazwa pochodzi od dawnej Hali Smreczyny.
Opis stawu
Znajduje się u wylotu Doliny Pyszniańskiej i Hali Smreczyny, powyżej Doliny Kościeliskiej, na wysokości 1226 m. Jezioro powstało w zagłębieniu między morenami dwóch lodowców[2]. Średnia głębokość wynosi 1,8 m, głębokość maksymalna – 5,3 m, powierzchnia – 0,75 ha, pojemność – 13 540 m³. Przeźroczystość wody wynosi zaledwie 1,5–2 m[3].
Cały staw otoczony jest lasem, a ponad nim widoczne są szczyty: Smreczyński Wierch (2086 m n.p.m.), Kamienista (2126 m), Błyszcz (2158 m), zbocza Starorobociańskiego Wierchu (2178 m). Biegnie po nich granica polsko-słowacka. Blisko stawu znajdują się w lesie dwie zarastające polany: Wyżnia Smreczyńska Polana i Niżnia Smreczyńska Polana[4].
Przyroda
Od innych tatrzańskich jezior różni się wysokim rozwojem życia organicznego i występowaniem płazów; stwierdzono występowanie traszki górskiej i karpackiej, żaby trawnej. Jest to jedno z nielicznych tatrzańskich jezior, które nie jest położone na dnie dzikiego kotła polodowcowego otoczonego stromymi ścianami, lecz na równinie w lesie[1]. Brzegi są bagniste, porośnięte roślinami bagiennymi. Kazimierz Wodzicki w 1850 r. tak pisał o Smreczyńskim Stawie: „woda brunatna i śmierdząca, pełna robactwa”[3].
Smreczyński Staw znajduje się na obszarze ochrony ścisłej „Pyszna, Tomanowa, Pisana”. W wodzie obfity fitoplankton, głównie bruzdnice[3], oraz rzadki w Polsce słodkowodny krasnorost Batrachospermum[2]. Nad brzegami stawu rośnie czermień błotna – gatunek rzadki w Karpatach[5]. Często na stawie zatrzymują się na odpoczynek ptaki przelotne[3].
Smreczyński Staw w kulturze
Górale uważali dawniej, że jezioro to nie ma dna. Według legendy, gdy pewien gazda zaczął kopać rów odwadniający, by spuścić z niego wodę i zamienić go na łąkę, głos z wody ostrzegł go, że zatopi wszystkie miejscowości, aż do morza[3].
Smreczyński Staw był zwiedzany i podziwiany przez wielu znanych twórców. Malowali go m.in. Walery Eljasz-Radzikowski, Wojciech Gerson, Leon Wyczółkowski. Stefan Żeromski opisał go w II tomie Popiołów, a Seweryn Goszczyński w utworze Oda.

Smreczyński Wierch,

Smreczyński Wierch (słow. Smrečiny, Smrečinský vrch[1]) – szczyt górski o dwu wierzchołkach (wschodni 2070 m i zachodni 2067 m[2][3][4]), znajdujący się w grani głównej Tatr Zachodnich, na granicy polsko-słowackiej[5]. Wierzchołki są rozdzielone siodłem położonym na wysokości 2051 m[2][3].
Topografia
Od położonej na wschód Tomanowej Kopy oddzielony jest Smreczyńską Przełęczą (1796 m), od położonej na zachód Kamienistej – Hlińską Przełęczą (1906 m). Po polskiej stronie z jego wierzchołków i grani pomiędzy wierzchołkami a Smreczyńską Przełęczą opadają na północny zachód dwa grzbiety o długości ok. 1,5 km. Z niższego, zachodniego wierzchołka opada Skrajny Smreczyński Grzbiet oddzielający Dolinkę (odgałęzienie Doliny Pyszniańskiej) od Skrajnej Suchej Doliny Smreczyńskiej (odgałęzienie Doliny Tomanowej), z grani po wschodniej stronie Smreczyńskiego Wierchu Pośredni Smreczyński Grzbiet[5]. Z grani tej, ale w przeciwnym, południowo-wschodnim kierunku (na słowacką stronę) opada jeszcze jeden krótki grzbiet oddzielający dwa górne odgałęzienia doliny Hliny: Zawrat Kokawski i Szeroki Żleb[6].
Opis
Nazwa szczytu pochodzi od dawnej Hali Smreczyny u jego północnych podnóży w Dolinie Tomanowej. Zbudowany ze skał metamorficznych (granit i gnejsy) szczyt ma kształt szerokiej piramidy z masą luźnych kamieni. W południowo-zachodniej grani znajduje się duży rów grzbietowy – Hliński Rów, przechodzący na północno-zachodnim zboczu góry w rów zboczowy, widoczny jako charakterystyczny poziomy taras. Na Smreczyńskim Wierchu znajduje się najwyższe w Tatrach stanowisko karłowatego modrzewia (na wysokości 1900 m)[7]. Występuje tutaj także bogata flora roślinności alpejskiej (m.in. saussurea wielkogłowa i rutewnik jaskrowaty – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[8]), a na północnych zboczach naturalna górna granica lasu z kępami limby.
W Smreczyńskim Wierchu znajdują się dwie jaskinie. W grani opadającej w stronę Smreczyńskiej Przełęczy Jaskinia w Smreczyńskim Wierchu, natomiast w Skrajnym Smreczyńskim Grzbiecie Jaskinia Maleńka w Smreczyńskim Wierchu[9].
Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne na szczyt miały miejsce już w XIX w., pierwsze wejście zimowe – narciarze ZON w 1910 r.[7] Ponieważ znajduje się w obrębie obszaru ochrony ścisłej „Pyszna, Tomanowa, Pisana”, nie jest udostępniony turystycznie, nie przebiega przez niego żaden szlak[6].

Smrekowickie Stawki,

Smrekowickie Stawki (słow. Smrekovické plieska) – dwa niewielkie, okresowe stawy w słowackich Tatrach Wysokich. Znajdują się około 1,3 km na zachód od Szczyrbskiego Jeziora (Štrbské pleso), a 0,8 km na wschód od Rakitowych Stawków, w środkowej i wschodniej części tarasu zwanego Smrekowica (Smrekovica).
Są to:
- Niżni Smrekowicki Stawek (Nižné Smrekovické pliesko, 1355 m n.p.m.) – zachodni, większy i trwalszy,
- Wyżni Smrekowicki Stawek (Vyšné Smrekovické pliesko, ok. 1360 m) – wschodni, mniejszy i prawie całkowicie zarośnięty.
Bór świerkowy otaczający niegdyś Smrekowickie Stawki został wyłamany przez wichurę 19 listopada 2004 r.

Smutna Dolina,

Dolina Smutna (słow. Smutná dolina) – górna część Doliny Rohackiej w słowackich Tatrach Zachodnich. Jest to typowa rynna lodowcowa, zacieniona przez wznoszące się z wszystkich niemal stron potężne i strome ściany skalne, zawalona granitowymi blokami i niemal pozbawiona szaty roślinnej. Swoim wyglądem bardziej przypomina Tatry Wysokie niż Zachodnie. Zimą schodzą do niej duże lawiny. Śnieg utrzymuje się tutaj nawet do połowy lipca, co również przyczynia się do tak słabej wegetacji życia w tej okolicy. Przed II wojną światową Dolina Smutna była bardzo popularna wśród narciarzy, m.in. dzięki długiemu zaleganiu w niej śniegu. Od 1942 r. urządzano tutaj nawet zawody. Nazwę doliny rozpowszechnił w Polsce Tadeusz Zwoliński, przed 1937 r. nazywana była Doliną Rohacką. Zacienienie, pustkowie, gruzowisko skał istotnie sprawiają smutne wrażenie.
Od wschodniej strony wznoszą się nad doliną przepaściste, granitowe ściany Rohacza Płaczliwego (2125 m) i Ostrego (2088 m) podsypane stożkami piargowymi, od południa grań Smutnej Przełęczy (1963 m), na którą pnie się zygzakami szlak turystyczny. Od strony wschodniej dolinę ograniczają również strome ściany Trzech Kop (2136 m) i odbiegającej na północ od nich grani Zielonego Wierchu Rohackiego. Jedynie w północnym kierunku dolina otwiera się niewielkim przesmykiem, przez który widać Wołowiec, Rakonia i Zabratową Przełęcz. W górnej części doliny, pod Spaloną Przełęczą kocioł lodowcowy, pod nim, na wysokości ok. 1600 m wał dużej moreny czołowej.
Z ubogą szatą roślinną górnego piętra Doliny Smutnej bardzo kontrastuje jej dolne piętro, tuż powyżej górnego zasięgu kosówki, a poniżej wału moreny. Stała wilgotność w tym miejscu i większe naświetlenie sprawiają, że występują tutaj bardzo bujne ziołorośla, jedne z największych w Tatrach. Dominuje w nich miłosna górska, prócz niej występują m.in. starzec górski, starzec Fuchsa, modrzyk górski, dzwonek wąskolistny. Wyżej licznie rośnie goryczka kropkowana i starzec kraiński. W dolinie często przebywają kozice.

Smutna Przełęcz,

Smutna Przełęcz (słow. Smutné sedlo) – położona na wysokości 1963 m n.p.m. przełęcz w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajduje się w grani głównej, pomiędzy Rohaczem Płaczliwym (2125 m) a Przednią Kopą (pierwszy ze szczytów Trzech Kop, 2136 m)[1]. Z przełęczy widoki na dwa zaskakująco odmienne krajobrazy.
Smutna Przełęcz
Po północnej stronie zbocza grani opadają do ciemnego, zawalonego granitowym gruzowiskiem kotła lodowcowego Doliny Smutnej, ograniczonej od wschodu stromymi ścianami Rohaczy. Jest to obszar prawdziwie alpejski, niemal pozbawiony roślin. W południowym kierunku widok na rozległą i zieloną, bo porośniętą lasem, kosówką lub trawami Dolinę Żarską ze Schroniskiem Żarskim. Na horyzoncie Niżne Tatry, w dole Liptów. W przeszłości przełęcz ta używana była jako przejście z Liptowa do Doliny Rohackiej. Obecnie jest ważnym węzłem szlaków turystycznych[2]. Pierwsze wejście zimowe: Mariusz Zaruski z towarzyszami w 1911 r. (zobacz opis[3]).
Po wschodniej stronie przełęczy w południowym kierunku, do Doliny Żarskiej opada niewielki grzbiet Pośredniego Gronia, przez który prowadzi szlak turystyczny. Grzbiet ten rozdziela od siebie dwie znajdujące się pod przełęczą odnogi doliny: Wielkie Zawraty i Małe Zawraty z niewielkim Żarskim Stawkiem (Stawkiem pod Żarską Przełęczą)[1].
Tuż powyżej przełęczy, w południowo-wschodniej grani Skrajnej Kopy, a naprzeciwko Zielonego Wierchu Rohackiego, znajdują się niewybitne, ale dość wyraźnie zarysowane Smutne Turniczki. Zimą ze Smutnej Przełęczy, szczególnie do Doliny Smutnej często schodzą duże lawiny i zdarzały się tutaj wypadki[2].

Smytnia Dolina,

Dolina Smytnia – boczna, zachodnia odnoga walnej Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich. Tylko w dolnej części jest stosunkowo płaska. Górna część doliny jest bardzo stroma – wcina się w masyw Kominiarskiego Wierchu, podchodząc pod sam wierzchołek, pomiędzy dwie jego prawie równoległe granie zbiegające do Doliny Kościeliskiej. Od strony północnej ograniczona jest stromymi, wznoszącymi się ponad lasem ścianami Raptawickiej Grani (znajdują się tu wejścia do kilku jaskiń, m.in. Korytarzyka w Czarnych Turniach, Komórki nad Smytnią, Szczeliny w Uwozisku, Koliba w Smytniej, Jaskini pod Głazem, Jaskini w Kosówkach i Jaskini Smytniej[1]), od strony południowej drugiej grani Kominiarskiego Wierchu, zakończonej Smytniańskimi Turniami (z jaskiniami: Szczelina w Smytniej i Kominki w Panienkach Smytniańskich[1]). W północnej ścianie doliny znajdują się żleby: Spadzisty Żleb, Czarny Żleb i Gładki Żleb (z jaskinią Szczelina przy Gładkim Żlebie)[2][1]. Dawniej dolina była wypasana, znajdowała się na niej Hala Smytnia, obejmująca m.in. Starą Polanę[3]. U wylotu doliny, nieco poniżej Starej Polany, przy drodze, znajduje się tzw. Krzyż Pola[4].
Nazwa pochodzi prawdopodobnie od "smytania" drewna, czyli spuszczania go w dół tej stromej doliny z wyższych jej partii. W okolicach wylotu Doliny Smytniej kończył się zasięg lodowca pokrywającego kiedyś całą górną część Doliny Kościeliskiej (Dolinę Tomanową i Pyszniańską. Świadczą o tym występujące tutaj moreny[4].
Podlega ochronie ścisłej, brak szlaków turystycznych. Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie storzana bezlistnego (ostatnio nie potwierdzono jego występowania, na opisanym stanowisku wyginął), złoci małej, wiechliny fioletowej, starca pomarańczowego i traganka zwisłokwiatowego – roślin w Polsce bardzo rzadkich, a także górskiej odmiany owsicy spłaszczonej (Helictotrichon planiculme), dla której Dolina Smytnia jest jedynym miejscem występowania w Polsce[5].

Spalona,

Spalona Kopa lub Spalona (słow. Spálená) – szczyt o wysokości 2083 m n.p.m. w grani głównej Tatr Zachodnich. Znajduje się w tej grani pomiędzy Pachołem (2167 m), od którego oddziela go płytka Spalona Przełęcz (2055 m), a Małym Salatynem (2046 m), od którego oddzielony jest Zadnią Salatyńską Przełęczą (1907 m), inaczej zwaną też Przełęczą pod Dzwonem. Zbocza wschodnie Spalonej Kopy opadają do zawalonej gruzowiskiem skalnym Doliny Spalonej. W zboczach tych przebywają świstaki. W północno-wschodnim kierunku, do Doliny Rohackiej wysuwają się dwa grzbiety: Przednia Spalona i niska skalna grzęda Zadniej Spalonej. Pomiędzy nimi znajduje się Mała Spalona Dolina. Grzbiet Przedniej Spalonej jest dużo wyższy, po jego zachodniej stronie znajduje się Dolina Zadnia Salatyńska. Od południowej strony Spalona wznosi się ponad polodowcowym kotłem Głęboki Worek (górne piętro Doliny Głębokiej).
Spalona Kopa znajduje się na załamaniu grani głównej Tatr Zachodnich. Jej stoki są częściowo kamieniste, częściowo trawiaste. Ma obszerny trawiasty wierzchołek porośnięty sitem skuciną, wyróżniają się w nim trzy niewybitne kulminacje. W północno-zachodniej, silnie poszarpanej, kamienistej grani zwanej Skrzyniarkami występuje kilka niewielkich turni. Są to m.in. Czerwona Skała, Gankowa Kopa, Dzwon. Granią tą prowadzi szlak turystyczny, miejscami silnie eksponowany. Po obu stronach grani widoki na leżące poniżej imponujące, zawalone kamiennym gruzowiskiem i niemal pozbawione jakiegokolwiek życia kotły polodowcowe.
Nazwa góry prawdopodobnie pochodzi od stosowanego w dawnych czasach sposobu powiększania terenów wypasowych przez wypalanie kosówki. Pierwsze wejście zimowe: Józef Lesiecki i Leon Loria w 1911 r.

Spalona Przełęcz,

Przełęcz Spalona (niem. Brandpass, 754 m n.p.m.) – przełęcz w południowo-zachodniej Polsce w Sudetach Środkowych, w Górach Bystrzyckich.
Położenie i opis
Przełęcz położona jest około 8,5 km na południowy zachód od centrum miejscowości Bystrzyca Kłodzka, w południowej części Gór Bystrzyckich, po północno-zachodniej stronie Jagodnej[2]. Stanowi rozległe, mało widoczne w terenie obniżenie o łagodnych zboczach i podejściach, płytko wcinające się w masyw pasma, i dzieli Góry Bystrzyckie na część południową i północną[2].
Przełęcz Spalona to powszechnie używana nazwa rozległej łąki na wierzchowinie Gór Bystrzyckich, położonej na wysokości 800-815 m n.p.m.[2] Miejsce to nie przypomina ukształtowaniem przełęczy. Właściwa przełęcz znajduje się na wysokości 788 m n.p.m. i leży nieco na północny zachód poniżej schroniska Jagodna[2]. Na łące znajduje się węzeł szlaków turystycznych, a także połączenie widokowej Spalonej Drogi z Bystrzycy Kłodzkiej na przełęcz do tzw. Autostrady Sudeckiej (do 1945 roku zwanej Autostradą Göringa) prowadzącej z Dusznik-Zdroju do Międzylesia[2]. Przy drodze koło skrzyżowania dróg, w budynku dawnej karczmy z 1895 roku znajduje się schronisko górskie „Jagodna”, a także stok i wyciąg narciarski oraz dwa przebudowane bunkry[2].

Spąga,

Spąga (słow. Priečna veža, niem. Majunketurm, węg. Majunke-torony, 2353 m n.p.m.[1]) – turnia w słowackich Tatrach Wysokich w bocznej grani odchodzącej od Małego Lodowego Szczytu w południowo-wschodnim kierunku.
Znajduje się w tej grani pomiędzy przełęczą Czerwona Ławka a Żółtym Szczytem. Oprócz Spągi w grani tej występuje jeszcze kilka innych turni, takich jak Drobna czy Sokola Turnia. Tę ostatnią od Spągi oddziela dwusiodłowa Sokola Przełączka. Zbudowana z twardych skał krystalicznych Spąga wznosi się na wysokość niecałych 49 m[1] powyżej Czerwonej Ławki. Wschodnie jej ściany opadają do Dolinki Lodowej w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich, górnym piętrze Doliny Małej Zimnej Wody, zachodnie do Strzeleckiej Kotliny w Dolinie Staroleśnej.
Nazwę turni wprowadził Stanisław Eljasz-Radzikowski. Nie pochodzi ona od geologicznego terminu spąg, lecz od słów sponga lub szponga, te zaś od niemieckiego słowa Spange oznaczającego klamrę lub coś ostrego. W podhalańskiej gwarze słowo spąga oznacza ostrą trzaskę powstającą przy rąbaniu drzewa. Natomiast nazwa słowacka Priečna veža pochodzi od nazwy przełęczy obok Spągi (po słowacku Czerwona Ławka to Priečne sedlo). Nazwy węgierska i niemiecka upamiętniają zaś Gedeona Majunkego, słowackiego architekta[2].
Tuż obok Spągi prowadzi szlak turystyczny.
Pierwsze wejścia:
- letnie – Gyula Dőri, 22 sierpnia 1900 r.,
- zimowe – József Dobrovics, Jenő Serényi i Zoltán Votisky, 12 kwietnia 1914 r.[3]

Spiska Grzęda,

Spiska Grzęda (słow. Spišský štít, niem. Déryspitze, węg. Dérycsúcs) – zwornikowy szczyt o wysokości 2481 m n.p.m. znajdujący się w długiej południowo-wschodniej grani Wyżniego Baraniego Zwornika, w słowackich Tatrach Wysokich. Od Baraniego Mnicha w masywie Baranich Rogów oddziela go Barania Przełęcz, natomiast od Juhaskiej Turni – Juhaska Przełączka[1].
W grani północno-zachodniej szczytu, opadającej na Baranią Przełęcz, położona jest jeszcze druga przełączka – Spiski Przechód. Z kolei w przeciwległej południowo-wschodniej grani między wierzchołkiem Spiskiej Grzędy a Juhaską Przełączką znajdują się Spiska Szczerbina i Spiska Igła. Spiska Grzęda jest szczytem dwuwierzchołkowym, wznosi się nad dwiema dolinami: Doliną Dziką i Doliną Pięciu Stawów Spiskich[1].
Od głównego wierzchołka Spiskiej Grzędy (północno-zachodniego) odchodzi w kierunku Doliny Pięciu Stawów Spiskich krótka południowo-zachodnia grań, w której wyróżniane są następujące formacje (w kolejności od północnego wschodu):
- Wyżnia Spiska Przełączka (Vyšná Mačacia štrbina),
- Zadnia Spiska Turniczka (Zadná Mačacia veža),
- Pośrednia Spiska Przełączka (Prostredná Mačacia štrbina),
- Spiskie Czuby (Mačacie zuby),
- Spiska Przełączka (Mačacia štrbina),
- Skrajna Spiska Turniczka (Mačacia veža). W tej ostatniej grań rozgałęzia się na odnogę zachodnią ze Spiskim Karbikiem i Spiską Czubką oraz południowo-wschodnią z Przełączką za Spiskim Mnichem i ze Spiskim Mnichem[1][2]. Opisana grań oddziela od siebie odgałęzienia Doliny Pięciu Stawów Spiskich, którymi są Barani Ogród i Spiski Kocioł[3] wraz z górnymi piętrami oddzielonymi Spiskimi Spadami: Pośrednim Spiskim Kotłem i Wyżnim Spiskim Kotłem[1].
Na wierzchołek nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny, jest on dostępny jedynie dla taterników, dla których najciekawsza jest zachodnia ściana tego szczytu[1].
Polska i słowacka nazwa Spiskiej Grzędy, podobnie jak Spiskich Turniczek, pochodzi od położonej poniżej Doliny Pięciu Stawów Spiskich. Nazewnictwo niemieckie i węgierskie upamiętnia pierwszego zdobywcę wierzchołka Józsefa Déryego[4].
Historia
Pierwsze wejścia turystyczne:
- Ludwik Chałubiński, Karol Potkański, Wojciech Roj i inni przewodnicy tatrzańscy, 9 września 1884 r. – próba wejścia,
- József Déry i Johann Hunsdorfer (senior), 21 lipca 1896 r. – letnie,
- Heim i Müller, 6 kwietnia 1914 r. – zimowe.

Spismichałowa Dolina,

Dolina Spismichałowa (słow. Spismichalova dolina, Michalova dolina, niem. Spießmichelgrund, Spitzmichels Grund, Michels Grund) – wschodnia odnoga Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina) o długości ok. 1,5 km znajdująca się w słowackiej części Tatr Wysokich.
Topografia
Dolina Spismichałowa graniczy:
- od południowego wschodu z Litworowym Żlebem (Litvorový žľab) – oddzielona granią zwaną Zamkami odchodzącą na północny zachód od wierzchołka Spismichałowej Czuby (Zámky),
- od północy z doliną Rozpadliną (Rozpadliny) – oddzielona północno-zachodnią granią Horwackiego Wierchu (Horvátov vrch),
- od wschodu z Doliną Szeroką (Široká dolina) – oddzielona fragmentem północno-zachodniego ramienia Szerokiej Jaworzyńskiej (Široká),
- od zachodu z główną osią Doliny Białej Wody.
Opis
Dolina Spismichałowa stanowi pierwszą od północy wschodnią odnogę Doliny Białej Wody. Jest wyżłobiona w wapieniach, występują w jej obrębie liczne twory pochodzenia krasowego, m.in. leje krasowe, które dochodzą do 20 m średnicy i 12 m głębokości. W jej północnej części, popod północno-zachodnią granią Horwackiego Wierchu, znajduje się widoczna z daleka Jaskinia Spismichałowa (Spismichalova jaskyňa), której otwór wlotowy znajduje się na wysokości ok. 1650 m n.p.m. W masywie Horwackiego Wierchu położona jest też jaskinia Cień Księżyca (Mesačný tieň). Została odkryta 26 czerwca 2004 r. i po zaledwie kilku latach eksploracji stała się najdłuższą jaskinią w Tatrach z 30,5 km poznanych korytarzy (stan na październik 2012)[1]. Ma co najmniej 451 m głębokości.
Głównym ciekiem wodnym Doliny Spismichałowej jest Spismichałowy Potok (Michalov potok), który na wysokości ok. 1077 m wpada do Białej Wody (Biela voda) jako jej orograficznie prawy dopływ. Przez Dolinę Spismichałową nie biegną żadne znakowane szlaki turystyczne, ponadto znajduje się ona na obszarze ochrony ścisłej.
Nazewnictwo
Pochodzenie nazwy Doliny Spismichałowej nie jest ostatecznie ustalone. Nazwa ta pochodzi najprawdopodobniej od imienia i nazwiska Michała Spisa. Michał Spis był znanym kupcem, rajcą krakowskim i wójtem nowotarskim, a z pochodzenia był Węgrem urodzonym w mieście Eger. Od roku 1524 prowadził on prace górnicze po południowej stronie Tatr, na terenach starostwa spiskiego. Jego kopalnie znajdowały się właśnie w odgałęzieniu Doliny Białej Wody, pod Zamkami [2]. Natomiast według opowiadań górali z Jurgowa i Rzepisk nazwa Doliny Spismichałowej pochodzi od legendy o pasterzu Michale, którego to zaskoczyła tatrzańska zima i zamarzł podczas pilnowania swoich owiec. Po kilku dniach siedzącego i zamarzniętego Michała znalazła matka i zapytała „Śpis, Michale, śpis?”.
Historia
Dolina Spismichałowa, podobnie jak sąsiednie doliny, należała do dóbr jaworzyńskich i stanowiła tereny myśliwskie. Turyści zaglądali do niej bardzo rzadko, a istniejące w jej obrębie ścieżki były zbudowane dla celów myśliwskich.

Spisz,

Spisz (łac. Scepusium, słow. Spiš, niem. Zips, węg. Szepes) – region historyczny, położony w Centralnych i Wewnętrznych Karpatach Zachodnich, w dorzeczu górnego Popradu, górnego Hornadu oraz w części dorzecza Dunajca (na wschód od Białki). Na północnym zachodzie Spisz sąsiaduje z Podhalem, na północy z ziemią sądecką, na wschodzie z Szaryszem, na południu z Abovem i Gemerem, na południowym zachodzie z Liptowem (zobacz: Regiony Słowacji).
Obecnie Spisz jest podzielony granicą państwową na części należące do Polski i Słowacji (zobacz: Polski Spisz). Powierzchnia całego Spisza wynosi ok. 3,7 tys. km², części słowackiej – ok. 3,5 tys. km², części polskiej – 195,5 km². Na Spiszu wyróżnia się dwa subregiony:
- Górny Spisz – Zamagurze Spiskie, kotlina górnego Popradu i Góry Lewockie,
- Dolny Spisz – kotlina górnego Hornadu i Rudawy Spiskie.
Pod względem geograficznym w granicach Spisza znajdują się, w całości lub w części, następujące regiony: Kotlina Popradzka, Kotlina Hornadzka, Tatry Wschodnie, Tatry Niżne, Góry Straceńskie, Góry Lewockie, Pogórze Spisko-Gubałowskie i Pieniny.
Największe lub najbardziej znane miejscowości Spisza to Poprad, Kieżmark, Nowa Wieś Spiska, Lewocza, Spiskie Podgrodzie (ze Spiską Kapitułą) i Stara Lubowla. W polskiej części Spisza znajduje się 14 wsi: Czarna Góra, Dursztyn, Falsztyn, Frydman, Jurgów, Kacwin, Krempachy, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Nowa Biała, Rzepiska i Trybsz. Należą one do trzech gmin, spośród których tylko gmina Łapsze Niżne ma charakter wyłącznie spiski.
Historia
Najstarsze ślady człowieka na Spiszu pochodzą z paleolitu. W Gánovcach koło Popradu znaleziono trawertynowy odlew czaszki człowieka neandertalskiego. Koło Spiskiego Czwartku odkryto pozostałości osady z epoki brązu. Niemal na całym obszarze Spisza znajdowano ślady kultury celtyckiej i rzymskiej. Słowianie dotarli nań z dorzecza Wisły oraz z Bałkanów. W IX w. Spisz stanowił część państwa wielkomorawskiego. Z tego okresu pochodzą osady w okolicach Lewoczy oraz miejscowości Nemešany, Smižany, Biała Spiska, Spiska Nowa Wieś, Wielka i Gelnica
Prawdopodobnie w 1001 roku król Polski Bolesław Chrobry przyłączył do swego królestwa większość ziem spiskich, aktualnie należących do Słowacji. Część z nich stracił już w 1018 roku. W wyniku naporu Węgier południowa granica Polski przesuwała się stopniowo ku północy. Na tereny Spisza Węgry wkroczyły w II połowie XI w. i od tego czasu przez następne trzy stulecia stopniowo przejmowały dalsze tereny, działając metodą faktów dokonanych: intensywnie je kolonizując i wykonując na nich coraz więcej uprawnień administracyjnych[1]. Na tym terenie funkcjonowała polska kasztelania spiska wzmiankowana jeszcze w Kronice Wielkopolskiej pod datą 1136 z nazwą Spis[2]. Pierwsza wzmianka o Spiszu (okolicach Spiskiego Zamku) pochodzi z dokumentu króla węgierskiego Andrzeja II z 1209 roku[3]. Granica polsko-węgierska na terenie Spisza przed XIV w. przebiegała najprawdopodobniej doliną Hornadu. Później Węgry wkroczyły na teren kotliny Popradu i w początku XIV w. na Zamagurze. Około połowy XIV w. Polska utraciła okolice Podolińca i Starej Lubowli, należące wcześniej do ziemi sądeckiej.
Postępowała kolonizacja Spisza. Osiedlała się na nim polska ludność z Sądecczyzny, czego pozostałością są zachowane do dziś bliskie związki języka używanego we wschodniej Słowacji z językiem polskim. W XIII w., po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów, na Spisz sprowadzono osadników niemieckich, głównie z Nadrenii, Śląska i prawdopodobnie z Saksonii, popularnie zwaną (również przez samych osadników) kolonizacją saską. Kolonizacja ta pozwoliła na szybkie odtworzenie sieci osadniczej zniszczonej przez najazdy mongolskie w latach 40. XIII w. oraz doprowadziła region do gospodarczego rozkwitu (górnictwo i rzemiosło). Na fali tej kolonizacji lokowano na prawie niemieckim większość miast spiskich.
W XV wieku nadeszła na te tereny kolejna fala osadnictwa – kolonizacja wołoska. Ludność pochodzenia wołoskiego, wywodząca się z Karpat Południowych, zasiedliła najwyższy, graniczny grzbiet Karpat Zachodnich. Wołosi zajmowali się głównie pasterstwem, ich osady lokowano na prawie wołoskim. Ludność wołoska była w znacznym stopniu zeslawizowana już w czasach tej kolonizacji, zaś w ciągu następnych stuleci przemieszała się ze wschodniosłowiańską grupę etniczną Łemków. Najogólniej mówiąc była to ta część Słowian, których wyodrębnienie etnicznie powstało z powodu zaszłości historycznych (Madziarzy byli w pewnym sensie kontynuatorami Wielkomorawskiej Rzeszy z jej uwarunkowaniami w postaci odrębności liturgicznych i wpływów wschodnich w religii). Drugim czynnikiem był fakt posiadania przez pewien początkowy okres prawie całego pasa Karpat we władaniu węgierskim (na północy aż po ziemie Lędzian), co ułatwiało akcje osadnicze i migracje pasterskie. Królowie oraz feudałowie węgierscy przez wieki posiadali klarowne poglądy w kwestiach osadnictwa i zagospodarowania obszarów im podległych, które konsekwentnie wcielano w życie. Osadnicy niemieccy w większości ulegli wpierw madziaryzacji a następnie słowakizacji, która jednak postępowała nad wyraz powoli. Niemieckie poczucie narodowe odrodziło się w pełni za sprawą niemieckich nauczycieli przybyłych z Czech i Moraw w czasach Republiki Czechosłowackiej. Część ludności niemieckiej do dziś zachowała niemieckie poczucie narodowe, kulturę i język.
Podział Spisza w latach 1412–1772:
Polski Spisz (starostwo spiskie)
Węgierski Spisz (Komitat Szepes)
8 listopada 1412 roku król Władysław Jagiełło pożyczył Zygmuntowi Luksemburskiemu 37 000 kop szerokich groszy praskich (ówcześnie ok. 7 ton czystego srebra, czyli ponad 8 ton monet). Pożyczkę zabezpieczono zastawem, w którego skład weszły miasta i miasteczka należące wcześniej do ziemi sądeckiej (i później wydzielone jako odrębna jednostka): Lubowla, Podoliniec i Gniazda (w miastach tych utworzono starostwo grodowe z siedzibą w Zamku Lubowelskim) oraz 13 miast spiskich: Biała, Lubica, Wierzbów, Spiska Sobota, Poprad, Straże, Spiskie Włochy, Nowa Wieś dziś Spiska Nowa Wieś, Ruszkinowce, Wielka, Spiskie Podgrodzie (ale nie Zamek Spiski), Maciejowce, Twarożne. Węgry kilkadziesiąt lat później podjęły próbę odzyskania zastawionych miast, ale wyrokiem sądu papieskiego, który odbył we Wrocławiu w końcu XV w., tereny te zostały przyznane na stałe Polsce i pozostały w jej granicach aż do 1769 roku. Zgodnie z traktatem z Wielkiej Waradyny z 24 lutego 1538 roku, Spisz miałby przypaść ewentualnemu potomkowi Jana Zapolyi. Ferdynand, cesarz Austrii nie przekazał tych ziem Janowi Zygmuntowi[4]. Pozostałe przy Węgrzech miasta Spiszu utworzyły „prowincję 11 miast spiskich” (Provinz der 11 Zipser Städte, XI. Szepesi Városok Provinciájába), którego głównym ośrodkiem był Spiski Czwartek. Posiadały one szeroką autonomię, ale szybko zaczęły tracić na znaczeniu i już w 1465 stały się częścią państwa spiskiego, którego właścicielem był pan na Spiskim Zamku.
W kolejnych latach przez tereny spiskie przetoczyło się wiele wewnętrznych i międzynarodowych sporów (batalie husyckie, spory Jagiellonów z Władysławem Pogrobowcem, bunt bratrzyków, kolejne bunty chłopskie i antyhabsburskie w XVII i XVIII w.). W 1769, podczas konfederacji barskiej, cesarzowa austriacka Maria Teresa zagarnęła starostwo spiskie, a później także czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie. W miejsce starostw utworzono nową prowincję 16 spiskich miast (Provinz der 16 Zipser Städte) z ograniczoną autonomią, którą zlikwidowano dopiero w 1876 roku.
Stosunki narodowościowe Spiszu do 1918
Rynek w Podolińcu – jednym z miast zastawu spiskiego
Uzdrowisko Nowy Smokowiec i Tatry Wysokie, obraz z roku 1922
Skład narodowościowy ludności Spiszu był dość złożony. Większość ludności, zwłaszcza wiejskiej, stanowili Słowacy, na północy Polacy (Górale), w miastach mieszkali liczni Niemcy, na południu był spory odsetek ludności węgierskiej.
Według oficjalnych spisów węgierskich, które nie uznawały narodowości polskiej (i ludność polską zaliczano do słowackiej, wyjątkiem byli emigranci z Galicji), z 1869, 1900 i 1910 skład narodowościowy wyglądał następująco:
Słowacy 50,4% (58,2%, 58,0%)
Niemcy 35,0% (25,0%, 25,0%)
Rusini 13,8% (8,4%, 8,0%)
Węgrzy 0,7% (6,0%, 6,0%).
Szczególna była sytuacja północnego Spisza, zamieszkanego zwarcie przez ludność pochodzącą z terenów dzisiejszej Małopolski, co podkreślały wizytacje kościelne m.in. z II połowy XVIII w. (zasiedlenie z Niżnego i Skalnego Podhala oraz Sądecczyzny).
Sprawy narodowościowe zaczęły mieć istotne znaczenie od połowy XIX w. kiedy doszło do słowiańskiego przebudzenia narodowego i intensywnej madziaryzacji. Na Spiszu, acz nieco słabiej niż w zachodniej i środkowej Słowacji, zaczął się rozwijać narodowy ruch słowacki. Stosunkowo późno, bo od 1895 próby działań na rzecz rozbudzenia świadomości narodowej podjęli Polacy. Głównymi ośrodkami działalności polskiej przed I wojną światową były: Łapsze Niżne (zwane „Małą Warszawą”), Lendak i Jurgów. Ponadto we wsiach: Frydman, Dursztyn, Kacwin, Pilchów, Łąckowa, Żar, Rużbachy Niżne, Słowiańska Wieś, Krzyżowa Wieś i w mieście Biała Spiska funkcjonowały polskie tzw. „biblioteki”.
Konflikty graniczne po 1918 roku
W 1918 roku po jednej stronie granicy węgiersko-galicyjskiej odrodziła się Polska, a po drugiej powstało nowe państwo – Czechosłowacja, która rościła sobie pretensje do całej spuścizny po dawnych Węgrach i polskojęzyczne obszary na Spiszu i Orawie stały się przedmiotem sporu. Polacy, na Spiszu w połowie listopada 1918 założyli w Starej Lubowli Polską Radę Narodową. Później cały obszar pn. Spisza znajdował się we władaniu polskim. Polskie posterunki wojskowe stały m.in. u wylotu Doliny Kieżmarskiej. Później między wojskami polskimi i czechosłowackimi dochodziło do zbrojnych starć, które jednak nie zakończyły się otwartą wojną. Na mocy polsko-czechosłowackiego porozumienia z 1 stycznia 1919 granica polsko-czechosłowacka przebiegała grzbietem Magury Spiskiej pozostawiając całą zlewnię Dunajca po stronie polskiej (to jest cały teren tzw. Zamagurza). Jednakże kilka tygodni później wojska polskie wprowadzone w błąd przez przedstawicieli aliantów, wycofały się. A później, w wyniku decyzji Rady Ambasadorów podjętej w Spa 28 lipca 1920 roku do Polski został przyłączony jedynie niewielki fragment z tego terenu, zaledwie 14 wsi, znany odtąd jako Polski Spisz. Po obu stronach pozostało jednak poczucie krzywdy i pretensje terytorialne.
Niektóre skrawki Spiszu zajęte przez Polskę w 1938 – Jaworzyna Tatrzańska
Umową zawartą 30 listopada 1938 w Zakopanem Polska wymogła na Czecho-Słowacji cesję dalszej części Spisza – Jaworzyny Tatrzańskiej oraz Leśnicy Pienińskiej oraz inne, mniejsze fragmenty terytoriów. Z kolei w trakcie kampanii wrześniowej teren polskiego Spisza, łącznie z terenami zajętymi przez Polskę w 1938, został zajęty przez armię słowacką w pierwszych dniach września 1939 roku. W wyniku układu Ribbentrop-Černák z 21 listopada 1939 obszar ten włączono do Słowacji. Po II wojnie światowej przywrócono granicę z lat 1920–1938, choć ostateczne porozumienie graniczne podpisano dopiero w 1958 roku.
Niektórzy polscy naukowcy i jedna osoba ze Słowacji są zgodni w kwestii pochodzenia znacznej części ludności północnego Spisza, czyli wszystkich tych terenów, na których operuje się gwarami spiskimi[5][6][7][8][9].
Główny Komitet pomocy dla Spisza, Orawy i Czadeckiego z siedzibą w Krakowie w wydanej przez siebie w 1939 publikacji wymieniał, znajdujące się na terytorium słowackim, następujące miejscowości jako polskie: Frankowa, Frankówka, Relów, Hagi, Stara Wieś Spiska, Golembark, Szwaby Niżne, Szwaby Wyżne, Lechnica, Leśnica, Haligowce, Hanuszowce, Jeziersko, Gibel, Rychwałd, Mniszek z Pilchowem, Żar (Zdziar), Jaworzyna Tatrzańska, Nowa Lubowla, Łąckowa, Forbasy, Kołaczków, Mały Sławków, Lendak, Słowiańska Wieś, Kryg, Buszowce.
Mieszany charakter miały mieć miejscowości: Drużbaki Wyżne, Drużbaki Niżne, Biała Spiska, Strażki, Kieżmark, Tatrzańska Kotlina, Lubica, Młynki, Podoliniec, Gniazda (ze słow.), Granastów, Osturnia, Żakowce, Krempak (z rusin.), Podsadek, Rakusy, Wyborna, Małdur, Krzyżowa Wieś (z rom.)[10][11][12]. Język polski był począwszy od XIX w. rugowany ze szkół i kościołów na korzyść słowackiego, przez co ludność polska uległa stopniowej słowakizacji[13][14][15].
Współczesny podział narodowościowy
Żehra z kościołem Świętego Ducha
Markušovce we wschodniej części słowackiego Spisza
Zamek w Niedzicy na terenie Polskiego Spisza
Obecny podział narodowościowy Spisza jest znacznie mniej skomplikowany niż przed 1945 rokiem. Przyczyną są przede wszystkim powojenne wysiedlenia oraz akcje asymilacyjne, charakterystyczne dla państw komunistycznych.
Na Polskim Spiszu struktura narodowościowa jest dość jednolita. 90% mieszkańców zadeklarowało się Polakami, ok. 10% Słowakami. Około 3,5% to Romowie, którzy w większości deklarowali narodowość polską.
Na Spiszu słowackim 91,5% mieszkańców (326 tysięcy) w 2001 r. zadeklarowało narodowość słowacką, ale według szacunków etniczni Słowacy to zaledwie ok. 60% z tej liczby[16]. Narodowość polską zadeklarowało zaledwie 314 osób, z powojennych mieszanych małżeństw polsko-czechosłowackich i polsko-słowackich
W spisie z 2001 na Spiszu 796 osób określiło się jako Ukraińcy, a 1142 jako Rusini. W przeciwieństwie do Polski, gdzie nie deklarowano narodowości rusińskiej, na Słowacji obywatele czuli się przynależni do dwóch grup narodowościowych. Ukrainizacja ludności rusińskiej (wręcz automatyczne uznawanie Rusinów za Ukraińców) spowodowała, że większość Rusinów wybrała w Czechosłowacji dobrowolną asymilację słowacką i większość obecnie deklaruje się jako Słowacy (podobnie zresztą wygląda sprawa z Ukraińcami). Według szacunków liczba osób pochodzenia rusińskiego/ukraińskiego może sięgać 24-28 tysięcy osób. Najliczniej mieszkają w północnej części powiatu Stara Lubowla (są dwie wyspy etniczne w większości rusińskie – miejscowość Hodemarkt oraz Żakowice, gdzie zajęli miejsce wysiedlonych Niemców), natomiast na Dolnym Spiszu dwa rejony – podnóże Gór Lewockich oraz kilka wsi między Spiską Nową Wsią i Gelnicą. We wsi Stráňany stanowią ponad 20% mieszkańców i przysługuje im prawo do podwójnego nazewnictwa oraz drugiego języka pomocniczego.
Romowie w większości deklarują słowacką, czasem węgierską narodowość, a około 20–25% narodowość romską. Liczba Romów szacowana jest na 60–66 tysięcy osób, czyli 17–18% mieszkańców Spiszu. Najwięcej – ok. 14% w powiecie Gelnica i w powiecie Stara Lubowla (ok.13%). Oficjalnie zadeklarowało się tak niecałe 20 tysięcy osób – w kilkunastu miejscowościach stanowią ponad 20% mieszkańców.
Niemcy liczni na Spiszu przez całe stulecia stanowią obecnie jedną z niewielkich mniejszości. Oficjalnie zadeklarowało narodowość niemiecką 860 osób – głównie w powiecie Gelnica, w Popradzie, Kieżmarku, okolicach Starej Lubowli (wieś Chmielnica – Hobgarten) oraz w środkowym biegu rzeki Gnilec. Osób pochodzenia niemieckiego na Spiszu może żyć jednak nawet 2,5 tysiąca (np. 90% mieszkańców wspomnianej Chmielnicy), głównie w miastach takich jak Poprad i Kieżmarok, lecz deklarują one narodowość słowacką lub nie podają żadnej narodowości[16].
Węgrzy w okresie panowania węgierskiego nie stworzyli zwartego zasiedlenia, ale w miastach stanowili istotną mniejszość. Obecnie, po asymilacji oraz emigracji lub wysiedleniach okresu komunistycznego, pozostało ich na Spiszu ledwie 416 (głównie w miastach).
Z pozostałych grup narodowościowych najliczniejsi są Czesi – około 2 tysięcy osób, którzy są ludnością napływową. W tej liczbie mieszczą się też deklaracje narodowości morawskiej. Etnicznych Czechów (wraz z Morawianami) może być około 2,5 tysiąca. Żydzi mieszkający w przeszłości na Spiszu zostali niemal całkowicie wymordowani podczas II wojny światowej. W okresie międzywojennym narodowość żydowską deklarowało 3/4 wyznawców judaizmu; obecnie 37 osób jest wyznania mojżeszowego, a tylko 11 zadeklarowało taką narodowość. Spośród innych narodowości mieszka na Spiszu kilkudziesięciu Rosjan, Serbów, Chorwatów i Bułgarów. Prawie 5 tysięcy osób nie potrafiło zadeklarować swojej narodowości – najwięcej w Spiskiej Nowej Wsi (ok. 2,2%).

Staroleśna Dolina,

Dolina Staroleśna (słow. Veľká Studená dolina, niem. Großes Kohlbachtal, węg. Nagy-Tarpataki-völgy) – jedna z największych dolin tatrzańskich położonych na terenie Słowacji w Tatrach Wysokich. Otwarta w kierunku południowo-wschodnim łączy się z Doliną Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina), tworząc Dolinę Zimnej Wody. System Doliny Zimnej Wody i jej dwóch gałęzi tworzy dolinę walną.
Topografia
Dolina Staroleśna w dolnej części jest zalesiona. Łagodnie podchodzi do górnej części, gdzie rozszerza się i układa tarasowo progami, rozgałęziając się w szereg kotlin i mniejszych dolin i podchodząc pod główną grań Tatr Wysokich. Do jej odgałęzień należą:
- Strzelecka Kotlina (Strelecká kotlina) u podnóży Małego Lodowego Szczytu (Široká veža) i Ostrego Szczytu (Ostrý štít),
- Siwa Kotlina (Ostrý kotol), podchodząca pod ściany Ostrego Szczytu (Ostrý štít) i Jaworowego Szczytu (Javorový štít),
- Zbójnickie Korycisko u podnóży Jaworowego Szczytu (Javorový štít), Pośredniego Jaworowego Szczytu (Prostredný Javorový štít) i Małego Jaworowego Szczytu (Malý Javorový štít),
- Pusta i Graniasta Kotlina (po słowacku określane wspólnie jako Rovienková kotlina[1]) ze Zmarzłym Stawem, pomiędzy ramionami szczytów Jaworowego i Świstowego,
- Dzika Kotlina (kotlina pod Divým sedlom, Divá kotlina) zawieszona wysoko pod ścianami Dzikiej Turni,
- Warzęchowa Kotlina (Varešková kotlinka) poniżej Staroleśnego Szczytu,
- Nowoleśna Kotlina (dolinka nad Vareškovým plesom),
- Jamina (Slavkovská jama).
Dolina Staroleśna graniczy:
- od północnego wschodu z Doliną Małej Zimnej Wody, rozdziela je boczna grań odchodząca od Małego Lodowego Szczytu (Široká veža) przez szczyt Pośredniej Grani (Prostredný hrot, 2441 m n.p.m.) i jego ramię – Zimnowodzką Grań (Prostredný hrebeň) z kulminacjami w Ciemniastej Turni (Chmúrna veža, 2258 m) i Kościołach (Kostoly, 2151 i 2088 m),
- od północy z Doliną Jaworową (Javorová dolina), a dokładniej z jej odnogą Zadnią Jaworową (Zadná Javorová dolina), rozdziela je główna grań Tatr na odcinku od Małego Lodowego Szczytu przez Ostry Szczyt (Ostrý štít), Jaworowy Szczyt (Javorový štít) do Małego Jaworowego Szczytu (Malý Javorový štít),
- od północy i zachodu z dolinami: Świstową (Svišťová dolina) i Rówienki (Rovienková dolina) należącymi do systemu Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina), rozdziela je główna grań Tatr na odcinku od Małego Jaworowego Szczytu przez Graniastą Turnię (Hranatá veža), Świstowy Szczyt (Svišťový štít), Dziką Turnię (Divá veža) do Małej Wysokiej (Východná Vysoká),
- od południowego zachodu z Doliną Wielicką (Velická dolina), rozdziela je boczna grań Tatr odchodząca od Małej Wysokiej do Staroleśnego Szczytu (Bradavica),
- od południa z Doliną Sławkowską (Slavkovská dolina), rozdzielają je ramiona Sławkowskiego Szczytu (Slavkovský štít) od Staroleśnego Szczytu przez Nowoleśną Grań (Skrinica), Sławkowską Grań (Vareškový hrebeň), Sławkowski Szczyt i Sławkowski Grzebień (Štrbavý hrebeň).
Stawy
W dolinie znajduje się 27 stałych Staroleśnych Stawów i kilka okresowych stawków. Największy z nich to położony na wysokości 2057 m, pod ścianami Rówienkowej Turni (Rovenková veža), Zmarzły Staw Staroleśny (Ľadové pleso). Ma on 1,7 ha powierzchni i 17 m głębokości. Wypływa z niego Staroleśny Potok (Veľký Studený potok). Inne większe stawy to m.in.:
- Strzeleckie Stawy (Nižné Strelecké plesá) poniżej przełęczy Czerwona Ławka,
- Niespodziane Stawki (Studené plesá) i Siwe Stawy (Sivé plesá) pod ścianami Ostrego Szczytu,
- Harnaskie Stawy, czyli Wyżni Harnaski Staw (Starolesnianske pleso), Pośredni Harnaski Staw, Niżni Harnaski Staw, Niżnie Harnaskie Oko (w literaturze słowackiej określane wspólną nazwą Sesterské plesá) i Wyżnie Harnaskie Oko,
- Puste Stawy (Pusté plesá),
- Zbójnickie Stawy (Zbojnícke plesá),
- Długi Staw Staroleśny (Dlhé pleso),
- Warzęchowy Staw (Vareškové pleso).
Nazwa
Polska nazwa doliny pochodzi od nazwy położonej poniżej wylotu doliny wsi Stara Leśna, której mieszkańcy mieli w niej swoje pastwiska. Nazwa słowacka "Veľká Studená dolina" (Wielka Zimna Dolina), podobnie jak i nazwa sąsiednia "Malá Studená Dolina" (Mała Zimna Dolina) oraz nazwy spływających nimi potoków związane są zapewne z subiektywnymi odczuciami zimna nieznanych nam, dawnych twórców tych nazw, przy czym nie jesteśmy dziś w stanie określić, które "zimne" nazwy były pierwotne: potoków czy dolin. W językach niemieckim i węgierskim nazwy doliny są pochodnymi odpowiednich nazw potoku (Großes Kohlbach i Nagy-Tar-patak)[2].
Historia
Do 1882 roku Dolina Staroleśna była własnością węgierskiej rodziny Berzeviczy, od roku 1901 jest natomiast terenem państwowym. Najpóźniej od XVIII wieku pojawiali się tu górnicy i poszukiwacze skarbów. Z turystów jako pierwszy dolinę odwiedził Kazimierz Łapczyński z przewodnikiem Wojciechem Walą w 1861 r. Pierwszymi osobami, które do Doliny Staroleśnej dotarły w zimie, byli Lajos Károly Horn, Siegfried Neumann i Jenő Serényi 15 kwietnia 1911 r., tego samego dnia pojawili się w niej też dr Jablonszky z towarzyszem i przewodnikiem Johannem Breuerem[1].
Turystyka
Przez dolinę przebiegają szlaki turystyczne: przez przełęcz Rohatkę (Prielom) do Doliny Białej Wody i z Doliny Małej Zimnej Wody przez przełęcz Czerwona Ławka. W górnej części doliny znajduje się Schronisko Zbójnickie (Zbojnícka chata), a przy wejściu do doliny Rainerowa Chatka (Rainerova chata) oraz Schronisko Bilíka (Bilíkova chata). W pobliżu Schroniska Bilíka, na potokach Małej Zimnej Wody i Staroleśnym połączonych w potok Zimnej Wody (Studený potok) położone są Wodospady Zimnej Wody (Vodopády Studeného potoka). Prowadzi do nich szlak turystyczny ze Starego Smokowca oraz trasa Magistrali Tatrzańskiej.

Staroleśne Stawy,

Staroleśne Stawy (słow. plesá Veľkej Studenej doliny, niem. Groß-Kohlbachseen, węg. Nagy-Tarpataki-tavak[1]) – grupa jezior (w Tatrach nazywane są one stawami) w Dolinie Staroleśnej w słowackich Tatrach Wysokich. Jest to najliczniejsza w całych Tatrach grupa stawów w jednej dolinie. Obejmuje 27 stawów o własnych nazwach oraz kilka okresowych stawków. W grupie Staroleśnych Stawów znajdują się[1]:
Długi Staw Staroleśny,
Długie Oko,
3 Harnaskie Stawy: Niżni, Pośredni i Wyżni,
2 Harnaskie Oka: Wyżnie i Niżnie,
3 Niespodziane Stawki: Niżni, Pośredni i Wyżni,
Pusty Staw Staroleśny,
Mały Pusty Stawek,
Puste Oko,
3 Siwe Stawy: Niżni, Pośredni, Wyżni,
2 Strzeleckie Stawy: Niżni i Wyżni,
2 Strzeleckie Oka,
Warzęchowy Staw,
3 Zbójnickie Stawy: Niżni, Pośredni, Wyżni,
Zbójnickie Oko,
Zmarzły Staw Staroleśny (największy),
Mały Zmarzły Stawek.
Nazewnictwo Staroleśnych Stawów jest od dawna pogmatwane i to nie tylko po polsku, ale także po słowacku i w innych językach. Nazwą Staroleśne Stawy i jej odmianami (Staroleśniańskie Stawy, Staroleśnickie Stawy) obejmowane były czasami wszystkie stawy tej doliny, a czasami tylko ich różnie pojmowane grupy, np. Zbójnickie Stawy lub Harnaskie Stawy albo obydwie te grupy razem. Na mapach z powodów technicznych nie wszystkie stawy są podpisane. Józef Nyka w swoim przewodniku Tatry Słowackie używa np. nazwy Staroleśne Stawy dla grupy Harnaskich Stawów[2].
Na Wikipedii przyjęte zostało nazewnictwo według Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej[1].

Staroleśny Szczyt,

Staroleśny Szczyt (także krótko Staroleśna, dawniej również Staroleśniański Szczyt, słow. Bradavica, niem. Warze, węg. Bibircs) – wybitny czterowierzchołkowy szczyt Tatr Wysokich, położony na terenie Słowacji, w bocznej grani odchodzącej na południowy wschód od grani głównej w zwornikowym szczycie Mała Wysoka (Východná Vysoká). Wznosi się na wysokość 2489 m n.p.m.[1] (według wcześniejszych pomiarów 2492 lub 2476 m[2]).
Nietypowy wierzchołek
Kulminację Staroleśnego Szczytu tworzą dwie pary turni, układające się w dwa bloki szczytowe, oddzielone znacznym wcięciem Klimkowych Wrótek (2454 m). Zachodnia, niższa para turni to charakterystyczny dla wyglądu masywu i niemal monolityczny blok szczytowy o kierunku północny zachód – południowy wschód, który tworzą Pawłowa Turnia (2473 m, położona najbardziej na zachód, ściślej północny zachód) i Kwietnikowa Turnia (2476 m). Druga para turni leży od nich na wschód i tworzy drugi, mniej lity blok o kierunku wschód-zachód, układający się z poprzednim w rodzaj skośnej litery „T” (jako „noga” owej litery). Tę drugą parę stanowią Klimkowa Turnia (2489 m) i Tajbrowa Turnia (2489 m, położona najbardziej na wschód), upamiętniające Klimka Bachledę i Jana Bachledę Tajbra, pierwszych zdobywców szczytu. Za najwyższy i główny wierzchołek masywu uważa się Klimkową Turnię, ale najnowsze pomiary lidarowe sugerują, że minimalnie wyższa od niej może być Tajbrowa Turnia[1].
W Staroleśnym Szczycie zbiegają się trzy granie, przy czym zwornik znajduje się w zachodnim bloku szczytowym, w pobliżu Kwietnikowej Turni[1].
Granie
(Nazwy polskie i słowackie oraz układ terenu według dwóch głównych źródeł, zob. przypis[3])
W odcinku grani bocznej łączącym Małą Wysoką i Staroleśny Szczyt, oddzielone od niego Zwodną Ławką (Zvodná lávka), znajdują się (licząc kolejno od tego ostatniego) Zwalista Turnia (Westerov štít) i Baniasta Turnia (Kupola). Grań ta rozdziela dwie doliny walne: położoną na północ i północny wschód Staroleśną (Veľká Studená dolina) oraz Wielicką (Velická dolina).
W Kwietnikowej Turni dotychczasowa grań dzieli się na dwa ramiona:
- krótsze, skierowane na południowy wschód i tworzące Granaty Wielickie (Granátové veže), rozpoczynające się za Kwietnikową Przełączką szczytem Rogatej Turni,
- oraz znacznie dłuższe i silniej rozczłonkowane ramię skierowane na wschód, na które składają się (wyliczając od szczytu na wschód):
-- Nowoleśna Grań (słowackie Skrinica, Skrinicový hrebeň), z Warzęchowymi Turniami i innymi szczytami, m.in. Skrajną Nowoleśną Turnią (Východná Slavkovská veža), aż do Sławkowskiej Przełęczy,
-- Sławkowską Grań (słow. Vareškový hrebeň), ze szczytami m.in. Sławkowską Kopą (Slavkovská kopa)
-- oraz Sławkowski Szczyt (Slavkovský štít).
We wschodniej grani najbliższym szczytem jest Zadnia Warzęchowa Turnia, oddzielona od Tajbrowej Turni Staroleśną Szczerbiną. W grani opadającej na Staroleśną Szczerbinę wyróżniają się od szczytu kolejno:
- Staroleśne Wrótka (Starolesnianska bránka),
- Staroleśna Kopa (Starolesnianska kopa),
- Wyżnia Staroleśna Szczerbina (Vyšná Starolesnianska štrbina),
- Staroleśna Igła (Ihla v Skriniciach).
Opisane dwa ramiona obejmują niewielką Dolinę Sławkowską (Slavkovská dolina), opadającą ku południowemu zachodowi.
Podsypana piargami ściana Staroleśnego Szczytu od strony Doliny Staroleśnej ma wysokość około 400 m i znana jest z lawin kamiennych.
Taternictwo
Staroleśny Szczyt należy do Wielkiej Korony Tatr[4].
- Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne: 14 sierpnia 1892 r. – Kazimierz Tetmajer, Tadeusz Boy-Żeleński, Edward Koelichen, Jan Koelichen, Franciszek Krzyształowicz i przewodnicy Klemens Bachleda, Jan Bachleda Tajber, Józef Haziak i Jan Obrochta Tomkowy. Klemens Bachleda w pojedynkę przed wszystkimi przepatrzył i pokonał końcowy odcinek drogi, a potem dopiero wprowadził resztę zespołu. Weszli tylko na Klimkową Turnię i Tajbrową Turnię[a].
- Pierwsze odnotowane wejście na Kwietnikową Turnię: 11 lipca 1896 r. – Aemilius Hacker (przy okazji trzeciego w ogóle wejścia na główny szczyt).
- Pierwsze odnotowane wejście na Pawłową Turnię: 17 lipca 1896 r. – Paul Habel, Johannes Müller oraz przewodnicy Johann Breuer i Pavel Čižák (przy okazji czwartego w ogóle wejścia na główny szczyt).
- Pierwsze wejście zimowe: 15 lutego 1906 r. – Ernst Dubke, Alfred Martin i dwaj przewodnicy, Johann Breuer i Johann Franz (senior), przy czym weszli na wszystkie cztery kulminacje[5].
Nazwa
Nazwa szczytu i leżącej poniżej jego ścian doliny pochodzi od spiskiej wsi Stara Leśna. W polskim piśmiennictwie pojawiła się od 1878 r. w różnych formach: Staroleśna, Staroleśniański Wirch, Staroleśnicka Turnia i in. Słowacka nazwa szczytu oznacza brodawkę i jest tłumaczeniem nazwy węgierskiej i niemieckiej. Dawniej Staroleśny Szczyt był nazywany Wysoką – stąd nazwa niższej od niej, nieodległej Małej Wysokiej[b].

Starobociańska Dolina,

Dolina Starorobociańska (Dolina Starej Roboty) – największe, orograficznie prawe odgałęzienie Doliny Chochołowskiej w Tatrach Zachodnich.
Topografia
Dolina rozpoczyna się na wysokości ok. 1035 m n.p.m. w miejscu ujścia Starorobociańskiego Potoku do Chochołowskiego Potoku, a górą podchodzi pod grań główną na odcinku od Kończystego Wierchu po Siwy Zwornik. Od zachodu ogranicza ją północna grań Kończystego Wierchu, od wschodu północna grań Siwego Zwornika. Dnem doliny płynie Starorobociański Potok. Dolina ma jedno odgałęzienie, jakim jest Dolina Iwaniacka. Do systemu Doliny Starorobociańskiej należy też dolina zawieszona, Dudowa Kotlina z Dudowymi Stawkami. Ze stromo podciętych ścian Dudowych Turni na zachodnich zboczach doliny spada Wielką Szczerbą wodospad odwadniający Dudowe Stawki. Dolina była zlodowacona, ma wyraźny U-kształtny przekrój i wały morenowe.
Historia
Nazwa doliny pochodzi od starej roboty, czyli nieczynnych sztolni dawnej kopalni, która działała w Banistym Żlebie na zboczach Ornaku już w 1520 r., a być może nawet wcześniej. Była to jedna z najstarszych kopalni w polskich Tatrach. Wydobywano tu rudy antymonowo-miedziane z domieszką srebra (80 g w 100 kg rudy). Później eksploatowano także piryt. Pozostałością po kopalni są zawalone sztolnie, hałdy oddzielonego od rudy płonnego urobku i ślady po młynie do kruszenia rudy.
U wylotu doliny istniał budynek leśny, który w 1911 r. został przerobiony przez ZON (SN TT) na schronisko, głównie dla narciarzy. Nocował w nim m.in. Karol Szymanowski. Schronisko było jednak demolowane przez górali i ok. 1930 r. nie nadawało się już do użytku. W górnej części doliny na Starorobociańskiej Równi od 1938 r. istniało niewielkie prywatne schronisko. W czasie wojny było wykorzystywane przez partyzantów Armii Krajowej (oddział „Smrek” z zachodniego Podhala). W styczniu 1944 r. Niemcy zaatakowali zgrupowania partyzanckie w Dolinie Chochołowskiej i spalili schroniska, to w Dolinie Starorobociańskiej jednak ocalało. Po wojnie służyło za schronienie oddziałowi „Ognia” Józefa Kurasia walczącym z nowym komunistycznym reżimem. 7 grudnia 1946 r. stacjonujący tu oddział dowodzony przez Jana Kolasę „Powichra” został otoczony przez połączone oddziały UB i KBW. Zginęło podczas walki kilkunastu ludzi, 9 osób aresztowano, reszta rozproszyła się, natomiast budynek spłonął.
Dolina była dawniej wypasana, wchodziła w skład Hali Stara Robota. Należały do niej dwie polany: Dudówka i Starorobociańska Polana, a także pochyła Starorobociańska Rówień. Na Starorobociańskiej Polanie i na Starorobociańskiej Równi stały dawniej szałasy.
Przyroda
Wskutek kilkuwiekowego wypasu znacznie przerzedzona kosodrzewina. Zbocze Ornaku jest w większości trawiaste, co powoduje schodzenie z niego lawin. W dolinie przebywają okresowo niedźwiedzie. Z rzadkich roślin stwierdzono występowanie mietlicy alpejskiej, w Polsce występującej tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach[1].

Starobociańska Przełęcz,

Starorobociańska Przełęcz (słow. Račkovo sedlo) – przez Słowaków nazywana Raczkową Przełęczą – przełęcz w Tatrach Zachodnich, leżąca na wysokości 1975 m n.p.m. w grani głównej Tatr pomiędzy Starorobociańskim Wierchem (2176 m) a Kończystym Wierchem (2002 m). Biegnie przez nią granica polsko-słowacka. Przełęcz znajduje się w grani z długim rowem grzbietowym pośrodku. Od południowej, słowackiej strony zbocze opada łagodnie do Doliny Zadniej Raczkowej z widocznymi niedaleko pod przełęczą Raczkowymi Stawami. Od północnej, polskiej strony zbocze podcięte jest bardziej urwistymi ścianami. Rejon przełęczy zbudowany ze skał krystalicznych i porośnięty niską murawą z bliźniczką psią trawką i sitem skuciną, którego rudziejące pędy zabarwiają stoki na czerwonawy kolor.
Słowacka nazwa przełęczy to Račkovo sedlo, co powoduje problemy z nazewnictwem w tym rejonie Tatr. Po polsku Raczkową Przełęczą dawniej nazywano pobliskie przełęcze: Gaborową Przełęcz i Liliowy Karb. Dzięki wprowadzeniu nowych nazw obecnie sytuacja nie stwarza już kłopotów.

Starobociański Wierch,

Starorobociański Wierch (2176 m[1][2]), dawniej także: Starorobociański Szczyt, Klin, Wysoki Wierch, Starorobociański Klin (słow. Klin, Vysoký vrch) – najwyższy szczyt w polskiej części Tatr Zachodnich i jeden z najwyższych szczytów Tatr Zachodnich[3].
Topografia
Starorobociański Wierch leży w grani głównej Tatr, którą biegnie granica polsko-słowacka. Od sąsiedniego w tej grani na zachód szczytu Kończystego Wierchu oddzielony jest Starorobociańską Przełęczą (1963 m). Od wschodu sąsiaduje z nim niewybitny szczyt zwany Siwym Zwornikiem, oddzielony od niego Gaborową Przełęczą (1940 m[1][2]). Starorobociański Wierch góruje ponad dolinami: Starorobociańską, Zadnią Raczkową i Gaborową[4]. Jego wierzchołek to krótka grań o przebiegu południkowym, która jak klin wciska się pomiędzy Dolinę Gaborową i Raczkową (stąd też pochodzi słowacka nazwa tej góry – Klin)[5].
W grani głównej pomiędzy Starorobociańskim Wierchem a Starorobociańską Przełęczą znajduje się niewysoki, nienazwany wierzchołek. Pomiędzy nim a Kończystym Wierchem grań rozcięta jest długim na kilkaset metrów rowem grzbietowym kilkumetrowej głębokości[5].
Najbardziej strome są północne stoki. Starorobociański Wierch wznosi się tam na wysokość około 500 m nad kotłem lodowocowym Doliny Starorobociańskiej. Bezpośrednio nad tym kotłem znajdują się dwie ściany: Wielkie Jamy i Zdrapy, przecięte Krzywym Żlebem i podsypane wielkim piarżyskiem Zagony[4].
Opis szczytu
Starorobociański Wierch zarówno od południowej, jak i północnej strony ma kształt piramidy, a jego stoki mają kamienisty charakter[3]. Zbudowany jest ze skał metamorficznych i granitoidów migmatycznych. Ze stromych i trawiastych zboczy Starorobociańskiego Wierchu schodzą w zimie potężne lawiny[5][6].
Znajdujący się niemal w połowie łańcucha Tatr i górujący nad innymi w okolicy górami Starorobociański Wierch jest doskonałym punktem widokowym. Panorama z jego szczytu obejmuje zarówno Tatry Zachodnie, jak i Wysokie[5]. Szczególnie imponująco wyglądają: Bystra z Błyszczem, Kamienista, Ciemniak, Rohacze.
Z rzadkich roślin na Starorobociańskim Wierchu występuje przymiotno węgierskie[7].
Historia
Polska nazwa szczytu pochodzi od dawnej Hali Stara Robota, położonej w Dolinie Starorobociańskiej, która jest największym odgałęzieniem Doliny Chochołowskiej. Juhasi wypasali tam owce nawet na stromych upłazach w dolnej części stoków Starorobociańskiego Wierchu, dochodząc do nich od góry i od zachodniej strony. Również od słowackiej strony wypasane były wszystkie trawiaste upłazy po sam szczyt[3]. Nazwa stara robota oznacza nieczynne wyrobiska – w dolinie tej wydobywano rudę żelaza prawdopodobnie już w XVI wieku. W dokumentacji górniczej notowany jest w 1766 r.[5]
Ze szczytem tym wiążą się legendy o skarbach. Sabała twierdził, że pod szczytem, w miejscu „ka słonko nopirwyj zaświeci na św. Michała” zbójnicy ukryli zrabowane dukaty. Pytany, czemu ich nie wziął, odpowiedział, że był „przysięgany”[5].
Za pierwszego zdobywcę szczytu uważa się szwedzkiego przyrodnika Görana Wahlenberga, który w 1813 r. pomierzył jego wysokość. Pierwsze wejście zimowe – narciarze ZON w 1910 r.[5] Byli to: Henryk Bednarski, Jerzy Cybulski, Stefan Jaworski, Gustaw Kaleński i Józef Lesiecki[3].

Staw nad Skokiem,

Staw nad Skokiem (słow. pleso nad Skokom, niem. Skoksee, dawniej Nadskoksee, węg. Szkok-tó, dawniej Nadszkok-tó) – jezioro położone w środkowej części Doliny Młynickiej, w słowackiej części Tatr Wysokich. Znajduje się na wysokości 1801 m n.p.m. na dużym, stosunkowo płaskim tarasie zwanym Zadnią Polaną. Według pomiarów Józefa Szaflarskiego z 1935 staw miał powierzchnię 0,775 ha, rozmiary 160 × 78 m i głębokość 2,3 m, według pomiarów pracowników TANAP-u z lat 60. XX w. powierzchnia stawu wynosiła 0,735 ha, wymiary 158 × 80 m, głębokość ok. 1,2 m. Staw coraz bardziej się zmniejsza, ponieważ wypływający z niego potok rozcina jego próg.
Nazwa stawu pochodzi od pobliskiego wodospadu Skok tworzonego przez wodę wypływającą ze stawu. „Skok” w tym przypadku oznacza próg lub spiętrzenie. Poniżej Stawu nad Skokiem znajduje się bowiem wybitny próg skalny o bardzo stromej ścianie. Prowadzący nim szlak turystyczny jest w najbardziej eksponowanych miejscach ubezpieczony łańcuchami. Poniżej tego progu znajduje się drugi, mniejszy Staw pod Skokiem.

Stawek pod Zwierówką,

Stawek pod Zwierówką (słow. Pleso pod Zverovkou) – niewielkie jezioro polodowcowe w słowackich Tatrach Zachodnich, w Dolinie Zuberskiej (Studená dolina). Znajduje się wśród lasu, około 800 m na północny zachód od polany Zwierówka (Zverovka). Leży na wysokości 983 m n.p.m. i jest najniżej położonym naturalnym zbiornikiem wodnym w Tatrach. Powierzchnia stawu to 0,31 ha, wymiary 82 × 52 m, głębokość 1,2 m. Tafla tego stawu jest ciemna, co zapewnia ciekawe odbicia lustrzane. Wokół jeziora poprowadzona jest ścieżka, przy której znajdują się drewniane stoliki z ławkami. Jezioro wypełnia zagłębienie między morenami, jego woda jest brunatna i niezbyt zimna, jak na tatrzańskie jeziora.

Steżki,

Steżki (niem. Stösschen, słow. Stežky, węg. Farcsík[1], 1530 m[2]) – rozłożyste wzniesienie w słowackich Tatrach Bielskich, stanowiące zakończenie południowo-wschodniej grani Bujaczego Wierchu. Grań ta oddziela Dolinę Kieżmarską od Doliny Czarnej Rakuskiej. Od znajdującego się w niej Ryniasa Steżki oddzielone są szeroką Steżkową Przełęczą (1444 m[2]). Na wschodnią stronę zbocza Steżek opadają do Kotliny Popradzkiej i biegnie nimi granica Tatr. W północno-wschodnim kierunku od szczytu Steżek ciągnie się grzbiet zwany Steżkowym Działem, tworzący zbocza Doliny Czarnej Huczawy. Wschodnie zbocza porasta Wielki Las Kieżmarski, a na obrzeżach tego lasu znajduje się osiedle Kieżmarskie Żłoby[3][4].
Steżki mają inną budowę geologiczną niż całe Tatry Bielskie, podobną natomiast jak Tatry Wysokie. W całości zbudowane są z pochodzących z permu piaskowców kwarcystycznych. W okresie największego zlodowacenia cały masyw Steżek i Ryniasa był nunatakiem. Wskutek bardzo jałowego kwarcytowego podłoża duże połacie stoków pozbawione są lasu[5]. Kwarcyty są bowiem odporne na wietrzenie i gleba tworzy się na nich dużo wolniej. Drugim skutkiem geologicznej budowy Steżek jest obniżenie się dolnej granicy piętra kosodrzewiny. W wielu miejscach przebiega ona tutaj na wysokości około 1350 m[4].
Pochodzenie nazwy nie jest znane, ale w XVI–XVIII w. wzniesienie to opisywane było jako Stößchen. Dawniej w polskiej literaturze Steżki nazywane były Kieżmarskim Przysłopem, Kopą nad Surowiną, Przysłopem, Bielskim Przysłopem[6]. Obecną nazwę wprowadził do literatury Walery Eljasz-Radzikowski, być może pochodzi ona od spolszczonej nazwy niemieckiej. Dawniej na Steżkach prowadzone były prace górnicze[5].
Steżki porasta las (na dużych powierzchniach są to wiatrołomy) i wyjątkowo bujna kosodrzewina

Stolarczyka Przełęcz,

Przełęcz Stolarczyka (słow. Stolarczykovo sedlo, niem. Stolarczykjoch, węg. Stolarczyk-hágó[1], ok. 2370 m n.p.m.) – przełęcz w głównej grani Tatr, położona pomiędzy Wyżnim Baranim Zwornikiem (Vyšná Barania strážnica) w masywie Baranich Rogów (Baranie rohy, 2526 m) a Małą Papirusową Turnią (Malá Čierna veža) w masywie Czarnego Szczytu (Čierny štít, 2429 m)[2]. Po północno-zachodniej stronie przełęczy znajduje się Dolina Czarna Jaworowa (Čierna Javorová dolina) – gałąź Doliny Jaworowej (Javorová dolina), a po stronie południowo-wschodniej Dolina Dzika (Veľká Zmrzlá dolina) – gałąź Doliny Kieżmarskiej (dolina Kežmarskej Bielej vody). Bezpośrednio pod przełęczą znajdują się kotlinki, stanowiące najwyższe piętra tych dolin: Czarny Bańdzioch na północnym zachodzie i Barania Kotlina na południowym wschodzie[3]. Pomiędzy Wyżnim Baranim Zwornikiem a Przełęczą Stolarczyka wypiętrza się Barania Kazalnica[4].
Z Czarnego Bańdziocha prosto na Przełęcz Stolarczyka prowadzi u stóp Czarnego Szczytu i Papirusowych Turni długi, skalisto-piarżysty Szymkowy Żleb. Poniżej grani po stronie Doliny Dzikiej prowadzi natomiast długi zachód nazywany Papirusową Drabiną. U góry kończy się on w rejonie trawiastego zbocza tuż poniżej Przełęczy Stolarczyka[2].
Na przełęcz nie prowadzi żaden szlak turystyczny, jest ona natomiast łatwo dostępna z obu stron drogami nieznakowanymi. Stanowi najdogodniejsze połączenie Doliny Czarnej Jaworowej z Doliną Dziką, jak również daje łatwy dostęp do otaczających ją szczytów. Najlepiej dotrzeć na siodło od północnego zachodu przez Szymkowy Żleb lub od wschodu przez Papirusową Drabinę. Przejście przez przełęcz było od dawna używane przez myśliwych z Jurgowa. Nazwa przełęczy została nadana w 1902 r. przez Janusza Chmielowskiego na cześć zasłużonego taternika, księdza Józefa Stolarczyka[2].
Pierwsze znane wejścia:
- latem – Józef Stolarczyk, Tomasz Trausyl, przewodnicy Wojciech Gąsienica Kościelny, Wojciech Ślimak, Szymon Tatar (starszy) i Jędrzej Wala starszy, przed 17 września 1867 r.,
- zimą – Adam Karpiński i Konstanty Narkiewicz-Jodko, 4 kwietnia 1928 r.[2]

Stoły,

Stoły – nieduży masyw górski w Tatrach Zachodnich, położony nad Doliną Kościeliską, do której obrywa się stromymi skałami (m.in. Kazalnica i Sowa).
Od południowej strony zbocza Stołów opadają do żlebu Żeleźniak i Niżniej Polany Pisanej, ku północy do Zastolańskiego Żlebu[1]. Wierzchołek Stołów nosi nazwę Suchego Wierchu (1428 m), w Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej zaś nazwany został Maturową Czubą[2]. Nazwa pochodzi od dawnych kopalni rud żelaza, tzw. sztolni znajdujących się w zboczach Stołów. W sztolniach południowo-wschodnich zboczy wydobywano bardzo dobrą rudę żelaza – hematyt, zawierający od 40 do 70% czystego żelaza. Masyw zbudowany jest z wapieni triasowych[3]. Jest nieudostępniony turystycznie. Od masywu Kominiarskiego Wierchu oddziela go Przełęcz ku Stawku[1].
Na Stołach znajduje się Polana na Stołach z szałasami (czasami również określana nazwą Stoły). Wchodziła w skład dawnej Hali Stoły. Ciekawe widoki na Giewont, Czerwone Wierchy, Hruby Regiel. W Stołach znajduje się też wiele jaskiń, m.in. Jaskinia Zawaliskowa w Stołach i Wielka Szczelina[3][4].
Na Polanę na Stołach prowadzi szlak turystyczny. Wejście na niego znajduje się tuż obok Pośredniej Kościeliskiej Bramy (Bramy Kraszewskiego), naprzeciwko Lodowego Źródła. Po drodze przechodzi on przez niewielką polanę Niżnie Stoły. Jest to pierwszy znakowany szlak turystyczny w Tatrach Zachodnich, wyznaczony jeszcze w 1892 r. przez Mieczysława Karłowicza[3].
Z rzadkich roślin występują storzan bezlistny i potrostek alpejski – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach, a także bardzo rzadki w Polsce starzec pomarańczowy.

Strążyska Dolina,

Dolina Strążyska (poprawnie Dolina Strążysk[1]) – dolina w polskich Tatrach Zachodnich, położona pomiędzy Doliną ku Dziurze a Doliną za Bramką. Właściwa nazwa doliny pochodzi od słowa strąga, w gwarze podhalańskiej oznaczającego rodzaj zagrody przeznaczonej do dojenia owiec[2].
Topografia
Wylot doliny znajduje się na wysokości 900 m przy Drodze pod Reglami, na przedłużeniu zakopiańskiej ul. Strążyskiej, a sama dolina prowadzi aż do ścian masywu Giewontu ograniczającego ją od południowej strony. Zachodnie obramowanie doliny tworzą Grzybowiec i Łysanki z Samkową Czubą, wschodnie odchodzący od Juhaskiej Kopy w Długim Giewoncie skalny filar, dalej grzbiet od Wyżniej Suchej Przełęczy do Niżniej Suchej Przełęczy, Suchy Wierch, Sarnia Skała i jej grzbiet Grześkówki[3]. Grzbiet Styrżnika dzieli górną część Doliny Strążyskiej na dwie mniejsze dolinki stanowiące jej górne piętro: wschodnią Dolinę Wielkiej Równi i zachodnią Małą Dolinkę[4]. Główna część doliny posiada jeszcze kilka bocznych odgałęzień: Samkowy Żleb, Dolina Grzybowiecka, Koński Żleb i Sarni Żleb[5].
Opis doliny
Dolina powstała w wyniku uskoku tektonicznego przecinającego w tym miejscu, poczynając od Żlebu Kirkora całe regle. Ma powierzchnię ok. 4 km² i długość 3 km[1]. W całości zbudowana jest ze skał osadowych. Dolinę porastają lasy, jednak na obu jej stromych zboczach widać liczne skaliste turnie. Najbardziej wybitne i posiadające własne nazwy to Kominy Strążyskie, Skała Jelinka, Kapelusze, Kiernia, Czarna Turnia[5]. Dnem doliny płynie wartki Strążyski Potok. Józef Ignacy Kraszewski pisał o dolinie: „kraj milczenia i marzenia, a tak piękny”. Obecnie nic nie straciła na swojej urodzie, krajem milczenia jest już jednak bardzo rzadko, jest bowiem jedną z najliczniej odwiedzanych dolin tatrzańskich (ok. 6% całej frekwencji Tatr)[1].
0,5 km od wylotu doliny znajduje się polana Młyniska, na której stoi leśniczówka TPN. W górnej części doliny położona jest niewielka Polana Strążyska, na której znajdują się dwa szałasy, bufet i duży głaz nazwany przez dawnych turystów Sfinksem. Na polanie skrzyżowanie szlaków turystycznych[1].
Dawniej dolina była wypasana, wchodziła w skład Hali Strążyskiej[2]. Najstarsze odnalezione dokumenty wzmiankujące o dolinie pochodzą z 1605 r., a nazwa Strążyska pojawia się już w 1669 r. W 1961 r. polanę przejął TPN i pasterstwo zlikwidowano[6]. Droga przez dolinę została wykonana przez dwór zakopiański i Towarzystwo Tatrzańskie w latach 1893-1896.
Dolina Strążyska jest bardzo popularnym celem turystów, ze względu na jej dużą atrakcyjność, a także dlatego, że prowadzi tędy szlak turystyczny na Giewont. U wylotu doliny znajduje się willa "Roma" i parking, dojeżdżają też tutaj busy[1].
Mimo bliskości Zakopanego i masowego ruchu turystycznego w dość dobrym stanie zachowały się lasy. Na Samkowej Czubie i na Grześkówkach są jeszcze płaty pierwotnego lasu bukowo-jodłowego i występują z rzadka cisy. Północne ściany Giewontu porasta bogata flora roślin wapieniolubnych[5]. Stwierdzono w dolinie występowanie takich rzadkich w Polsce roślin, jak: jarząb nieszpułkowy, rozrzutka alpejska, sosna drzewokosa, tojad Kotuli, irga kutnerowata, złoć mała[7].

Stręgacznik,

Stręgacznik, zwany też Trójkątnym Stawem lub Wyżnim Białym Stawem (słow. Trojuholníkové pleso, Trojrohé pleso, niem. Triangel-See, węg. Háromszög-tó) – drugi pod względem wielkości ze stawów znajdujących się w Dolinie Białych Stawów w północno-wschodniej części Tatr Wysokich na Słowacji.
Stręgacznik
Staw znajduje się w dolnej części doliny, na poziomie 1620 m n.p.m. Jego powierzchnia według pomiarów przeprowadzonych przez TANAP w latach 1961–66 wynosi 0,170 ha, starsze pomiary Józefa Szaflarskiego podają 0,198 ha. Powierzchnia jeziora zmniejsza się wskutek postępującego zatorfienia. Stręgacznik ma 85 m długości i 70 m szerokości (według Szaflarskiego odpowiednio 102 m i 44 m) oraz 1,2 m głębokości. Jest otoczony osadami morenowymi.
Staw należy do grupy jeziorek i oczek wodnych w Dolinie Białych Stawów, obejmowanych wspólną nazwą Białych Stawów. Kilkaset metrów na północ od niego znajduje się największy w dolinie Wielki Biały Staw, pozostałe stawy to Małe Białe Stawy, Niżni i Wyżni Rzeżuchowy Stawek oraz Żółty Stawek.
Stręgacznik ma kształt zbliżony do trójkąta i stąd bierze się jego alternatywna nazwa oraz nazwy w innych językach. Jego brzegi to torfowisko z mchami i dość obficie występującymi wełniankami.

Strzystarska Przełęcz,

Strzystarska Przełęcz (słow. Tristarské sedlo, 1969 m) – szeroka trawiasta przełęcz w grani głównej Tatr, w słowackich Tatrach Bielskich. Oddziela ona dwa najwyższe szczyty tego pasma – Hawrań (Havran, 2152 m) i Płaczliwą Skałę (Ždiarska vidla, 2142 m), a dokładniej należące do ich masywów mniejsze wzniesienia - Hawrani Nos (ok. 2122 m) i Płaczliwą Kopkę (2142 m). Z przełęczy na obie strony grani opadają znaczące żleby: na południe, do Doliny Zadnich Koperszadów – Szeroki Żleb Bielski, na północ – Strzystarski Żleb, będący w rzeczywistości niewielką doliną, górnym piętrem Doliny Bielskiego Potoku. Opadające do jego górnej części zbocza przełęczy są bardzo strome i bardzo kruche (prawie ścianka). Obydwoma żlebami zimą schodzą wielkie lawiny[1].
Być może nazwa przełęczy pochodzi od skróconego sformułowania „z trzech starych jedna” – na północ od grani znajduje się składająca się z kilku części Stara Polana[2]. Źródłem nazwy może być też słowackie słowo strištar, oznaczające pasterza koni[3].
Od południa przełęcz jest dość łatwo dostępna (nie licząc trudności chaszczowo-kosówkowych), od północy trudności podejścia sięgają niemalże tatrzańskiej II[1].
Obok Szerokiej Przełęczy Bielskiej jest to jedyna większa przełęcz położona w obrębie wspólnego odcinka grani głównej Tatr i grani głównej Tatr Bielskich[1].
Nazwa
Pochodzenie nazwy przełęczy nie jest znane, podobnie jak innych pobliskich obiektów: Strzystarskiego Potoku i Strzystarskiego Żlebu. Również Płaczliwa Skała dawniej była nazywana Striszarska, Strzyszarka, Trzystar, Trystarska, Trystarski Wierch itp., a także Stara lub Sztára.

Stwolska Dolina,

Dolina Stwolska, dawniej Dolina Cwolska, Dolina Sucha, Dolina Suchej Wody (słow. Štôlska dolina, Suchá dolina, niem. Trockental, Dürrental, węg. Szuha-völgy, Száraz-völgy[1]) – dolina położona w Tatrach Wysokich na terenie Słowacji. Opada spod Stwolskiej Przełęczy (Lúčne sedlo, 2168 m), otwarta jest w kierunku południowym i graniczy:
- od wschodu z Doliną Batyżowiecką (Batizovská dolina), rozdziela je ramię Kończystej (Končistá),
- od północy z Doliną Złomisk (Zlomisková dolina), odnogą Doliny Mięguszowieckiej (Mengusovská dolina), rozdziela je grań ciągnąca się od Kończystej przez Stwolską Przełęcz do Tępej (Tupá),
- od zachodu z Doliną Wielkiej Huczawy (dolina Veľkej hučavy), rozdziela je ramię ciągnące się od Tępej w kierunku Klina[2].
Dolina zbudowana jest ze skał krystalicznych: granitów i granodiorytów. Pod samą Stwolską Przełęcz podchodzi górne piętro doliny, piarżysta Stwolska Łąka (Lúka). Poniżej biegnącej na wysokości ok. 1860 m Magistrali Tatrzańskiej dolina zmienia kierunek na południowy wschód. Obszar na południe od tego szlaku pokryty jest rumowiskami i kosodrzewiną. Jeszcze niżej Dolina Stwolska jest zalesiona, kończy się już poza Tatrami. Długość tatrzańskiej części wynosi ok. 5 km[3].
Przez dolinę przebiega trasa Magistrali Tatrzańskiej oraz niżej położony szlak z Wyżnich Hagów nad Batyżowiecki Staw.
Nazwa Doliny Stwolskiej pochodzi od wsi Stwoła (Štôla). Doliną Suchą bywała dawniej nazywana z powodu braku stałego cieku wodnego[1]. W przeszłości dolina, podobnie jak sąsiednia Dolina Wielkiej Huczawy, stanowiła teren polowań. Dziś w środkowej jej części rozciąga się rezerwat ścisły TANAP-u[3].
Dolina Stwolska od dawna była znana myśliwym ze Stwoły i innych miejscowości. Pierwszymi znanymi turystami, którzy przebyli górną część doliny, byli Alexander Münnich i jego towarzysze w 1874 r. Zimą prawdopodobnie pierwsi byli tu Ernst Dubke oraz przewodnicy Johann Breuer i Johann Franz senior 14 lutego 1906 r.

Stwolska Przełęcz,

Stwolska Przełęcz (słow. Lúčne sedlo, Štôlske sedlo, niem. Lukasattel, węg. Luka-hágó, Rét-nyereg[1]) – rozłożysta przełęcz położona na wysokości 2180 m n.p.m.[2] w słowackich Tatrach Wysokich. Znajduje się w bocznej grani odchodzącej na zachód od wierzchołka Kończystej. Oddziela ten szczyt od masywu Tępej.
Stwolska Przełęcz jest łatwo dostępna od strony Doliny Stwolskiej, w kierunku której opada łagodnym stokiem. Z Doliny Złomisk jest nieco trudniej dostępna, ponieważ opada w jej stronę stromym rumowiskiem. Nazwa Stwolskiej Przełęczy pochodzi od Doliny Stwolskiej, natomiast nazwa doliny wywodzi się od spiskiej wsi Stwoła. Dawniejsze pomiary określały wysokość przełęczy na 2195 lub 2168 m[1].
Historia
Pierwsze wejścia turystyczne:
- Alexander Münnich wraz z towarzyszami, 1874 r. – letnie (prawdopodobne są wcześniejsze wejścia Jána Pastrnáka i Jána Rumana Driečnego młodszego),
- Ernst Dubke, Johann Breuer i Johann Franz (senior), 14 lutego 1906 r. – zimowe.

Sucha Przełęcz,

Sucha Przełęcz, Sucha Przełęcz Stawiańska (słow. Suché sedlo, niem. Sucha-Joch, węg. Sucha-hágó) – przełęcz w grani głównej między Kasprowym Wierchem (1987 m) a Beskidem (2012 m) w Tatrach Zachodnich[1]. Przez szczyty te i Suchą Przełęcz przebiega granica polsko-słowacka. Jest to płaska, rozległa i niewybitna przełęcz, znajduje się na wysokości 1950 m n.p.m., a więc tylko 37 m poniżej szczytu Kasprowego Wierchu[2]. Jest kamienista i porastająca niską murawą, jej obszar to skały krystaliczne, dominują granity. Wśród nich znaleźć można amfibolity[3]. Od strony słowackiej zbocza spod przełęczy opadają do Doliny Cichej, po polskiej stronie do Kotła Kasprowego (górna część Doliny Gąsienicowej). Rejon przełęczy i cały szlak turystyczny, zwłaszcza odcinek do Beskidu są bardzo rozdeptane przez tłumy turystów. Jest to bowiem jedno z najczęściej odwiedzanych w Tatrach miejsc[4]. Sucha Przełęcz znajduje się w odległości zaledwie 150 m od szczytu Kasprowego Wierchu, na który wyjechać można kolejką linową.
Z przełęczy i z głównej grani rozciągają się bardzo rozległe widoki na Tatry Wysokie i Zachodnie. Dobrze widoczny jest biegnący w dół na słowacką stronę licznymi zakosami szlak turystyczny do Doliny Cichej[2].

Sucha Sielnicka Dolina,

Dolina Sucha Sielnicka (słow. Suchá dolina, Suchá dolina Sielnická, Sielnická dolina, Suchá dolina Trnovecká, Trnovecká dolina) – najbardziej na zachód wysunięta dolina walna w Tatrach. Znajduje się po południowej stronie słowackich Tatr Zachodnich[1].
Topografia
Wylot Doliny Suchej Sielnickiej znajduje się na wysokości niecałych 700 m n.p.m., na północny wschód od Wyżnich Matiaszowiec (Vyšné Matiašovce), w pobliżu osady Podmesztrowa (Podmeštrová)[2]. Główna oś doliny biegnie od wylotu w kierunku północno-wschodnim, a następnie w okolicy zwanej Skoki (Skoky) skręca na wschód, podchodząc pod masyw Siwego Wierchu (Sivý vrch, 1805 m). Najwyższa część to Kliny (Kliny). Długość Doliny Suchej wynosi ok. 8 km[3]. Ma liczne odgałęzienia, w kolejności od wylotu doliny są to[3][4]:
- Chotarny Żleb – płytko wcięty w zachodnie stoki Opalenicy (Opálenica, 1274 m),
- Dolina Beszeniowska (Bešeňovská dolina) – jedyne zachodnie odgałęzienie, skręcające następnie na północ pod Golicę Huciańską (Holica, 1340 m); przez jej środkową część poprowadzona jest droga łącząca Liptowski Mikułasz (Liptovský Mikuláš) z Zubercem (Zuberec),
- Dolina Dobroszowa (Dobrošová dolina) – niewielka dolina odchodząca na wschód, wcięta w stoki Babek (Babky, 1566 m); podchodzi pod Fatrową (Fatrová, 1446 m), jedną z kulminacji w zachodnim ramieniu Babek,
- Dolina Guniowa (Huňová dolina) – największa gałąź, odchodząca na wschód na wysokości ok. 770 m, podchodzi pod grzbiet między Babkami a Ostrą (Ostrá, 1764 m), od północy ograniczona jest jej zachodnim ramieniem; w głębi dolina ta rozdziela się wachlarzowato na kilka mniejszych, płytkich gałęzi,
- Dolinka Jaworowa (Javorová dolinka) – wcina się we wschodnie stoki Suchego Wierchu (Suchý vrch, 1477 m), będącego kulminacją zachodniego ramienia Ostrej.
Tuż poniżej wylotu doliny, do Kotliny Liptowskiej uchodzi Dolina Halna (Hôľne) – niewielka dolina ograniczona grzbietami rozgałęziającymi się z zachodniego ramienia Babek; jej dolny, zwężony odcinek to Studzienki (Studienky)[3].
Najwyższym punktem w otoczeniu Doliny Suchej Sielnickiej jest Siwy Wierch – 1805 m[2].
Dolina Sucha Sielnicka graniczy:
- od zachodu z doliną Jamnik (Suchý jarok), Doliną Kwaczańską (Kvačianska dolina) i jej górną częścią zwaną Doliną Huciańską; rozdziela je grzbiet odchodzący od głównej grani Tatr w Jaworzyńskiej Kopie (Javorína, 1277 m) i kulminujący w Golicy Huciańskiej, a niżej niewybitny grzbiet odchodzący od niego na południe i kończący się Mesztrową (Meštrová, 869 m),
- od północy z Doliną Borowej Wody i gałęziami Doliny Zuberskiej (Studená dolina) – Doliną Siwą (Sivá dolina) i Doliną Suchą Zuberską (Suchá dolina); rozdziela je główna grań Tatr na odcinku od Jaworzyńskiej Kopy po Siwy Wierch,
- od wschodu z Doliną Jałowiecką (Jalovská dolina); rozdziela je grzbiet odchodzący na południe z Siwego Wierchu, w którym wznoszą się Ostra i Babki,
- od południowego wschodu z Doliną Szankową (Šanková dolina) i Doliną Halną; rozdziela je grzbiet schodzący z Babek na południowy zachód.
W Dolinie Suchej Sielnickiej nie ma żadnego szlaku turystycznego. Dnem dolnej części doliny prowadzi zamknięta dla ruchu, stara szosa[5]. Większość obszaru doliny (całość wschodnich zboczy, dno i część zachodnich) objęta jest utworzonym w roku 1993 rezerwatem "Suchá dolina" o powierzchni 1586 ha, chroniącym utwory krasowe i zespoły roślinne, w wielu miejscach o pierwotnym charakterze[2][3][5].
Wody
Głównym ciekiem wodnym doliny jest Suchy Potok (Suchý potok), który powstaje z kilku strumieni źródłowych pod Siwym Wierchem. W okolicach Skoków tworzy na progach skalnych wodospady[5]. W dolnej części doliny potok często ginie w ponorach pod powierzchnią; stąd też pochodzi jego nazwa, a w konsekwencji całej doliny. Suchy Potok zasilają dopływy z bocznych gałęzi doliny, poza Beszeniowskim Potokiem wszystkie lewostronne, co wynika z budowy geologicznej podłoża[3].
W górnej części Doliny Guniowej, pod szczytem Babek, znajdował się niegdyś niewielki Babkowy Stawek (Babkové pliesko, 1454 m). Przestał on istnieć, gdy w 1945 r. wybuchy granatów naruszyły dno jeziorka[3].
Geologia
Wschodnie zbocza zbudowane są z nieprzepuszczalnych łupków krystalicznych, piaskowców oraz wapieni marglowych. Zbocza zachodnie i dno doliny utworzone są z wapieni, wśród których rozwinęły się zjawiska krasowe. Najbardziej znanym z nich jest jaskinia Dupnica (Dúpnica), położona najniżej ze wszystkich w Tatrach, na poziomie 765 m[5]. Najdłuższą jaskinią w dolinie jest położona poniżej Opalenicy Jaskinia Niedźwiedzia (Medvedia jaskyňa)[3], o długości korytarzy 160 m, bogatej szacie naciekowej i ze znaleziskami paleolontogicznymi[5]. W pobliżu znajduje się również krótsza (65 m) Jaskinia Biała (Biela jaskyňa)[4] oraz Jaskinia Żydowska, zwana również Partyzancką (Partizánska jaskyňa, Židovský bunker)[5].
W plejstocenie większość obszaru doliny nie była zlodowacona. Niewielki lodowiec istniał w górnej części, pod Siwym Wierchem[1].
Historia
W Dupnicy odnalezione zostały najstarsze ślady bytności człowieka na terenie Tatr, wskazujące na to, że ludzie przebywali tam już w początkach naszej ery[5]. Jaskinia ta pełniła wtedy prawdopodobnie funkcję świątyni[6]. Również umocnienia odnalezione na zachodnim grzbiecie Opalenicy sugerują obecność ludzką w dolinie już w czasach prehistorycznych[7]. Ludzie bywali w Dupnicy także w okresie średniowiecza[5]. Tereny pasterskie w dolinie należały do wsi Liptowska Sielnica (Liptovská Sielnica). W 1987 r. dolina weszła razem z większą częścią słowackich Tatr Zachodnich w skład TANAP-u. W 1993 r. dodatkowo objęto ją ochroną rezerwatową. Pierwszy człon nazwy doliny pochodzi od gubiącego wodę potoku, a drugi – od stosunków własnościowych i aby odróżnić Dolinę Suchą Sielnicką od innych Dolin Suchych w Tatrach.

Suche Czuby,

Suche Czuby (prawidłowo Suche Czuby Kondrackie dla odróżnienia od innych o tej samej nazwie) – trzy turnie w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Suchym Wierchem Kondrackim (1895 m) a Goryczkową Czubą (1912 m). Biegnie po nich granica polsko-słowacka. Ich południowe stoki opadają do Doliny Cichej, północne bardzo strome i przepaściste do Doliny Suchej Kondrackiej. W kierunku od zachodu na wschód w grani Suchych Czub kolejno znajdują się (w nawiasach nazwy według przewodnika Władysława Cywińskiego i wysokości według pomiarów lidarowych)[1][2][3][4][5]:
- przełęcz Gładki Przechód (Sucha Przełęcz Kondracka, 1799 m),
- trzy nienazwane turniczki (1813 m, 1815 m, 1819 m)
- Mała Sucha Czuba (1832 m),
- Skryte Wrótka (Niżni Kondracki Karb, 1802 m),
- Pośrednia Sucha Czuba (1844 m),
- Niskie Wrótka (Pośredni Kondracki Karb, 1798 m),
- Wysoka Sucha Czuba (1876 m),
- Wysokie Wrótka (Wyżni Kondracki Karb, 1847 m).
Nazwa turni pochodzi od Suchej Doliny Kondrackiej[6]. Zbudowane są z granitów (znajdują się na obszarze tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej). W skałach na przełączkach występują syderyty oraz zjawisko mineralizacji i mylonityzacji[7].
Z przełączek w Suchych Czubach opadają do Doliny Suchej Kondrackiej bardzo urwiste żleby do polodowcowego kotła w górnej części tej doliny. Na upłazach przy ścieżce turystycznej rzadkie wysokogórskie rośliny: fiołek żółty sudecki i rojnik górski. Jesienią 1907 r. Mieczysław Karłowicz na Suchych Czubach Kondrackich obserwował i fotografował widmo Brockenu[7].
Przez Suche Czuby prowadzi atrakcyjny widokowo szlak turystyczny. Omija on jednak ich wierzchołki, prowadząc południowymi stokami po słowackiej stronie, dochodzi natomiast do samej grani przy przełęczach. Dla taterników Suche Czuby długo nie były interesujące. Dopiero w latach 1970. ich północne ściany odkryli i przeszli po raz pierwszy zakopiańscy taternicy: Maciej Pawlikowski, Mieczysław Ziach i Zbigniew Młynarczyk[3].
Z południowych stoków Suchych Czub do Doliny Cichej schodzą ogromne lawiny, szczególnie Wielkim Żlebem Kondrackim. Z tego też względu przy zimowym przejściu nie należy iść tak, jak szlakiem turystycznym, lecz należy ściśle trzymać się grani (unikając nawisów śnieżnych)[3].

Suchej Wody Gąsienicowej Dolina,

Dolina Suchej Wody Gąsienicowej lub po prostu Dolina Suchej Wody (słow. dolina Suchej vody, niem. Suchawodatal, węg. Sucha-woda-völgy) – jedna z tatrzańskich dolin walnych po północnej stronie grani głównej. Przebiega przez nią granica pomiędzy Tatrami Wysokimi i Zachodnimi (od przełęczy Liliowe korytem potoku Suchej Wody). Nazwa doliny pochodzi od płynącego jej dnem potoku Sucha Woda, którego koryto – jak wskazuje nazwa – na długich odcinkach zazwyczaj jest suche, a woda płynie w nim podziemnymi przepływami. Dawniej czasami dolina nazywana była Doliną Porońca.
Topografia
Powierzchnia doliny wynosi ok. 21 km², a jej długość w obrębie Tatr ok. 8 km[2]. Górną i środkową część doliny Suchej Wody ograniczają:
- od północno-zachodniej strony: północno-wschodnia grań Kasprowego Wierchu i tworzący jej przedłużenie Królowy Grzbiet,
- od południa: grań główna Tatr od Kasprowego Wierchu po Świnicę i dalej wschodnia grań Świnicy po Krzyżne,
- od wschodu: grań Koszystej i Ostry Wierch Waksmundzki[3].
Trudniej określić granice doliny w jej najniższej części. Tworzą je tutaj niskie grzbiety i morenowe wały. Najdalej wysuniętymi na północ wzniesieniami w ograniczających ją grzbietach są Kotlinowy Wierch (po zachodniej stronie) i Kobyła (po wschodniej stronie). Po wschodniej stronie Niżniego Toporowego Stawu potok Sucha Woda zmienia kierunek z północnego na północno-wschodni i płynąc nieco na południe od drogi Oswalda Balzera, na odcinku o długości ponad 1 km (po Wawrzeczkową Cyrhlę) tworzy naturalną granicę między Tatrami a Rowem Podtatrzańskim.
Na wysokości ok. 1157 m n.p.m. (miejsce połączenia się Suchej Wody z Pańszczyckim Potokiem) dolina rozwidla się na: Dolinę Gąsienicową i Pańszczycę[3]. Zazwyczaj nazwę Dolina Sucha Gąsienicowa stosuje się do dolnej części doliny, przed jej rozgałęzieniem się. Górne części doliny to Dolina Gąsienicowa i Pańszczyca[1].
Opis doliny
Dolina Suchej Wody należy do dolin polodowcowych. Zbudowana jest przede wszystkim z granitoidów oraz (w części Tatr Zachodnich) ze skał osadowych w typowym trzypiętrowym układzie. Część wyższa z bogatą rzeźba polodowcową, morenami, kotłami, nieckami jezior, mutonami porośnięta jest kosodrzewiną i lasem świerkowym, część dolna łagodnie obniżająca się w kierunku północnym – dobrze zachowanym lasem świerkowym. Zachowały się fragmenty lasu pierwotnego (np. Las Gąsienicowy). Doskonale ukształtowany amfiteatr moren w tej dolinie opisywał już w 1847 r. Ludwik Zejszner. W dolinie występują też torfowiska wysokie z kosodrzewiną, jedno z nich ma grubość 5,8 m[2].
W dolinie silnie rozwinięte są zjawiska krasowe. Woda płynie podziemnymi przepływami i ginie w ponorach nie tylko w Suchym Potoku, ale również w jego dopływach: w Czarnym Potoku i Pańszczyckim Potoku, wypływając potem w oddalonych wywierzyskach. Cieków wodnych płynących niekiedy niezgodnie z rzeźbą terenu – tzw. suchych wód jest tutaj wiele. Część doliny odwadniana jest przez wywierzyska wypływające w innych dolinach, np. przez Goryczkowe Wywierzysko, wywierzysko Jaskini Kasprowej Niżniej i Wywierzysko Olczyskie.
W dolnej części doliny znajdują się dwa niewielkie, morenowe jeziora – Toporowy Staw Wyżni i Niżni.
Turystyka
Na Hali Gąsienicowej w latach 1921–1925 zbudowano schronisko „Murowaniec”. Do niego poprowadzono w latach 1921–1923 utwardzoną drogę (zamkniętą dla samochodów, używaną m.in. do zaopatrzenia schroniska). Innymi zabudowaniami w dolinie są: baza szkolenia taterników – „Betlejemka”, leśniczówka TPN – „Księżówka”, meteorologiczna stacja pomiarowa PAN, budynek strażników TPN „Gawra” oraz kilka szałasów pasterskich[2]. W okresie letnim w dolinie przy drodze do „Murowańca” na tzw. Rąbaniskach działało pole namiotowe PZA w Dolinie Suchej Wody, zlikwidowane do 20 sierpnia 2009[4]. Przez dolinę i jej odgałęzienia prowadzi kilka szlaków turystycznych.
Doliną Suchej Wody poprowadzono drogę jezdną z Brzezin do schroniska „Murowaniec”. Rozbudowało ją i utwardziło wojsko w latach 1921-23. Służy do zaopatrzenia schroniska, dla pojazdów samochodowych jest zamknięta (z wyjątkiem pojazdów niektórych służb).

Suchy Wierch Kondracki,

Suchy Wierch Kondracki (słow. Suchý vrch Kondracký) – szczyt o wysokości 1890 m w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Kopą Kondracką (2005 m) i Małą Suchą Czubą Kondracką (1864 m)[1]. Posiada dwa wierzchołki odległe od siebie o kilkanaście metrów: graniczny (ok. 1885 m[2]) i słowacki (1890 m[3]). Na większości map nie jest to ukazane, nie wspomina o tym nawet przewodnik Cywińskiego. Jest to natomiast dobrze widoczne na pierwszym z załączonych zdjęć.
Topografia
Od Kopy Kondrackiej oddzielony jest Przełęczą pod Kopą Kondracką (1863 m), od Małej Suchej Czuby Gładkim Przechodem (1801 m). Przez szczyty te i przełęcze biegnie granica polsko-słowacka. Główny wierzchołek znajduje się w tej grani. Na południe, do Doliny Cichej opada z niego krótki Jaworowy Grzbiet, zakończony urwiskiem Jaworowych Skałek (1657 m). Po zachodniej stronie tego grzbietu znajduje się Dolinka Rozpadła, po stronie wschodniej Czerwony Upłaz, z którego opadają odnogi Wielkiego Kondrackiego Żlebu[3].
W kopule szczytowej Suchego Wierchu Kondrackiego znajduje się jeszcze kilka niewybitnych wierzchołków oddzielonych rowem grzbietowym. W kierunku wschodnim około 100 m od głównego wierzchołka, za rowem grzbietowym, znajduje się niewielki wierzchołek zwornikowy 1861 m, poniżej którego odbiega w północno-wschodnim kierunku do Doliny Kondratowej grzbiet zwany Łopatą. Grzbiet ten oddziela dolinkę Długiego Żlebu od Doliny Suchej Kondrackiej (obydwie są odnogami Doliny Kondratowej)[3].
Opis szczytu
Masyw szczytowy i stoki północne Suchego Wierchu Kondrackiego zbudowane są ze skał krystalicznych leżących na podkładzie skał osadowych. W tym miejscu bowiem w wapiennych Tatrach Zachodnich występuje tzw. wyspa krystaliczna Goryczkowej – obszar zbudowany ze skał krystalicznych[4]. Stoki południowe poniżej Jaworowej Kopy zbudowane są z wapieni i dolomitów. Masyw pokrywają głównie murawy, piargi i kosodrzewina. Skalne ścianki występują jedynie na najbardziej stromych północno-wschodnich stokach opadających do Doliny Suchej Kondrackiej[3].
Przez Suchy Wierch Kondracki prowadzi atrakcyjny widokowo szlak turystyczny. Omija on jednak jego najwyższe wierzchołki, przechodząc po północnej, polskiej stronie. Ścieżka turystyczna prowadzi ponad rowem grzbietowym zawalonym rumowiskiem głazów porośniętych niską murawą i pojedynczymi kępami kosodrzewiny[4]. Wierzchołki Suchego Wierchu są ze szlaku dostępne bez trudności i turyści wydeptali na nie pozaszlakowe ścieżki powodując tzw. erozję turystyczną[3].

Suchy Wierch waksmundzki,

Suchy Wierch Waksmundzki lub po prostu Suchy Wierch – zalesiony, reglowy szczyt o wysokości 1485 m na grzbiecie biegnącym od Gęsiej Szyi po Kopy Sołtysie[1]. Jest najdalej na południe wysuniętym szczytem w tym grzbiecie, znajduje się pomiędzy przełęczą Przysłop Waksmundzki (1443 m) oddzielającą go od Gęsiej Szyi (1490 m) a Wyżnią Filipczańską Przełęczą (1443 m) oddzielającą go od Ostrego Wierchu (1475 m)[2]. Od południowo-zachodniej strony jego stoki opadają do Waksmundzkiej Polany, od północno-wschodniej do doliny Filipki. Spływa z nich Filipczański Potok. Od południowej strony sąsiaduje z Małą Koszystą, oddzielony od niej jest Waksmundzką Przełęczą (1418 m), na której znajduje się Rówień Waksmundzka.
Dawniej lasy na południowych stokach Suchego Wierchu były wypasane, stanowiły serwitut Hali Waksmundzkiej[3]. Przez Suchy Wierch Waksmundzki nie prowadzi żaden szlak turystyczny.

Svit,

Świt (słow. Svit) – miasto na Słowacji, w powiecie popradzkim kraju preszowskiego. Położone u stóp Tatr Wysokich nad rzeką Poprad na wysokości 715 m n.p.m. Znajduje się w odległości 5 km na zachód od miasta Poprad. Ludność: 7,6 tys. (2011).
Świt jest jednym z najmłodszych miast Słowacji. Zostało założone w 1934 na terenach odkupionych od gminy Veľká jako osada przyfabryczna przez firmę obuwniczą Bata. Firma ta miała wówczas paternalistyczną politykę tworzenia nowych miejscowości dla swoich pracowników. Od 1937 używało nazwy Obec Veľká – Osada Svit, następnie tylko Svit, a w 1961 otrzymało prawa miejskie.
Nazwa miasta (Svit) to skrót od Slovenské Vizkózové Továrne, czyli "słowacka fabryka wiskozy".
Świt znane jest również jako najmniejsze pod względem powierzchni miasto Słowacji – zajmuje powierzchnię 4,5 km².

Szalona Przełęcz,

Szalona Przełęcz (niem. Fleischbanksattel, słow. Sedlo pod Hlúpym, węg. Bolond-nyereg[1]) – szeroka trawiasta przełęcz położona na wysokości 1933 m w grani głównej Tatr Bielskich na Słowacji[2].
Przełęcz ta oddziela od siebie trzeci i czwarty co do wysokości szczyt Tatr Bielskich. Na zachodzie graniczy z Szalonym Wierchem (Hlúpy), leżącym w grani głównej Tatr, na wschodzie zaś na przełęcz opada masyw Jatek, zakończony najwyższym jego punktem, szczytem Zadnich Jatek (Zadné Jatky). Szalona Przełęcz rozdziela Dolinę Szeroką Bielską (górną odnogę Doliny do Regli) na północy oraz Dolinę Przednich Koperszadów na południu[3].
Na południe, do Doliny Przednich Koperszadów z przełęczy opada trawiasty, średnio stromy stok z płytką depresją. Dopiero kilkaset metrów niżej przekształca się ona w Szalony Żleb. Zbocze opadające na północną stronę do Szalonego Kotła jest bardziej strome i trawiasto-skaliste. Przejście przez Szaloną Przełęcz nigdy nie było wykorzystywane jako przejście z północnej na południową stronę Tatr Bielskich. Popularna natomiast była prowadząca przez przełęcz ścieżka Magistrali Tatrzańskiej. Została zamknięta w 1978 roku[4].
Tuż nad przełęczą na wschodniej grani Szalonego Wierchu pod koniec II wojny światowej Niemcy wykuli w skale bunkier. Był on elementem systemu obronnego przed atakiem wojsk radzieckich od strony Doliny Kieżmarskiej. Z Jaworzyny Tatrzańskiej poprzez Zadnie Koperszady doprowadzili do niego na słupach linię telefoniczną. Bunkier nie przydał się, nie doszło bowiem do walk w tym miejscu[2].

Szalony Wierch,

Szalony Wierch, dawniej Głupi Wierch (niem. Thörichter Gern, Törichter Gern, Ternichter Gern, słow. Hlúpy vrch, Šialený vrch, węg. Bolond Gerő) – trzeci pod względem wysokości (2061 m[1]) szczyt Tatr Bielskich na Słowacji. Wznosi się we wschodniej części pasma i jest oddzielony od Płaczliwej Skały Szeroką Przełęczą Bielską, a od Zadnich Jatek Szaloną Przełęczą. Jest jednym z końców wspólnego odcinka grani głównej Tatr oraz grani głównej Tatr Bielskich (drugim jest Hawrań)[2].
Opis szczytu
Południowa grań Szalonego Wierchu poprzez Przełęcz pod Kopą łączy się z Tatrami Wysokimi. Grań ta rozdziela dwa systemy dolin walnych: Doliny Jaworowej i Doliny Kieżmarskiej, a konkretnie jej górne piętra, czyli Dolinę Zadnich Koperszadów oraz Dolinę Przednich Koperszadów. W grani opadającej na Przełęcz pod Kopą znajduje się niewielkie wzniesienie – Szalona Kazalnica (1942 m[1]), oddzielona od szczytu Szalonym Przechodem[3].
Północne zbocza Szalonego Wierchu opadają do Doliny Szerokiej i Szalonego Kotła – górnych pięter Doliny do Regli. Są one rozdzielone Wielkim Szalonym Klinem – długim grzbietem odchodzącym od grani głównej Tatr Bielskich nieco na wschód od szczytu. W górnej części od Wielkiego Szalonego Klina odchodzi w stronę północnego zachodu znacznie krótszy Mały Szalony Klin[3].
Szalony Wierch zbudowany jest ze skał wapiennych, jednak zjawiska krasowe na nim praktycznie nie występują. W grani głównej, około 50 m od szczytu w kierunku zachodnim znajduje się jaskinia Szalona Dziura (Priepasť na Hlúpom), jednakże jest pochodzenia tektonicznego. Żleby są stosunkowo płytkie. Największy z nich to Głupi Żleb spadający do Doliny Zadnich Koperszadów[3].
Historia
Na łatwo dostępny, trawiasty szczyt prawdopodobnie od dawna wchodzili pasterze, turyści i naukowcy. Pierwszego wejścia zimą dokonali Gyula Hefty, Ernő Kaczander i István Laufer w 1910 r.[2]
W językach polskim i słowackim szczyt nosił dwie różne nazwy: Głupi Wierch (Hlúpy vrch) oraz Szalony Wierch (Šialený vrch). Polska literatura używała najpierw pierwszej, potem drugiej nazwy. Według Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej Zofii i Witolda Henryka Paryskich pierwotną nazwą stosowaną przez pasterzy polskich był Głupi Wierch, zaś przez pasterzy słowackich Šialený vrch, potem tworzono kalki tych nazw. Niemieckie nazwy są gwarowymi kalkami nazwy polskiej lub słowackiej, zaś nazwa węgierska powstała na podstawie nazwy niemieckiej. Według Stanisława Eljasza-Radzikowskiego nazwa szczytu „zalicza się do przezwisk nadawanych na urągowisko szczytom bystro wznoszącym się, a więc uciążliwym przy wychodzeniu”, tak jak i w przypadku Durnego Szczytu czy Świnicy[2].
Pod koniec II wojny światowej w grani Szalonego Wierchu został utworzony przez żołnierzy niemieckich bunkier, połączony linią telefoniczną z Jaworzyną Tatrzańską. Stanowił on wraz ze stanowiskami obronnymi na Szalonej Przełęczy fragment linii obronnej, jednak ostatecznie nie doszło do walk w tym rejonie.

Szatan,

Szatan (słow. Satan, niem. Satan, węg. Sátán[1]) – szczyt o wysokości 2422 m n.p.m.[2] położony w słowackich Tatrach Wysokich. Należy do Grani Baszt (Hrebeň bášt) rozdzielającej doliny: Młynicką (Mlynická dolina) i Mięguszowiecką (Mengusovská dolina). Usytuowany jest pomiędzy Piekielnikową Turnią (Pekelník, 2370 m) z Czarcim Rogiem, od której oddziela go Szatania Przełęcz (Satanovo sedlo), a Pośrednią Basztą (Predná bašta, 2374 m), od której oddziela go Przełęcz nad Czerwonym Żlebem, i jest najwyższą kulminacją tej grani. Kopuła szczytowa Szatana utworzona jest przez dwa wierzchołki o zbliżonej wysokości – północno-zachodni i południowo-wschodni, rozdzielone wciętą na 11 metrów Szatanią Szczerbiną[3][2]. W dawniejszej literaturze, kiedy nazwy szczytów i przełęczy Grani Baszt nie były jeszcze tak precyzyjnie ustalone jak obecnie, nazywano też czasami Szatana Basztą, Zadnią Basztą itd.[1]
W tej części Grani Baszt występuje duże nasycenie „szatańskiego” nazewnictwa. Nazwa Szatan związana jest z legendami, według których w Szatanim Żlebie szatan strzeże ukrytych skarbów (szlachetnych kruszców), a na śmiałków próbujących je zdobyć strąca kamienie. Istotnie w XVIII wieku pojawiali się w tej okolicy poszukiwacze skarbów[1]. Nazwę szczytu podawał Jakob Buchholtz już w 1751[4].
Szczyt Szatana
Pierwsze odnotowane wejścia:
- Jan Gwalbert Pawlikowski i Maciej Sieczka – ok. 1880 r.
- zimą – Ernst Dubke, Johann Breuer i Johann Franz (senior) – 12 lutego 1906 r.[5]
Na szczyt nie prowadzi żaden szlak turystyczny. Jednak zrzeszeni taternicy i turyści z uprawnionym przewodnikiem mogą wyjść na Szatana. Z Doliny Młynickiej prowadzi znakowana kopczykami dość wygodna perć. Nie poleca się podejścia od Doliny Mięguszowieckiej Szatanim Żlebem: jest niebezpieczny ze względu na spadające nim czasami kamienie.

Szatanie Stawki,

Szatanie Stawki (słow. Satanie plieska) – dwa niewielkie stawy znajdujące się na skalisto-trawiastym grzbiecie poniżej Hińczowej Kopki w Dolinie Mięguszowieckiej w słowackich Tatrach Wysokich[1].
Szatanie Stawki są różnie i często nieprawidłowo lokalizowane. Witold Henryk Paryski w 10 tomie przewodnika wspinaczkowego[2], oraz Ivan Bohuš podają, że w Dolince Szataniej są dwa stawki. Władysław Cywiński mimo usilnych poszukiwań stawków tych nie znalazł. Znalazł natomiast dwa stawki na południowym grzbiecie Hińczowej Kopki, hydrologicznie poza Doliną Szatanią. Według niego to są Szatanie Stawki. Jeden z nich jest stały, drugi wysychający. Na słowackich mapach też różnie były one opisywane. Na mapie wydawnictwa Harmanec z 1934 r. jest zaznaczony jeden stawek Satanove pleso, na jej wersji z 1993 r. są dwa Satanove plieska. Lokalizacja niewysychającego stawku na mapie z 1993 r. jest prawidłowa. Szatanie Stawki zaznaczone są również na polskiej mapie Polkartu. Znajdują się po zachodniej stronie szlaku prowadzącego dnem Doliny Mięguszowieckiej[3].
Szatanie Stawki są bezodpływowe, wypełniają zagłębienia pomiędzy zwałami głazów. Nie są widoczne z żadnego miejsca szlaku turystycznego.

Szczelina Chochołowska,

Szczelina Chochołowska – największa jaskinia w Dolinie Chochołowskiej w Tatrach Zachodnich. Ma trzy otwory wejściowe położone powyżej leśniczówki (dawnego schroniska Blaszyńskich) w Wyżniej Bramie Chochołowskiej na wysokościach 1051, 1072 i 1083 metrów n.p.m.[1] Długość jaskini wynosi 2320 metrów, a deniwelacja około 60 metrów[2][3].
Opis jaskini
Szczelina Chochołowska jest jaskinią o rozwinięciu poziomym, choć występuje w niej również kilka studni. Główny ciąg jaskini prowadzi z otworu głównego (dolnego) do otworu trzeciego (położonego najwyżej).
Z niewielkiego otworu głównego korytarz biegnie do Piaskowej Komórki, skąd w bok odchodzi Szczelina z Jeziorkiem, która doprowadza do Salki z Jeziorkiem i wodospadu.
Natomiast ciąg główny dochodzi do Komory na Rozdrożu, a dalej do wysokiej na kilkanaście metrów Wielkiej Szczeliny (dociera tu korytarz z otworu drugiego) oraz do Dolnej i Górnej Kazalnicy. Stąd ciąg wiedzie do Skośnej Komory (odchodzi stąd boczny korytarz prowadzący do Wielkiej Szczeliny) i rozgałęzienia nazwanego Widłami. Boczny korytarz dochodzi do wysokiej Ślepej Komory, natomiast ciąg główny prowadzi do Syfonu Końcowego.
Za przekopanym Syfonem Końcowym zaczyna się Korytarz Nowy (w bok odgałęzia się Korytarz Trzech zakończony szczelinami) doprowadzający do korytarza Ósemki, Okresowego Jeziorka i Zawaliskowego Labiryntu. Stąd poprzez Korytarze Jurkowskiego (w bok odchodzi korytarz do Błotnego Jeziorka) i korytarz Soczewka ciąg główny dochodzi do otworu trzeciego[4].
Przyroda
Jaskinia ma bardzo ładną szatę naciekową. Występują w niej ładne formy z mleka wapiennego nazwane „polami ryżowymi” i „łopatami” (nazwy oddają ich wygląd). Można spotkać w niej perły jaskiniowe[5]. Nie brakuje stalaktytów i stalagmitów. Dwa stalagmity o wysokości około 1,5 metra zaliczane są do największych w Polsce[1].
Jaskinia wykształciła się jako podziemny przepływ Chochołowskiego Potoku, lecz obecnie woda płynąca występuje jedynie na niewielkim jej obszarze w okolicach Szczeliny z Jeziorkiem. Znajdują się w niej nieliczne jeziorka: w Korytarzu za Studnią pod Skośną Komorą, w Korytarzu Trzech, w korytarzyku za Widłami oraz Syfon za Błotnym Jeziorkiem[4].
W jaskini brak jest roślinności. Zimują w niej licznie nietoperze.
Historia odkrycia
Otwór jaskini został odkryty przez Stefana Zwolińskiego i Jerzego Zahorskiego w roku 1933, jednak ze względu na niewielkie rozmiary szczeliny prowadzącej w głąb skały wycofali się oni z dalszej eksploracji. W 1938 r. początkowe partie odkryli Gross i Kopkowicz (uczniowie zakopiańskiego gimnazjum). W 1951 roku Kazimierz Kowalski dokonał odkrycia drugiego, górnego otworu, a następnie razem z Władysławem Danowskim i Maciejem Kuczyńskim odkryli dalsze, obszerne partie jaskini, aż do Syfonu Końcowego. Tego samego roku siedmioosobowa grupa grotołazów poznała kilkaset metrów bocznych korytarzy[6].
W dniach od 1 do 4 lutego 1956 roku jaskinię penetrowała wyłącznie kobieca wyprawa pod kierownictwem Zofii Łukaszczyk, zorganizowana przez członkinie Krakowskiej Sekcji Taternictwa Jaskiniowego. Podczas tej wyprawy zostało odkryte nowe przejście z dolnego piętra jaskini w pobliże otworu wejściowego. Prawdopodobnie była to pierwsza wyłącznie kobieca eksploracyjna wyprawa jaskiniowa w dziejach światowej speleologii[7].
W 1966 roku warszawscy grotołazi przekopali Syfon Końcowy, eksplorując ponad 800 metrów dalszych partii jaskini i odkrywając jej trzeci otwór[2].

Szczyrba,

Podtatrzańska miejscowość leżąca u podnóża Wysokich Tatr.
Pierwsze wzmianki o zasiedleniu miejscowości pochodzą z roku 1280. Najstarsza znana nazwy miejscowości Corba wiąże się prawdopodobnie z jej położeniem w "szczelinie" pomiędzy Wysokimi i Niżnymi Tatrami. Wieś powstała na rozległym zalesionym terenie należącym do hrabiego Bogomíra z Liptowa. Miejscowość należała kolejno do ziemiańskich rodzin Szentiványich, Szmercsányich i Bánów (trzy gałęzie potomków hrabiego Bogomíra). Symbolika trzech rodów zakładających miejscowość jest zobrazowana w herbie z trzema gwiazdami.
Mieszkańcy zajmowali się wyrębem drewna, hodowlą owiec i bydła rogatego, wypalaniem węgla i wapna. Produkowali świetny owczy ser i kożuchy wełniane. Później możliwości pracy pojawiły się w miejscowym tartaku (po 1580 r.) oraz przy budowie koszycko-bohumínskej linii kolejowej, biegnącej od 1871 r. północnym skrajem miejscowości.
Na terenie gminy znajdują się dwie zanikające średniowieczne osady: Šoldov (pozostałości romańskiego opactwa) i Hrachovisko oraz chroniony teren krajobrazowy "Pastierske". W Szczyrbie pracował jako nauczyciel Miloš Janoška (1884-1963), autor pierwszego słowackiego przewodnika po Wysokich Tatrach i propagator piękna liptowskiej przyrody.
W miejscowości znajduje się klasycystyczny kościół rzymskokatolicki św. Andrzeja z 1848 r., który wyrósł na miejscu starszego z XIII wieku, oraz ewangelicki kościół z 1784 r. z nową wieżą z 1928 r.
Współcześnie Szczyrba jest typową miejscowością, w której tradycyjną ludową architekturę zastąpiły nowoczesne domy rodzinne, pensjonaty oraz nowo zbudowane budynki publiczne (urząd miasta, poczta). W ostatnim czasie oprócz tradycyjnej produkcji rolnej coraz więcej mieszkańców znajduje zatrudnienie w obszarze ruchu turystycznego, rekreacji i związanych z nimi usług.
UWAGA: W skład Szczyrby wchodzi osada Szczyrbskie Jezioro i Tatrzańska Szczyrba.

Szczyrbski Szczyt,

Szczyrbski Szczyt albo Szczyrbska Turnia[1] (niem. Csorbaer Spitze, Tschirmer Spitze, Zirbener Spitze, słow. Štrbský štít, węg. Csorbai-csúcs) – wyraźnie wyodrębniony wierzchołek w kształcie piramidy w głównej grani odnogi Krywania, pomiędzy Hlińską Turnią (Hlinská veža), od której oddziela go siodło Młynickiej Przełęczy (Mlynické sedlo), a wschodnią granią Hrubego Wierchu (Hrubý vrch), od której oddziela go Szczyrbska Przełęcz (Štrbské sedlo)[2]. Wznosi się na wysokość 2382 m[3] (według wcześniejszych pomiarów 2381 m[4] lub 2385 m[5].
Opis szczytu
Jest to wybitny i typowy samodzielny szczyt, od sąsiednich szczytów w grani oddzielony głębokimi przełęczami. Jest przy tym względnie łatwo dostępny. Jego grań to rumowisko wielkich bloków skalnych. Od wierzchołka, w kierunku południowym odchodzi krótka grzęda o wysokich (ok. 400 m) ścianach, rozdzielająca górne piętro Doliny Młynickiej na dwa kotły: Capi Kocioł i Kozi Kocioł. Ściany północne szczytu opadają w kierunku Doliny Hlińskiej. Na północ ze szczytu opada północny filar o wysokości około 330 m. Po prawej (patrząc od dołu) stronie ogranicza go wielka depresja, po lewej wybitny północny żleb. W połowie wysokości filar rozgałęzia się na dwa ramiona, między którymi jest wielka depresja. Najwybitniejszą z wklęsłych formacj skalnych północnej ściany Szczyrbskiego Szczytu jest północny żleb ukośnie przecinający całą tę ścianę i dochodzący do grani kilkadziesiąt metrów na zachód od szczytu. W 2/3 wysokości żlebu odgałęzia się od niego średnio stroma formacja wklęsła (częsciowo zachód, częściowo żleb), który dochodzi do wschodniej grani Szczyrbskiego Szczytu[6].
Nazwa szczytu pochodzi pośrednio od wsi Szczyrba (w Dolinie Młynickiej mieszkańcy tej wsi wypasali swoje bydło, stąd wywodzi się jej dawniejsza nazwa Dolina Szczyrbska)[2]. Rejon Szczyrbskiego Szczytu był terenem łowieckim koziarzy, wierzchołek był miejscem pomiarów triangulacyjnych[7].
O skały tego szczytu w czerwcu 1979 zahaczył helikopter wiozący 6 ratowników THS spieszących na pomoc lekko rannej niemieckiej turystce. W rezultacie spadł i eksplodował w rejonie progu pod Capim Stawem. Zginęło pięciu ratowników (jeden zmarł w szpitalu) i dwóch członków załogi śmigłowca; przeżył jeden z ratowników oraz drugi pilot[8]. Była to największa katastrofa w akcjach ratowniczych THS.

Szczyrbskie Jezioro,

Szczyrbskie Jezioro (słow. Štrbské pleso, niem. Tschirmer See, węg. Csorbai-tó) – jezioro wytopiskowe w Tatrach Wysokich, drugie co do wielkości po stronie słowackiej. U południowego brzegu sytuuje się miejscowość o tej samej nazwie – Szczyrbskie Jezioro (Štrbské Pleso) – kurort i ośrodek sportów zimowych.
Otoczenie
Jezioro znajduje się na wysokości 1346 m n.p.m. na tzw. Szczyrbskim Tarasie, nad wsią Szczyrba[1]. Nad jezioro z północy opada grań Soliska, kulminująca w Wielkim Solisku (2412 m) i oddzielająca od siebie Dolinę Furkotną i Dolinę Młynicką. Od strony południowej jezioro jest zamknięte wałem morenowym o wysokości sięgającej 20 m.
Nad brzegiem jeziora znajdują się liczne zabudowania hotelowe i sanatoryjne. Nad południową zatoką otwarto w 2008 r. przystań łódek[2] (wcześniej istniała ona do 1976 r., po czym pływanie łodziami zostało zabronione).
Na Szczyrbskim Tarasie oprócz Szczyrbskiego Jeziora znajdują się inne mniejsze zbiorniki wodne: zatorfiony Ślepy Stawek (Slepé pleso) oraz utworzone przez człowieka Nowe Szczyrbskie Jezioro (Nové Štrbské pleso) i Szczyrbskie Rybniki (Štrbské rybníky). Niewielkie stawki znajdują się również na Smrekowicy (Smrekovica) – tarasie położonym na zachód od Szczyrbskiego Jeziora. Są to Smrekowickie Stawki (Smrekovické plieska) i Rakitowe Stawki (Rakytovské plieska).
Opis
Misa jeziorna powstała wskutek stopienia się martwego lodu o grubości ok. 80 m, pozostawionej przez cofający się lodowiec. W 1998 r. odkryto na dnie jeziora warstwę torfu, wskazującą, że jeszcze ok. 300 lat temu na miejscu obecnego jeziora istniały trzy mniejsze zbiorniki wodne. Największe z nich (Veľké jazero) znajdowało się w północno-zachodniej części, 6 m poniżej współczesnego poziomu. Dwa pozostałe (Južné jazero i Východné jazero) położone były na miejscu odpowiednio południowej i wschodniej zatoki. Ich powierzchnia znajdowała się 1,5–2 m wyżej i była prawdopodobnie w całości zarośnięta roślinnością torfowiskową (podobnie jak obecnie Ślepy Stawek). Nagłe podniesienie się poziomu wody prowadzące do powstania Szczyrbskiego Jeziora tłumaczone jest uszczelnieniem moreny w okolicy Wielkiego Jeziora spowodowanym przez trzęsienie ziemi. Możliwe, że zdarzenie to opisują źródła historyczne – lewocki kronikarz Gašpar Hain wspomina o powstaniu nowego, dużego jeziora po trzęsieniu ziemi w Tatrach 6 sierpnia 1662 r.
Powierzchnia Szczyrbskiego Jeziora wynosi 19,76 ha. Pomiary Ludomira Sawickiego z 1909 r. stwierdzały, że jest to największe jezioro po południowej stronie Tatr (20,96 ha). Ponowne badania w latach 60 wykazały, że Wielki Hińczowy Staw ma powierzchnię 20,08 ha (nie 18,19 ha, o 3200 m² większą od Szczyrbskiego Jeziora). Maksymalna głębokość jeziora wynosi 20 m, objętość jest równa 1 284 000 m³. Średnio przez 155 dni w roku jest pokryte warstwą lodu.
Szczyrbskie Jezioro nie ma żadnych znaczących rzek zasilających ani wypływających, woda opuszcza jezioro, parując lub przesiąkając przez podłoże. W przeszłości znajdowało się na Wielkim Europejskim Dziale Wodnym, oddzielającym zlewiska Bałtyku i Morza Czarnego. Obecnie przypuszcza się, że większość wody z jeziora przesącza się do Młynicy, a więc leży ono w dorzeczu Popradu, zasilającego Morze Bałtyckie.
Flora i fauna
Dzięki południowej wystawie jezioro posiada bogatą florę i faunę. Około 1860 r. zostało zarybione, obecnie żyje w nim kilka gatunków ryb. Otoczone jest lasem, częściowo wyciętym przy budowie miejscowości. Miejscami blisko brzegu występuje roślinność torfowiskowa i płaty kosodrzewiny. Na wschód od jeziora występują liczne torfowiska obejmowane nazwą Mozgrowiska Szczyrbskie (Štrbské Mozgroviská).

Szczyrbskie Jezioro,

Szczyrbskie Jezioro[1] (słow. Štrbské Pleso, niem. Tschirmer See, węg. Csorbató) – miejscowość u podnóża Tatr Wysokich na Słowacji. Położone na południowym brzegu jeziora o tej samej nazwie Szczyrbskie Jezioro (słow. Štrbské pleso – drugi człon małą literą w odróżnieniu od nazwy miejscowości) i otoczone lasem świerkowym, zniszczonym jednak bardzo przez huraganowy wiatr w 2004. Ośrodek turystyczny i sportów zimowych. Osada jest położona na wysokości 1315–1385 m n.p.m.
Stan prawny
Szczyrbskie Jezioro w latach 1999–2007 należało administracyjnie do miasta Wysokie Tatry. Decyzją Sądu Najwyższego Republiki Słowackiej z 3 maja 2007 miejscowość weszła od 1 stycznia 2008 w skład gminy Szczyrba jako jedna z trzech części (Szczyrba, Tatrzańska Szczyrba, Szczyrbskie Jezioro). Senat Sądu Konstytucyjnego stwierdził jednak, że decyzja ta jest niezgodna z ustawą restytucyjną, dlatego Szczyrbskie Jezioro miało stać się z powrotem częścią Wysokich Tatr[2]. Ostateczna decyzja Sądu Najwyższego przyznała miejscowość ponownie gminie Szczyrba[3].
Historia
W roku 1872 Józef Szentivany, właściciel ziemski, wybudował na południowym brzegu Szczyrbskiego Jeziora myśliwską chatę, która stała się zarodkiem późniejszego turystycznego centrum Szczyrbskie Jezioro.
Droga będąca początkowym odcinkiem szlaku do Doliny Młynickiej, widoczne granie Soliska i Baszt
Kolejka zębata
Szczyrbskie Jezioro ze Schroniska na Solisku
Węgierskie Towarzystwo Karpackie w roku 1875 zainspirowało budowę schroniska turystycznego. W krótkim czasie powstały dalsze hotele i restauracje, sanatorium i kilka willi. W roku 1885 przyznano osadzie status uzdrowiska. Ukoronowaniem rozbudowy z czasów węgierskich było postawienie w 1906 roku hoteli Hviezdoslav i Krywań.
W roku 1876 wybudowano drogę Tatrzańska Szczyrba – Szczyrbskie Jezioro (w roku 1921 dostosowano ją do ruchu samochodów). Natomiast w 1896 roku uruchomiono mniej więcej równoległą do drogi kolej zębatą, którą w roku 1933 zastąpiły autobusy. W roku 1885 wybudowano drogę między Szczyrbskim Jeziorem a Starym Smokowcem, a w roku 1911 oddano do użytku kolej elektryczną. Obecnie do Szczyrbskiego Jeziora można dojechać krótką drogą dojazdową od skrzyżowania na podtatrzańskiej Drodze Wolności.
Sytuacja po II wojnie światowej zmusiła do przebudowy hoteli na sanatoria antyastmatyczne, jednak w związku z przygotowaniami do narciarskich mistrzostw świata w 1970 roku postawiono nowoczesne budynki, aby zabezpieczyć odpowiednią liczbę noclegów i jadalni. Jednocześnie rozbudowano system komunikacji, łącznie z nową elektryczną „zębatką” z Tatrzańskiej Szczyrby, przejść, sklepów i usług, a przy wyjściu z Doliny Młynickiej powstało nowe centrum narciarskie. W roku 1976 oddano do użytku nowoczesny dom leczniczy Helios.
W Szczyrbskim Jeziorze mieszkał Gustáv Nedobrý (1893–1966), jeden z założycieli wspinaczkowego klubu IAMES, organizator słowackiej turystyki, górskich przewodników i ratowników.

Szeroka Dolina,

Dolina Szeroka (słow. Široká dolina, niem. Širokatal, Sirokatal, Breitberg-Tal, węg. Siroka-völgy) – największe (powierzchnia ok. 9,3 km², długość ok. 5,7 km) z zachodnich (lewostronnych) odgałęzień Doliny Jaworowej (Javorová dolina) w słowackich Tatrach Wysokich. Wcina się w masyw Szerokiej Jaworzyńskiej (Široká, 2210 m n.p.m.).
Topografia
Dolina Szeroka ograniczona jest z obu stron długimi grzbietami wybiegającymi ze szczytu Szerokiej Jaworzyńskiej.
- Od zachodu ramię z Karczmarskim Wierchem (Skalka, 1438 m), Zadnią Kopą (Zadná kopa, 1674 m), Horwackim Wierchem (Horvátov vrch, 1902 m) i Spismichałową Czubą (Zámky, 2010 m) oddziela Dolinę Szeroką od bocznych dolin należących do systemu Doliny Białki i Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Są to (kolejno od północy): Dolina Czerwona (Červená dolina), dolina Rozpadlina (Rozpadliny), Dolina Spismichałowa (Spišmichalova dolina) i Litworowy Żleb (Litvorový žľab). Północno-wschodnie ramię Karczmarskiego Wierchu stanowi granicę z niewielką Doliną Białego Potoku, należącą do systemu Doliny Jaworowej.
- Od wschodu ramię z Babosiem (Malý Baboš, 1471 m), Suchym Wierchem Jaworowym (Veľký Baboš, 1523 m), Murowanym Koszarem (Košiar, 1870 m) i Świstową Górą (Svišťovky, 2070 m) oddziela ją od głównej osi Doliny Jaworowej i jej niewielkich bocznych odgałęzień. Są to (kolejno od północy): Suchy Żleb Jaworowy, Koński Żleb, Świstówka Jaworowa i Dolina Zielona Jaworowa (Zelená Javorová dolina).
Odgałęzieniami Doliny Szerokiej są:
- Dolina Świstowa Jaworzyńska (Dolina Svišťoviek) – największa powierzchniowo, podchodząca pod Murowany Koszar i Świstową Górę, odgraniczona ramieniem odchodzącym na północ z tego ostatniego szczytu,
- Dolina Sucha Jaworzyńska – podchodząca pod odcinek grzbietu od Suchego Wierchu Jaworowego przez Suchą Przełęcz Jaworową (Sedlo pod Košiarom, 1360 m) po Murowany Koszar,
- Niedźwiedzi Żleb (Medvedí žľab) – wznoszący się pod grzbiet między Golicą (Holica, 1628 m) a Zadnią Kopą i ograniczony po bokach grzbietami zbiegającymi z tych szczytów,
- Pitoniakowy Żleb (Pitoňákov žľab) – sąsiadujący od południa z Niedźwiedzim Żlebem i podchodzący pod odcinek grzbietu od Karczmarskiego Wierchu przez przełęcz Stary Szałas (Starý salaš, 1301 m) po Golicę.
Górna część głównej osi doliny, powyżej Szerokiej Polany, nazywana jest Doliną Wyżnią Szeroką. Podchodzi ona pod szczyt Szerokiej Jaworzyńskiej.
Wody
Cichy Staw
Głównym ciekiem wodnym doliny jest Szeroki Potok (Široký potok), wpadający do Jaworowego Potoku (Javorinka) powyżej Jaworzyny Tatrzańskiej (Tatranská Javorina). Zasilają go wody trzech wywierzysk o wspólnej nazwie Wywiery (Vyvieranie) położonych w środkowej części doliny na wysokości nieco ponad 1150 m. Do Szerokiego Potoku dopływają niżej Niedźwiedzia Woda i Pitoniakowa Woda. Górne części doliny (Dolina Wyżnia Szeroka, Dolina Świstowa Jaworzyńska) odwadniane są podziemnie, na powierzchni nie płyną żadne potoki. Oprócz Wywierów, inne źródła w dolinie to Ciche Źródło (Źródło Kolbenheyera, Kolbenheyerov prameň, 1770 m) powyżej Cichego Stawu oraz nienazwane przy górnym końcu Suchej Polany. Ich wody po krótkim pobycie na powierzchni ponownie wpływają w podłoże.
W Dolinie Wyżniej Szerokiej znajduje się niewielki (0,05 ha) Cichy Staw (Tiché pleso), położony na wysokości ok. 1745 m i stanowiący rzadki przykład jeziora krasowego (w Tatrach prawie wszystkie pozostałe stawy to jeziora polodowcowe). Około 140 m na północny zachód znajduje się mniejszy, niekiedy wysychający stawek – Ciche Oko (Malé Tiché pleso).
Geologia i przyroda
Otwór Cichej Dziury
Przeważająca część doliny utworzyła się w skałach osadowych wieku mezozoicznego (wapieniach, dolomitach, piaskowcach, łupkach i marglach), należących do serii reglowej dolnej (na północ od linii Przełęcz pod Zadnią Kopą – Sucha Przełęcz Jaworowa) i serii wierchowej (płaszczowina Szerokiej Jaworzyńskiej – na południe od tej linii). W obrębie płaszczowiny Szerokiej Jaworzyńskiej występują również granity i granodioryty tworzące czapkę krystaliczną – obszar skał krystalicznych oderwanych od trzonu krystalicznego. Budują one grzbiet zamykający od południa Dolinę Szeroką, począwszy od Spismichałowej Czuby, przez szczyt Szerokiej Jaworzyńskiej, Świstowy Kopiniak, Świstową Górę po Murowany Koszar. Z granitoidów zbudowane są górne części zboczy wymienionych wierzchołków, a także oddzielony od nich, niewielki obszar północno-wschodnich zboczy Horwackiego Wierchu, łącznie z jego wierzchołkiem.
W dolinie można spotkać różne formy rzeźby krasowej, m.in. jaskinie, wywierzyska, leje krasowe, żłobki i żebra krasowe. Znane od dawna są Jaskinia Kościółek i Cicha Dziura (Snežná jaskyňa) w Dolinie Wyżniej Szerokiej oraz Jaskinia Świstowa Wyżnia i Niżnia w Dolinie Świstowej Jaworzyńskiej.
Roślinność układa się w typowy dla Tatr, piętrowy sposób, sięgając piętra halnego. Drzewostany w dolinie są miejscami przerzedzone wskutek działania wiatrów halnych i gradacji kornika drukarza. Wśród lasów znajduje się ponadto kilka polan: Kubalowa Polana (Kubalova poľana), Michałczyna Polana (Michalčina poľana), Sucha Polana (Suchá poľana) i Szeroka Polana (Široká poľana). Szczególnie ta ostatnia na przestrzeni kilkudziesięciu lat wyraźnie zmniejszyła swoją powierzchnię, zarastając świerkami.
Dolina prawie w całości znajduje się na terenie ścisłego rezerwatu przyrody „Bielovodská dolina” i nie przebiega przez nią żaden szlak turystyczny. Cała Dolina Szeroka wyłączona jest z działalności turystycznej i taternickiej, co oznacza, że nielegalne jest jej zwiedzanie nawet w towarzystwie przewodnika tatrzańskiego.
Historia i nazewnictwo
Dolina Szeroka była przez kilka wieków użytkowana pastersko, przeważnie przez górali z Jurgowa i Czarnej Góry. Pozostałością po pasterstwie są obecnie istniejące polany, a także nadal wyraźnie zmniejszony areał kosodrzewiny w stosunku do stanu pierwotnego (pomimo trwającej już kilkadziesiąt lat ochrony rezerwatowej). Na wszystkich ważniejszych polanach stały niegdyś budynki pasterskie. W Dolinie Świstowej Jaworzyńskiej wydobywano rudy żelaza, przetapiane następnie w hutach w Jaworzynie Tatrzańskiej. Działały one od 1759 do 1873 roku. Dla usprawnienia wywozu urobku wybudowano do Doliny Świstowej drogę (powyżej Wywierów obecnie zarastającą). W latach 1879–1926 właścicielem dóbr jaworzyńskich, w tym Doliny Szerokiej, był książę Christian Hohenlohe. Utworzył on w Tatrach wielki zwierzyniec, ogrodzony płotem, w którym intensywnie polował na rodzime i sztucznie introdukowane gatunki. Równocześnie mocno ograniczył on pasterstwo i turystykę w swoich dobrach. Wybudowane w czasach Hohenlohego solidne ścieżki myśliwskie przetrwały w większości w dobrym stanie i są nadal czytelne w terenie. Przez okres 9 miesięcy przed wybuchem II wojny światowej Dolina Szeroka należała do II RP. Wysunięty został wtedy przez Aleksandra Bobkowskiego projekt budowy schroniska narciarskiego pod szczytem Szerokiej Jaworzyńskiej. Od 1949 roku dolina objęta jest ochroną przez Tatrzański Park Narodowy (Tatranský narodný park, TANAP). Na Kubalowej Polanie (blisko wylotu doliny) stoi leśniczówka, a do Wywierów prowadzi szeroka droga, z której korzystają pojazdy pracowników parku.
Ruch turystyczny był zawsze niewielki – jedynym ważniejszym celem turystów na tym obszarze była Szeroka Jaworzyńska. Dodatkowo rozwojowi turystyki nie sprzyjały zakazy wprowadzone przez Hohenlohego, a obecnie – obowiązujące przepisy TANAP-u.
Nazwa doliny pochodzi od wznoszącej się nad nią Szerokiej Jaworzyńskiej, a więc w konsekwencji od szerokiego, górnego piętra Doliny Wyżniej Szerokiej, które jest dobrze widoczne z wielu miejsc po północnej stronie Tatr. W XVIII wieku używano nazwy Dolina Cicha. Jej pozostałością są nazwy stawów w dolinie i obiektów w ich pobliżu. Odzwierciedlają one brak cieków wodnych w górnej części doliny, co skutkuje ciszą w porównaniu do szumu wypełniającego doliny odwadniane powierzchniowo.

Szeroka Jaworzyńska,

Szeroka Jaworzyńska (słow. Javorinská Široká, Široká, niem. Široka, Siroka, Javoriner Siroka, węg. Siroka) – położony na terenie Słowacji rozłożysty masyw tatrzański rozdzielający Dolinę Białej Wody (Bielovodská dolina) od Doliny Jaworowej (Javorová dolina), a wliczając przyległe od północy regle – Dolinę Jaworową od całej Doliny Białki. Szeroka Jaworzyńska jest położona w bocznej grani, na północ od Jaworowych Wierchów, łagodniejszej części Jaworowej Grani, oddzielona od nich Szeroką Przełęczą. Kulminacja wznosi się na wysokość 2211 m n.p.m.[1] (według wcześniejszych pomiarów 2210 m[2]). W masyw wcinają się odgałęzienia dolin:
- Dolina Białej Wody – Litworowy Żleb (Litvorový žľab), Dolina Spismichałowa (Špismichalova dolina), dolina Rozpadlina (Rozpadliny),
- Dolina Jaworowa – Dolina Szeroka Jaworzyńska (Široká dolina), Dolina Świstowa Jaworzyńska (dolina Svišťoviek), Świstówka Jaworowa (dolina Javorinka), Dolina Zielona Jaworowa (Zelená Javorová dolina), Dolina Żabia Jaworowa (Žabia Javorová dolina).
W północno-wschodnim ramieniu Szerokiej Jaworzyńskiej znajdują się kolejno[3][1]:
- Świstowy Kopiniak (2196 m),
- Świstowa Góra (Svišťovky, 2070 m),
- Murowany Koszar (Košiar, 1870 m),
- Sucha Przełęcz Jaworowa (Sedlo pod Košiarom, 1356 m),
- Suchy Wierch Jaworowy (Veľký Baboš, 1523 m),
- Babosia Przełęcz (Babošie sedlo, 1397 m),
- Baboś (Malý Baboš, 1472 m),
- Goły Wierch Jaworowy (Holý vrch, 1390 m).
W ramieniu północno-zachodnim leżą szczyty i przełęcze:
- Niżnia Szeroka Przełęcz (Sedlo pod Zámkami, 1954 m),
- Spismichałowa Czuba (Zámky, 2011 m),
- Spismichałowa Przełęcz (1898 m),
- Horwacki Wierch (Horvátov vrch, 1902 m),
- Przełęcz pod Zadnią Kopą (Močidlá, 1588 m),
- Zadnia Kopa (Zadná kopa, 1670 m),
- Trybska Przełęcz (Tribšské sedlo, 1602 m),
- Golica (Holica, 1629 m),
-- Goły Brzeżek (Holý briežok, 1358 m),
-- Zadnia Cisowa Czuba (Zadná Tisovka, 1371 m),
-- Skrajna Cisowa Czuba (Predná Tisovka, 1370 m),
-- Cisowa Przełęcz (Predné Tisovské sedlo, 1305 m),
-- Czerwona Skałka (Červená skalka, 1382 m),
- Stary Szałas (Starý salaš, 1302 m),
- Karczmarski Wierch (Skalka, 1438 m),
- Gombosia Przełęcz (1167 m),
- Gombosi Wierch (Gombošov vrch, 1195 m).
Masyw powstał przez wypiętrzenie skał osadowych wypełniających tzw. depresję Szerokiej Jaworzyńskiej. Jądro krystaliczne, nasunięte na skały osadowe, tworzy wierzchołek góry[4]. Na dnie Doliny Szerokiej znajduje się jedyne w Tatrach, poza Mokrą Jamą, jeziorko krasowe – Cichy Staw (Tiché pleso), położony na wysokości 1743 m n.p.m.[1]
W masywie znajduje się wiele jaskiń, w tym odkryta w 2004 roku najdłuższa obecnie znana jaskinia Tatr – Cień Księżyca.
Panorama rozciągająca się z masywu była propagowana już w 1844 przez Wilhelma Richtera.
Na szczycie Świstowej Góry okresowo działała kopalnia rudy żelaza (zamknięta w 1852 r.). Od 1887 r. rejon Szerokiej Jaworzyńskiej został objęty prywatną ochroną księcia Christiana Hohenlohego. Obecnie jest to ścisły rezerwat przyrody, niedostępny dla taterników i turystów.
Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne:
- letnie: Johann Heinrich Blasius, Gustav Hartlaub, Alexander Keyserling i "strzelcy" jurgowscy, 20 września 1835 r.,
- zimowe: Stefan Komornicki, Józef Lesiecki, A. Loria, Leon Loria, Józef Oppenheim, Mieczysław Świerz, Witold Świerz i trzech towarzyszy, 25 marca 1912 r.

Szeroka Przełęcz Bielska,

Szeroka Przełęcz Bielska, Szeroka Przełęcz (słow. Široké sedlo, Široké pole, niem. Breiter Sattel, Breites Feld, węg. Szélesmező[1]) – przełęcz położona na wysokości 1827 m n.p.m.[2] (według wcześniejszych pomiarów 1826 m) na Słowacji, we fragmencie grani głównej Tatr Bielskich, należącym do grani głównej Tatr[3].
Przełęcz ta jest głębokim obniżeniem grani pomiędzy szczytami: Płaczliwą Skałą (Ždiarska vidla, 2145 m) oraz Szalonym Wierchem (Hlúpy vrch, 2061 m)[2]. Na północną stronę do najwyższej części Doliny Szerokiej opada dość łagodnie trawiasty stok z pojedynczymi skałami krystalicznymi. Na południowy zachód do Doliny Zadnich Koperszadów spod przełęczy opada również trawiasty, średnio stromy Koperszadzki Żleb. Powyżej przełęczy w zboczu Płaczliwej Skały znajduje się Zadnia Płaczliwa Kazalnica[4] (1918 m[2]).
Z Szerokiej Bielskiej Przełęczy rozciąga się w południowym kierunku szeroka panorama widokowa na Tatry Wysokie. W północnym kierunku widoczne są Pieniny, Beskidy, Pogórze Spiskie i w dole miejscowość Zdziar[5].
Nazwa przełęczy pochodzi od jej kształtu lub od sąsiedniego Szerokiego Pola[1]. Przymiotnik Bielska dodaje się w celu odróżnienia od Szerokiej Przełęczy Jaworzyńskiej, oddzielającej masyw Szerokiej Jaworzyńskiej od Jaworowych Turni.
Przejście przez przełęcz znane jest od dawna – już ok. 1765 r. był na niej brat Cyprian z Czerwonego Klasztoru[1]. Szlak przez Szeroką Przełęcz był zamknięty w latach 1980–1993, po ponownym otwarciu na wniosek urbariatu Zdziaru został przekształcony w jednokierunkową ścieżkę dydaktyczną, znakowaną zielonym kolorem[5]. Od 15 czerwca 2009 r. szlak jest znakowany na czerwono i dostępny w obie strony[6].

Szpara,

Przełęcz Szpara (słow. Špára, niem. Sparajoch, węg. Spara-hágó[1], 2169 m n.p.m.[2], według wcześniejszych pomiarów 2176 m[3]) – przełęcz położona w bocznej grani słowackich Tatr Wysokich, odchodzącej od Cubryny w kierunku Krywania (w głównej grani odnogi Krywania). Oddziela od siebie dwa szczyty – Krótką (Krátka, 2375 m) i Krywań (2495 m), a ściślej zwornikową kulminację nazywaną Ramieniem Krywania (Rameno Kriváňa, 2396 m)[4][2].
Nazwa przełęczy pochodzi od tunelu nazywanego Szparą, który przechodzi przez ścianę pod samą przełęczą. Tunel o wysokości 18 m ma w dolnej części wlot (o średnicy ok. 1 m) od strony doliny Niewcyrki, skąd wznosi się pionowo i w górnym odcinku załamuje się pod kątem ok. 70°, wychodząc lejkowatym, znacznie szerszym[5] ujściem po stronie Doliny Ważeckiej[4]. Jest to jedyna przełęcz tego typu w całych Tatrach[5].
Przełęcz Szpara jest najkrótszym połączeniem Niewcyrki z Doliną Ważecką, jednak łatwiejsze jest przejście przez Niewcyrską Przełęcz i Dolinę Suchą Ważecką. Zimą wejście na przełęcz jest najprostsze od strony Doliny Ważeckiej[4].
Pierwsze odnotowane wejście:
- latem: Eugeniusz Janota i Maciej Sieczka z osobami towarzyszącymi – 9 września 1867 r.,
- zimą: F. Förster, J. Páczay – 25 stycznia 1916 r.

Szpiglasowa Przełęcz,

Szpiglasowa Przełęcz (słow. Szpiglasové sedlo, niem. Miedzianejoch, węg. Miedziane-hágó[1]) – siodło położone na wysokości 2110 m n.p.m. na początku długiej północno-wschodniej grani Szpiglasowego Wierchu w Tatrach Wysokich. Przełęcz oddziela Szpiglasowy Wierch i Miedziane. Jest dostępna dla turystów i stanowi jedno z dwóch przejść łączących Dolinę Pięciu Stawów Polskich i kotlinę Morskiego Oka[2].
Przełęcz powstała wskutek ruchów tektonicznych w strefie dyslokacji, które doprowadziły również do powstania Doliny za Mnichem. W zimie w rejonie przełęczy jest duże zagrożenie lawinowe. W 2001 r. w lawinie zginęło tutaj dwóch turystów i dwóch ratowników[3].
Przejście znane było góralom od dawna, upowszechniło się wśród turystów ok. 1850 r. Towarzystwo Tatrzańskie zbudowało szlak w 1896, a oznakowało go w 1902 r. Szlak został ułatwiony przez wycięcie niektórych odcinków skał w 1937. Prace zostały wykonane staraniem Polskiego Związku Narciarskiego. Niektóre odcinki wykonywano przy użyciu dynamitu. Od początku trasa wzbudziła kontrowersyjne opinie przeciwników jej budowy i uzyskała pogardliwą nazwę „Ceprostrady”. Nie została do końca ukończona zgodnie z projektem. Mimo krytycznych opinii jest jednak wygodnym podejściem na Szpiglasową Przełęcz od Morskiego Oka[3].
Pierwsze odnotowane przejście zimowe – Zdzisław Rittersschild z 40 żołnierzami z Kompanii Wysokogórskiej 12 kwietnia 1921 r.[4]
Obecna nazwa Szpiglasowej Przełęczy pochodzi od Szpiglasowych Perci (odcinek ścieżki wiodącej z Doliny Pięciu Stawów Polskich przez Czerwony Piarg na Szpiglasową Przełęcz), tej zaś od wydobywanego dawniej w okolicy szpiglasu (niem. Spießglas) – antymonitu[3]. Niewielkie pokłady tej rudy wyczerpały się jednak szybko. Wcześniej przełęcz nazywano: Przełęcz pod Miedzianem lub Przełęcz Miedziane[1].
Z rzadkich roślin w rejonie przełęczy występują ukwap karpacki i skalnica odgiętolistna – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach, a także rzadka w górach turzyca obła[5].

Szpiglasowy Wierch,

Szpiglasowy Wierch (słow. Hrubý štít, niem. Gruby, Liptauer Grenzberg, węg. Gruby, Liptói-határhegy)[1] – szczyt o wysokości 2172 m n.p.m. w głównej grani Tatr.
Nazwa
Nazwa pochodzi od spolszczonego niemieckiego słowa Spiessglas lub Spiessglanz oznaczających antymonit. Rudę tę dawniej wydobywano w kopalni Szpiglas założonej w drugiej połowie XVIII wieku. Pisał o niej Ładowski w 1783 r. Były też Szpiglasowe Perci i od nich pochodzi nazwa Szpiglasowej Przełęczy. Nazwę Szpiglasowy Wierch wprowadził Witold Henryk Paryski w 1951 r. Wcześniej szczyt ten nazywano Hrubym Wierchem, Grubym, Liptowskimi Murami, Miedzianym. Co prawda Maria Steczkowska w 1856 r. podawała nazwę Szpiglas, ale w odniesieniu do Cubryny[2]. Nazwa niemiecka i węgierska są przekładem dawnej nazwy polskiej Liptowskie Mury[3].
Topografia
Szpiglasowy Wierch jest zwornikiem dla trzech grani:
- Liptowskie Mury – grań północno-zachodnia od Szpiglasowego Wierchu do Gładkiej Przełęczy,
- Szpiglasowa Grań – grań południowo-wschodnia do Wrót Chałubińskiego,
- boczna, północno-wschodnia grań Szpiglasowego Wierchu ze szczytami Miedziane i Opalony Wierch[3].
Od grani tych Szpiglasowy Wierch oddzielają trzy przełęcze: Wyżnia Liptowska Ławka (ok. 2055 m) w Liptowskich Murach, Wyżnie Szpiglasowe Wrótka (ok. 2135 m) w Szpiglasowej Grani i Szpiglasowa Przełęcz (2110 m) w grani północno-wschodniej. Przez szczyt Szpiglasowego Wierchu oraz grań Liptowskich Murów i Szpiglasową Grań biegnie granica polsko-słowacka[4].
Szpiglasowy Wierch to szeroki masyw o kilku wierzchołkach. Zwornikiem jest najwyższy. Środkowy wierzchołek, położony w grani głównej kilkanaście metrów na południowy wschód, jest minimalnie niższy i oddzielony od głównego płytkim siodełkiem. Nieco dalej w stronę Wrót Chałubińskiego wznosi się wierzchołek południowy, a na zachód od głównej kulminacji (w stronę Czarnej Ławki) – wierzchołek zachodni. Wierzchołek wschodni jako jedyny nie leży w głównej grani, jest on kulminacją południowo-wschodniej ściany, opadającej do Doliny za Mnichem. Północna ściana Szpiglasowego Wierchu wznosi się nad Doliną Pięciu Stawów Polskich, południowo-zachodnie zbocza szczytu opadają natomiast do Doliny Ciemnosmreczyńskiej (Temnosmrečinská dolina), górnego piętra Doliny Koprowej (Kôprová dolina) po stronie Słowacji[5].
Północne zbocza masywu Szpiglasowego Wierchu opadają do Wielkiego Stawu Polskiego. Wyróżnia się w nich wielki Czerwony Piarg i Szpiglasowa Kotlinka oddzielona piarżysto-płytowym wałem[5].
Opis szczytu
Szczyt jest dostępny ze Szpiglasowej Przełęczy – łatwo od strony Morskiego Oka („Ceprostradą”), trudniej od strony Doliny Pięciu Stawów Polskich (ubezpieczenia za pomocą łańcuchów)[2].
Drogi prowadzące na szczyt znane były góralom już w XIX wieku. Nie znamy nazwiska pierwszych turystów, którzy byli na wierzchołku. Znany jest opis widoku ze szczytu autorstwa Christiana Genersicha, żyjącego na przełomie XVIII i XIX wieku profesora liceum w Kieżmarku. Odnotowano dopiero wejście Zygmunta Klemensiewicza z 20 sierpnia 1905 r. Pierwsze odnotowane zimowe wejścia na szczyt: Adam Karpiński i Wilhelm Smoluchowski 8 kwietnia 1925 r.[6]

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA

W Tatrach obok wspaniałych, wysokogórskich krajobrazów, pięknych jezior, urokliwych dolin, możemy spotkać także bardzo bogatą szatę roślinną. Do wysokości 1000m sięga piętro podgórza. Nad nim wyróżnia się 2 piętra lasów: dolnoreglowe (1200-1250m), oraz górnoreglowe (do 1550m). Piętro górnoreglowe tworzą m.in. brzoza karpacka, jarzębina i limba. Powyżej (do 1800m) znajduje się piętro kosodrzewiny, a nad nią rozciąga się piętro hal, sięgające nawet do 2300m.

W Tatrach obok wspaniałych, wysokogórskich krajobrazów, pięknych jezior, urokliwych dolin, możemy spotkać także bardzo bogatą szatę roślinną. Do wysokości 1000m sięga piętro podgórza. Nad nim wyróżnia się 2 piętra lasów: dolnoreglowe (1200-1250m), oraz górnoreglowe (do 1550m). Piętro górnoreglowe tworzą m.in. brzoza karpacka, jarzębina i limba. Powyżej (do 1800m) znajduje się piętro kosodrzewiny, a nad nią rozciąga się piętro hal, sięgające nawet do 2300m.

W Tatrach obok wspaniałych, wysokogórskich krajobrazów, pięknych jezior, urokliwych dolin, możemy spotkać także bardzo bogatą szatę roślinną. Do wysokości 1000m sięga piętro podgórza. Nad nim wyróżnia się 2 piętra lasów: dolnoreglowe (1200-1250m), oraz górnoreglowe (do 1550m). Piętro górnoreglowe tworzą m.in. brzoza karpacka, jarzębina i limba. Powyżej (do 1800m) znajduje się piętro kosodrzewiny, a nad nią rozciąga się piętro hal, sięgające nawet do 2300m.