 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
R
Raczkowa Czuba, Raczkowa Dolina, Raczkowe Stawy, Rainerowa Chatka, Rakitowe Stawki, Rakoń, Rakuska czuba, Raptawicka Grań, Raptawicka Jaskinia, Rogowa, Rohacka dolina, Rohacka Przełęcz, Rohackie Stawy, Rohackie Wodospady, Rohacz Ostry, Rohacz Płaczliwy, Rohacze, Rohatka, Rosocha Jałowiecka, Rospadlina, Roztocka czuba, Roztoki Dolina, Róg, Rówienki, Rumanowa Przełęcz, Rumanowe Stawy, Rumanowy Szczyt, Rusinowa Polana, Rybie Stawki, Rybiego Potoku Dolina, Rynias, Rysy, Rzędowe Skały
Raczkowa Czuba,
Raczkowa Czuba lub Jakubina (słow. Jakubina) – szczyt o wysokości 2194 m n.p.m. w masywie Otargańców w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajduje się w tym masywie pomiędzy Jarząbczym Wierchem (2137 m), od którego oddziela ją nienazwana przełęcz (2092 m), a Wyżnią Magurą (2094 m), od której oddzielona jest Jakubińską Przełęczą (2070 m) oraz bezimiennym siodłem o wysokości 2057 m[1]. Jest to najwyższy szczyt Otargańców i drugi co do wysokości szczyt Tatr Zachodnich. Jego zachodnie zbocza opadają do Doliny Jamnickiej, zbocza wschodnie do Doliny Raczkowej z Raczkowymi Stawami (a dokładniej Doliny Zadniej Raczkowej). Wierzchołek wznosi się ok. 500–700 m ponad tymi dolinami. Z kamienisto-trawiastych, nieporośniętych kosodrzewiną zboczy w zimie zsuwają się potężne lawiny, jedne z największych w Tatrach. W rejonie często przebywają kozice.
Raczkowa Czuba zbudowana jest ze skał metamorficznych (granodiorytów rohackich). Z jej górującego nad otoczeniem wierzchołka bardzo rozległa panorama widoków, jedna z najładniejszych w Tatrach. Znajduje się tam niewielkie wgłębienie otoczone kamieniami, dające pewną (niewielką) ochronę przed wiatrem. Na szczyt od dawna wchodzili pasterze, kłusownicy, turyści, kartografowie. Pierwsze wejście zimowe – grupa narciarzy z Zakopanego w 1910 r.
Szlak turystyczny prowadzący przez Jakubinę granią Otargańców nie sprawia trudności technicznych, jest jednak wyczerpujący ze względu na dużą liczbę podejść (suma wzniesień 1440 m). Na szlaku istnieją miejsca eksponowane. Zmylenie drogi (np. podczas mgły) może być niebezpieczne.
Raczkowa Dolina,
Dolina Raczkowa (słow. Račkova dolina) – dolina w słowackich Tatrach Zachodnich, będąca orograficznie lewym odgałęzieniem Doliny Wąskiej.
Topografia
Boczne jej obramowanie po wschodniej stronie stanowi grań Bystrej (2248 m), po zachodniej Otargańce (2194 m). Północne piętra doliny podchodzą pod grań główną Tatr Zachodnich. Znajdujący się w tej grani Starorobociański Wierch swoimi południowymi grzędami dzieli jej górną część na dwie odnogi: Dolinę Gaborową i Dolinę Zadnią Raczkową. Przebiega z północy na południe, a w Niżniej Łące łączy się z Doliną Jamnicką – drugim, bliźniaczym odgałęzieniem Doliny Wąskiej.
Geologia i rzeźba terenu
Dolina ma powierzchnię ok. 15 km². Jest bardzo głęboka; względna różnica wysokości pomiędzy jej dnem a najwyższymi punktami w jej otoczeniu sięga 850 m. Jej zbocza są strome i w dużej części trawiaste, co powoduje, że w zimie schodzą tutaj ogromne lawiny. Łączna powierzchnia terenów lawinowych wynosi w tej dolinie ok. 530 ha. Jej rzeźba jest pochodzenia lodowcowego. W czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego lodowiec miał długość 8 km, grubość ponad 150 m i dochodził do wysokości 900 m n.p.m. Od rozdroża w Niżniej Łące dno doliny stromo wznosi się w górę, przez co Raczkowa jest położona średnio o 200 m wyżej niż bliźniacza Dolina Jamnicka. W górnym piętrze doliny wyraźne ślady lodowca; wały morenowe i kotły lodowcowe, w których znajduje się kilka Raczkowych Stawów. Zasilają one Raczkowy Potok spływający dnem doliny. Potok ten w Dolinie Zadniej Raczkowej tworzy kilka kaskad, największa z nich to Raczkowa Siklawa.
Historia
Nazwa doliny pochodzi prawdopodobnie od nazwiska. Dawniej dolina była wypasana. Pozostałością pasterskiej przeszłości jest polana Ostrzyca w środkowej części doliny oraz szałas Koliba pod Klinem znajdujący się w miejscu, w którym łączą się dwie górne odnogi Doliny Raczkowej, zwanym Pod Klinem. Szałas jest wyremontowany i przystosowany do nocowania. Wiodły też przez dolinę zbójnickie ścieżki. Dawniej górale mówili, że w skałach nad Doliną Raczkową jest ukryty skarb – w miejscu, „ka słonko nopierwyj zaświeci na św. Michała”. Lasy wycięte zostały niemal zupełnie, pierwotne lasy ostały się jedynie w niedostępnych miejscach (tzw. lasy urwiskowe). Górna granica lasu jest tu silnie obniżona w wyniku liczącego kilkaset lat pasterstwa i dużych lawin. W lesie występują skupiska limb.
Pierwszym znanym turystą, który zwiedził Dolinę Raczkową, był Robert Townson (1793 r.). Znaczący udział w naukowym badaniu doliny mają polscy naukowcy: rośliny badali tu Feliks Berdau i Bolesław Kotula, geologiczny zwiad przeprowadził Alojzy Alth, skały badał Stefan Kreutz, stawy i morfologię polodowcową Jerzy Młodziejowski, problematykę pasterską Zofia Hołub-Pacewiczowa, a nazewnictwo Tadeusz Zwoliński.
Bazę wyjściową do zwiedzania doliny stanowi osiedle turystyczno-wypoczynkowe u ujścia Doliny Wąskiej, w tym autokemping „Raczkowa”. Dojechać tu można Tatrzańską Drogą Młodości, skręcając na północ w miejscowości Przybylina.
Raczkowe Stawy,
Raczkowe Stawy (słow. Račkove plesá) – grupa niedużych stawów w Dolinie Raczkowej w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajdują się one w górnym piętrze tej doliny, tzw. Dolinie Zadniej Raczkowej, pod zboczami Kończystego Wierchu, Jarząbczego Wierchu i Starorobociańskiego Wierchu. Nazwa stawów pochodzi od nazwy doliny, ta zaś od nazwiska. Stawy są pochodzenia lodowcowego, zajmują wgłębienia pomiędzy morenami dawnego lodowca zalegającego tę dolinę. Do grupy należą 3 większe stawy oraz 7 mniejszych. Niektóre z nich czasami wysychają. 3 większe stawy znajdują się na najwyższym piętrze doliny i są to[1]:
- Zadni Staw Raczkowy – najwyższy, przylegający bezpośrednio do skał,
- Suchy Staw Raczkowy – południowo-zachodni z grupy stawów, często wysychający – czasami łączy się odnogą z Przednim Stawem Raczkowym,
- Przedni Staw Raczkowy – największy, położony najbliżej szlaku turystycznego.
Ze stawów tych wypływa Raczkowy Potok. Wiosną, zasilane wodami z topniejących śniegów często łączą się one w jeden duży staw. Prócz tych 3 stawów występuje jeszcze kilka niżej położonych, niewielkich stawków okresowo wysychających. Najniżej z nich położony jest w leju ziemnym Czarny Raczkowy Stawek, leżący zaraz powyżej progu Zadniej Doliny Raczkowej.
Stawy badane były już dawno. W 1804 r. badania florystyczne w ich otoczeniu prowadził węgierski botanik Pál Kitaibel[2]. Ich wysokość ponad poziomem morza jako pierwszy pomierzył Göran Wahlenberg w roku 1813. Potem badał je Ludwik Zejszner w 1845, 1850 i 1856, określając je nazwą Morskiego Oka lub Raczkowego Jeziora.
Rainerowa Chatka,
Rainerowa Chatka, chata Rainera (słow. Rainerova chata, Rainerka) – dawne schronisko dla turystów, położone na wysokości 1301 m n.p.m. w Dolinie Zimnej Wody, u zbiegu Doliny Staroleśnej (Veľká Studená dolina) i Doliny Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina) w słowackich Tatrach Wysokich na Staroleśnej Polanie. Pierwsze schronisko turystyczne wzniesione po południowej stronie Tatr[2] i najstarszy zachowany do dziś budynek schroniskowy w Tatrach[1].
Historia i opis
Najstarsze z zachowanych schronisk tatrzańskich, choć już od wielu lat nie pełni tej funkcji. Pomimo to obecnie jeszcze na niektórych mapach i w niektórych przewodnikach nosi nazwę Schroniska Rainera. Wybudowane zostało w 1865 r. przez ówczesnego dzierżawcę Starego Smokowca, Johanna Georga Rainera, dla turystów przyjeżdżających tutaj, aby zwiedzić Wodospady Zimnej Wody. Nosiło wówczas w języku niemieckim nazwę Rainerhütte, a po węgiersku Rainer-kunyhó.
Mała, kamienna budowla, kryta gontowym dachem, nie miała fundamentów. Szpary w kamiennych murach były uszczelnione gliną wymieszaną z mchem i ściółką leśną. Wyposażona była jedynie w pryczę i miejsce na ognisko. Dym uciekał przez mały otwór w dachu, a małe okienka prawie nie oświetlały wnętrza. Po śmierci Rainera w 1872 r. zaczęła podupadać. W latach 1876-1877 jeszcze ją remontowano, lecz już w 1884 r., podczas budowy sąsiedniego budynku przyszłej Chaty Kamzik (Schroniska pod Kozicą), służyła jako noclegownia dla robotników. W następnych latach mieścił się w niej schroniskowy skład, stajnia, magazyn opału, a nawet chlewik[2]. Już w latach 50. XX w. potrzebę jej ochrony podnosił Fero Lipták, jeden ze współzałożycieli IAMES-u, który proponował, by po remoncie urządzić w niej niewielkie muzeum turystyczno-taternickie i punkt sprzedaży pamiątek[3].
Kiedy w 1980 r. Schronisko pod Kozicą zostało rozebrane, budynek został przejęty przez TANAP. Według planów Biura Głównego Architekta miasta Vysoké Tatry budyneczek miał stać się atrakcją ścieżki dydaktycznej Hrebienok - Skalnaté Pleso, a przez otwarte wejście miało być widoczne skromne wyposażenie schroniska "z epoki", z pryczami, ławami i ogniskiem[4]. Rzeczywiście, w latach 1982–1983 schron został częściowo wyremontowany, nie był jednak wykorzystywany. Wynajął go w 2000 r. (a następnie wydzierżawił)[2] od TANAP-u Peter Petras, który jest tutaj obecnie chatarem. Chata jest bardzo mała – jednoizbowa, zbudowana z kamienia. Dzisiaj kamienna Rainerowa Chatka nie oferuje noclegów, znajduje się tu bufet, sklep z pamiątkami i muzeum tragarzy tatrzańskich – nosiczów (słow. nosiče). Tuż obok Schroniska Rainera znajdowały się fundamenty dawnego, rozebranego w 1980 roku wspomnianego wyżej Schroniska pod Kozicą (chata Kamzík).
Rakitowe Stawki,
Rakitowe Stawki (słow. Rakytovské plieska) – dwa niewielkie stawy w słowackich Tatrach Wysokich. Znajdują się około 0,8 km na zachód od Smrekowickich Stawków (Smrekovické plieska), w południowo-zachodniej części tarasu zwanego Smrekowicą (Smrekovica).
Są to:
- Niżni Rakitowy Stawek (Nižné Rakytovské pliesko, 1311 m n.p.m.) – południowo-wschodni, większy i głębszy,
- Wyżni Rakitowy Stawek (Vyšné Rakytovské pliesko, 1311 m) – północno-zachodni, mniejszy i płytszy.
Na wielu mapach Niżni Rakitowy Stawek zaznaczany jest jako Wyżni (Vyšné Rakytovské pliesko), a Wyżni – jako Niżni[1][2][3].
Oba stawki znajdują się w stadium zanikania, zarastają i mają bogate życie organiczne. Bór świerkowy otaczający niegdyś Rakitowe Stawki został poważnie zniszczony przez wichurę 19 listopada 2004 r.
Rakoń,
Rakoń (słow. Rákoň, 1879 m) – słabo wyróżniający się szczyt w Tatrach Zachodnich, znajdujący się w bocznej północnej grani Wołowca. Przez grań tę biegnie granica polsko-słowacka. Rakoń od Wołowca (2064 m) oddzielony jest niewielką przełęczą Zawracie, nad którą wznosi się tylko 16 metrów, zaś w stronę sąsiedniego w południowym kierunku Grzesia (1653 m) biegnie grzbiet Długiego Upłazu z Łuczniańską Przełęczą (1602 m). W kierunku północno-zachodnim z Rakonia odchodzi jeszcze jedna grań – północno-zachodnia grań Rakonia, rozdzielająca słowackie doliny: Łataną i Rohacką. Jego wschodnie zbocza opadają do Doliny Chochołowskiej Wyżniej[1].
Zbocza Rakonia są stosunkowo łagodne, w górnej części trawiaste z kępami kosodrzewiny, gdzieniegdzie wystającymi pojedynczymi skałami i niewielkimi rumowiskami skalnymi[2]. Dawniej były wypasane, od polskiej strony były to pasterskie tereny Hali Chochołowskiej[3]. W kierunku zachodnim i południowym rozległe widoki na Rohackie Stawy i zaskakująco dziko wyglądające Rohacze, bardziej przypominające szczyty Tatr Wysokich. Równie rozległe są widoki w pozostałych kierunkach. Szczególnie barwnie stoki Tatr Zachodnich w otoczeniu Rakonia wyglądają jesienią, gdy wybarwiają się na różne kolory: kępy borówek (występują ich tutaj 3 gatunki) na jaskrawoczerwony kolor, wrzosy zakwitają fioletowo, sit skucina wybarwia się na rudo, bliźniczka psia trawka na żółto, a to wszystko na tle ciemnozielonych kęp kosodrzewiny.
Graniczny szlak przez Grzesia, Rakoń, Wołowiec, Łopatę (trawers), Jarząbczy Wierch i Kończysty Wierch jest często odwiedzany przez turystów polskich i słowackich. Do przejścia całego odcinka potrzeba dobrej kondycji z uwagi na jego długość i sumę przewyższeń, stąd też wielu turystów dochodzi tylko do Wołowca i zawraca. Wzmożony ruch po stronie słowackiej jest efektem doprowadzenia w latach 1968–1970 szosy do stóp szczytu (do Bufetu Rohackiego)[4].
Rakuska czuba,
Rakuska Czuba (słow. Veľká Svišťovka, niem. Ratzenberg, Großer Ratzenberg, węg. Nagy-Morgás[1]) – najwyższy szczyt w Rakuskiej Grani – końcowym fragmencie długiej południowo-wschodniej grani Wyżniego Baraniego Zwornika, oddzielającym środkowe części Świstówki Huncowskiej (Huncovská kotlinka) od Doliny Zielonej Kieżmarskiej (dolina Zeleného plesa) w Tatrach Wysokich. Ma wysokość 2038[2] lub 2037[3][4] m. Rakuska Grań zaczyna się na Rakuskiej Przełęczy (Nižné sedlo pod Svišťovkou, 1995 m), która oddziela od masywu Małego Kieżmarskiego Szczytu (Malý Kežmarský štít) Rakuską Kopę (Svišťov hrb). Pomiędzy tym ostatnim wzniesieniem a Rakuską Czubą znajduje się przełęcz – Rakuski Przechód (Sedlo pod Svišťovkou, 2023 m), przez którą przebiega szlak Magistrali Tatrzańskiej[4].
Topografia
Od Rakuskiej Czuby w kierunku południowo-wschodnim opada długi grzbiet Rakuskiej Grani. Wyróżnia się w nim niezbyt wysokie, lesiste wzniesienie Małej Rakuskiej Czubki (Malá Svišťovka, 1558 m), od Rakuskiej Czuby oddzielone Niżnią Rakuską Przełęczą. W kierunku północno-wschodnim odchodzi boczny grzbiet Folwarskiej Grani, schodzący w kierunku Doliny Kieżmarskiej[2]. Pomiędzy Rakuską Granią a Folwarską Granią rozciąga się w górnych partiach Rakuski Upłaz, z którego opada do Doliny Kieżmarskiej Wielki Żleb Rakuski. Równolegle do niego, dalej na południowy wschód, znajduje się Mały Żleb Rakuski, odgraniczony od Wielkiego Żlebu Rakuskiego wybitną grzędą i mający wylot w rejonie Rakuskiej Polany[2]. W grzbietach ograniczających Wielki Żleb Rakuski tkwią dwie grupy skał: Rakuskie Turnie i Folwarskie Turnie. Na wschód od tych ostatnich z Folwarskiej Grani opadają dwa żleby objęte wspólną nazwą: Dwojak Folwarski. Z kolei w północnych stokach Folwarskiej Grani wyróżnia się Folwarski Upłaz. Na północ od początkowych fragmentów Rakuskiej Grani opadają natomiast dwa żleby: Zadni Lendacki Żleb spod Rakuskiej Przełęczy i Skrajny Lendacki Żleb spod Rakuskiego Przechodu. Magistrala Tatrzańska prowadzi z Doliny Zielonej Kieżmarskiej początkowo Skrajnym Lendackim Żlebem, potem Lendacką Uboczą – grzędą rozdzielającej te dwa żleby[3].
Historia i turystyka
Stoki Rakuskiej Grani to dawne tereny pasterskie. Okoliczne szczyty były odwiedzane już w XVII wieku, a może nawet wcześniej. Zimą przez Rakuską Czubę wchodzili na Kieżmarski Szczyt Günter Oskar Dyhrenfurth i Alfred Martin 8 marca 1906 r.[3] W Skrajnym Lendackim Żlebie[3] wydobywano w XVIII w. rudy (prawdopodobnie chalkopiryt i syderyt), zachowała się w nim sztolnia Kieżmarska Bania[3] o 10 m głębokości, poprowadzona w rudonośnej warstwie o grubości ok. 1 m. Prace górnicze prowadziła tutaj spółka Arme Gewerkschaft (w tłumaczeniu na język polski – Ubogie Gwarectwo). Sztolnię tę i dwie inne w pobliżu badał w 1932 r. Stanisław Sokołowski, wspominał też o nich Ludwik Zejszner w 1950 r.[5]
Nazwa Rakuskiej Grani i znajdujących się w niej szczytów pochodzi od spiskiej wsi Rakusy (Rakúsy). Nazwa Folwarskiej Grani związana jest ze spiską wsią Folwarki (od 1948 r. Stráne pod Tatrami[1])[3]. Słowacka nazwa Rakuskiej Czuby jest kalką nazwy niemieckiej lub pochodzi od Świstówki Huncowskiej. W gwarze spiskoniemieckiej słowo Ratze oznacza nie szczura (niem. Ratte), ale świstaka[1]. Nazwa Ratzenberg pojawiła się w początku XVIII wieku. Polską nazwę utworzono zapewne od określenia czuba grani Rakuskiej, jakim opisał szczyt w 1878 r. Jan Gwalbert Pawlikowski. Zofia Hołub-Pacewiczowa zwracała uwagę, że obszar pasterski Rakus nie obejmował nigdy Rakuskiej Grani[5]. W dawnej literaturze polskiej występowała też błędna nazwa Szczurza Góra[1].
Szczyt Rakuskiej Czuby jest odwiedzany niemal wyłącznie przez turystów zbaczających na nią z Magistrali Tatrzańskiej. Rozlegają się z niego szerokie widoki na otoczenie Doliny Kieżmarskiej i Świstówki Huncowskiej[3].
Raptawicka Grań,
Raptawicka Grań – zbudowana z wapieni i dolomitów grań w Tatrach Zachodnich odbiegająca w północno-wschodnim kierunku od masywu Kominiarskiego Wierchu i oddzielająca żleb Żeleźniak od Doliny Smytniej. Od Żeleźniakowego Wierchu oddzielona jest położoną na wysokości ok. 1515 m przełęczą Żeleźniakowe Siodło.
Opadające do Doliny Smytniej południowe zbocza Raptawickiej Grani tworzą bardzo strome ściany, tzw. Raptawicki Mur. Od wschodniej strony grań kończy się stromym urwiskiem Raptawickiej Turni opadającym do Doliny Kościeliskiej.
W Raptawickiej Grani znajdują się liczne jaskinie oraz drogi wspinaczkowe.
Raptawicka Jaskinia,
Jaskinia Raptawicka – jaskinia w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach. Wraz z Jaskinią Mylną i Jaskinią Obłazkową jest częścią systemu Jaskinie Pawlikowskiego[1][2]. Ścieżka prowadząca do niej znajduje się w odległości 4,4 km od Kir, 100 m powyżej Skały Pisanej, w wapiennej turni, zwanej Raptawicką Turnią, po zachodniej stronie doliny. Otwór jaskini, położony na wysokości ok. 180 m powyżej koryta Kościeliskiego Potoku (1146 m n.p.m.), widoczny jest z drogi prowadzącej dnem doliny. Jaskinia udostępniona jest dla turystów, można ją zwiedzać samodzielnie, bez przewodnika. Wewnątrz jaskini panuje niska temperatura.
Opis jaskini
Główny wejściowy otwór ma średnicę ok. 3 m. Prowadzi od niego zejście pionowym 4-metrowym progiem po stalowej drabinie do głównej komory. Jest to pojedyncza, duża sala o wysokości 10–15 m i rozmiarach 10 × 40 m. W jej stropie znajdują się otwory dwóch małych studzienek. Od sali prowadzi kilka bocznych korytarzy.
Na końcu korytarza odchodzącego w lewo (Lewy Korytarz) znajduje się lejkowate zagłębienie stanowiące połączenie z Jaskinią Mylną. Przejście zostało zasypane w trosce o bezpieczeństwo turystów. W prawo od połączenia z Mylną znajduje się szczelina, przez którą można dostać się do Dolnej Komory.
Idąc korytarzem w prawo (Prawy Korytarz) od sali (w bok odchodzi szeroki i wysoki korytarz do Dolnej Komory), dochodzi się do obszernego chodnika (16 m wysokości i od 9 do 5 m szerokości) prowadzącego do studzienki (4 metry głębokości). Trawersując ją, można dojść do następnej studzienki (4,5 metrów głębokości), na której dnie znajduje się Sala pod Zawaliskiem. Z sali prowadzą trzy korytarze kończące się ślepo. Nie schodząc do studzienki, tylko idąc dalej, dochodzi się do następnej studzienki, na której dnie znajduje się korytarz kończący się zawaliskiem.
Dolna Komora. Idąc boczną odnogą Prawego Korytarza, dochodzi się do Dolnej Komory. Jest to największa sala w jaskini. Ma nieregularny kształt o wymiarach 15 × 20 m i wysokość miejscami do 10 m. Jej dno pokrywają różnych rozmiarów wanty. Od sali prowadzi parę korytarzy. W lewo obszerny korytarz łączy Dolną Komorę z Lewym Korytarzem przy połączeniu z Jaskinią Mylną. W zachodniej ścianie komory znajduje się niskie wejście do Partii Zachodnich. Partie te to szereg korytarzyków prowadzących do niedużej salki, a także do Korytarza z Kotłami Wirowymi.
Partie Przystropowe. Szereg korytarzy długości 71 metrów, do których wejście znajduje się w stropie prawego korytarza na jego początku. Znajduje się tu najwyższy punkt jaskini[3][1].
Przyroda
Górna część jaskini powstała w wyniku zapadnięcia się leżących poniżej komór. Dolna część jaskini ma odmienny charakter. Ściany są gładkie, a w stropie widać kociołki wirowe, świadczące o przepływie wody pod ciśnieniem. Dno jaskini pokryte jest skałami wapiennymi, otoczakami i namuliskiem, w którym znaleziono szczątki zwierząt z okresu plejstocenu. Próby osadów są przechowywane w Muzeum Ziemi w Warszawie[1].
Jaskinię zamieszkują nietoperze.
Historia odkryć
Jaskinia znana była od dawna. Po raz pierwszy opisał ją Jan Gwalbert Pawlikowski w 1887 r.
W 1938 r. dentysta z Zakopanego, usiłując popełnić samobójstwo, zamurował się w końcowym korytarzyku; zrezygnował jednak z tego zamiaru i na pamiątkę wmurował w ścianę obraz Matki Boskiej, wykuł napis i pozostawił lichtarz ze świeczką[1].
W latach 2013 i 2014 F. Filar wraz z M. Parczewskim w trakcie wykonywanych na potrzeby TPN pomiarów jaskini odkryli i udokumentowali nowe partie jaskini. Część z nich prawdopodobnie była znana wcześniej, lecz nie była zmierzona. W wyniku tych odkryć i pomiarów długość jaskini została określona na 536 m. Wcześniej posługiwano się wartością 150 m, wynikającą z planów Stefana Zwolińskiego i Kazimierza Kowalskiego pochodzących z 1943 i 1952 r. Nowe plany obejmują m.in. wcześniej nieopisywane Partie Przystropowe[4].
W lutym 2015 roku połączono koniec Lewego Korytarza Jaskini Raptawickiej z korytarzykiem nad Kominem Połączeniowym w Jaskini Mylnej[5].
Rogowa,
Rogowa (słow. Rogová[1]) – reglowy grzbiet górski w słowackich Tatrach Bielskich, stanowiący zakończenie północno-zachodniej grani odchodzącej od Murania – krańcowego odcinka grani głównej Tatr Bielskich. Porośnięty lasami, stromo opada ku Jaworzynie Tatrzańskiej. Najwyższe wyniesienie stanowi Czerwona Skałka Murańska (1268 m n.p.m.), która obok niewielkich ścianek stanowi jedyny element skalny wzgórza. Na wschód od wierzchołka znajduje się zalesiona przełęcz Siodło za Rogową (ok. 1245 m), oddzielająca Rogową od Małego Murania[2].
Rogowa stanowi zachodnie zakończenie Tatr Bielskich, oddziela dolną partię Doliny Jaworowej, do której opada stromym zalesionym zboczem, od Doliny Międzyściennej. Dawniej na stromym i trawiastym północnym zboczu odbywały się zawody narciarskie, obecnie cały ten rejon jest zamkniętym dla turystów obszarem ochrony ścisłej[3].
Porastające Rogową lasy to w dużym stopniu pierwotne lasy bukowo-jodłowe z domieszką jaworów. W górnej części grzbietu duża część lasów została powalona przez wichury. Teren wiatrołomów został na nowo zalesiony. Oprócz Czerwonej Murańskiej Skałki wśród drzew zdarza się zobaczyć mniejsze skałki[3].
Rohacka dolina,
Dolina Rohacka (słow. Roháčska dolina) – jedno z dwóch głównych odgałęzień górnej części Doliny Zuberskiej w słowackich Tatrach Zachodnich.
Topografia
Rozpoczyna się w Zwierówce i biegnie aż pod szczyty grani głównej Tatr Zachodnich. Na odcinku od Rakonia do Wołowca sąsiaduje z polską Doliną Chochołowską, jest też doskonale widoczna z całej grani łączącej te szczyty. Po orograficznie lewej stronie ma kilka odgałęzień, największe z nich to: Dolina Salatyńska, Dolina Zadnia Salatyńska, Mała Spalona Dolina, Dolina Spalona i Dolina Smutna. Od południowej strony wznoszą się ponad nią szczyty: Rohacz Ostry, Rohacz Płaczliwy, Trzy Kopy, Hruba Kopa, Banówka, Pachoł, Spalona Kopa, Mały Salatyn, Salatyński Wierch, Brestowa. Od drugiego głównego odgałęzienia Doliny Zuberskiej – Doliny Łatanej oddzielona jest północno-zachodnią granią Rakonia. Dnem doliny płynie Rohacki Potok.
Opis doliny
Jest najczęściej odwiedzaną przez turystów doliną w słowackiej części Tatr Zachodnich. Jest to typowa dolina polodowcowa, łatwo zauważyć można w niej duże zwały moreny i boczne dolinki zawieszone, które podcięte są stromymi skalnymi progami o wysokości 200-250 m. To o tych okolicach pisał Miklós Szontagh, który wędrował Doliną Rohacką w 1858 r.: „Jak ogromne sople wydawały nam się pionowe szare promienie skał, rozciągające się od Wołowca po Banówkę. Zupełnie urzeczeni widokiem tej ściany kontynuowaliśmy naszą drogę...”
Wędrując od parkingu w górę doliny przy szosie mijamy kilka dużych polan. Na pierwszej z nich postawiono pomnik na cześć Alexiusa Demiana, uznawanego przez Słowaków za prekursora turystyki na Orawie. Na kamiennym obelisku wyryte są słowa, które w tłumaczeniu na język polski znaczą: „Co miłość w górach stworzyła, niech dobra wola zachowa”. W odległości 3,5 km od schroniska, na rozdrożu Adamcula oddzielają się na prawo dwa szlaki: do Rohackich Stawów i na Banikowską Przełęcz. Obydwa prowadzą obok Rohackich Wodospadów.
Droga kończy się przy Bufecie Rohackim (Ťatliakova chata) z ławkami i stołami dla turystów, WC i obeliskiem upamiętniającym Jana Ťatliaka – zasłużonego działacza turystycznego na Orawie. Za bufetem płytki staw zwany Czarną Młaką i kolejne rozdroże szlaków turystycznych – odchodzą tu szlaki na Zabratową Przełęcz, na Banikowską Przełęcz i przez Dolinę Smutną na Smutną Przełęcz.
Informacje turystyczne
Jest łatwo dostępna dla turystów z Polski, znajduje się bowiem w niedalekiej odległości od granicy państwowej Chochołów – Sucha Góra Orawska (38 km). Po przekroczeniu granicy jedziemy drogą w kierunku Trzciany (Trstena) i Twardoszyna (Tvrdošín), przejeżdżamy przez Głodówkę (Hladovka) i w miejscowości Witanowa (Vitanová) skręcamy na lewo do Orawic (Oravice), przejeżdżamy obok znajdujących się tam kąpielisk termalnych i w miejscowości Zuberzec (Zuberec) skręcamy znów na lewo do Zwierówki. Przed polaną Zwierówka (1020 m n.p.m.) jest w lesie skrzyżowanie. Droga na prawo prowadzi przez Dolinę Rohacką. Wkrótce za skrzyżowaniem, po lewej stronie znajduje się hotel i restauracja „Osobita” i pensjonat i restauracja „Šindľovec”. Można tutaj kupić ubezpieczenie górskie. Przy pensjonacie „Šindľovec” szlaban, droga jest zamknięta dla pojazdów samochodowych, dopuszczalny jest tylko ruch dla uprawnionych służb leśnych i TANAP, rowerowy i pieszy. Od pensjonatu można dojechać do dużego płatnego parkingu dla samochodów i autobusów „Pod Spálenou” (Pod Spaloną), skręcając z drogi w prawo (dojazd jest zalecany od wcześniejszego skrzyżowania szosy na Zwierówkę – należy się trzymać prawej strony drogi). Dalej droga asfaltowa prowadzi do Bufetu Rohackiego (1380 m n.p.m. – czynny w okresie letnim od otwarcia szlaków 15 czerwca)(czas przejścia do bufetu: do góry – 1:15 h od schroniska na Zwierówce, lub 1:10 h od szlabanu). Dolina jest dostępna dla osób niepełnosprawnych ruchowo, należy mieć tylko na uwadze miejscami bardziej strome odcinki drogi i związane z tym trudności. Do Zwierówki dojeżdżają również autobusy kursowe.
Rohacka Przełęcz,
Rohacka Przełęcz (słow. Roháčske sedlo) – znajdująca się na wysokości 1962 m n.p.m.[1] (według wcześniejszych pomiarów 1955 m) przełęcz w Tatrach Zachodnich pomiędzy dwoma znajdującymi się w grani głównej Tatr szczytami Rohaczy: Rohaczem Ostrym (2086 m) a Rohaczem Płaczliwym (2126 m). Jest to postrzępiona, granitowa grań z licznymi uskokami i zębami, opadająca do Doliny Smutnej przepaścistym i piarżystym żlebem ok. 250 m wysokości. Przeciwległe zbocza nieco łagodniej opadają do Rohackiego Kotła – górnego piętra Doliny Jamnickiej. W kotle tym znajduje się dobrze widoczny z przełęczy Płaczliwy Stawek. Nieco powyżej przełęczy, w grani Rohacza Płaczliwego w pewnym miejscu szlak turystyczny prowadzi nad bardzo przepaścistą ścianą skalną, miejsce to można jednak ominąć po południowej stronie.
Rohackie Stawy,
Rohackie Stawy (słow. Roháčske plesá, niem. Rohács-Seen[1]) – cztery leżące na trzech poziomach stawy w Dolinie Rohackiej w słowackiej części Tatr Zachodnich. Znajdują się w górnej części tej doliny, po orograficznie lewej stronie Rohackiego Potoku, od którego oddziela je wałowate wzniesienie Przednie Zielone. Są to:
- Wyżni Staw Rohacki (Zadni Staw Rohacki)
- Pośrednie Stawy Rohackie (Pośredni i Mały Staw Rohacki)
- Niżni Staw Rohacki (Wielki Staw Rohacki)
Stawy te są różnego pochodzenia. Najniższy powstał na dnie kotła polodowcowego, środkowe w korycie wyżłobionym przez lodowiec spływający do Rohackiej Doliny, zaś najwyższy, którego wody spływają ku Dolinie Spalonej, powstał na dnie zbiornika firnowego zniszczonego później przez erozję. Od dawna uroda tych stawów i okolicy przyciągała turystów. Niżni Staw nazywany był nawet przez dawnych turystów Orawskim Morskim Okiem[2].
TANAP wykonał ścieżkę dydaktyczną z dobrze przygotowanym szlakiem turystycznym, ławkami, stołami i wiatami dla turystów oraz tablicami informującymi o przyrodzie tych okolic. Według tych tablic w okolicy stawów żyją 22 gatunki ssaków i 46 gatunków ptaków, m.in. kozica, świstak tatrzański, nornik tatrzański, jeleń szlachetny, siwerniak, strzyżyk, drozd obrożny, głuszec, cietrzew, jarząbek, zagląda tu niedźwiedź brunatny, wilk szary, ryś. Z roślin górskich rosną tu pospolicie: miłosna górska, ciemiężyca zielona, omieg górski, jaskier platanolistny, prosienicznik jednogłówkowy, sasanka alpejska, pięciornik złoty, modrzyk górski, tojad mocny, goryczka kropkowana. Stawy upodobało sobie również kilka par kaczek krzyżówek, która dokarmiane i oswojone przez turystów podpływają do brzegów.
Rohackie Wodospady,
Rohackie Wodospady (słow. Roháčsky vodopád) – dwa wodospady na Spalonym Potoku (dopływ Rohackiego Potoku) w Dolinie Spalonej, będącej bocznym odgałęzieniem Doliny Rohackiej w słowackich Tatrach Zachodnich. Są to:
- Wyżni Rohacki Wodospad lub Wyżnia Spaleńska Siklawa (Vyšný Roháčsky vodopád). Ładniejszy i większy. Znajduje się na wysokości 1340 m n.p.m. w głębokim korycie potoku w lesie. Łączna jego długość wynosi 23 m. W górnej jego części woda spada z szumem z pionowego progu skalnego, niżej rozbija się na kamieniach stromego koryta. Do wodospadu prowadzi oznakowana ścieżka o długości ok. 100 m, będąca odgałęzieniem szlaku z Doliny Rohackiej na Banikowską Przełęcz.
- Niżni Rohacki Wodospad lub Niżnia Spaleńska Siklawa (Nižný Roháčsky vodopád). Położony jest niżej. Jest to pochyłe, bardzo strome koryto potoku, zawalone wielkimi kłodami drzew. Nie prowadzi do niego znakowana ścieżka, ale można do niego zejść krótką, wydeptaną stromą ścieżką z tego samego szlaku. Ścieżka ta zaczyna się obok ławki dla turystów.
Średni przepływ wody na Wyżnim Rohackim Wodospadzie wynosi 500–1200 l/s. W korycie potoku przy obydwu wodospadach rośnie bujna roślinność górska, w której dominują: omieg górski, miłosna górska, rzeżucha gorzka, jaskier platanolistny oraz mchy.
Rohacz Ostry,
Rohacz Ostry (słow. Ostrý Roháč, Roháč[1]) – skalisty, dwuwierzchołkowy szczyt o wysokości 2086 m n.p.m.[2] w słowackich Tatrach Zachodnich, jeden z dwóch Rohaczy. Znajduje się w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Rohaczem Płaczliwym, od którego oddzielony jest Rohacką Przełęczą (1962 m[2]), a Wołowcem, od którego oddziela go Jamnicka Przełęcz. Wznosi się ponad Doliną Smutną (górną częścią Doliny Rohackiej) i Doliną Jamnicką. We wschodnim kierunku odbiega od Ostrego Rohacza niski grzbiet Stawiańskiego Wierchu, pomiędzy którym i granią główną znajduje się najwyższe piętro Doliny Jamnickiej – Kocioł Jamnickich Stawów z dwoma Jamnickimi Stawami[3].
Jest to szczyt o nietypowej dla tego regionu Tatr budowie (ostro opadające ściany, wąska grań, skały krystaliczne – podobnie jak w Tatrach Wysokich). Od szczytu Rohacza Ostrego do Jamnickiej Przełęczy biegnie przez niego grzbietowy, widokowy szlak turystyczny w skalnej scenerii ze stromymi podejściami i licznymi ubezpieczeniami w postaci łańcuchów. Szlak jest miejscami bardzo eksponowany (zwłaszcza w rejonie tzw. Rohackiego Konia) i stąd uchodzi za trudny; wymaga dobrego przygotowania turystycznego oraz odporności na ekspozycję (nie powinni wybierać tej trasy ludzie z lękiem wysokości)[4].
Sama nazwa góry, jak tłumaczył to już XVIII-wieczny słowacko-węgierski polihistor Matej Bel, pochodzi od słowa rogaty, w czym ujawnia się nawiązanie do dwuwierzchołkowej sylwety góry[5]. Zbudowane z wielkich bloków granitu partie szczytowe Ostrego Rohacza przecięte są szczeliną zwaną Rohacką Szczerbiną. Od przełęczy tej biegnie przecinające cały masyw pęknięcie, w którym ujawniają się mylonity[4]. Wyższy wierzchołek (2086 m) znajduje się po zachodniej stronie Rohackiej Szczerbiny (2073 m); niższy o ponad metr (2085 m) jest wierzchołek wschodni[2]. Wcześniejsze pomiary określały wysokość Rohacza Ostrego na 2072, 2084[1] lub 2088 m[3].
Na północnej, bardzo stromej ścianie opadającej do Doliny Smutnej, istnieją drogi wspinaczkowe dla taterników. Po raz pierwszy ścianę tę przeszedł w 1908 r. Walery Goetel z towarzyszami[4]. 26 czerwca 1911 r. podczas wspinaczki północną ścianą zginęło tu dwóch niemieckich wspinaczy z Zabrza: Ludwig Koziczinski i Karl Jenne. Ich zwłoki po kilku dniach znieśli ratownicy TOPR-u pod kierownictwem Mariusza Zaruskiego[5].
Pierwszego wejścia zimowego na ten szczyt dokonali w marcu 1911 r. (częściowo na nartach) Henryk Bednarski, Józef Lesiecki, Leon Loria, Mariusz Zaruski, Stanisław Zdyb i Janusz Żuławski podczas pierwszego zimowego przejścia grani Rohaczy od Rakonia po Smutną Przełęcz[5],[6]. Zaruski pisał później: „...biała grań śnieżna, w powietrznej głębi rzucona na podobieństwo mostu między dwoma cyplami wierzchołka. Asekurując się linami, ostrożnie czołgamy się po tym moście bajecznym a cała uwaga każdego z nas skupiona jest w jednym ognisku, w jednym życzeniu: jeżeli most nie wytrzyma mego ciężaru i pode mną się skruszy, mam spadać tak, ażebym nie przechylił się ku żadnej stronie przepaści i na grani pozostał”[7].
Rohacz Płaczliwy,
Rohacz Płaczliwy (słow. Plačlivé, Plačlivô, Plačlivý Roháč[1]) – szczyt w słowackich Tatrach Zachodnich o wysokości 2126 m n.p.m.[2] Znajduje się w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Rohaczem Ostrym (2086 m), oddzielony od niego Rohacką Przełęczą (1962 m), a Trzema Kopami (2136 m), od których dzieli go Smutna Przełęcz (1963 m). Wzniesienie w połogiej części jego zachodniej grani, tuż za Smutną Przełęczą, gdzie znajdują się liczne, sztuczne kamienne kopczyki, nosi nazwę Nogawica (słow. Nohavica, 2050 m[2]). Północne, bardzo strome ściany Rohacza Płaczliwego opadają zerwą ok. 200–250 m wysokości do polodowcowego kotła Doliny Smutnej. W południowym kierunku odbiega od niego boczny grzbiet, poprzez Żarską Przełęcz do Barańca. Rozdziela on Dolinę Jamnicką od Doliny Żarskiej.
Jest to jeden z dwu szczytów Rohaczy – wyższy od Rohacza Ostrego, ale o nieco łagodniejszych kształtach. Doskonały punkt widokowy. Obydwa Rohacze są bardzo popularnymi celami turystycznymi. Od szczytu Rohacza Płaczliwego w kierunku zachodnim ciągnie się skalista grań o długości prawie 1 km. W niektórych miejscach szlak turystyczny prowadzi tą granią, ponad przepaścistą ścianą północną, odcinki te można jednak ominąć ścieżką prowadzącą bardziej łagodnym południowym zboczem. Najbardziej eksponowany jest odcinek Rohackiego Konia.
Szczyt uczęszczany był od dawna, m.in. zwiedzał go Juliusz Kossak, Mieczysław Karłowicz, Tytus Chałubiński. Najstarsze odnotowane wejście należy do Pála Kitaibela ok. 1804 r. W 1813 r. Ludwik Zejszner i Göran Wahlenberg zmierzyli jego wysokość barometrycznie. Stromą północną ścianę zdobyli w 1907 r. bracia Walery Goetel i Ferdynand Goetel oraz Tadeusz Pawlewski. Pierwszego wejścia zimowego dokonał w 1911 r. Mariusz Zaruski, Janusz Żuławski z grupą taterników[3]).
Dokładne badania florystyczne przeprowadził w 1880 r. Bolesław Kotula.
Rohacze,
Rohacze (słow. Roháče, niem. Rohács-Gruppe, Rohácsgebirge, węg. Rohács-csoport[1]) – dwa wybitne, skaliste szczyty w grani głównej Tatr Zachodnich, położone ponad dolinami: Smutną, Żarską i Jamnicką. Swoim wyglądem bardziej przypominają szczyty Tatr Wysokich niż Tatr Zachodnich.
Topografia
Wyższym z Rohaczy jest Rohacz Płaczliwy, który ma wysokość 2126 m n.p.m. Niższy – Rohacz Ostry – ma 2086 m n.p.m. Rozdzielone są Rohacką Przełęczą (1962 m)[2]. W północnym kierunku do Doliny Smutnej opadają bardzo stromymi ścianami o względnej wysokości 200–250 m. Od Rohacza Płaczliwego odbiega w południowym kierunku boczny grzbiet, który poprzez Żarską Przełęcz łączy się z Barańcem
Według niektórych topografów nazwą Rohacze określane jest całe pasmo górskie od Rohacza Ostrego aż po Zuberski Wierch, obejmujące takie szczyty, jak: Zuberski Wierch, Brestowa Kopa, Brestowa, Salatyński Wierch, Mały Salatyn, Spalona Kopa, Pachoł, Banówka, Hruba Kopa, Trzy Kopy, Rohacz Płaczliwy, Rohacz Ostry[1].
Opis
Zbudowane ze skał krystalicznych Rohacze od dawna były sławne wśród turystów. Wspinał się na nie m.in. Tytus Chałubiński z liczną grupą towarzyszących mu górali. Przez Rohacze biegnie malowniczy szlak turystyczny, który swoją skalną scenerią, ze stromymi podejściami i licznymi ubezpieczeniami w postaci łańcuchów przypomina polską Orlą Perć, bywa też nazywany „Orlą Percią Tatr Zachodnich”. Jest to fragment czerwonego szlaku biegnącego przez główną grań Tatr. W znacznej mierze ten szlak prowadzi ściśle po grani, dlatego też miejscami jest bardzo eksponowany (zwłaszcza w rejonie tzw. Rohackiego Konia) i stąd uchodzi za szlak trudny, który wymaga dobrego przygotowania turystycznego oraz odporności na ekspozycję. Nie powinni wybierać tej trasy turyści z lękiem wysokości. Niektórzy uważają nawet, że ta trasa może być bardziej wymagająca od Orlej Perci (m.in. ze względu na wspomnianą ekspozycję)[3].
Tak o Rohaczach pisał w 1907 r. taternik Janusz Chmielowski: „Pasmo to niewielkie, lecz pięknością nie ustępuje bynajmniej szczytom Tatr Wysokich”. Pierwszego przejścia zimowego grani Rohaczy, od Rakonia po Smutną Przełęcz, dokonali w marcu 1911 r. (częściowo na nartach) Henryk Bednarski, Józef Lesiecki, Leon Loria, Mariusz Zaruski, Stanisław Zdyb i Janusz Żuławski[4]. Mariusz Zaruski tak pisał o tym w 1912 r.: „...chociaż każdy z nas obyty był dobrze z cudami tatrzańskiej zimowej fantasmagorii, przez dłuższy czas staliśmy bez ruchu, podziwiając robotę pelagiczną zimy. Oto ściana lita ze śniegu, straszliwą w swej śmiałości linią spadająca w przepaść; oto potworne białe kowadło, na którym chyba legendarni przodkowie Lapończyków, rówieśnicy Laurukadża, kuli swe siekiery...”
Rohatka,
Rohatka (słow. Prielom, niem. Kerbchen, węg. Rovátka, 2288 m n.p.m.) – przełęcz w głównej grani Tatr pomiędzy Małą Wysoką (Východná Vysoká) i Dziką Turnią (Divá veža), dokładniej Turnią nad Rohatką. Wschodnie zbocza spod przełęczy opadają do Kotliny pod Rohatką będącej górnym odgałęzieniem Doliny Staroleśnej (Veľká Studená dolina), zaś zachodnie do Doliny Świstowej (Svišťová dolina), która jest górną częścią Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina).
W grani opadającej na Rohatkę z Małej Wysokiej znajduje się kilka drobnych obiektów, którymi są (kolejno od góry):
Wyżnia Zmarzła Szczerbina (Vyšná Zamrznutá štrbina),
Wielka Zmarzła Turniczka (Veľká Zamrznutá vežička),
Pośrednia Zmarzła Szczerbina (Prostredná Zamrznutá štrbina),
Pośrednia Zmarzła Turniczka (Prostredná Zamrznutá vežička),
Niżnia Zmarzła Szczerbina (Nižná Zamrznutá štrbina),
Mała Zmarzła Turniczka (Malá Zamrznutá vežička)[1].
Ta wąska, głęboka przełęcz była używana już w XIX wieku. Pierwsze znane przejście turystyczne: Karl Kalchbrenner z dwoma towarzyszami i dwoma przewodnikami w 1864 r., zimą – 17 kwietnia 1911 r. Lajos K. Horn i Jenő Serényi[2], polscy narciarze w 1913.
Rejon przełęczy zbudowany jest z mylonitów. Istniejący, znakowany szlak turystyczny został wytyczony w 1912 i jest zabezpieczony łańcuchami. Przy suchej skale trudności podczas przejścia są niewielkie, przy oblodzeniu jest niebezpiecznie. Rohatka jest najwygodniejszym przejściem łączącym Dolinę Staroleśną z Doliną Białej Wody. Witold Henryk Paryski nazwał ją jednym z najważniejszych przejść przez główną grań Tatr.
Węgierska nazwa przełęczy oznacza karb, wrąb – podobnie jak nazwy słowacka i niemiecka. Polska forma miała powstać na wzór węgierskiej wskutek nieporozumienia[3]. Według Józefa Nyki wywodzenie nazwy z formy węgierskiej jest błędne. Na przełomie XIX i XX wieku łączono też nazwę przełęczy ze słowem rogatka, co miało sugerować położenie na granicy[4].
Rosocha Jałowiecka,
Rosocha (słow. Rázsocha, Ráztoka) – rosochaty szczyt o wysokości 1947 m w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajduje się w południowej części bocznej grani Rosochy, która od Banówki w grani głównej odbiega w południowym kierunku. Z granią tą Rosocha łączy się poprzez płytką Pasterską Przełęcz (ok. 1885 m). Grań Rosochy rozczłonkowana jest na kilka grzbietów i od tego rozczłonkowania pochodzi prawdopodobnie słowacka nazwa góry. Druga słowacka nazwa (Ráztoka) to prawdopodobnie pomyłka kartografów.
Rosocha wznosi się ponad Doliną Żarską, Kotliną Liptowską oraz Doliną Jałowiecką i jej odnogą – doliną Parzychwost. Jest zwornikiem dla 2 bocznych grzbietów:
- zachodni grzbiet do Trnaca,
- krótki, południowy grzbiet Szerokiej.
Grzbiety te znów rozdzielają się na dalsze, podrzędne grzbiety. Pomiędzy tymi grzbietami w masywie Rosochy od południowo-zachodniej i południowej strony znajduje się kilka wąskich i głębokich żlebów i dolin. Są to: Skalisty Żleb, Krzywy Żleb, Dolina Wierzbicka i dolina Łuczywnik.
Partie szczytowe są skalisto-trawiaste. W lasach na jej zboczach rosną modrzewie. Dawniej wskutek intensywnego i wielowiekowego wypasu jej stoki były znacznie ogołocone z lasów. Po zniesieniu wypasu ponownie porastają lasem i kosodrzewiną, nadal jednak schodzą z nich lawiny. Nie prowadzi tędy żaden szlak turystyczny, szczyt jest też bardzo rzadko odwiedzany.
Rospadlina,
Dolina Rozpadlina (słow. Rozpadliny) – wschodnia odnoga Doliny Białki o długości ok. 1 km znajdująca się w słowackiej części Tatr Wysokich.
Topografia
Dolina Rozpadlina graniczy:
- od wschodu z Doliną Szeroką (Široká dolina) – oddzielona fragmentem północno-zachodniego ramienia Szerokiej Jaworzyńskiej (Široká), a dokładnie odcinkiem między Horwackim Wierchem (Horvátov vrch) a Zadnią Kopą (Zadná kopa),
- od południa z Doliną Spismichałową (Spismichalova dolina) – oddzielona granią odchodzącą na północny zachód od wierzchołka Horwackiego Wierchu,
- od zachodu z główną gałęzią Doliny Białki.
Opis
Dolina Rozpadlina stanowi jedną z mniejszych odnóg Doliny Białki po jej wschodniej stronie. Jej wylot znajduje się nieco na południowy wschód od polany Biała Woda (Bielovodská poľana). Dolina Rozpadlina rozwidla się na kilka żlebowatych gałęzi, z których północna biegnie w kierunku Przełęczy pod Zadnią Kopą (sedlo Močidlá), a południowo-wschodnia kieruje się w stronę Horwackiego Wierchu i wcina się w jego masyw. Dolina Rozpadlina jest w większości gęsto zalesiona, jedynie jej górne partie (poniżej Horwackiego Wierchu) są nieco skaliste. U jej wylotu znajdują się dwie pochyłe Trybskie Polany (Tropové polianky) – Niżnia Trybska Polana (na wysokości ok. 1100 m i położona nieco wyżej Wyżnia Trybska Polana (ok. 1150 m). Nazwa tych polan pochodzi od wsi Trybsz, której mieszkańcy mieli tu niegdyś swoje pastwiska. W żlebowatych gałęziach doliny Rozpadliny płynie kilka niewielkich strumyków, które zanikają powyżej Trybskich Polan. Dolina nie jest dostępna żadnymi znakowanymi szlakami turystycznymi, ponadto znajduje się na obszarze ochrony ścisłej TANAP-u.
Historia
Dolina Rozpadlina stanowiła dawniej tereny myśliwskie należące do dóbr jaworzyńskich. Na Trybskich Polanach być może znajdowały się szopy i szałasy pasterskie górali z Trybsza.
Roztocka czuba,
Roztocka Czuba (1425 m) – najbardziej na północny wschód wysunięty szczyt w długiej północno-wschodniej grani Szpiglasowego Wierchu w polskich Tatrach Wysokich. Grań ta oddziela Dolinę Rybiego Potoku od Doliny Pięciu Stawów Polskich i Doliny Roztoki, ale Roztocka Czuba jest w niej wysunięta tak daleko, że nie wznosi się już nad Doliną Rybiego Potoku, lecz nad Doliną Białki i Doliną Roztoki, powyżej Wodogrzmotów Mickiewicza[1]. Od reszty grzbietu oddzielona jest szeroką przełęczą Roztockie Siodło (1405 m). Ma dwa wierzchołki o podobnej wysokości, na północno-zachodnim znajduje się niewielka skałka. Cała porośnięta jest lasem i dzikimi chaszczami, a na jej stromych stokach miejscami występują skałki. Najdogodniej na jej szczyt można wyjść z Roztockiego Siodła, jest to jednak obszar zamknięty dla turystów[2]. Roztocką Czubę porasta las limbowo-świerkowy z modrzewiami i mają tutaj swoje stałe gawry niedźwiedzie[3].
Północnymi i wschodnimi stokami Roztockiej Czuby poprowadzono Drogę Oswalda Balzera do Morskiego Oka. Przed budową tej drogi eksperci zwracali uwagę, że stoki Roztockiej Czuby są tak strome i podatne na obrywy, że po ulewnych deszczach mogą następować zsuwy skał i ziemi na drogę. Po wybudowaniu drogi niejednokrotnie to się zdarzało i było jednym z powodów, dla których ten odcinek zamknięto dla masowej komunikacji[2].
Roztoki Dolina,
Dolina Roztoki – dolina w Tatrach Wysokich będąca odgałęzieniem Doliny Białki. Jej górną częścią jest Dolina Pięciu Stawów Polskich[1].
Topografia
Jest to wąska i głęboko wcięta dolina odgałęziająca się od Doliny Białki naprzeciwko Polany Białej Wody[2]. Ma długość ok. 4,4 km i powierzchnię ok. 7,0 km², razem z Doliną Pięciu Stawów Polskich długość wynosi ok. 7,5 km, a powierzchnia 13,5 km²[3].
Dolinę Roztoki od Doliny Pięciu Stawów oddziela próg ściany stawiarskiej (ok. 1550-1570 m n.p.m.). We wschodniej części tego progu są dwa kopulaste wzniesienia Wyżnia Kopa i Niżnia Kopa. Spomiędzy nich do Doliny Roztoki opada Litworowy Żleb. Lewe zbocza doliny tworzy wschodnia grań Świnicy na odcinku od Koziego Wierchu po północno-wschodnią grań Wołoszyna, prawa grań Opalonego Wierchu. Oprócz Doliny Pięciu Stawów Dolina Roztoki ma jeszcze dwa odgałęzienia: Dolinkę Buczynową i Świstówkę Roztocką – obydwie są tzw. dolinami zawieszonymi, od głównej doliny odcięte są wysokimi progami skalnymi[2].
Opis doliny
U-kształtna Dolina Roztoki wraz ze swoimi dolinami zawieszonymi to klasyczne dzieło lodowca. Powstała wzdłuż przebiegu wielkiej dyslokacji tektonicznej), a Dolina Pięciu Stawów znajduje się na skrzyżowaniu kilku takich dyslokacji. Głównym ciekiem wodnym jest potok Roztoka – dopływ Białki wypływający z Wielkiego Stawu Polskiego. W odległości ok. 120 m od tego stawu potok tworzy najwyższy polski wodospad, Siklawę[2]. Na potoku tym znajduje się jeszcze kilka mniejszych wodospadów zwanych Wodogrzmotami Mickiewicza, położonymi ok. 1 km od ujścia Roztoki do Białki[4].
Krajobraz samej Doliny Roztoki różni się od widoków w Dolinie Pięciu Stawów. Do wysokości ok. 1370 m n.p.m. rośnie las świerkowy, który wyżej przechodzi w bór limbowy poprzetykany modrzewiem. Jest to jeden z najlepiej zachowanych w Tatrach naturalnych lasów, wiek wielu świerków przekracza 300 lat, a niektórych nawet 400 lat. Zbocza ciągnących się wzdłuż doliny grzbietów przecinają liczne żleby, z których wiosną schodzą lawiny aż do dna doliny. W żlebach i poniżej nich znajdują się osypiska piargów. Lasy poszarpane są pasami lawinisk i poprzecinane widocznymi urwiskami skalnymi[3]. Latem zbocza gór zdobią gęste oploty kosodrzewiny, wśród której rośnie rzadki w Polsce jarząb nieszpułkowy. Stwierdzono też występowanie gnidosza Hacqueta – rośliny w Polsce występującej tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[5]. Dno doliny pokrywa miejscami kosodrzewina poprzetykana jarzębiną i barwnymi plamami kwitnących roślin. Potok już na wysokości polany Nowa Roztoka (znajduje się na niej szałas) płynie kaskadami ze średnim spadkiem 110 m/km. Jest to teren ścisłego rezerwatu przyrody, ostoja jeleni, kozic i niedźwiedzi[3]..
W dolinie znajdują się trzy niewielkie jaskinie: Dziura nad Roztoką, Dziura nad Nową Roztoką i Gowoniowa Nyża[6].
Na przełęczy, przy żlebie, zainstalowano urządzenie wyciągowe łączące ją z drogą w Dolinie Roztoki. Wyciąg ułatwia zaopatrzenie schroniska PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich[3].
Historia
Nazwa doliny pochodzi od słowa roztoka. Jest to powszechnie w Karpatach używane określenie oznaczające miejsce, gdzie zbiegają się potoki[1]. Pierwsza nazwa własna Roztoka dotyczyła polanki u ujścia potoku Roztoka do Białki. Obecnie miejsce to nazywa się Starą Roztoką. Od nazwy polanki utworzono nazwę potoku, a od potoku doliny i innych położonych w niej obiektów (Nowa Roztoka, Roztocka Czuba, Roztocka Turniczka i inne)[2].
Droga Doliną Roztoki do Doliny Pięciu Stawów Polskich była uczęszczana od dawna. W XIX wieku byli tu Stanisław Staszic, Seweryn Goszczyński, Ludwik Zejszner, być może także już ojciec Gabriel Rzączyński pod koniec XVII wieku. Szlak prowadzący doliną został oznakowany w 1899 r[3].
Poniżej Doliny Roztoki, w Dolinie Białki, na polanie Stara Roztoka zbudowano w 1876 r. schronisko im. Wincentego Pola[3].
Róg,
Róg (słow. Roh, 1573 m) – mało wyróżniający się wierzchołek w północno-zachodniej grani Grzesia w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajduje się pomiędzy Grzesiem (1653 m) a Przełęczą nad Kotłowym Żlebem (1460 m)[1][2]. Sam wierzchołek jest bezleśny, stoki są niemal całkowicie zalesione. Północno-wschodnie opadają do Doliny Bobrowieckiej Orawskiej, południowo-zachodnie do Doliny Łatanej. Te ostatnie w całości, od szczytu Rogu aż po dno Doliny Łatanej wchodzą w skład obszaru ochrony ścisłej Rezervácia Kotlový žľab[2]. Utworzony on został już w 1926 r. i był to najstarszy rezerwat na słowackiej Orawie[3]. Rosną w nim m.in. buki i jodły, w 2010 r. mające już około 200 lat[1].
Granią i przez szczyt Rogu prowadzi znakowany szlak turystyczny. Sam szczyt Rogu jest niewielki i czubaty. Szlak turystyczny omija go po północnej stronie. Od Rogu do Grzesia szlak wznosi się łagodnie pofalowaną i w dużym stopniu trawiastą granią, dzięki czemu roztaczają się stąd widoki na Rohacze i ich grań aż po Brestową[3].
Rówienki,
Rówienki – rówień w Dolinie Gąsienicowej w Tatrach Zachodnich[1]. Znajduje się na północ od schroniska „Murowaniec”, przy ścieżce prowadzącej z Królowej Równi do tego schroniska. Na Rówienkach stoją drewniane szopy i szałasy. Są one pamiątką po istniejących tutaj dawniej 15 szopach i szałasach pasterskich. Zostały w 1985 r. wyremontowane przez Muzeum Tatrzańskie. Wśród budynków tych znajduje się „Betlejemka” oraz „Księżówka”. Rudolf Śmiałowski w 1959 r. pisał o tych szałasach: „W budownictwie halnym zawsze widoczna jest zgodność sylwety szałasu lub jego części lub grupy szałasów z roztaczającym się krajobrazem”[2].
Dawniej teren ten należał do dwóch hal: Hali Królowej i Hali Gąsienicowej. Stały na nim, co było nietypowe, zabudowania pasterskie obydwu tych hal; w części północnej należące do Hali Królowej, na skraju części południowej należące do Hali Gąsienicowej. Część północną nazywano Królowymi Rówienkami, południową Stawiańskimi Rówienkami[1]. Po zlikwidowaniu hal podział własnościowy tej samej równi stracił sens i jak pisał Władysław Cywiński: Dziś o tych nieszczęsnych podzielonych Rówienkach nie pamięta prawie nikt. Jedyne rozsądne i praktyczne jest stosowanie nazwy Hala Gąsienicowa dla całych Rówienek i najbliższej okolicy Murowańca[3].
Na początku XXI wieku był to teren porośnięty wysoką trawiastą roślinnością z licznie zakwitającą na różowo wierzbówką kiprzycą i szeroką panoramą widokową na całe wysokogórskie otoczenie Doliny Gąsienicowej[3].
Rumanowa Przełęcz,
Rumanowa Przełęcz (słow. Rumanovo sedlo, niem. Rumanscharte, węg. Ruman-csorba[1], 2282 n.p.m.[2]) – szeroka przełęcz w głównej grani Tatr, pomiędzy Gankiem (Gánok, 2465 m) a Wysoką (Vysoká, 2559 m). Wyróżnia się w niej trzy niewybitne wcięcia przedzielone czubami skalnymi. Obecnie wcięcia te traktowane są jako oddzielne przełęcze. Najniższa jest Wschodnia Rumanowa Przełęcz i to ona dawniej nazywana była Rumanową Przełęczą[1]. Prowadzi przez nią najłatwiejsze dojście z Doliny Złomisk do Galerii Gankowej[1]. W grani w kierunku od Wysokiej do Małego Ganku (najbardziej na zachód wysuniętego wierzchołka w masywie Ganku) wyróżnia się następujące obiekty[3][2]:
- Zachodnia Rumanowa Przełęcz (Západné Rumanovo sedlo, 2319 m),
- Rumanowe Czuby (Rumanové zuby) przedzielone przełęczą:
-- Zachodnia Rumanowa Czuba (Západný Rumanov zub, 2325 m),
-- Pośrednia Rumanowa Przełęcz (Prostredné Rumanovo sedlo, 2290 m),
-- Wschodnia Rumanowa Czuba (Východný Rumanov zub, 2307 m),
- Wschodnia Rumanowa Przełęcz (Východné Rumanovo sedlo, 2282 m),
- Bartkowa Turnia (Bartkova veža, 2353 m),
- Bartkowa Przełączka (Bartkova štrbina, 2341 m).
Słowacy grań między Wysoką a Bartkową Turnią nazywają Rumanov hrebeň[3].
Na przełęcz nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny. Ku północy opada ona stromymi ścianami do Doliny Ciężkiej (Ťažká dolina). Od południa natomiast ogranicza ona Dolinkę Rumanową (Rumanova dolinka), opada ku niej żlebem i stromymi zerwami skalnymi. Od Dolinki Rumanowej pochodzi nazwa przełęczy[1].
Jako pierwsi na Wschodnią Rumanową Przełęcz weszli Ludwik Chałubiński oraz przewodnicy Bartłomiej Obrochta i Wojciech Roj pod koniec lat 1870., z kolei na Zachodniej Rumanowej Przełęczy pierwsi byli Ernst Dubke z przewodnikami Johannem Breuerem i Johannem Franzem seniorem 6 lipca 1904 r. Zimą na Wschodnią Rumanową Przełęcz dotarł jako pierwszy Stanisław Groński 17 kwietnia 1933 r.[4]
Rumanowe Stawy,
Rumanowe Stawy (słow. Rumanové plesá) – grupa trzech małych stawów znajdujących się w Dolince Rumanowej, w słowackich Tatrach Wysokich. Leżą one pośród piargów tej dolinki, w otoczeniu wysokogórskiego krajobrazu. Nie prowadzą w ich kierunku żadne znakowane szlaki turystyczne, więc nie są dostępne dla turystów.
Nazwa Rumanowej Dolinki i Rumanowych Stawów upamiętnia przewodnika górskiego Jána Rumana Driečnego młodszego.
W grupie Rumanowych Stawów znajdują się:
- Rumanowy Staw (Rumanovo pleso), największy z nich o powierzchni 0,248 ha,
- Wyżni Rumanowy Stawek (Vyšné Rumanovo pliesko), o powierzchni 0,041 ha, położony najwyżej,
- Rumanowe Oko (Nižné Rumanovo pliesko), zwane również Niżnim Rumanowym Stawkiem, najbardziej wysunięty na południe.
Rumanowy Szczyt,
Rumanowy Szczyt (słow. Rumanov štít, niem. Rumanspitze, węg. Ruman-csúcs) – dwuwierzchołkowy szczyt o wysokości 2428 m n.p.m. położony w głównej grani Tatr Wysokich na terytorium Słowacji.
Na północny zachód od Rumanowego Szczytu znajduje się Ganek (Gánok), oddzielony od niego Gankową Przełęczą (Gánkova štrbina), natomiast na południowym wschodzie położony jest Żłobisty Szczyt (Zlobivá), od którego oddzielają go Wyżnia Żłobista Przełączka (Vyšná Zlobná štrbina) i Żłobiste Czuby (Zlobné zuby). Szczyt znajduje się w odcinku grani rozdzielającym Dolinę Kaczą (Kačacia dolina) oraz Dolinę Złomisk (Zlomisková dolina), a dokładniej jej odnogę – Dolinkę Rumanową.
Wyższy jest wierzchołek północno-zachodni (2428 m), drugi południowo-wschodni ma wysokość 2419 m. Do Doliny Kaczej masyw opada wysoką (ok. 600 m) ścianą, której przez dłuższy czas nie udawało się zdobyć. Według Witolda Henryka Paryskiego jest to jedna z najwspanialszych ścian tatrzańskich. Obecnie prowadzi przez nią kilka trudnych dróg wspinaczkowych. Najłatwiej można wejść na szczyt od Doliny Złomisk, z tej strony wygląda on dość niepozornie. Wszystkie wejścia na szczyt są jednak turystycznie niedostępne, nie prowadzi tutaj żaden szlak turystyczny[1].
Pierwsze wejścia:
- latem – Janusz Chmielowski, Klemens Bachleda, Jan Bachleda Tajber, 27 września 1902 r.,
- zimą – Alfréd Grósz, Ferdinand Zuber, 11 kwietnia 1914 r.
Środkiem słynnej północno-wschodniej ściany przeszli po raz pierwszy Tadeusz Bernadzikiewicz i Bolesław Chwaściński 30 sierpnia 1932 r.[1]
Nazwa szczytu, pobliskich przełęczy i Rumanowych Stawów (Rumanove plesá) w Dolinie Złomisk związana jest z tatrzańskim przewodnikiem – Jánem Rumanem Driečnym. W polskiej literaturze szczyt opisany jest dokładniej w czasopismach „Taternik” nr 1/1929 i nr 1/1937-38.
Rusinowa Polana,
Rusinowa Polana – polana reglowa w polskich Tatrach Wysokich.
Nazewnictwo
Poza wymienioną powyżej nazwą polana nosiła i nosi szereg nazw: Rusinowa Jaworzyna, Rusinka, Rusinówka i Polana[1]. Nazwę hali i polany wywodzi się od nazwiska Rusinów, sołtysów z Gronia, którym została nadana przez króla Zygmunta III Wazę w roku 1628. W dokumentach z 1766 r. są oni wymienieni jako Rusińscy lub Rusinowscy. Dokument z 1663 r. podaje polanę pod nazwą Węgierska Górka, a z 1699 r. jako Rusienka[2].
Opis polany
Polana znajduje się pomiędzy Gęsią Szyją (1489 m) a Gołym Wierchem (1205 m), na grzbiecie łączącym Tatry z Pogórzem Bukowińskim. Położona jest na wysokości około 1180-1300 m n.p.m.[3] Całkowita jej powierzchnia wynosi obecnie około 20 ha[2]. Polana graniczy od północnego zachodu z odnogą doliny Filipki – Doliną Złotą (oddziela je Złoty Potok) i od południa z Doliną Waksmundzką[4].
W czasie przedostatniego zlodowacenia lodowiec z Doliny Waksmundzkiej przewalił się przez Rusinową Polanę, pozostawiając na niej granitowe bloki. Dziełem lodowca jest także wyraźne podcięcie stoku na dolnym skraju polany[2].
W okolicy polany żyją jelenie, sarny, zające, lisy, czarne wiewiórki i kruki. Bywają także niedźwiedzie. W 1946 r. niedźwiedź podkopał się pod szałas i zabił dwie owce[5]. Z rzadkich w Polsce gatunków roślin stwierdzono występowanie złoci małej[6].
Historia
O wytworzeniu polany pisze dokument króla Augusta II Mocnego z roku 1698. Na polanie zlokalizowana była osada pasterska, licząca w połowie XX wieku 20 obiektów drewnianych – szałasów i szop[2]. Dawniej polana wchodziła w skład Hali Jaworzyna Rusinowa o łącznej powierzchni ok. 1,2 km2 (resztę stanowiły las i halizny). Hala ta od dawna była miejscem wypasu owiec i krów. Według zachowanych informacji wypasano tam nawet do 400 owiec, choć bliższa wydaje się liczba 200. Część polany była koszona, siana nie zwożono jednak do miejscowości, lecz na miejscu karmiono nimi owce przez zimę. Osada na Rusinowej była więc zamieszkiwana w części przez cały rok i było to najdłużej istniejące w Tatrach zimowisko owiec[7]. Mieszkał w nim Wojciech Szyszka do 1954 r. Po utworzeniu Tatrzańskiego Parku Narodowego uznano, że wypas bydła i owiec na terenie parku stanowi zagrożenie dla roślinności i stopniowo wprowadzono zakaz wypasu. Ostatnie owce wypasał Jan Murzański. Zabudowania osady pasterskiej zostały uznane za obiekty zabytkowe, co nie uchroniło ich od zniszczenia, dewastacji lub pożaru. W 1996 r. spłonął szałas Jana Murzańskiego. Obecnie zachowało się w różnym stanie około 6 obiektów. W 1981 r. przywrócono ponownie wypas owiec – do 200 sztuk. Owce wypasa Stanisław Rychtarczyk[2].
Walery Eljasz-Radzikowski w swoim przewodniku w 1874 r. podaje, że w okolicy Rusinowej Polany straż leśna rozbiła bandę zbójników i zabiła ich herszta. Potwierdzają to ustne przekazy wśród mieszkańców Bukowiny Tatrzańskiej mówiące o zbójniku Stokfiszu zastrzelonym pod Łysą Skałką[2].
Na polanie tej bywał kardynał Karol Wojtyła[5].
W 1953 r. planowano budowę na polanie schroniska mającego obsługiwać wycieczki z Bukowiny Tatrzańskiej. Pomysł ten, jak pisze Józef Nyka, na szczęście upadł[2].
Turystyka
Od początku ruchu turystycznego w Tatrach przez Rusinową Polanę przebiegały szlaki turystyczne. Walory widokowe tej polany „odkryli” Eugeniusz Janota w 1867 r. i Walery Eljasz-Radzikowski, który w swoim przewodniku Tatry z 1875 r. opisuje ją jako dogodne miejsce dla dłuższego wypoczynku. Pisze: Widok stąd na Tatry – jeden z najpiękniejszych[5]. Witold i Zofia Paryscy w Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej piszą: Z R.P. roztacza się wspaniały widok na Tatry Biel. i Wys., mniej rozległy niż z wierzchołka pobliskiej Gęsiej Szyi, ale pod pewnymi względami piękniejszy[3].
W bezpośredniej bliskości polany znajduje się Sanktuarium Matki Boskiej na Wiktorówkach[2]. W bacówce sprzedawane są w sezonie oscypki i inne wyroby z owczego mleka.
Rybie Stawki,
Rybie Stawki – grupa trzech niewielkich jezior rozlewiskowych na Rybim Potoku w Tatrach Wysokich, ponad 200 m na północ od jego wypływu z Morskiego Oka.
Opis stawków
Są to:
- Małe Morskie Oko – 1391,7 m n.p.m., 0,22 ha (91,5 × 44 m), 3,3 m, 1980 m³[a] – dobrze widoczne z Drogi Oswalda Balzera podłużne jeziorko, o kamienisto-mulistym dnie, najgłębsze w części południowej; w części północnej połączone z esowato wygiętą „szyją” o długości około 100 m, szerokości 10–12 m i głębokości blisko 1 m, której nie uwzględniono w pomiarach,
- Żabie Oko – 1390,4 m n.p.m., 0,11 ha (46,5 × 39,5 m), 2,3 m, 1060 m³[a] – położone około 20 m za zwężeniem „szyi” Małego Morskiego Oka, o kamienisto-żwirowym dnie,
- Małe Żabie Oko – 1390,3 m n.p.m., 0,02 ha (28 × 12 m), 2,3 m[b] – oddzielone od Żabiego Oka krótkim przesmykiem zawalonym głazami, najmniejsze z Rybich Stawków, podłużne, silnie wgłębione pod wielkimi blokami zamykającymi je od strony zachodniej.
Rybie Stawki otoczone są roślinnością torfowiskową. Występują m.in.: turzyca dzióbkowata, wełnianka wąskolistna, wełnianeczka alpejska i torfowce. W południowo-wschodniej zatoczce Żabiego Oka Józef Nyka znalazł rzadkiego w górach włosienicznika wodnego. Jeziorka otoczone są zaroślami kosodrzewiny z wierzbami i jarzębiną, częściowo górnoreglowym borem świerkowym.
W wodach występuje, podobnie jak w samym Morskim Oku, pstrągi potokowe, a w nabrzeżnej roślinności – liczne gatunki owadów wodnych. Położona nad wschodnim brzegiem Żabiego Oka młaka jest wylęgarnią ważek, m.in. miedziopiersi górskiej, żagnicy torfowej i ważki czteroplamej.
Na wielu mapach[1][2][3] Małe Morskie Oko podpisywane jest jako Żabie Oko, Żabie Oko jako Małe Żabie Oko, a właściwe Małe Żabie Oko pomijane. Jako Małe Morskie Oko oznaczany bywa mały, gruszkowatego kształtu stawek znajdujący się między wypływem Rybiego Potoku a zarośniętą obecnie polaną Stadliska, u podnóża morenowego wzgórza.
Rybiego Potoku Dolina,
Dolina Rybiego Potoku (niem. Fischseetal, słow. dolina Rybieho potoka, węg. Halas-tavi-völgy, dawniej także Dolina Morskiego Oka, Dolina Mickiewicza[1]) – dolina w Tatrach Wysokich, odgałęzienie Doliny Białki[2]. Powierzchnia doliny wynosi ok. 11,5 km², długość ok. 5,5 km[3]. Granice doliny tworzą:
- północno-wschodnia grań Szpiglasowego Wierchu
- grań główna Tatr na odcinku od Szpiglasowego Wierchu po Rysy
- północna grań Rysów po Horwacki Wierch[4]
Dolina odgałęzia się na wysokości około 1150 m, w odległości około 4, 5 km na południe od Łysej Polany. Ma jedno odgałęzienie – Dolinkę za Mnichem i typową dla dolin polodowcowych budowę piętrową. W środkowym piętrze doliny znajduje się największe jezioro tatrzańskie – Morskie Oko. Wyższe piętra to podcięte progami lodowcowymi Czarnostawiański Kocioł, Bańdzioch, Kocioł Kazalnicy i Dolina za Mnichem. W dolinie występują utworzone przez lodowce moreny boczne, moreny czołowe i moreny denne[5]. Doliną płynie Rybi Potok wypływający z Morskiego Oka. Na tyłach starego schroniska, po wschodniej stronie potoku znajduje się małe, gruszkowatego kształtu jeziorko – Stawek przy Stadliskach[6]. Nieco poniżej Rybi Potok rozlewa się w kolejne jeziorka – Rybie Stawki: Małe Morskie Oko, Żabie Oko i Małe Żabie Oko. W pobliżu gajówki pod Wantą Rybi Potok łączy się z Białą Wodą, tworząc Białkę.
W ukształtowaniu doliny wyraźnie widoczne jest działanie lodowca: kotły, piętrowy układ, podcięcia zboczy, ogładzone skały, usypiska moren bocznych i morena czołowa (jeden z ładniejszych przykładów), na której zbudowano schronisko. W dolinie można zobaczyć wszystkie piętra roślinne od regla dolnego po środowisko turni (jedyny taki obszar w Polsce). Szczególnie cenne są zachowane pierwostany górnoreglowych borów świerkowo-limbowych. Flora doliny składa się z ok. 350 gatunków roślin naczyniowych, w tym ok. 170 gatunków to rośliny wysokogórskie. W dolinie spotyka się także jelenie (rykowisko koło Wanty), niedźwiedzie, rysie, świstaki tatrzańskie i kozice[3].
Dolina Rybiego Potoku jest dostępna dla turystów. Wytyczone w niej szlaki turystyczne prowadzą w kierunku schroniska i Morskiego Oka. Jeszcze przed schroniskiem odchodzi znakowana droga przez grzbiet Opalonego do Doliny Pięciu Stawów Polskich. W pobliżu schroniska zbiegają się drogi prowadzące wokół Morskiego Oka, nad Czarny Staw i dalej na Rysy lub przez Kazalnicę na Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem, przez Dolinę za Mnichem na Wrota Chałubińskiego lub na Szpiglasową Przełęcz i dalej do Doliny Pięciu Stawów Polskich[3].
W Dolinie Rybiego Potoku jest kilka polan: Włosienica, Szałasiska, Polanka pod Uboczą, Stadliska. Ich stan jest różny. Włosienica jest wybrukowana kamieniami, na Szałasiskach znajduje się obozowisko taterników, Polanka pod Uboczą i Stadliska zarastają lasem[5]. Dolina miała swoją przeszłość pasterską. Istniały w niej dwie hale: Hala Morskie Oko i Hala za Mnichem[2]. Górna granica lasu nie uległa jednak wskutek pasterstwa sztucznemu obniżeniu, jak bywało to na innych halach. Na dnie doliny nastąpiło natomiast jej naturalne obniżenie wskutek inwersji temperatury[5].
Rynias,
Rynias lub Rynias Kieżmarski (słow. Rynias, Rinias, niem. Reniasch, Renias, Kempenkaul, węg. Rinyás, Réniás) – zalesione wzgórze (1473 m n.p.m.) w słowackich Tatrach Bielskich[1]. Znajduje się w długiej bocznej grani opadającej od Bujaczego Wierchu i oddzielającej Dolinę Kieżmarską od Doliny Czarnej Rakuskiej. Rynias znajduje się w tej grani pomiędzy Przełęczą nad Czerwoną Glinką (1389 m), oddzielającą go od Rakuskiego Grzbietu, a Steżkową Przełęczą (1439 m), oddzielającą go od wyższych i znacznie rozleglejszych Steżek. W północno-wschodnim kierunku od szczytu Ryniasa ciągnie się grzbiet zwany Ryniasowym Działem, który oddziela od siebie dwie odnogi Doliny Czarnej Rakuskiej: Dolinę pod Czerwoną Glinką i Dolinę Czarnej Huczawy[2].
Rynias i Steżki mają odmienną budowę geologiczną od pozostałej części Tatr Bielskich. Zbudowane są mianowicie z kwarcytowych piaskowców. Wskutek jałowości tego podłoża występują na nich bezleśne obszary[3].
Przez grzbiet Ryniasa, Steżkową Przełęcz i Steżki biegnie granica obszaru ochrony ścisłej. Należą do niego północno-wschodnie zbocza[4]. Na Ryniasa nie prowadzi żaden szlak turystyczny, brak też jakiejkolwiek ścieżki. Porasta go bujnie mieszanina kosodrzewiny i świerków. Na północno-wschodnich stokach występuje skupisko brzozy omszonej – największe w całych Tatrach[3].
Rysy,
Rysy (niem. Meeraugspitze, słow. Rysy, węg. Tengerszem-csúcs[1]) – góra położona na granicy polsko-słowackiej, w Tatrach Wysokich (jednej z części Tatr). Ma trzy wierzchołki, z których najwyższy jest środkowy (2501 metrów nad poziomem morza), znajdujący się w całości na terytorium Słowacji. Wierzchołek północno-zachodni, przez który biegnie granica, stanowi najwyżej położony punkt Polski (według większości najbardziej wiarygodnych źródeł 2499 m – więcej informacji w sekcji „Topografia”) i należy do Korony Europy.
Topografia
Masyw Rysów posiada trzy wierzchołki. Na granicy polsko-słowackiej znajduje się średni co do wysokości wierzchołek północno-zachodni, którego różne pomiary dały wysokość od 2498,7 do 2499,6 m[2] (zgodną z tradycyjnie uznawaną wartością 2499 m[3]). Wierzchołek ten jest najwyżej położonym punktem Polski. Spośród klasycznych pomiarów geodezyjnych wykonanych dla tego wierzchołka najdokładniejsze przeprowadzono w roku 1988, kiedy metodą precyzyjnej niwelacji trygonometrycznej wyznaczono, niezależnie od strony polskiej oraz słowackiej, wysokość punktu geodezyjnego zlokalizowanego 60 cm poniżej szczytu. Otrzymano wynik 2498,712 m od strony polskiej i 2498,724 m od strony słowackiej (różnica jedynie 1,2 cm) – a więc wysokość północno-zachodniego wierzchołka Rysów wynoszącą (po zaokrągleniu do 0,1 m) 2499,3 m[4].
Pierwsze pomiary wysokości Rysów przeprowadzono około połowy XIX wieku bardzo nieprecyzyjną metodą barometryczną, jeszcze bez podziału na poszczególne wierzchołki, otrzymując istotnie zaniżoną wartość 2309 m n.p.m. W rezultacie za najwyższy szczyt „Tatr Nowotarskich” (dzisiejsze Tatry Polskie) przejściowo uznawano Świnicę, której pierwszy pomiar z 1867 roku wykazał (zawyżony z kolei) wynik 2336 m. Wykonywane od lat 70. XIX wieku austriackie wojskowe pomiary kartograficzne dały już stosunkowo precyzyjne wyniki, z niewielkimi zastrzeżeniami uznawane do czasów najnowszych[5]. W latach 10. XXI wieku rozwój technik geodezji satelitarnej umożliwił weryfikację i aktualizację wcześniej podawanych wartości. W roku 2019 geodeci z AGH w ramach projektu badawczego „Setka w Koronie” zmierzyli wysokości najważniejszych polskich gór, dla uzyskania wiarygodnych wyników łącząc techniki LIDAR (do wstępnego zidentyfikowania potencjalnie najwyższych punktów góry) i GNSS (do właściwego pomiaru); w opublikowanej pracy zauważyli przy tym, że żadna z tych metod nie byłaby samodzielnie wystarczająca. Uzyskana przez nich wysokość granicznego wierzchołka Rysów wyniosła 2499,0 m n.p.m. (w układzie wysokości Kronsztad) z dopuszczalnym błędem pomiaru 10 cm[6][7]. Pomimo to, zakłady kartograficzne „Sygnatura” i „Polkart” podały na swoich mapach z 2020 roku najwyższy punkt Polski o wysokości 2500 m w oparciu wyłącznie o dane lidarowe, uzasadniając to obecnością w nich czterech punktów z przedziału 2499,8–2499,9 m (po zaokrągleniu do pełnych metrów 2500 m) w obrębie kopuły szczytowej północno-zachodniego wierzchołka. Punkty te zinterpretowano jako reprezentację słupka granicznego i sąsiedniego głazu. Wydawcy zastrzegli, że dopuszczają błąd jednego metra w podawanych przez siebie wysokościach[8]. Przytoczone punkty znajdują się jednak w odległości 3–4 metrów od lokalizacji słupka granicznego podanego w Państwowym Rejestrze Granic. Zawyżenie położenia Rysów w danych lidarowych zauważono już wcześniej; zinterpretowano je wtedy jako efekt licznej obecności turystów na szczycie w trakcie wykonywania nalotów lotniczego skaningu laserowego i błędnej klasyfikacji części uzyskanych odbić (będących możliwymi odbiciami plamki lasera od ludzi) jako reprezentacji gruntu[9].
Najwyższy z wierzchołków (tak zwany środkowy) wznosi się około 1,5 m wyżej od wierzchołka granicznego, stąd ma wysokość w przedziale od około 2500,2 do około 2501,1 m[2] i znajduje się po stronie słowackiej, podobnie jak najniższy wierzchołek południowo-wschodni (2472 m[10], według wcześniejszego pomiaru 2473 m). Podawana powszechnie w literaturze i na mapach wysokość 2503 m dla najwyższego punktu Rysów pochodzi z dawnych pomiarów austriackich z lat 1896–1897 i jest z pewnością zawyżona[2]. Rysy cechują się dużą wysokością względną, wznosząc się ponad 1100 metrów nad powierzchnię Morskiego Oka[11].
Znajdujący się w Tatrach Wysokich masyw Rysów leży na południowy wschód od Morskiego Oka w punkcie zwornikowym głównego grzbietu Tatr i północnej grani Rysów, w której tkwią Niżnie Rysy i Żabie Szczyty (Wyżni i Niżni). U stóp leżą: Dolina Rybiego Potoku, Dolina Białej Wody i Dolina Mięguszowiecka. Od północy oddziela go od Niżnich Rysów Przełęcz pod Rysami, od zachodu od Żabiego Konia Żabia Przełęcz, a od południowego wschodu od Ciężkiego Szczytu w masywie Wysokiej szerokie siodło Wagi[11]. Na wschodnią stronę opada z Rysów 500-metrowa ściana skalna, w której znajdują się liczne drogi wspinaczkowe[12].
W zachodniej grani Rysów powyżej Żabiej Przełęczy wyodrębniają się trzy Turnie nad Żabią Przełęczą: Zachodnia Turnia nad Żabią Przełęczą (Západná veža nad Žabím sedlom), Pośrednia Turnia nad Żabią Przełęczą (Innominata, Prostredná veža nad Žabím sedlom) i najwyższa Wschodnia Turnia nad Żabią Przełęczą (Východná veža nad Žabím sedlom)[13]. Od północno-zachodniego szczytu Rysów turnie te są oddzielone Przełączką nad Turniami (Štrbina nad vežami). Przełączka pomiędzy dwoma wyższymi wierzchołkami Rysów nosi nazwę Zadniej Przełączki w Rysach (Zadná priehyba v Rysoch), natomiast pomiędzy najwyższym i najniższym wierzchołkiem znajduje się Pośrednia Przełączka w Rysach (Prostredná priehyba v Rysoch). Na południowy wschód od najniższego wierzchołka grań kieruje się poprzez Przednią Przełączkę w Rysach (Predná priehyba v Rysoch) do Kopy nad Wagą, a następnie opada na Wagę[14].
Przyroda ożywiona
Szczyt Rysów jest prawdziwym unikatem, jeśli chodzi o bogactwo flory. Na wysokości 2483–2503 m występują tu jeszcze 63 gatunki roślin kwiatowych, głównie z grupy roślin alpejskich[15]. Z rzadkich roślin występują m.in. ukwap karpacki, skalnica odgiętolistna i wiechlina tatrzańska – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[16].
Na południowych zboczach przebywają kozice i świstaki. Na sam szczyt dochodzą lisy. Występuje tu również stale kilka gatunków ptaków i szereg gatunków niższych zwierząt: owadów i mięczaków[17]. W pobliżu wierzchołka po raz pierwszy odłowiono endemicznego pajęczaka Polonozercon tatrensis[18].
Nazwa
Nazwa Rysy nie pochodzi, jak powszechnie się uważa, od ukośnego żlebu widocznego w masywie góry (tzw. Rysy), ale od pożłobionych zboczy całego kompleksu Niżnich Rysów, Żabiego Szczytu Wyżniego i Żabiego Mnicha[12]. Nazwę utworzyli polscy górale i była ona w użyciu co najmniej od początków XIX w. „Skalne żleby albo rysy (Risse), wypełnione wiecznym śniegiem, sięgają od głównego grzbietu aż do powierzchni Czarnego Stawu” – pisał niemiecki turysta już w 1827 r.[17] Wkrótce Rysami określali polscy turyści całą grań, zamykająca kocioł Czarnego Stawu: „Rysy to jest grzbiet okalający Czarny Staw” (Feliks Berdau, 1855); „Olbrzymie skały zwane Rysy (...) obstąpiły półkolem jezioro” (Maria Steczkowska, 1858); „Staw ten otoczony olbrzymimi skałami nazwanymi Rysy” (Onufry Trembecki, 1861); „Dzikie turnie Rysami zwane w krąg otaczają Czarny Staw” (Walery Eljasz, 1873)[17]. W połowie XIX w. turyści niemieckojęzyczni ze strony węgierskiej zaczęli używać dla szczytu nazwy Meeraugspitze, natomiast Polacy – w miarę rozwoju taternictwa i zagęszczania nazw poszczególnych formacji grzbietu – zawęzili stosowanie nazwy Rysy do najwyższego szczytu w grani. Podsumował to wkrótce Tytus Chałubiński: „Szczyt sterczący nad (...) Czarnym Stawem zowią zakopianie Rysami, węgierscy i niemieccy turyści Morskookim Szczytem (Meer-Augenspitze), Słowacy zaś Wagą”[17].
Wypadki
Wypadki w drodze na Rysy zdarzają się od początków turystyki tatrzańskiej. Do ich najczęstszych przyczyn zaliczają się: lekceważenie zalegającego (nieraz do późnego lata) śniegu, brak kondycji fizycznej i psychicznej, a także zaznajomienia ze stromizną, nieodpowiednie obuwie i odzienie, kruche skały, nadmierne pragnienie zdobycia szczytu[12][19].
12 sierpnia 1884 roku Jerzy Amsel, student filozofii z Wrocławia, poślizgnął się podczas zejścia na płacie śniegu i spadł ze znacznej wysokości, odnosząc ciężkie rany. Na przemian mdlejąc i odzyskując przytomność, przez trzy doby walczył o życie; wieczorem 15 sierpnia uratowali go przypadkowo napotkani turyści. Po dwóch tygodniach opuścił szpital[19].
Pierwszy wypadek śmiertelny nastąpił na początku czerwca 1909 roku, gdy z nieznanych przyczyn zginął Ernest Weiss, profesor z Chorzowa. Jego szczątki odnaleziono dopiero po czterech latach. W tym czasie doszło już do kolejnych tragedii: 20 sierpnia 1910 roku Alojzy Karlik i Vlastimil Vonaŝek runęli po śniegu spod samego wierzchołka i ponieśli śmierć po wielusetmetrowym upadku; 22 sierpnia 1912 roku, po ponad tygodniu poszukiwań, znaleziono zwłoki Eugenii Zielińskiej, nauczycielki z Warszawy, która najprawdopodobniej zgubiła się w okolicach Buli pod Rysami i spadła. Mariusz Zaruski, który kierował wyprawami ratunkowymi, sądził, że na opinię publiczną można oddziaływać tylko poprzez skrupulatne podawanie wszystkich drastycznych szczegółów, toteż pedantycznie zanotował, że zwłoki dwóch Czechów zbierano z obszaru 150 metrów kwadratowych, a ciało kobiety – z obszaru 30 metrów kwadratowych[19].
Rysy w sierpniu. Wyraźnie widoczna Rysa – duży zaśnieżony żleb
W okresie międzywojennym zginął w tym rejonie tylko jeden turysta – 15 czerwca 1936 roku Alfred Kwaśny odniósł śmiertelne rany wskutek wypadku na zlodowaciałym śniegu, a jego towarzyszkę w ostatniej chwili udało się uratować. Jednak po drugiej wojnie światowej liczba tragedii znacząco wzrosła wraz z nasileniem się ruchu turystycznego. Przyczyny wciąż są takie same: poślizgnięcia na śniegu, zabłądzenia, obrywy skalne, brak doświadczenia. Długość upadków sprawia, że poszkodowani przeważnie giną na miejscu, przed przybyciem pomocy (jednym z wyjątków był przypadek turysty, który na początku lutego 1997 spadł z okolic wierzchołka i zatrzymał się około 800 metrów niżej, ale jedynie złamał nadgarstek)[19].
Osobną kategorię stanowią wypadki lawinowe, w których nieraz poszkodowanych zostaje wiele osób naraz. 28 stycznia 2003 roku około godziny 11 z Rysów zeszła lawina, w której zginęło 8 osób z 13-osobowej grupy. Była to wycieczka członków Uczniowskiego Klubu Sportowego „Pion”, działającego przy I Liceum Ogólnokształcącym w Tychach. Wypadek ten był najtragiczniejszym takim wydarzeniem w polskich Tatrach.
30 grudnia 2009 roku o godzinie 11:40 z Buli pod Rysami zeszła lawina, która zagarnęła pięć osób, z czego trzy pogrzebała pod śniegiem. Ekipa ratownicza przybyła na miejsce już po kwadransie. Marka D. i Rafała P. mimo krytycznie ciężkich obrażeń udało się uratować, rany Jana Rz. i Grzegorza A. okazały się śmiertelne, Stefana G. znaleziono już martwego[19].
Jest to tylko pobieżny przegląd niektórych najbardziej tragicznych zdarzeń. Każdy sezon turystyczny przynosi nowe wypadki. Błędy popełniane przez turystów są wciąż takie same i wciąż tak samo skutkują zgonami lub ciężkimi obrażeniami[19].
Historia
Pierwsze odnotowane wejścia:
- latem – Eduard Blásy z przewodnikiem Jánem Rumanem Driečnym starszym, 30 lipca 1840[12]
- zimą – Theodor Wundt z przewodnikiem Jakobem Horvayem, 10 kwietnia 1884[20]
Wejście na szczyt Blásyego upamiętniała tablica wmurowana w północno-zachodni wierzchołek 20 lipca 1891 roku, została ona jednak rozbita rok później[20]. Podobnie uhonorowano pobyt Włodzimierza Lenina na szczycie w latach 1913–1914. Jego wejście nie zostało jednak nigdy potwierdzone, a tablica była wielokrotnie niszczona[14]. Z tego powodu w pewnym okresie przechowywano ją w Chacie pod Rysami, a na szczycie umieszczano tylko na czas uroczystości politycznych[12]. W 1899 roku na szczyt weszli także Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie[12].
Turystyka
Rysy należą do najczęściej odwiedzanych szczytów tatrzańskich[12]. Wejście od strony polskiej jest dobrze ubezpieczone (prawie 300 metrów łańcuchów[21]), wymaga jednak przygotowania turystycznego i kondycyjnego. Od wejścia do TPN na Palenicy Białczańskiej deniwelacja wynosi 1504 m, a od Morskiego Oka 1104 metry. Od Czarnego Stawu średnie nachylenie szlaku wynosi 30 stopni[22]. Szlak wiedzie przez miejsca zacienione, co powoduje spadki temperatury oraz duże prawdopodobieństwo zalegania płatów śniegu[19]. Wejście zimowe wymaga posiadania odpowiedniego sprzętu (raki, czekan) i umiejętności posługiwania się nim. Od czasu otwarcia polskiego szlaku na Rysy zginęło na nim ponad 50 osób.
Szczyt swoją popularność zawdzięcza niezrównanej panoramie: przy dobrej pogodzie widoczność sięga ponad 200 km. Z wierzchołka można rozróżnić 80 szczytów tatrzańskich i mniej więcej 50 szczytów w innych grupach górskich, widoczne jest 13 większych jezior tatrzańskich oraz odległy o około 90 km Kraków[17]. Przy bardzo dobrej widzialności dostrzec można zarysy Bieszczadów i Karpat ukraińskich[23][24]. Szczyt, pomimo swej znacznej wysokości, stanowi dogodne przejście z Morskiego Oka do Popradzkiego Stawu w Dolinie Mięguszowieckiej, w szczególności jedyne znakowane przejście przez główną grań Tatr pomiędzy Suchą Przełęczą a Polskim Grzebieniem[11]. Granicę można przekraczać od 15 czerwca do 31 października – gdyż tylko w tym okresie otwarty jest szlak po stronie słowackiej. W 2007 roku, po wejściu Polski i Słowacji do strefy Schengen, zostało zlikwidowane turystyczne przejście graniczne na Rysach, ponieważ granice między państwami do niej należącymi można od tego czasu swobodnie przekraczać w każdym miejscu.
Rysy są najwyższym punktem w Tatrach, na który prowadzi szlak turystyczny. W okresie od 1 listopada do 14 czerwca szlak od strony Słowacji jest zamknięty[25]. We wrześniu 2016 roku od strony słowackiej zainstalowane zostały metalowe stopnie ułatwiające dostęp do szczytu[26].
Rysy należą do Korony Gór Polski (wierzchołek graniczny)[3], Korony Tatr (wierzchołek środkowy), Korony Europy (wierzchołek graniczny) oraz Wielkiej Korony Tatr (wierzchołek środkowy)[27].
Rzędowe Skały
Rzędowe Skały (słow. Radové skaly) – zachodnia część grani Siwego Wierchu w słowackich Tatrach Zachodnich, ciągnąca się w grani głównej Tatr od przełęczy Siwy Przechód, od wysokości ok. 1600 m n.p.m. po szczyt Siwego Wierchu. Znajduje się na niej cały labirynt skał i turni tworzących dolomitowy „park skalny”. Skały wymodelowane zostały przez procesy krasowe i wietrzenie, mają różnorodne kształty i jamy w ścianach. Pomiędzy skałami tworzą się dolinki krasowe. Teren ten to równocześnie siedlisko bardzo bogatej flory ciepłolubnych roślin muraw naskalnych. Między innymi tylko w tym rejonie Tatr (masyw Siwego Wierchu) występuje bardzo rzadki goździk lśniący będący endemitem Karpat Zachodnich. Licznie zakwita tutaj także mokrzyca Kitaibela, dzwonek drobny, skalnica nakrapiana, niebielistka trwała. Teren ten od 1974 r. jest rezerwatem przyrody.
W szlaku prowadzącym to po jednej, to po drugiej stronie grani, lub jej wierzchołkiem, znajdują się 2 trudniejsze do przejścia miejsca ubezpieczone łańcuchami. Ze szlaku ładne widoki na masyw Ostrej i Małej Ostrej oraz Jezioro Liptowskie.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
