 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
O
Obłazkowa Jaskinia, Olczyska dolina, Opalony Wierch, Orawa, Orawa, Orawica, Orawice, Orawicka Kotlina, Orla Baszta, Orla Perć, Ornak, Osobita, Osterwa, Ostra, Ostra, Ostry Szczyt, Ostry Wierch Waksmundzki, Oswalda Balzera Droga, Otargańce, Owcza Przełęcz,
Obłazkowa Jaskinia,
Jaskinia Obłazkowa – jaskinia w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich. Wraz z Jaskinią Mylną i Jaskinią Raptawicką jest częścią systemu Jaskinie Pawlikowskiego[1]. Znajduje się u podnóża wapiennej turni, zwanej Raptawicką Turnią, po zachodniej stronie doliny, na wysokości 1096 m n.p.m., 130 m nad korytem Kościeliskiego Potoku. Ścieżka prowadząca do niej znajduje się w odległości 4,4 km od Kir, 100 m powyżej Skały Pisanej. Udostępniona jest dla turystów, można ją zwiedzać samodzielnie, bez przewodnika, przez cały rok. Wewnątrz jaskini panuje niska temperatura.
Jaskini Obłazkowej nie należy mylić z Jaskinią Obłazową, znaną z odkryć archeologicznych.
Opis jaskini
Otwór wejściowy ma wysokość 2 m i szerokość 9 m. Za nim znajduje się główna komora, zwana Wstępną. Można ją zwiedzać bez latarki, do zwiedzania dalszych części konieczne jest światło.
Z końca Komory Wstępnej odchodzi ciasny korytarz, który po 18 metrach rozdziela się. Na lewo znajduje się korytarz kończący się ślepo, natomiast idąc prosto, kilka metrów za obniżeniem stropu odchodzi w lewo pierwsze z trzech przejść do Przekopu prowadzącego do Komory Końcowej. Drugie i trzecie przejście znajduje się 5 metrów dalej. Korytarz kończy się po kolejnych kilku metrach w ciasnej szczelinie.
Idąc na czworakach drugim przejściem, po 6 metrach, dochodzi się do Przekopu. Czołgając się nim jeszcze przez około 5 metrów wychodzi się w Komorze Końcowej.
Komora Końcowa posiada wymiary 6 × 10 m i wysokość do 6 m. Na jej końcu znajduje się Jędrusiowy Przełaz łączący Jaskinię Obłazkową z Jaskinią Mylną. W sali jest też wejście do 7-metrowej szczeliny. Na jej końcu znajduje się kominek, gdzie znajduje się najwyżej położone miejsce w jaskini +8,1 m.
Przyroda
Jaskinia Obłazkowa jest częścią systemu krasowego, w skład którego wchodzi Jaskinia Mylna i Raptawicka (dawniej także Jaskinia Mysia, Dziura pod Mylną, Dziura pod Raptawicką). Jaskinie te utworzone zostały przez Kościeliski Potok, który wypłukał w wapiennych skałach podziemne koryto. Dno Doliny Kościeliskiej znajdowało się wówczas na wysokości tych jaskiń.
W jaskini brak jest nacieków. Znajduje się w niej dużo śmieci pozostawionych przez turystów. W Komorze Wstępnej widać ślady palenia ognisk.
Historia odkryć
Jaskinia znana była miejscowym od dawna. Po raz pierwszy opisał ją Jan Gwalbert Pawlikowski w 1887 r.
W 1934 roku Stefan Zwoliński wraz z Jerzym Zahorskim odkryli Salę Końcową, wykonując przekop o długości ponad 5 m w prowadzącym do niej korytarzu.
Między listopadem 2013 a marcem 2014 r. na zlecenie TPN wykonano ponowne pomiary jaskiń udostępnionych turystom, w tym Jaskini Obłazkowej. Jej długość wzrosła z 120 do 214 m, a deniwelacja z 5 do 8,1 m.
W czerwcu 2014 r. udało się połączyć Jaskinię Obłazkową z Jaskinią Mylną, a w lutym 2015 roku Jaskinię Raptawicką z Jaskinią Mylną.
Olczyska dolina,
Dolina Olczyska, dawniej nazywana Olczyskiem – tatrzańska dolina mająca wylot w Jaszczurówce, a górą podchodząca pod szczyt Kopy Magury (1704 m n.p.m.).
Topografia
Z zachodu od Doliny Bystrej oddziela ją odcinek północno-wschodniej grani Kasprowego Wierchu (od Nosala po Kopę Magury), od południa od Doliny Suchej Wody Gąsienicowej Królowy Grzbiet, od wschodu obramowanie tworzy odchodząca od niego wypukłość ciągnąca się do Przysłopu Olczyskiego, a dalej Wielki i Mały Kopieniec. W górnej, południowej części grzbiet Suchego Wierchu dzieli ją na dwie odnogi:
- zachodnią podchodzącą pod Wielką Kopę Królową,
- wschodnią, która pod Królowym Grzbietem zakręca w południowo-zachodnim kierunku i przez Królową Rówień dochodzi do Kopy Magury.
Dość wąski, zalesiony wylot doliny znajduje się w pobliżu Jaszczurówki na wysokości ok. 900 m n.p.m. W lewej, dolnej części doliny na zboczach Nosala znajduje się pas skał zwany Piórem.
Opis doliny
Nazwa doliny wywodzi się od Olczy – przysiółka Zakopanego. Dolina zajmuje powierzchnię około 4,5 km². Zbudowana jest ze skał osadowych (wapienie i dolomity), występujące na niej gdzieniegdzie granitowe bloki skalne zostały przerzucone przez lodowiec z sąsiedniej Doliny Suchej Wody. Wapienne podłoże powoduje, że większa część doliny jest sucha – woda wsiąka w porowate podłoże i płynie podziemnymi przepływami (część podziemnych korytarzy to Jaskinia Jaszczurowska Wodna i Jaskinia Jaszczurowska Wyżnia[1]). Woda wypływa dopiero i to od razu w dużej ilości w Wywierzysku Olczyskim, którym wypływają m.in. wody ginące pod ziemią w dolinie Pańszczycy. Jest to największe wywierzysko w polskich Tatrach. Wypływająca z niego woda zasila Olczyski Potok z ujęciem wody dla Zakopanego. TPN zgodził się na pobranie części wód potoku, ujęcie to ma charakter awaryjny i rzadko jest wykorzystywane. Wzdłuż potoku i w spadających do niego żlebach rośnie olcha szara, a wiosną obficie zakwita knieć błotna górska. Na zboczach Małego Kopieńca znajduje się jedno z największych w Tatrach skupisk sosny zwyczajnej (drzewo rzadkie w Tatrach). Oprócz tego stwierdzono tutaj występowanie takich rzadkich w Polsce roślin, jak tojad Kotuli i jarząb nieszpułkowy[2]. Dawniej (ok. 1840), jak podaje Ludwik Zejszner, obficie występowały w Dolinie Olczyskiej lasy bukowe, obecnie dominują świerkowe.
Historia
Dolina była wypasana, wchodziła w skład dwóch hal: Hali Olczysko i Hali Królowej. W dolinie znajdują się trzy polany: Królowa Polana (pod Królowym Grzbietem), Olczyska Polana (w środkowej części) i Brylówka (pod Nosalem). Na Olczyskiej Polanie zachowały się zabytkowe szałasy.
Dawniej w wylocie doliny w Jaszczurówce istniało niewielkie kąpielisko termalne.
11 sierpnia 1994 w Dolinie Olczyskiej rozbił się helikopter z ratownikami TOPR (katastrofa lotnicza w Dolinie Olczyskiej), w wyniku czego zginęły 4 osoby.
Opalony Wierch,
Opalony Wierch (słow.Opálený vrch niem. Brandkoppe węg. Opalone-hegy[1]) – szczyt o dwóch wierzchołkach (2115 m i 2105 m) położony w długiej północno-wschodniej grani Szpiglasowego Wierchu w polskich Tatrach Wysokich. Od wierzchołka Miedzianego oddziela go Marchwiczna Przełęcz (2055 m). Z niższego (północnego) wierzchołka odchodzą dwie granie obejmujące dolinę Świstówka Roztocka (Świstówkę). Krótsze ramię, odchodzące w kierunku Doliny Pięciu Stawów Polskich, zakończone jest Świstową Czubą (1764 m). Prawa grań o długości ok. 3,0 km tworzy trawiasty grzbiet Opalonego. Grań zakończona jest Roztocką Czubą (1426 m), niewielkim zalesionym szczytem górującym nad Wodogrzmotami Mickiewicza. Zbocza góry poprzecinane są licznymi żlebami, którymi schodzą potężne lawiny. Największe z nich to Głęboki Żleb, Żleb Żandarmerii i Biały Żleb.
Miedziane i Opalony Wierch znajdują się na obszarze ochrony ścisłej. Są ostoją kozic i miejscem występowania niedźwiedzi. Nazwa Opalone była używana już w XVIII wieku[3].
Szczyt był od dawna odwiedzany przez górali. Nieznane jest pierwsze wejście turystyczne latem. Najstarsze odnotowane wejście zimowe – podczas przejścia granią na Miedziane – Henryk Bednarski, L. Michalski 17 kwietnia 1911 r.[4]. Drugiego zimowego wejścia na Opalony Wierch mieli dokonać w 1911 Tadeusz Korniłowicz i Mariusz Zaruski[5].
Z rzadkich roślin występują skalnica odgiętolistna, przymiotno węgierskie i saussurea wielkogłowa – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach. Jest także również rzadka sosna drzewokosa (mieszaniec sosny zwyczajnej z kosodrzewiną)[6].
Turystyka
Przez stoki Opalonego prowadzi niebieski szlak turystyczny, łączący Dolinę Rybiego Potoku z Doliną Pięciu Stawów Polskich. Szlak (nazywany zazwyczaj „przez Świstówkę”), przecinając żleby, prowadzi zboczem Opalonego na położoną na jego grzbiecie rówień zwaną Równią nad Kępą lub Wolarnią (1706 m). Dalej schodzi na dno Świstówki Roztockiej, by znów wznieść się pod wierzchołek Świstowej Czuby, skąd schodzi się przez Niżnią Kopę i brzegiem Przedniego Stawu do schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Szlak nie nastręcza zbytnich trudności, jednak zimą jest niebezpieczny z uwagi na możliwość zejścia lawin (zimą najczęściej jest zamknięty). Do 1958 r. prowadził w sąsiedztwie przepaści, ale zmieniono jego przebieg, odsuwając od Siodła w kierunku Kopy i tym samym oddalając od urwisk.
Orawa,
Orawa (słow. Orava, węg. Árva) – rzeka w północnej Słowacji, w dorzeczu Dunaju, prawy dopływ Wagu[1] o długości – 60,3 km. Powierzchnia dorzecza – 1.991,8 km², średni przepływ u ujścia – 34,4 m³/s.
Nazwa
W historycznej formie „Arva” nazwa została po raz pierwszy zanotowana w roku 1267 w związku z istniejącym już wówczas Zamkiem Orawskim. Niewątpliwie pierwotnie odnosiła się ona do rzeki[2]. Pochodzeniem nazwy zajmowało się wielu językoznawców, etymologów i historyków, zarówno polskich jak i słowackich, m.in. Aleksander Brückner, Andrej Kavuljak, Šimon Ondruš, Jan M. Rozwadowski i Zdzisław Stieber, jednak brak jest dotychczas jednoznacznego wyniku tych badań. Według jednych z nich "Orawa" (Arva) jest nazwą presłowiańską, związaną z indogermańskim pierwiastkiem eren (szybki)[3]. Inne hipotezy wywodzą nazwę wprost od celtyckiego arva, oznaczającego szybką wodę, szybki ciek[2]. Słowacka forma Orava (Oravia) była po raz pierwszy użyta w dokumencie z 1314 r.[2].
Opis
Orawa wypływa ze sztucznego Jeziora Orawskiego (Oravska priehrada), do którego wpadają rzeki Czarna Orawa (mająca źródła w Polsce) i Biała Orawa wraz z kilkudziesięcioma innymi mniejszymi potokami, wśród których wyróżnia się Orawica (Oravica). Przed powstaniem sztucznego jeziora przyjmowano, że Orawa powstaje z połączenia Białej i Czarnej Orawy we wsi Ustie.
Płynie na południowy zachód. Przyjmuje wiele drobnych dopływów, odwadniających Tatry Zachodnie, Beskid Orawsko-Żywiecki, Magurę Orawską, pogórze Gór Choczańskich i Małą Fatrę, Skoruszyńskie Wierchy, Pogórze Orawskie. Przepływa przez Twardoszyn i Dolný Kubín. Wpada do Wagu we wsi Królewiany na pograniczu Wielkiej i Małej Fatry, między Rużomberkiem a Martinem.
Orawa ma charakter rzeki górskiej, z najwyższymi stanami wody wiosną, podczas topnienia śniegu w Tatrach i w Beskidach. W miejscu ujścia jest większą rzeką (jest szersza i ma większy przepływ) niż Wag, do którego uchodzi. Dzieje się tak dlatego, że powierzchnia dorzecza Orawy jest większa od powierzchni dorzecza Wagu powyżej ich połączenia, a także dlatego, że dorzecze Orawy jest bogatsze w opady, niż dorzecze górnego Wagu[4].
Orawa we wsi Dlhá nad Oravou
Dopływy:
- prawe: Ráztoka, Podbielsky Cickov, Dlžiansky Cickov, Dubový potok, Skalický potok, Račová, Racibor, Jelšava, Lehotský potok, Orvišník, Istebnianka, Zázrivka, Bystrička
- lewe: Orawica, Zimna Woda Orawska, Krivský potok, Chlebnický potok, Šarý Grúň, Pribiš, Pucov, Jasenovský potok, Mlynský potok, Trsteník, Žaškovský potok.
Orawa jest główną rzeką historycznej krainy Słowacji o tej samej nazwie. W miejscowości Orawskie Podzamcze na wysokiej na 112 m skale stoi nad Orawą zabytkowy Zamek Orawski – dawniej siedziba administracji całego regionu orawskiego, dziś słowacka pamiątka narodowa i znacząca atrakcja turystyczna.
Niewielka część dorzecza Orawy leży w Polsce – są to dwa spośród kilku skrawków Polski należących do zlewiska Morza Czarnego: 358,4 km² na polskiej Orawie i 0,9 km² u źródeł Cichej Wody Orawskiej w Tatrach Zachodnich.
Orawa,
Orawa (słow. Orava, węg. Árva, niem. Arwa) – kraina historyczna w Europie Środkowej w dorzeczu rzeki Orawy. Nazwa regionu „Orawa” pochodzi od nazwy jednoimiennej rzeki, a jej źródłosłów nie został dotychczas jednoznacznie zdefiniowany.
Granice i terytorium
Powierzchnia Orawy wynosi ok. 1900 km2. Jej granice, uformowane w trakcie kilkuwiekowej działalności osadniczej, prawie w całości wyznaczają wybitne formy ukształtowania terenu:
- od północy – grzbiet wododziałowy Karpat Zachodnich w obszarze Beskidu Żywieckiego (w tym i Pasma Babiogórskiego);
- od wschodu – dalszy ciąg wspomnianego wyżej działu wodnego, biegnącego grzbietem tzw. Pasma Podhalańskiego i dalej w przybliżeniu linią wododziału Orawy i Dunajca w poprzek Kotliny Orawsko-Podhalańskiej po Tatry Zachodnie;
- od południa – Tatry Zachodnie, Góry Choczańskie i tzw. Szypska Fatra (należąca już do Wielkiej Fatry);
- od zachodu – grzbiety Małej Fatry i Beskidu Żywieckiego (wg podziałów słowackich Gór Kisuckich i fragmentarycznie Beskidów Orawskich).
Osią tak wyznaczonego obszaru, leżącą w linii pd.-zach. - pn.-wsch., jest rzeka Czarna Orawa od źródeł po Jezioro Orawskie, a następnie wypływająca z niego rzeka Orawa po jej ujście do Wagu. Ta druga rozdziela m.in. leżące praktycznie w całości w granicach historycznej Orawy pasma Magury Orawskiej i Skoruszyńskich Wierchów.
Na północnym zachodzie i na północy Orawa graniczyła z dawną Żywiecczyzną, a na wschodzie z Podhalem, będącymi częściami Małopolski. Na południu sąsiaduje z Liptowem, a na zachodzie z Kysucami.
Orawa tradycyjnie dzielona jest na Górną i Dolną. Granica między nimi biegnie mniej więcej wzdłuż linii Sucha Góra – Twardoszyn – Magura Orawska.
Przeważająca część Orawy znajduje się obecnie w granicach Słowacji, natomiast jej północno-wschodnia część należy do Polski. Głównymi miejscowościami części polskiej są Jabłonka i Lipnica Wielka, zaś na Słowacji: Dolný Kubín, Trzciana, Namiestów, Twardoszyn, a także ośrodki wypoczynkowe: Zuberzec i Orawice.
Polska część Orawy (Kotliny Orawskiej) od północy i zachodu ograniczona jest pasmem Beskidu Żywieckiego i obejmuje zachodni skrawek Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Wschodnia granica Orawy przebiega generalnie wzdłuż europejskiego działu wodnego, rozdzielającego zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego, jednak niewielki skrawek północno-wschodni tej krainy leży w dorzeczu Czarnego Dunajca i jest przezeń odwadniany do Wisły, a z nią do Bałtyku[1]. Kotlina Orawska tworzy największy w Polsce region należący do zlewiska Morza Czarnego (poprzez Czarną Orawę, Wag i Dunaj).
Narodowości na Orawie
Część polska zamieszkana jest przez Polaków i niewielką mniejszość słowacką, natomiast część słowacka przez Słowaków, a także niewielką mniejszość czeską i polską (ta ostatnia zamieszkuje powiat namiestowski i twardoszyński)[potrzebny przypis].
Teren polskiej Orawy był jednorodny etnicznie – został zasiedlony przez polskich osadników z Małopolski nizinnej i Żywiecczyzny; w osadnictwie brała też w niewielkim zakresie udział ludność wołoska[2].
Do końca XIX wieku mieszkańcy Orawy nie mieli świadomości etnicznej ani narodowej[3]. Twierdzenie to zdecydowanie neguje ks. Ferdynanda Machay w swoim pamiętniku "Moja droga do Polski", który w odniesieniu do roku 1910 twierdzi zupełnie coś innego. W następujący sposób opisuje sytuację narodowościową w Jabłonce i w okolicznych miejscowościach: "Trzeba bowiem wiedzieć, że nasi górale w okręgach Trzciana i Namiestów byli głęboko przekonani, - choć mylnie - , że są Słowakami. I kiedy się nasz ruch rozpoczął (1910), myśl polityczna słowacka święciła u nas swe zupełne zwycięstwo. Naprawdę, co to za straszna ironia losu, że 2 1/2 milionowy naród słowacki na skrawkach polskiej ziemi miał tak silne gniazdo! (...) Nawet małe dzieci wrzeszczały hasło ks. Hlinki: 'Za tu našu slovenčinu'!"[4] Do 1918 Orawa należała do Królestwa Węgier. Według spisu z 1910 mieszkało tam 72 125 osób:
- 59 096 Słowaków,
- 16 131 Polaków,
- 2000 Węgrów,
- 1518 Niemców.
Konflikt o Orawę i podział terytorium
Po I wojnie światowej wybuchł spór pomiędzy Polską a Czechosłowacją o przynależność regionu. Generalny podział narodowościowy był taki, że w Górnej Orawie zamieszkiwała ludność polska, a w Dolnej – słowacka. Planowany plebiscyt nie odbył się, gdyż Polska podczas wojny z bolszewikami zgodziła się na podział bez pytania zainteresowanej ludności o zdanie – Rzeczypospolitej przypadło 12 wsi w Górnej Orawie. W 1924 dokonano wymiany terytoriów – Polska otrzymała resztę wsi Lipnica Wielka (część wsi należała już do Polski), a w zamian oddała wsie Głodówka i Sucha Góra.
W 1938 r. rząd Polski, wykorzystując osłabienie Czechosłowacji po układzie monachijskim, zwrócił się do Pragi z ultimatum o oddanie czterech niewielkich fragmentów terytorium Orawy – m.in. wsi przekazanych Czechosłowacji przez Polskę w 1924 r. (Sucha Góra, Głodówka), fragmentu gminy Trzciana sąsiadującego z wsią Lipnica Wielka (las Krywań oraz pastwisko i las Osadzka), części terytorium miejscowości Bobrów (fragment zachodniego stoku góry Krywań) i Orawskiej Półgóry (Dolina Jałowca od przełęczy Głuchaczki do przełęczy Jałowieckiej z uroczyskiem Jałowiec i południowym stokiem Mędralowej; nową granicę wyznaczał potok Półgórzanka (zmiana ta podyktowana była przebiegiem polskiego szlaku turystycznego, który przed korektą, podobnie jak dziś, prowadził w kierunku Babiej Góry przez terytorium czechosłowackie). Tereny te pozostały w granicach Rzeczypospolitej niecały rok – po wybuchu II wojny światowej objęła je Słowacja (21 listopada 1939 na mocy porozumienia z Hitlerem zajęła ona cały obszar historycznej Orawy). W 1945 r. weszły one w granice Czechosłowacji.
Granicę między Polską a Czechosłowacją określiła umowa zawarta 13 czerwca 1958 r.[5]
Dawne przejścia graniczne
Do czasu wejścia Polski i Słowacji do układu z Schengen (21 grudnia 2007) istniało na Orawie pięć przejść granicznych (w kolejności od zachodu na wschód): Ujsoły-Novoť, Korbielów-Oravská Polhora, Winiarczykówka-Bobrov, Chyżne-Trstená, Chochołów-Suchá Hora.
Polskie miejscowości należące do Orawy
Bukowina-Osiedle
Chyżne
Harkabuz
Jabłonka
Kiczory
Lipnica Mała
Lipnica Wielka
Orawka
Piekielnik
Podsarnie
Podszkle
Podwilk
Zubrzyca Dolna
Zubrzyca Górna
Orawica,
Orawica (słow. Oravica) – rzeka na Słowacji, lewobrzeżny dopływ Orawy. Według geografów polskich powstaje na wysokości ok. 834 m n.p.m. na granicy Doliny Cichej Orawskiej i Kotliny Orawickiej przy Szatanowej Polanie z połączenia dwóch potoków: Cichej Wody Orawskiej i Juraniowego Potoku[1]. Natomiast geografowie słowaccy nie wydzielają Cichej Wody Orawskiej jako osobnego potoku, traktując go jako część Orawicy – ich zdaniem Orawica ma swoje źródła na wysokości ok. 950 m n.p.m. na polskiej polanie Molkówka.
Orawica płynie Kotliną Orawicką do Orawic w ogólnym północno-zachodnim kierunku na granicy dwóch regionów geograficznych Tatr Zachodnich i Pogórza Spisko-Gubałowskiego, z obu tych regionów zbierając wodę. W Orawicach, tuż poniżej kąpieliska termalnego, na wysokości około 790 m n.p.m. łączy się ze spływającym z Tatr potokiem Bystra. Tutaj też spuszczane są do niej ciepłe wody odpadowe z kąpieliska termalnego. Następnie płynie Doliną Orawicką w północnym kierunku przez Witanową, gdzie zmienia kierunek na zachodni, później przepływa przez Trzcianę, gdzie skręca w kierunku południowo-zachodnim i na wysokości 567 m w okolicach Twardoszyna uchodzi do Orawy.
Górna jej część (do Orawic) ma bardzo czystą wodę, płynie bowiem przez niezamieszkane obszary, a południowa część dopływów znajduje się na obszarze parku narodowego (TANAP)[4]. W korycie obserwować tu można liczne odsłonięcia fliszu karpackiego[5]. Po prawej stronie tej części jej koryta biegnie dobra droga (zakaz wjazdu pojazdów) i szlak turystyczny przekraczający Orawicę przy Szatanowej Polanie.
Orawice,
Orawice (słow. i węg. Oravice) – osada na Orawie (Słowacja), nad rzeką Orawica. Położona jest na wysokości 790 m n.p.m. w Kotlinie Orawickiej i Dolinie Orawickiej, u północnych podnóży Tatr Zachodnich. Administracyjnie część Twardoszyna.
Ośrodek turystyczny o międzynarodowej renomie, ze względu na położenie blisko Zakopanego chętnie odwiedzany przez Polaków, znany głównie z gorących źródeł. Obecnie posiada dwa baseny termalne – Kąpielisko termalne "Meander Park".
Pierwotnie istniała tu założona w 1643 r. osada pasterska o nazwie Bystra. Osada, ze względu na trudne warunki, przetrwała jedynie kilkanaście lat. W roku 1659 opuszczone tereny Bystrej wydzierżawili mieszkańcy Twardoszyna i założyli w tym samym miejscu osiedle o obecnej nazwie. Od drugiej połowy XVII wieku przez około dwa stulecia funkcjonowały w rejonie niewielkie kopalnie rud żelaza.
W latach 1870–1885 podleśniczym w Orawicach był Antoni Kocyan – leśnik, znawca fauny tatrzańskiej, doskonały preparator zwierząt, wcześniej pracujący m. in. w Dolinie Kościeliskiej. Na orawickiej leśniczówce znajduje się upamiętniająca go tablica.
Turystycznego znaczenia osada nabrała w latach 30. XX wieku, w 1931 roku uruchomiono tutaj pierwsze schronisko turystyczne (schronisko w Orawicach). Obok niego istnieje pole namiotowe.
Orawice są punktem wypadowym w rejon Bobrowca, godna polecenia jest wycieczka przez Cieśniawę – skalny wąwóz znajdujący się w dolnej części Doliny Juraniowej. Warto także udać się w rejon sąsiednich pasm – Orawicko-Witowskie Wierchy i Skoruszyńskie Wierchy.
Orawicka Kotlina,
Kotlina Orawicka (słow. Oravická kotlina) – kotlina na Słowacji znajdująca się w Rowie Podtatrzańskim, a dokładniej w jego części zwanej Rowem Orawickim. Znajduje się w niej miejscowość Orawice. W Kotlinie Orawickiej mają swoje ujście 3 doliny: Dolina Mihulcza, Dolina Bobrowiecka Orawska i Dolina Cicha Orawska oraz zaczyna się w niej Dolina Orawicka. Tutaj też ma swój początek rzeka Orawica, powstająca na granicy Kotliny Orawickiej i Doliny Cichej.
Dno kotliny znajduje się na wysokości ok. 790 m n.p.m., a kotlinę otaczają Tatry Zachodnie, Skoruszyńskie Wierchy i Orawicko-Witowskie Wierchy. Część kotliny, znajdująca się w widłach Orawicy, Bystrej i Mihulczego Potoku włączona została w obszar TANAP-u. Jest to rozległe i płaskie dnie kotliny, na którym znajdują się duże łąki i kilka polan (Dunajowa Polana, Szatanowa Polana, Betlejemka, Waniczka). Są one cały czas użytkowane, również po włączeniu ich w obszar parku narodowego. Zabudowanie i infrastruktura osady Orawica zajmują tylko nieduży skrawek Kotliny Orawickiej.
Orla Baszta,
Orla Baszta (słow. Orlia bašta, niem. Adlerbastei, węg. Sas-orom[1]) – położony na wysokości 2175 m szczyt w długiej wschodniej grani Świnicy w polskich Tatrach Wysokich. W grani tej Orla Baszta znajduje się pomiędzy Orlą Przełączką Niżnią (ok. 2150 m) a Buczynowym Karbem, za którym znajdują się Buczynowe Turnie. Orla Baszta ma charakterystyczny, łatwo rozpoznawalny kształt. Na południową stronę jej ściany opadają do Dolinki Buczynowej, na północną do Pańszczycy[2].
Szczyt nazwany tak został przez poetę Franciszka Henryka Nowickiego ok. 1901 r. Nazwa wywodzi się od kształtu turni przypominającej ruinę baszty. W 1903 r. ks. Walenty Gadowski poprowadził południowymi stokami szczytu Orlą Perć. Na odcinku pod Orlą Basztą do 2004 r. zdarzyły się 2 wypadki śmiertelne[3]
Pierwsze wejścia turystyczne:
- latem – Janusz Chmielowski, 26 sierpnia 1902 r. (samotnie, przed liczniejszą grupą[4]),
- zimą – Aleksander Litwinowicz i Mariusz Zaruski, 14 marca 1910 r.[5]
Widok ze szczytu Orlej Baszty jest ciekawy, choć nieco ograniczony przez stoki Koziego Wierchu i Buczynowych Turni[5].
Orla Perć,
Orla Perć (słow. Orlia prť, niem. Adlerweg, węg. Sas-út[1]) – znakowany szlak turystyczny w polskiej części Tatr Wysokich, poprowadzony stokami oraz granią przez przełęcze i szczyty, między przełęczami Zawrat i Krzyżne i dalej grzbietem Wołoszyna na Polanę pod Wołoszynem. Jest to najdłuższy graniowy szlak w Tatrach Wysokich, prowadzący większością długiej wschodniej grani Świnicy. Jest często uważany za najtrudniejszy i najniebezpieczniejszy szlak turystyczny[2] w Tatrach i w całej Polsce. Od 1932 roku odcinek od Krzyżnego do Polany pod Wołoszynem ze względu na ochronę przyrody został zamknięty przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Na Orlej Perci dominują trawersy, miejscami szlak prowadzi granią, ale z powodu ukształtowania terenu często oddala się od niej, omijając szczyty i turnie. Jako szlak główny jest oznakowany kolorem czerwonym. Na szlaku znajdują się ułatwienia (łańcuchy, klamry i dwie stalowe drabinki), mimo to jednak nie jest uważany za odpowiedni dla początkujących turystów górskich[3]. Na Orlej Perci występują liczne ekspozycje, dlatego też jest zdecydowanie odradzana osobom z lękiem wysokości[4].
Od czasu otwarcia szlaku w roku 1906 zginęło na nim 140 osób[5][2].
Trasa
Najlepszymi punktami wypadowymi na Orlą Perć są schronisko „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej i schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.
Przejście Orlą Percią najlepiej podzielić na kilka części, np.
- Zawrat – Kozia Przełęcz (szczyt: Mały Kozi Wierch). Od 3 lipca 2007 r. ruch turystyczny na odcinku Zawrat – Kozia Przełęcz jest jednokierunkowy; czas przejścia: 1:20 h.
- Kozia Przełęcz – Kozi Wierch (szczyty: Kozie Czuby, Kozi Wierch). Od 3 lipca 2007 r. ruch turystyczny na odcinku Kozia Przełęcz – Kozi Wierch jest jednokierunkowy (nie licząc dwukierunkowego gzymsu pod Kozią Przełęczą); czas przejścia: 1:30 h.
- Kozi Wierch – Skrajny Granat (szczyty: Kozi Wierch, Zadni Granat, Pośredni Granat, Skrajny Granat); czas przejścia: 1:35 h.
- Skrajny Granat – Krzyżne (szczyt: Skrajny Granat); czas przejścia: 2:15 h. Należy pamiętać, że z tego odcinka nie ma możliwości wcześniejszego zejścia ze szlaku.
Czasy przejść podane według mapy[6], w innych źródłach mogą się znacznie różnić. Przejście całego szlaku zajmuje w warunkach letnich 6–8 godzin. 6 września 2018 r. Filip Babicz z Zakopanego przebiegł Orlą Perć od Zawratu po Krzyżne w czasie 1 godz. 04 min. 23 s, poprawiając poprzedni rekord Piotra Łobodzińskiego o ponad 12 min.[7]
Kolejna część Orlej Perci prowadząca granią Wołoszyna, z częściowym obejściem jej ostrza, jest zamknięta dla ruchu turystycznego. Ze względu na ochronę przyrody (cały teren Wołoszyna stanowi obszar ochrony ścisłej) nie przewiduje się jej otwarcia.
Odcinek między Świnicą i Zawratem, również oznakowany na czerwono, nie jest częścią Orlej Perci. Wiosną 2018 roku został zamknięty do odwołania z powodu masywnego obrywu skalnego z Niebieskiej Turni.
Poziom trudności
Często podaje się, że Orla Perć jest najtrudniejszym i najbardziej niebezpiecznym znakowanym szlakiem turystycznym w Tatrach[2]. Istnieją jednak w tych górach trasy o podobnej skali trudności. Należy wymienić przede wszystkim słowacki szlak czerwony biegnący główną granią Tatr Zachodnich na zachód od Wołowca aż do Brestowej, nazywany niekiedy Granią Rohaczy lub Orlą Percią Tatr Zachodnich[8]. Innym szlakiem, który pod względem trudności może być porównywany z Orlą Percią, jest znakowana na żółto trasa na przełęcz Czerwona Ławka od strony Schroniska Téryego. Słowacy często uważają ten szlak za najbardziej wymagający w Tatrach[9].
Wypadki
Od chwili powstania Orlej Perci do roku 2004 na szlaku miało miejsce 86 wypadków śmiertelnych, przy ogólnej liczbie 707 wypadków w Tatrach. W tym samym czasie na Giewoncie zanotowano 45 wypadków śmiertelnych, a na Rysach 32. W latach 1995–2004 wypadki na Orlej Perci stanowiły 5% ogólnej liczby wypadków w Tatrach, a śmiertelne – 15%. Pod względem bezpieczeństwa szlaku najniebezpieczniejszymi odcinkami są okolice Zawratu i Koziej Przełęczy[10].
Przyczynami wypadków na Orlej Perci w latach 1995–2004 były: poślizgnięcia na śniegu (35 wypadków), poślizgnięcia na mokrych lub śliskich skałach (32), zabłądzenia (24), lawiny (6), uderzenia spadającymi kamieniami i zasłabnięcia (5), zachorowania (3) oraz 2 wypadki określone jako „pozostałe”[10]. Według ratowników górskich innymi przyczynami są braki kondycyjne, niewłaściwe zaplanowanie wycieczki, nieliczenie się z własnymi siłami, niezapoznanie się z prognozami pogody i innymi informacjami o bezpieczeństwie na szlaku, jak również niedostateczne przygotowanie sprzętu na wycieczkę[11].
Historia
Pomysłodawcą budowy Orlej Perci był Franciszek Henryk Nowicki, który 5 lutego 1901 wystosował list do Towarzystwa Tatrzańskiego z prośbą o wsparcie projektu wytyczenia szlaku od Wodogrzmotów Mickiewicza przez Wołoszyn, Krzyżne, Granaty, Kozi Wierch i dalej do Zawratu. Tutaj szlak miał łączyć się z istniejącym już szlakiem na Świnicę, a dalej biegnąć przez Kasprowy Wierch i Czerwone Wierchy aż do Doliny Kościeliskiej.
Szlak został wytrasowany w latach 1903–1906 nakładami Towarzystwa Tatrzańskiego i wielkiego miłośnika Tatr, księdza Walentego Gadowskiego, któremu pomagali Jakub Gąsienica Wawrytko, Klemens Bachleda i kilku innych górali. W latach 1904 i 1911 wytrasowano szlaki łącznikowe, które pozwalają na pokonywanie trasy w krótszych odcinkach, przy czym szlak Zmarzły Staw Gąsienicowy – Kozia Przełęcz – Dolinka Pusta wytrasowano w 1912, zamknięto w 1925 i ponownie wyznakowano w 1953.
W zimie zamknięty dziś odcinek od Krzyżnego do Polany pod Wołoszynem jako pierwsi przeszli Witold Henryk Paryski i Tadeusz Pawłowski 31 grudnia 1932 r. Z kolei szlak w obecnym kształcie (od Zawratu po Krzyżne) zimą jako pierwsi przebyli Zbigniew Jaworowski i Andrzej Manda w dniach 17–18 kwietnia 1949 r.[12]
Pod koniec 2006 r. z apelem „Orla Perć – następne stulecie” do władz Tatrzańskiego Parku Narodowego o polepszenie zabezpieczeń na szlaku i zamianę trasy na vię ferrata wystąpiły dwie osoby: przewodnik tatrzański Irena Rubinowska oraz reżyser filmowy Piotr Mikucki[13]. Władze Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego proponowały natomiast demontaż wszystkich klamer i łańcuchów. Argumentowały, że tak trudny szlak powinien być dostępny tylko dla ludzi z doświadczeniem taternickim, którzy dysponują i potrafią posługiwać się sprzętem asekuracyjnym. Ostatecznie uznano, że jest to szlak historyczny i pozostanie w niezmienionej formie. Jako że wiele wypadków miało miejsce podczas mijania się turystów idących w przeciwnych kierunkach, dyrekcja TPN od lipca 2007 r. wprowadziła ruch jednokierunkowy na Orlej Perci na odcinku od Zawratu do Koziego Wierchu[14]. Wyjątkiem jest jednak kilkanaście metrów w okolicy Koziej Przełęczy, gdzie żółty szlak z Doliny Pięciu Stawów Polskich prowadzi po Orlej Perci i to w trudnym terenie.
Orla Perć w kulturze
Skalę trudności szlaku wykorzystał Roman Kołakowski, opisując życie w utworze Orla Perć poświęconym filozofii księdza Józefa Tischnera.
Ornak,
Ornak, Pośredni Ornak[1] (1854[2] lub 1853[3] m) – jeden ze szczytów grzbietu górskiego Ornak w Tatrach Zachodnich, oddzielającego górną część Doliny Kościeliskiej (Dolinę Pyszniańską) od górnej części Doliny Chochołowskiej (Doliny Starorobociańskiej)[4].
Długi grzbiet Ornaku ma cztery szczyty, niewiele wznoszące się ponad główną grań. Są to od strony Iwaniackiej Przełęczy: Suchy Wierch Ornaczański (1832 m), Ornak, Zadni Ornak (1867 m) i Kotłowa Czuba (1840 m). Od Suchego Wierchu Ornaczańskiego Ornak oddzielony jest Wyżnią Ornaczańską Przełęczą (1825 m), od Zadniego Ornaku Ornaczańską Przełęczą (1795 m)[4].
Płaski wierzchołek Ornaku jest trawiasty i nieco skalisty. W zachodnim kierunku (do Doliny Starorobociańskiej) opadają z niego dwie grzędy tworzące obramowania żlebu Graniczniak, w kierunku wschodnim (do Doliny Pyszniańskiej) niezbyt stromy stok, w który poniżej wcinają się koryta Ornaczańskiego Żlebu[4]. Dawniej stoki Ornaku stanowiły teren wypasowy dwóch hal: Hali Stara Robota (stoki zachodnie) i Hali Ornak (stoki wschodnie). Po zaprzestaniu wypasu zarosły już w dolnej części lasem lub kosówką, część zboczy porasta murawa z czerwieniącymi pędami situ skuciny, a tylko sam wierzchołek jest skalisty. Pojawiające się już na zboczach kępy kosodrzewiny wskazują, że w nieodległej przyszłości całe zbocza zarosną i utworzą się na nich typowe dla Tatr piętra roślinne[5] (ze szkodą dla walorów widokowych). Pozostałością pasterskiej przeszłości są jeszcze zachowane na mapach nazwy dawnych upłazów i innych pasterskich miejsc na stokach Ornaku: Skrajna Wolarnia, Wielki Rohacz, Mały Rohacz, Szeroki Upłaz, Pieronisko, Wielkie Dwojaki, Wyżnia Wolarnia, Wyżnie Ornaczańskie[6].
Osobita,
Osobita (słow. Osobitá) – szczyt w północno-zachodniej części słowackich Tatr Zachodnich. Jest niezbyt wysoki (1687 m[1]), ale wybitnie wyodrębniony, odsunięty na północ od głównego trzonu Tatr. Nazwa szczytu pochodzi od góralskiego słowa osobity, to znaczy oddzielony, osobny, i rzeczywiście Osobita oglądana z wielu stron wygląda, jak gdyby była górą samodzielną, oddzieloną od Tatr. Widoczna jest z Zakopanego[2].
Topografia
Osobita znajduje się w północno-zachodniej grani Grzesia i jest najwyższym szczytem w tej grani. Wznosi się ponad dolinami: Zuberską, Błotną, Mihulczą i Bobrowiecką Orawską. Masyw Osobitej tworzy kilka grani, grzęd i skalistych grzebieni, między którymi wcinają się w niego doliny i żleby będące odnogami tych czterech głównych dolin. W kierunku ruchu wskazówek zegara są to[3][4][5][1]:
- południowo-wschodnia krótka grań opadająca do Przełęczy pod Osobitą (1523 m) znajdującej się w północno-zachodniej grani Grzesia
- długa zachodnia grań, poprzez Okolik i Kocie Skały ciągnąca się po Maniową Przehybę (946 m) uznawaną za granicę między Tatrami i Rowem Zuberskim. Grań ta oddziela Ciepły Żleb (odnoga Doliny Zuberskiej) od Doliny Przedniej Krzemiennej (odnoga Doliny Błotnej)
- północna grań poprzez dwa wierzchołki (Kopę w Osobitej 1630 m i Rzędowy Zwornik 1589 m) oraz Przednie Rzędowe Skały opadająca do Doliny Mihulczej w pobliżu przełęczy Borek (940 m) oddzielającej Tatry od Skoruszyńskich Wierchów. Grań ta rozgałęzia się na kilka ramion, pomiędzy które wcina się kilka dolin i żlebów: Dolina Przednia Krzemienna, Dolina Pośrednia Krzemienna (odnogi Doliny Błotnej), Dolina Zadnia Krzemienna i Mihulczy Żleb (odnogi Doliny Mihulczej) oraz Żleb pod Siodło (odnoga Doliny Suchej Orawickiej, ta zaś z kolei jest odnogą Doliny Bobrowieckiej)
- z Kopy w Osobitej odbiega grań wschodnia (z odchyleniem na północ) z Wyżnimi i Niżnymi Rzędowymi Skałami, oddzielająca Żleb pod Siodło od Szerokiego Żlebu (obydwa są odnogami Doliny Suchej Orawickiej i obydwa bywają zwane Suchymi Żlebami)
- wschodni grzbiet, zakończony Cyganką, oddzielający Szeroki Żleb od głównego ciągu Doliny Suchej Orawickiej
- wschodnia krótka grzęda, oddzielająca górne części Doliny Suchej Orawickiej – Sztolik i Kamienny Żleb.
Opis szczytu
Osobita uważana była przez długi czas za symbol końca Tatr, które, jak pisali polscy literaci końca XIX w., ciągną się „od Hawrania po Osobitą”. Czasami wydzielana jest w odrębną jednostkę geomorfologiczną, zajmującą 12% powierzchni słowackiej części Tatr Zachodnich[6].
Doliny Osobitej różnią się od większości pozostałych w słowackiej części Tatr Zachodnich. Masyw Osobitej zbudowany jest bowiem z leżących na skałach krystalicznych piaskowców dolnojurajskich oraz wapieni i dolomitów. Jego doliny podczas ostatniego zlodowacenia nie były zlodowacone, lecz powstały jako doliny rzeczne w wyniku erozji wodnej. W Osobitej są liczne jaskinie krasowe, nie wszystkie zostały dotąd zbadane. Według stanu na 1997 r. największe z nich to Bezdenna Studnia i Jaskinia w Okoliku. Wydobywano tutaj, podobnie jak w wielu innych miejscach Tatr, rudy żelaza. Po dawnych pracach górniczych pozostały sztolnie[6].
Historia
Nazwa szczytu jest bardzo stara, notowana jest w dokumencie z 1615 r. W polskich źródłach pojawia się w 1630 r. w opisach dla poszukiwaczy skarbów, w 1815 r. wymienia ją Stanisław Staszic[6].
W przeszłości góra stanowiła ważny ośrodek pasterstwa, znajdowało się na niej 5 hal, w XVII w. wypasano tutaj aż 1500 sztuk owiec i krów. Według ludowych podań wcięta w jej stoki i rozgałęziona Dolina Sucha Orawicka była gniazdem zbójników. Na wiosnę zbierali się w drużyny, a sygnałem do zbiórki była watra rozpalana na szczycie. W jaskiniach Osobitej ukrywali złupione skarby, a w jednej z nich Marduła Krwawy zabił urzędnika z Kościeliska. Między innymi w dolinach wokół Osobitej ukrywał się polski zbójnik Tatar Myśliwiec[6].
Z żadnego innego szczytu nie są tak dobrze widoczne orawskie szczyty Tatr, jak właśnie z odkrytych wierzchołkowych partii Osobitej. Już pod koniec XIX w. była zwiedzana turystycznie; w 1870 r. wszedł na nią Tytus Chałubiński, pierwszego odnotowanego wejścia zimowego dokonał Mariusz Zaruski z towarzyszami w 1906 r. Na początku XX w. istniał na szczycie Jaworzyny, zwanej wówczas Małą Osobitą (1586 m[1]) schron dla turystów. Od 1989 r. masyw Osobitej jest już niedostępny dla turystów, utworzono tutaj bowiem obszar ochrony ścisłej Rezervácia Osobitá o powierzchni 458 ha i zamknięto przebiegające przez jego teren szlaki turystyczne. Obecnie jedyny szlak turystyczny prowadzi obrzeżami masywu Osobitej, przez Ciepły Żleb i Przełęcz pod Osobitą[6].
Osterwa,
Osterwa (słow. Ostrva, niem. Osterwa, Osterva, węg. Oszterva) – szczyt o wysokości 1980 m lub 1984 m n.p.m., położony w Tatrach Wysokich, po stronie słowackiej, w grzbiecie rozdzielającym Dolinę Mięguszowiecką i Dolinę Wielkiej Huczawy.
Masyw Osterwy znajduje się bezpośrednio ponad Popradzkim Stawem (po jego południowo-wschodniej stronie) i podobnie jak pobliska Przełęcz pod Osterwą stanowi dobry punkt widokowy na Dolinę Mięguszowiecką i Dolinę Złomisk.
Szczyt ma trzy wierzchołki, z których najwyższy znajduje się najbliżej Przełęczy pod Osterwą, oddzielającej cały masyw od Tępej. Na Osterwę nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny. Wielu turystów wchodzi na niewysoki wierzchołek, gdyż przez Przełęcz pod Osterwą przebiega Magistrala Tatrzańska (Tatranská magistrála), a dojście od przełęczy na sam szczyt nie nastręcza żadnych problemów. Na południowy zachód od szczytu rozciąga się szeroki grzbiet, w którym położone są kolejno:
- Wyżnie Wrótka w Osterwie (Vyšná bránka v Ostrve),
- Zadnia Osterwa (Zadná Ostrva, 1926 m),
- Niżnie Wrótka w Osterwie (Nižná bránka v Ostrve),
- Pośrednia Osterwa (Prostredná Ostrva),
- Skrajna Osterwa (Predná Ostrva),
- Smrekowiec (Smrekovec) – fragment grzbietu pokryty lasem iglastym.
Nieco poniżej grani, na zachód od Zadniej Osterwy, znajdują się Igła w Osterwie (Ihla v Ostrve, ok. 1890 m) i Mała Igła w Osterwie (Malá Ihla v Ostrve)[3].
Nazwa szczytu pochodzi najprawdopodobniej od ostrewki (t. ostrew, słow. ostrva, ostŕv), konstrukcji służącej do suszenia siana składającej się z jednej żerdki z poprzycinanymi gałęziami (na Podhalu) lub trzech żerdek związanych w kształt ostrosłupa (na Spiszu). Sam masyw Osterwy nie przypomina kształtem piramidy, prawdopodobnie nazwa została przeniesiona z sąsiedniej Tępej[1].
U podnóża góry znajduje się Tatrzański Cmentarz Symboliczny (Tatranský symbolický cintorín).
Na szczyt wchodzono od dawna. Pierwszego znanego wejścia dokonali Haag junior, Herut, dr Kloss, Viktor Lorenc, Treutler i przewodnicy z Jánem Rumanem Driečnym młodszym na czele 20 sierpnia 1875 r. Zimą jako pierwszy na Osterwę wszedł Theodor Wundt 24 grudnia 1891 r.[4]
Od nazwy szczytu swój pseudonim artystyczny zaczerpnął sławny aktor międzywojenny, Juliusz Osterwa.
Ostra,
Ostra (słow. Ostrá, Ostré, 1764 m n.p.m.[1]) – szczyt w południowej grani Siwego Wierchu w słowackich Tatrach Zachodnich. Znajduje się pomiędzy Małą Ostrą (1710 m), od której oddzielony jest przełęczą Przysłop (1661 m), a Wielką Kopą (1653 m), od której oddziela go płytka i nienazwana przełączka (1640 m)[1]. Ostra wznosi się nad trzema dolinami, jest bowiem zwornikiem. W zachodnim kierunku odchodzi od niej długi grzbiet, ciągnący się poprzez przełęcz Suchą Przehybę i Suchy Wierch po grzbiet Suchego Gronia. Grzbiet ten oddziela główny ciąg Doliny Suchej Sielnickiej od jej odnogi – Doliny Guniowej. Wschodnie stoki Ostrej opadają do Doliny Bobrowieckiej Liptowskiej. Jest w nich grzęda oddzielająca Zabijaczny Żleb od Zapacznego Żlebu[2][3].
Mający kształt stożka wierzchołek Ostrej porośnięty jest niską kosodrzewiną. Zbudowany jest ze skał osadowych, głównie wapieni i dolomitów. Jest siedliskiem bardzo bogatej flory. Polskim turystom jest to szczyt mało znany. Stanowi dobry punkt widokowy na masyw Salatynów[4].
Na zboczach od strony Doliny Bobrowieckiej Liptowskiej dopuszczalne jest uprawianie narciarstwa pozatrasowego i skialpinizmu[2]
Ostra,
Ostry Szczyt,
Ostry Szczyt (słow. Ostrý štít, dawniej Končitá veža, Končistá veža, niem. Spitzer Turm, węg. Hegyes-torony, 2360 m n.p.m.) – spiczasty wierzchołek w głównej grani Tatr, w ich słowackiej części.
Topografia
Ostry Szczyt (na lewo) widziany spod Lodowej Przełęczy
Od zachodu Ostry Szczyt graniczy z Jaworowym Szczytem (Javorový štít), rozdziela je Jaworowa Przełęcz (Javorové sedlo). Pierwszy wierzchołek od strony tej przełęczy zwany jest Małym Ostrym Szczytem (Malý Ostrý štít), a od najwyższego punktu masywu oddziela go Przełęcz w Ostrym (Prielom v Ostrom). W grani szczytowej, na zachód od wierzchołka położony jest mało wyraźny Ostry Kopiniak, odgraniczony Siodełkiem Chmielowskiego. Na wschodzie Ostry Szczyt graniczy z Małym Lodowym Szczytem (Široká veža). Grań opada trzema uskokami na przełęcz Biała Ławka (Biela lávka), za nią położone są jeszcze Zbójnickie Turnie (Zbojnícke veže) i Zbójnicka Ławka (Zbojnícke sedlo). Środkowy z uskoków nazywany jest Zębem Jurzycy (Jurzycov zub; jego wschodnia zerwa pozostaje niepokonana[1]) i od górnego oddzielony jest Jurzycowym Siodełkiem (Jurzycovo sedielko). Dolny uskok to Ząb Englischa, oddzielony od Zęba Jurzycy Siodełkiem Englischa. W dolnym odcinku grani znajdują się Czarne Chłopki – małe obiekty oddzielone Siodełkiem Hunsdorferów.
Ostry Szczyt góruje nad dolinami: Jaworową (Javorová dolina) i Staroleśną (Veľká Studená dolina). Na południe od podnóża szczytu prowadzi wał łączący je ze Strzelecką Turnią. Jego najniższym punktem jest siodło Strzeleckiego Przechodu[2].
Na południowej ścianie (od strony Doliny Staroleśnej) znajduje się najwyżej położone w Tatrach stanowisko jałowca pospolitego i wrzosu.
Jaworowy Szczyt i Ostry Szczyt ze szlaku z Czerwonej Ławki
Historia zdobycia
W pierwszych latach rozwoju taternictwa długo uchodził za niedostępny. Po wielokrotnych próbach taterników został w końcu zdobyty. Pierwszego pewnego wejścia dokonali Karol Englisch z matką Antoniną i przewodnikami Johannem Hunsdorferem i Johannem Strompfem 25 sierpnia 1902 r. Odbyło się drogą północną ścianą[2]. Nazwy obiektów w masywie Ostrego Szczytu upamiętniają pierwszych zdobywców.
15 września 1905 r. Simon Häberlein z Katherine i Maximilianem Bröske weszli na szczyt ścianą południową[2] i wejście to przez kilka lat było uważane za najtrudniejsze w Tatrach. Na tej drodze wspinaczkowej zginęło kilku polskich taterników; w 1928 r. Jadwiga Honowska i Zofia Krókowska, w 1930 r. Kazimierz Kupczyk.
Zimą na Ostry Szczyt pierwsi weszli Gyula Komarnicki i Alfréd Grósz 23 kwietnia 1911 r.[2]
Ostry Wierch Waksmundzki,
Ostry Wierch Waksmundzki lub po prostu Ostry Wierch (1475 m) – szczyt w paśmie reglowym Tatr Wysokich w grupie Gęsiej Szyi pomiędzy Zadnią Kopą Sołtysią (1420 m) w grupie Kop Sołtysich – oddziela je Zadnia Przełęcz Sołtysia (1386 m) – i Suchym Wierchem Waksmundzkim (1485 m) – rozdziela je Wyżnia Filipczańska Przełęcz (1435 m)[1]. Stoki zachodnie opadają do doliny Pańszczycy, u ich podnóży znajduje się torfowisko Wyżnia Pańszczycka Młaka. Stoki wschodnie opadają do górnej części doliny Filipka[2].
Jest porośnięty lasem. Dawniej jednak był bardziej bezleśny – na stokach wschodnich na zdjęciach lotniczych mapy Geoportalu widoczne są trawiaste obszary zarastające lasem[3]. Dawniej były to pasterskie tereny Hali Filipki[1].
Oswalda Balzera Droga,
Droga Oswalda Balzera – droga z Zakopanego do Morskiego Oka, nazwana tak na cześć profesora prawa Oswalda Balzera.
Początkowo droga biegnie partią reglową poprzez Jaszczurówkę, Toporową Cyrhlę, Brzeziny (tu początek drogi do schroniska „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej), Zazadnią (droga do Sanktuarium Maryjnego na Wiktorówkach – dawna nazwa Jaworzynka), Wierchporoniec (połączenie z drogą z Głodówki i Bukowiny Tatrzańskiej). Następnie opada w kierunku Doliny Białki i prowadzi jej dnem przez Łysą Polanę (przejście graniczne ze Słowacją) i Wodogrzmoty Mickiewicza (most dwuprzęsłowy z ciosanego kamienia wybudowany ok. 1900 r.) do Morskiego Oka. Odcinek od Palenicy Białczańskiej do Morskiego Oka jest zamknięty dla ruchu drogowego, do polany Włosienica jeżdżą jedynie bryczki konne (tzw. fasiągi).
Budowę drogi zakończono w 1902 roku. Do lat 50. XX wieku przetrwała jako droga bita z tłucznia wapiennego. Wzdłuż drogi wybudowanych było szereg budynków dla tzw. dróżników utrzymujących nawierzchnię drogi w należytym stanie. Naprawa była konieczna po każdej burzy lub długotrwałym deszczu. Nieliczne z tych budynków w stylu tyrolskim przetrwały do dziś, lecz są mocno przebudowane. W latach 1927−1931 na drodze tej rozgrywano samochodowy Wyścig Tatrzański.
Drogę zmodernizowano na przełomie lat 50. i 60. XX wieku. Jesienią 2008 r. rozpoczęto remont odcinka na terenie TPN, mający na celu usunięcie powstałych obsuwisk. Remont był kontynuowany w roku 2009[1].
Otargańce,
Otargańce (słow. Otrhance) – potężna boczna grań w słowackich Tatrach Zachodnich, rozdzielająca Dolinę Jamnicką od Doliny Raczkowej. Odbiega ona od znajdującego się w grani głównej Tatr Zachodnich Jarząbczego Wierchu w południowym kierunku. Jest to poszarpana grań, w której wyróżnia się kilka szczytów i przełęczy. W kierunku od grani głównej na południe są to[1]:
- Jarząbczy Wierch (2137 m),
- Raczkowa Czuba (Jakubina, 2194 m),
- Jakubińska Przełęcz (2069 m),
- Wyżnia Magura (2095 m),
- Rysia Przełęcz,
- Pośrednia Magura (2050 m),
- Niżnia Magura (1920 m),
- Ostredok, wierzchołek północny (1714 m),
- Ostredok, wierzchołek południowy (1673 m).
Najwyższym szczytem Otargańców jest Raczkowa Czuba. Otargańce zbudowane są z ciemnych granitoidów o podobnej genezie jak granitoidy budujące Rohacze. Zbocza strome, na znacznej części trawiaste lub kamieniste, pocięte licznymi żlebami. W zimie schodzą z nich duże lawiny. Spływające nimi potoki uchodzą do Jamnickiego lub Raczkowego Potoku. Dolna część zboczy jest stromo podcięta przez ostatni lodowiec, stąd też spływające z nich potoki tworzą tu wodospady. Najbardziej znana jest Jamnicka Siklawa (poniżej Zahradek). Na zachodnich zboczach w górnej granicy lasu liczne limby. Często spotkać tu można kozice, w lasach występują głuszce. U podnóża wschodnich zboczy położone są Raczkowe Stawy.
Szlak turystyczny prowadzący granią Otargańców jest rzadko uczęszczany. W warunkach letnich nie sprawia trudności technicznych, lecz jest wymagający kondycyjnie (suma podejść od parkingu na wysokości 888 m n.p.m. wynosi 1502 m[2], choć Józef Nyka w swoim przewodniku błędnie podaje 1800 m)[3]. Miejscami silnie eksponowany. Niebezpieczne może być zmylenie drogi (np. podczas mgły). Grań Otargańców wznosi się wysoko ponad dnami sąsiednich dolin (800–900 m). Z wysokich szczytów Otargańców jedne z najładniejszych panoram widokowych w Tatrach Zachodnich. Szczególnie efektownie prezentują się stąd Rohacze, Starorobociański Wierch, Bystra i Barańce. W oddali widoczne są wapienne masywy Bobrowca, Kominiarskiego Wierchu[3].
Owcza Przełęcz,
Owcza Przełęcz (niem. Schäferscharte, słow. Ovčie sedlo, węg. Juhász-csorba[1]), 2038 m – szeroka, trawiasta przełęcz w Żabiej Grani (Žabí hrebeň), pomiędzy Marusarzową Turnią (Ondrejova veža, 2075 m) a Owczymi Turniczkami (Ovčie vežičky, ok. 2040 m)[2]. Przełęcz znajduje się na granicy polsko-słowackiej i nie prowadzi na nią żaden znakowany szlak turystyczny[3].
Owcza Przełęcz to szerokie i trawiaste siodło. Do Kotła Morskiego Oka opada z niej Owczy Żleb (Ovčí žľab). Wschodnie stoki spod przełęczy łagodnie opadają do Doliny Żabich Stawów Białczańskich. Są trawiaste, z nielicznymi skałkami[4].
Nazwa przełęczy wiąże się z wypasem owiec po zachodniej stronie przełęczy. Łatwo dostępne siodło było wygodnym połączeniem Doliny Rybiego Potoku z Doliną Żabich Stawów Białczańskich. Przejście znane było od dawna juhasom i koźlarzom[5].
Taternictwo
Pierwsze odnotowane przejścia turystyczne:
- latem – Apolinary Garlicki, 30 lipca 1903 r.,
- zimą – Józef Lesiecki, Józef Oppenheim, 5 lutego 1914 r.[5]
Wschodnie (słowackie) stoki Owczej Przełęczy znajdują się w zamkniętym dla turystów i taterników obszarze ochrony ścisłej Tatrzańskiego Parku Narodowego[3], zachodnie (polskie) poza rejonami dopuszczonymi do uprawiania taternictwa (można je uprawić na południe od Białczańskiej Przełęczy)[6].
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
