 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
N
Nad Zawratem Przełęcz, Niebieska Turnia, Niewcyrka, Niewcyrska Przełęcz, Niska Przełęcz, Niżnie Rysy, Nosal, Nowa Przełęcz, Nowickiego Przełęcz, Nowy Wierch,
Nad Zawratem Przełęcz,
Przełęcz nad Zawratami – przełęcz w słowackich Tatrach Zachodnich, pomiędzy Banówką (2179 m) a Hrubą Kopą (2168 m)[1][2]. Znajduje się w grani głównej Tatr Zachodnich, na wysokości 2069 m n.p.m.[2] Jest to niegłęboka przełęcz, ale położona na ostrej grani. Od strony północnej jej stoki opadają przepaścistą ścianą o wysokości ok. 200 m do Doliny Spalonej, od południowej strony bardziej łagodne, trawiasto-kamieniste zbocza spod przełęczy opadają do Wielkich Zawratów – górnego piętra Doliny Żarskiej[3][1]. W kierunku Banówki zaraz za przełęczą znajduje się skalna czuba (2100 m[2], obejście ubezpieczone łańcuchem) i charakterystyczna Igła w Banówce (2096 m[2]), które szlak turystyczny omija po południowej stronie[4].
Niebieska Turnia,
Niebieska Turnia (niem. Mittlerer Seealmturm, słow. Nebeská veža, węg. Niebieska-torony[1]) – wznosząca się na wysokość 2262 m turnia we wschodniej grani Świnicy, oddzielona od Gąsienicowej Turni Niebieską Przełączką Wyżnią, a od Zawratowej Turni Niebieską Przełęczą[2]. Jej północne stoki opadają do Mylnej Kotlinki w najwyższym piętrze Doliny Zielonej Gąsienicowej, zaś południowe do polodowcowego kotła Dolinki pod Kołem (górne piętro Doliny Pięciu Stawów Polskich). Górna część tych stoków, zarówno z południowej, jak i północnej strony, to strome ściany, w których znajdują się drogi wspinaczkowe. Turnia jest trudno dostępna (najłatwiej od strony zachodniej z Niebieskiej Przełączki Wyżniej w 10 min), lecz dość często odwiedzana przez taterników[3]. Od strony wschodniej podcięta jest uskokiem o wysokości prawie 40 m, zazwyczaj pokonuje się go przez zjazd na linie[4].
Nazwa turni pochodzi nie od barwy skał, lecz od góralskiego nazwiska Niebies[3].
Pierwsze wejścia:
- latem: Zofia Kordysówna, Zygmunt Klemensiewicz i Roman Kordys 19 sierpnia 1907 r.
- zimą: Marek Korowicz, Adam Sokołowski, Marian Sokołowski 9 kwietnia 1924 r.[5]
Z południowych stoków opada żleb. Przecina go, sporo poniżej wierzchołka Niebieskiej Turni czerwony szlak turystyczny z Kasprowego Wierchu na Zawrat[2].
21 maja 2018 doszło do obrywu skalnego z Niebieskiej Turni, w wyniku czego na odcinku około 30 metrów zniszczony został fragment czerwonego szlaku turystycznego między Świnicą a Zawratem. Trasa została zamknięta do odwołania[6][7][8].
Niewcyrka,
Niewcyrka (niem. Neftzertal, słow. Nefcerská dolina, węg. Nefcer-völgy[1]) – dolina położona w Tatrach Wysokich na Słowacji. Jest orograficznie lewym odgałęzieniem Doliny Koprowej (Kôprová dolina) o długości około 3 km[2]. Nazwa doliny prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Neftzer. Był to żyjący w XVIII wieku zarządca dóbr królewskich[3].
Otoczenie doliny
Niewcyrka graniczy:
- od zachodu i południowego zachodu: z mniejszym odgałęzieniem Doliny Koprowej, Korytem Krywańskim (Krivánska kotlina, Kotlina), wcinającym się w masyw Krywania (Kriváň) i oddzielonym stromą granią Krywańskich Turni,
- od południa: z Doliną Ważecką (Važecká dolina, Handelská dolina) – rozdziela je główna grań odnogi Krywania (Hlavná os hrebeňa Kriváňa) na odcinku od Krywania przez Krótką (Krátka, 2365 m) do Ostrej (Ostrá, 2350 m),
- od wschodu z dolinami:
-- Furkotną (Furkotská dolina) – rozdziela je krótki odcinek grani od Ostrej do Furkotu (Furkotský štít, 2405 m),
-- Młynicką (Mlynická dolina) – rozdziela je krótki odcinek grani od Furkotu do Hrubego Wierchu (Hrubý vrch, 2428 m),
- od północnego wschodu z Doliną Hlińską (Hlinská dolina) – rozdziela je Grań Hrubego (Hrubé) na odcinku od Hrubego Wierchu do Garajowej Strażnicy (Hrubá kopa, 2238 m)[4].
Jedynym bocznym odgałęzieniem Niewcyrki jest pokryta piargami zatoka, która nieco poniżej Wyżniej Garajowej Równi wcina się ku południowemu wschodowi w grań podchodząc pod przełęcz Szpara. Płynie nią Krótki Potok[5].
Opis doliny
Niewcyrka jest drugim pod względem wielkości odgałęzieniem Doliny Koprowej. Stanowi ona mocno przeobrażoną przez lodowce dolinę zawieszoną. W jej ukształtowaniu wyróżnić można sześć pięter, stanowiących kotły lodowcowe i oddzielonych od siebie skalnymi progami[6]. W kolejności od najwyżej położonego są to[5][6][7]:
- Teriańska Rówień (ok. 2180-2230 m), podchodząca pod południowo-zachodnią ścianę Hrubego Wierchu, od kotła Niżniego Teriańskiego Stawu oddzielona niewysoką grzędą, mocno ogładzoną przez lodowce i poprzecinaną długimi bruzdami powstałymi na linii pęknięć tektonicznych; zagłębienia terenu zajmują niewielkie stawy – Teriańskie Oka,
- kocioł z Wyżnim Teriańskim Stawem (Vyšné Terianske pleso, 2112 m) i Małym Teriańskim Stawkiem (Malé Terianske pleso, 2092 m), u podnóża Ostrej i Krótkiej, ograniczony od zachodu schodzącym z Krótkiej żebrem z Krótką Strażnicą; piętro to pokryte jest w znacznej części piargami, w pobliżu Wyżniego Teriańskiego Stawu wygłady lodowcowe,
- piętro z Niżnim Teriańskim Stawem (Nižné Terianske pleso, 1943 m), stanowiące klasyczny kar lodowcowy; największy z Teriańskich Stawów zajmuje powierzchnię 4,9 ha i ma maksymalnie 44 metry głębokości, jego misa została niegdyś wyrzeźbiona przez lodowiec w miejscu skrzyżowania pęknięć tektonicznych i stref mylonitów; z jeziora wypływa główny ciek wodny doliny – Niewcyrski Potok (Nefcerský potok),
- Wyżnia Garajowa Rówień (ok. 1730-1750 m), położona poniżej wysokiego (ok. 100 m) progu, przez który wody Niewcyrskiego Potoku spadają Wyżnią Niewcyrską Siklawą (Vyšný Nefcerský vodopád); orograficznie lewą, łagodniej nachyloną częścią progu spływa Krótki Potok odwadniający boczną dolinkę pod Szparą; dno równi tworzą moczarowate rozlewiska; od strony północnej do równi sięgają potężne stożki usypiskowe ze żlebów masywu Zadniej i Pośredniej Garajowej Turni,
- Niżnia Garajowa Rówień (ok. 1540-1570 m), oddzielona od Wyżniej niezbyt stromym progiem, w którego lewą orograficznie część wcina się głęboki jar Niewcyrskiego Potoku, spływającego tu licznymi, niewysokimi kaskadami; dominantę otoczenia zarośniętej bujną kosodrzewiną równi stanowią ściany Małej i Wielkiej Krywańskiej Strażnicy,
- Niedźwiedzia Rówień (ok. 1350-1400 m), porośnięta przez las, znajdująca się poniżej kolejnego progu (o wysokości sięgającej 130 m), którym spada Pośrednia Niewcyrska Siklawa (Kmeťov vodopád lub Nižný nefcerský vodopád), wciśnięta między wygładzone płyty a przewieszone ściany skalne; część równi zajmowała niegdyś Niewcyrska Polanka; od północy i zachodu ograniczenie tego stopnia doliny stanowi wał moreny bocznej.
Poniżej Niedźwiedziej Równi Niewcyrka opada do Doliny Koprowej wysokim (ok. 160 m) progiem, rozciętym przez głęboki wąwóz Niewcyrskiego Potoku, tworzącego tu najwyższą z Niewcyrskich Siklaw – Niżnią Niewcyrską Siklawę (Nižný nefcerský vodopád lub Kmeťov vodopád)[5].
Niewcyrka od dawna znajduje się w ścisłym rezerwacie Tatrzańskiego Parku Narodowego, nie prowadzi przez nią żaden szlak turystyczny i obowiązuje zakaz wstępu. Jej lasy i piętro kosodrzewiny rozwinięte są bardzo dobrze. Jeśli chodzi o większe zwierzęta, Władysław Cywiński na podstawie dłuższych obserwacji stwierdził, że nigdy nie zauważył tu kozic i niedźwiedzi ani ich odchodów i raz tylko słyszał świstaka[5].
Dzieje poznania
Pierwszym znanym z nazwiska turystą, o którym z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy powiedzieć, że odwiedził Dolinę Niewcyrki, był Bogusz Zygmunt Stęczyński. Na podstawie analizy jego poematu „Tatry” (pieśń XIII) możemy wnioskować, że podczas swych wędrówek po Tatrach w roku 1845 albo 1851 (z przewodnikiem Józefem Bigosem z Bukowiny) przeszedł on z Doliny Suchej Ważeckiej przez Furkotną Przełęcz do Niewcyrki i stamtąd zszedł do Doliny Koprowej, zwracając uwagę m.in. na zamarznięty wówczas Wyżni Staw Teriański i trójstopniowe Niewcyrskie Siklawy[8].
Pierwszym turystą, o którym możemy na pewno powiedzieć, że był w dolinie, był Eugeniusz Janota z towarzyszami i przewodnikiem Maciejem Sieczką 9 września 1867 r. W zimie pierwsi byli tu Józef Lesiecki i Józef Oppenheim 14 kwietnia 1914 r.[3]
Pierwszy poetycki opis doliny dał Maciej Bogusz Stęczyński w XIII pieśni swego poematu opisowego pt. "Tatry"[9]. Kazimierz Wierzyński poświęcił tej dolinie swój wiersz pt. "Niefcyrka"[10].
Nazwy równiom w dolinie oraz Teriańskim Okom nadał Władysław Cywiński[5], który sporządził najbardziej dokładny z przewodnikowych opisów Niewcyrki.
Niewcyrska Przełęcz,
Niewcyrska Przełęcz (słow. Nefcerské sedlo, niem. Neftzerjoch, węg. Nefcer-hágó, 2262 m n.p.m.[1]) – przełęcz położona w bocznej grani słowackich Tatr Wysokich odchodzącej od Cubryny w kierunku Krywania (głównej grani odnogi Krywania). Przełęcz oddziela od siebie dwa szczyty – Ostrą i Krótką[2] (a dokładniej wschodni wierzchołek Krótkiej).
Szerokie siodło przełęczy przez wiele lat było wygodnym połączeniem Doliny Suchej Ważeckiej z Niewcyrką. Obecnie na przełęcz nie prowadzi żaden szlak turystyczny. Przejście znane było od dawna.
Pierwsze odnotowane przejście zimowe – E. Baur, Alfred Martin 19 marca 1906 r., ale jest wielce prawdopodobne, że zimą wcześniej na przełęczy był Peter Havas podczas podejścia na Ostrą i Krótką w styczniu 1906 r.
Dawniej przełęcz zwana była po słowacku także Suchovodské sedlo lub Krátke sedlo, po niemiecku Sucha-Pass lub Suchawodajoch, a po węgiersku Szucha-hágó[2]. Wysokość przełęczy określano wcześniej na około 2270 m[2].
Niska Przełęcz,
Niska Przełęcz (słow. Nízke sedlo) – przełęcz w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Łopatą (1957 m) a Jarząbczym Wierchem (2137 m). Położona jest na wysokości 1819 m n.p.m.[1] (według wcześniejszych pomiarów – 1831 m[2]) na granicy polsko-słowackiej. Jej północne stoki opadają stromo do kotła lodowcowego Doliny Jarząbczej, a południowe bardziej łagodnie do Doliny Jamnickiej[2]. Przejście przez tę przełęcz z Doliny Jarząbczej do Doliny Jamnickiej nie nastręcza wielkich trudności, nie prowadzi tędy jednak szlak turystyczny[3].
Rejon przełęczy jest trawiasty. Jest ona rzeczywiście dość „niska” – różnica wysokości w stosunku do Jarząbczego Wierchu wynosi 318 m. Podejście jest nieco męczące, ale wynagradzają to rozległe widoki, m.in. na Rohacze, Jamnickie Stawy, Liptów i Jezioro Liptowskie[4].
Niżnie Rysy,
Niżnie Rysy (niem. Dénesspitze, słow. Malé Rysy, Nižné Rysy, węg. Középső-Dénes-csúcs[1]), 2430 m) – szczyt w północnej grani Rysów, oddzielającej Dolinę Białej Wody i Dolinę Rybiego Potoku. Jest to boczna grań Tatr Wysokich. Prowadzi nią granica polsko-słowacka. Niżnie Rysy leżą pomiędzy środkowym, północno-zachodnim wierzchołkiem Rysów (oddziela je Przełęcz pod Rysami) a Żabim Szczytem Wyżnim (pomiędzy nimi znajduje się Ciężka Przełączka)[2]. Niżnie Rysy są trzecim co do wysokości szczytem w Polsce (po Rysach – 2499 m i Mięguszowieckim Szczycie Wielkim – 2438 m)[3].
Polska i słowacka nazwa pochodzi od sąsiednich Rysów. W nazewnictwie niemieckim i węgierskim szczyt upamiętnia taternika niemieckiego pochodzącego ze Spiszu – Franza Dénesa (1845–1934)[3].
Topografia
Niżnich Rysów nie należy mylić z niższym wierzchołkiem Rysów, są to dwie różne góry i np. w języku niemieckim mają zupełnie różne nazwy (Rysy – Meeraugspitze, Niżnie Rysy – Denesspitze).
Masyw Niżnich Rysów ma cztery wierzchołki. W kolejności od południa (czyli od Przełęczy pod Rysami) są to[2]:
- południowy wierzchołek – około 2405 m,
- główny wierzchołek – 2430 m,
- Zadnia Turnia w Niżnich Rysach (Zadná veža v Malých Rysoch) – około 2410 m,
- Skrajna Turnia w Niżnich Rysach (Predná veža v Malých Rysoch) – około 2375 m.
Wierzchołki oddzielone są od siebie Przełączkami w Niżnich Rysach, kolejno: Zadnią, Pośrednią i Skrajną (Zadná, Prostredná, Predná štrbina v Malých Rysoch). Tuż nad Ciężką Przełączką wznosi się jeszcze jedno wzniesienie – jest to Spadowa Kopa (2250 m)[2].
Od trzeciego (licząc od południa) wierzchołka (2410 m) odchodzi boczna grzęda w kierunku zachodnim, w stronę Kotła Czarnego Stawu. Wznoszą się w niej Tomkowe Igły (nazwane na cześć przewodnika tatrzańskiego Józefa Gąsienicy Tomkowego). Od turni szczytowej grzędę oddziela Wyżnia Tomkowa Przełączka, przy niej znajduje się Zadnia Tomkowa Igła, oddzielona Niżnią Tomkową Przełączką od Skrajnej Tomkowej Igły (2106 m). Dalej grzęda opada pionową ścianą czołową Skrajnej Tomkowej Igły o wysokości około 200 m, poniżej której znajduje się jej nietrudne, trawiasto-skaliste zakończenie o różnicy wzniesień około 250 m[4]. Grzęda jest dobrze widoczna z szlaku turystycznego na Rysy (z Kotła pod Rysami).
W kierunku wschodnim odchodzi od Niżnich Rysów (nieco na północ od głównego wierzchołka) grań dzieląca górne piętro Doliny Ciężkiej (Ťažká dolina) na dwa odgałęzienia – Dolinkę Spadową i Ciężki Kocioł. W grani tej znajdują się: Pośrednia Spadowa Przełączka, Ciężka Turniczka i Niżnia Spadowa Przełączka, a zakończona jest Ciężką Turnią (Ťažká veža). W górnej części żlebu pomiędzy głównym i południowym wierzchołkiem Niżnich Rysów znajduje się Tomkowa Jaskinia (długość korytarza około 7 m, wysokość w środku do 2,5 m). Bywa ona wykorzystywana do biwakowania przez taterników, o czym świadczą pozostawione wewnątrz śmieci[4].
Do masywu Niżnich Rysów bywa też niesłusznie zaliczana Bula pod Rysami (2054 m), która zamyka od północy Kocioł pod Rysami. Jest to rezultat złudzenia optycznego, w rzeczywistości wzniesienie to ma połączenie z masywem Rysów[4].
Niżnie Rysy są dobrze widoczne znad Morskiego Oka i Czarnego Stawu pod Rysami. Ta perspektywa pozwala zobaczyć urwistą, północno-zachodnią ścianę opadającą około 650 m z wierzchołka północnego. Jej najwyższa część to 100 metrów pionu. Niżej nachylenie jest mniejsze, a w ścianie zaznaczają się wyraźnie trzy formacje – dwie depresje i rozdzielająca je środkowa grzęda. W części środkowej depresje te są najsilniej wgłębione, tworząc niewielkie kociołki – Lewy i Prawy Kocioł. W dolnej części lewej depresji znajduje się Dolny Kocioł. Ścianą północno-zachodnią prowadzi kilkadziesiąt wariantów dróg wspinaczkowych o trudnościach od II do VI[4].
Północno-wschodnia ściana, również opadająca z północnego wierzchołka, jest wyraźnie niższa (około 250 metrów) i ma podstawę na piargach Dolinki Spadowej. Od lewej strony ograniczona jest wybitną Depresją Dorawskiego (III), nad którą po drugiej stronie wznoszą się północne urwiska wschodniej grani (ponad 400 metrów różnicy wzniesień)[4].
Południowo-wschodnia ściana opada z głównego wierzchołka w stronę Ciężkiego Kotła. Składa się z dwóch depresji, pomiędzy którymi wznosi się wybitny filar o wysokości około 300 metrów[4].
Opis szczytu
Z rzadkich w Polsce roślin na Niżnich Rysach występują rogownica jednokwiatowa, ukwap karpacki, bylica skalna, skalnica odgiętolistna, przymiotno węgierskie i mietlica alpejska – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[5].
Na szczyt Niżnich Rysów nie prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Można się na niego dostać wieloma drogami o różnej skali trudności. Najłatwiejsze drogi na wierzchołek główny, Zadnią i Skrajną Turnię w Niżnich Rysach (wierzchołek północny) w skali taternickiej są określane jako bardzo łatwe (0) lub łatwe (0+). Wierzchołek południowy jest znacznie trudniej dostępny, najłatwiejsza droga na niego wykazuje trudności III+[4].
Pierwsze odnotowane wejścia na Niżnie Rysy:
- letnie: Janusz Chmielowski, Adam Kroebl, Jakub Bachleda, 18 lipca 1905 r.,
- zimowe: Józef Lesiecki, Józef Oppenheim, Mariusz Zaruski, Stanisław Zdyb, 6 lutego 1914 r.[2],
- na wierzchołek południowy: Krzysztof Zdzitowiecki, lipiec 1964[4].
Nosal,
Nosal (1206 m[1]) – szczyt reglowy w Tatrach Zachodnich nad Kuźnicami, między Doliną Bystrej a Doliną Olczyską. Nazwa góry pochodzi od przypominających nos skał od północno-zachodniej strony[2].
Topografia
Stanowi zakończenie północno-wschodniej grani Kasprowego Wierchu. Północnymi podnóżami przebiega granica między Tatrami a Rowem Podtatrzańskim (jego częścią zwaną Rowem Zakopiańskim)[2]. Od południa Nosalowa Przełęcz (1101 m[1] oddziela go od zalesionego Nieboraka. Na północ Nosal tworzy trójkątny stok z wierzchołkiem na szczycie i podstawą tworzącą północną granicę Tatr. Obydwa ramiona tego stoku (północno-zachodnie i południowo-wschodnie) podcięte są pasem stromych skał. Największe ściany, o wysokości dochodzącej do 50 m, są pod ramieniem północno-zachodnim, opadającym do Doliny Bystrej. Pod grzbietem północno-wschodnim jest mniejszy pas skał opadający do Doliny Olczyskiej. Najwybitniejszą skałą jest tam Pióro[3].
Opis
Zbudowany jest wyłącznie ze skał osadowych – wapieni i dolomitów ze środkowego triasu[4]. Poza tym jest całkowicie porośnięty lasem, który mimo bliskości osad ludzkich jest w dobrym stanie. Oprócz pospolitego w Tatrach świerka rosną buki, sosny zwyczajne oraz sztucznie wprowadzona sosna czarna[3]. Na pionowych skałach w ramieniu północno-zachodnim zdarzały się wypadki śmiertelne, szczególnie wśród poszukiwaczy szarotek, turnie te były też wybierane przez samobójców[4].
W północno-zachodnim zboczu jest jaskinia Dziura pod Nosalem[5].
Na skałach rosną rośliny wapieniolubne, m.in. szarotka alpejska, pierwiosnek łyszczak. Występują też rzadkie w Polsce storczyki: dwulistnik muszy i wyblin jednolistny[6]. Szarotki alpejskie zostały znacznie przetrzebione przez zbieraczy[2]. Z większych zwierząt w lasach bytuje ryś, jeleń, puchacz[7].
Sport i turystyka
Nosal jest popularny wśród turystów i narciarzy. Na porośniętej lasem północnej stronie jest stok narciarski z kilkoma wyciągami. Od górnej stacji wyciągu prowadzi też nartostrada przez Nosalową Przełęcz do Kuźnic. Z wierzchołka, choć niewysokiego, roztaczają się widoki na Czerwone Wierchy, Giewont, rejon Doliny Bystrej oraz granitowe szczyty wznoszące się ponad Doliną Gąsienicową i doliną Pańszczycą[3].
Nosal był popularny wśród taterników. W jego zachodnich ścianach opadających do Doliny Bystrej jest około 30 dróg wspinaczkowych. Trenowali na nich ratownicy TOPR. Tatrzański Park Narodowy zakazał tam jednak wspinaczki[3].
Nowa Przełęcz,
Nowa Przełęcz (słow. Nové sedlo[1]) – rozległa przełęcz położona na wysokości 1845 m[1], na Słowacji, w głównej grani Tatr Bielskich, pomiędzy Muraniem i Nowym Wierchem. W grani Murania opadającej na przełęcz znajdują się dwa małe garby trawiasto-kosodrzewinowe – Murańskie Czubki, Zadnia Murańska Czubka wznosi się bezpośrednio po zachodniej stronie Nowej Przełęczy. Po wschodniej stronie przełęczy wznosi się trawiasta bula, a za nią wyższy o około 10 m poziomy odcinek grani – Nowy Przechód[2].
Północne stoki grani Nowej Przełęczy opadają do Nowej Doliny średnio stromym, trawiastym stokiem przeciętym kilkoma żlebkami. Na południową stronę natomiast opadają ścianą, w której są jednak dwa łatwiejsze do przejścia miejsca; Bujakowy Przechód i Nowy Przechód. Najniższe wcięcie Nowej Przełęczy znajduje się po wschodniej stronie Zadniej Murańskiej Czubki. Na trawiasty Nowy Upłaz opada z niego początkowo stromy, trawiasty stok, niżej podcięty pasem urwistychścianek
Z przełęczy jest łatwy dostęp do szczytu Nowego Wierchu[1], od którego też pochodzi jej nazwa.
Nowickiego Przełęcz,
Przełęcz Nowickiego (słow. Nowického sedlo, niem. Nowicki-Scharte, węg. Nowicki csorba, ok. 2105 m[1]) – przełęcz położona w długiej wschodniej grani Świnicy w polskich Tatrach Wysokich, oddzielająca od siebie Buczynowe Czuby i Wielką Buczynową Turnię. Jest to największe obniżenie na odcinku pomiędzy Granatami a Ptakiem[2]. Na północ z przełęczy opada do Zadnich Usypów w Pańszczycy krucha rynna, na południe do Dolinki Buczynowej prosty żleb. Po wschodniej stronie Przełęczy Nowickiego, już w masywie Wielkiej Buczynowej Turni ciągnie się skalista grań z kilkoma zębami, zakończona Budzową Igłą, od górnych partii oddzielona Budzową Przełączką[3].
Od 1911 r.[4] na przełęcz prowadził szlak turystyczny z górnej części doliny Pańszczycy (zlikwidowano go z uwagi na zbyt kruche skały)[2]. Jeszcze w latach 50. XX wieku istniało kilka śladów czerwonej farby po tym znakowaniu[4]. Przełęcz jest dostępna dla turystów przy przejściu granią, prowadzi przez nią szlak Orlej Perci. Zejście z Buczynowych Czub na Przełęcz Nowickiego ubezpieczone jest łańcuchami. Dalej szlak prowadzi w górę skalną rynną będącą wielką odnogą żlebu spod Budzowej Przełączki[5].
Siodło zostało nazwane na cześć poety Franciszka Henryka Nowickiego, autora Sonetów tatrzańskich i projektodawcy Orlej Perci. Pierwszy nazwy tej użył ks. Walenty Gadowski w roku 1902[6].
Widok na Przełęcz Nowickiego z Pańszczycy
Pierwsze wejście turystyczne:
- latem – ks. Walenty Gadowski, Franciszek Henryk Nowicki, Antoni Panek, tragarz Józef Budz, 19 sierpnia 1902 r.,
- zimą – Jan Sokołowski, Stanisław Sokołowski, 8 kwietnia 1925 r.[2]
Taternictwo
Rejon Przełęczy Nowickiego dopuszczony jest do uprawiania wspinaczki skalnej, ale tylko od strony Dolinki Buczynowej[7]. Jest tutaj kilka dróg wspinaczkowych[3]:
- Od północy przez grzędę Buczynowych Czub; I stopień trudności w skali tatrzańskiej, czas przejścia 45 min[3].
- Od północy przez żleb Budzowej Przełączki; 0+, jedno miejsce I, 45 min (od wejścia w ścianę),
- Wprost południowym żlebem; II, 1 godz.
- Droga Nowickiego; 0+, 30 min (od wylotu żlebu)[3].
Nowy Wierch,
Nowy Wierch (słow. Nový vrch, Nový, niem. Höhlenberg, węg. Novy[1]) – wapienny szczyt o wysokości 2009 m w zachodniej części Tatrach Bielskich na Słowacji. Wznosi nad Doliną Nową od północnego wschodu, Doliną Hawranią od północnego zachodu i Doliną Stefanową (odnogą Doliny Jaworowej) od południa[2].
Nowy Wierch wznosi się w grani głównej Tatr Bielskich pomiędzy Muraniem, 1890 m i Hawraniem, 2152 m (nie licząc drobnych skalnych zębów w grani). Ma trzy wierzchołki, spośród których w grani głównej znajduje się najniższy, południowy. Wierzchołek ten jest zwornikiem. Dwa wyższe znajdują się w bocznym grzbiecie, który się od niego odgałęzia ku północy. Różnica wysokości między wierzchołkami wynosi 1-2 m, a oddalone są od siebie o 10-15 m. Najwyższy, północny wierzchołek jest przy tym krańcowym punktem skalistej grani Kominów Zdziarskich, oddzielającej Nową Dolinę od Doliny Hawraniej[2].
Od Murania oddziela go Nowa Przełęcz (1845 m), a od Hawrania – Hawrania Przełęcz (1910 m)[3]. W połowie długości grani opadającej ku Hawraniej Przełęczy znajduje się ostro wcięta przełączka – Nowy Karb. Górna część tej grani jest skalista, dolna – trawiasta. Do Zadniego Stefanowego Żlebu Nowy Wierch opada 60-metrową ścianą, pod którą znajduje się Nowy Upłaz, ograniczony od dołu Nowymi Rzędami. W Nowy Upłaz wcinają się płytkie, trawiaste żlebki, łączące się niżej w Zadni Stefanowy Żleb[2].
Nowy Wierch był odwiedzany początkowo przez pasterzy i kłusowników, później bywali na nim turyści, m.in. Ludwik Chałubiński w 1880 r. Pierwszego znanego wejścia zimowego dokonali Adam Karpiński oraz Zofia i Tadeusz Bernadzikiewiczowie w 1937 r.[1] W okolicach szczytu znajduje się kilkanaście jaskiń, w których odkryto szczątki zwierząt żyjących w czasie ostatniego zlodowacenia. Dziś w tym rejonie żyją liczne pomurniki, a stoki w znacznej mierze porasta las pierwotny. Nazwa pochodzi od pastwisk Nowe[4].
Nowy Wierch odwiedzany był i jest bardzo rzadko. Obecnie cały jego masyw znajduje się na zamkniętym dla turystów i taterników obszarze ochrony ścisłej Tatrzańskiego Parku Narodowego[2].
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
