 Leksykon Tatrzański
Leksykon Tatrzański to wspaniałe miejsce do poznania Tatr i wszystkiego co z nimi jest związane. Dowiesz sie tutaj o najbardziej tajemniczych nazwach szczytów, jaskiń, trudno dostępnych miejsc.
M
Magistrala Tatrzańska, Magura Spiska, Magura Witowska, Mała Buczynowa Turnia, Mała w Mułowej Jaskinia, Mała Kopa Królowa, Mała Wysoka, Małe Białe Stawy, Małej Łąki Dolina, Małej Zimnej Wody Dolina, Małołącka Przełęcz, Małołączniak, Mały Kieżmarski Szczyt, Mały Kościelec, Mały Kozi Wierch, Mały Lodowy Szczyt, Mały Żabi Staw Jaworowy, Marchwicza Przełęcz, Mechy, Miasto Wysokie Tatry, Miedziana Kotlina, Miedziane, Między Kopami Przełęcz, Mięguszowiecka Dolina, Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem, Mięguszowiecki Szczyt, Mięguszowiecki Szczyt Czarny, Mięguszowiecki Szczyt Pośredni, Miętusia Dolina, Miętusia Jaskinia, Mihulcza Dolina, Młynarz, Młynicka Dolina, Młynicka Przełęcz, Mnich, Mnichowe Stawki, Molkówka, Morskie Oko, Mroźna jaskinia, Mułowa Przełęcz, Murań, Mylna Jaskinia, Mylna Przełęcz, Myślenickie Turnie,
Magistrala Tatrzańska,
Magistrala Tatrzańska (słow. Tatranská magistrála, Turistická magistrála, niem. Magistrale, Oberer Touristenweg, węg. Magisztrale, Felső-Turista-út[1]) – szlak turystyczny oznaczony kolorem czerwonym, biegnący południowymi zboczami Tatr Wysokich. Został wyznaczony w latach 30. XX wieku.
Szlak ten jest jednym z najbardziej znanych i uczęszczanych szlaków w Tatrach. Jego zachodnie przedłużenie stanowi biegnąca już całkowicie u podnóża Tatr Zachodnich Droga nad Łąkami. Skrajne punkty obu odcinków to okolice wylotu Doliny Jałowieckiej (Jalovská dolina) w Tatrach Zachodnich i Wielki Biały Staw (Veľké Biele pleso) w Tatrach Wysokich, skąd dalej już innym szlakiem można się udać na Przełęcz pod Kopą, oddzielającą Tatry Wysokie od Tatr Bielskich. Cała Magistrala Tatrzańska ma ok. 72 km długości i jest najdłuższym szlakiem w całych Tatrach. Optymalny czas przejścia to 3–4 dni.
Magura Spiska,
Magura Spiska (słow. Spišská Magura, niem. Zipser Magura, węg. Szepesi Magura[1]) – pasmo górskie wchodzące w skład Pogórza Spiskiego i będące główną jego częścią[2]. Jest to jeden tylko grzbiet, który rozciąga się na długości ponad 30 km od doliny Jaworowego Potoku na zachodzie po dolinę Popradu na wschodzie. Od Tatr oddziela go Rów Podspadzki, Zdziarska Przełęcz i Rów Zdziarski[1]. Najwyższym szczytem jest Rzepisko (1259 m)[3]. W części zachodniej od doliny Białki po dolinę Rieki (w Starej Wsi Spiskiej) sąsiaduje z Zamagurzem znajdującym się po północnej stronie Magury Spiskiej. Od Pienin oddziela go dolina Dunajca, Lipnika, Straňanské sedlo i dolina Kamienki[2].
Przebieg pasma
Wyróżnia się w nim dwie części:
- część zachodnia – od doliny Jaworowego Potoku po Przełęcz Magurską. Rozpoczyna się na zachodzie nad Jurgowem wzniesieniem Górków Wierch (1046 m) i biegnie w południowo-wschodnim kierunku poprzez Suchy Wierch (1126 m), Rzepisko (1252 m) i Przysłop (1214 m). Na tym odcinku grzbiet Magury Spiskiej jest równocześnie granicą Tatrzańskiego Parku Narodowego, Słowacy bowiem południowo-zachodnią część Magury Spiskiej włączyli w obszar tego parku[3]. Od Przysłopu kręty grzbiet pasma biegnie ogólnie we wschodnim kierunku przez wierzchołki Priehrštie (1209 m), Magurka (1193 m), Slodičovský vrch (1167 m), Smreczyny (1157 m) i Spádik (1088 m) do Przełęczy Magurskiej (949 m)[4].
- część wschodnia – od Przełęczy Magurskiej po dolinę Popradu. Z Przełęczy Magurskiej grzbiet biegnie dalej w kierunku północno-wschodnim, obniżając się poprzez Jawor (ok. 970 m) do Przełęczy Toporzeckiej (802 m). Od przełęczy grzbiet znów wznosi się poprzez Kamieniarkę (935 m), Riniavę (1005 m) i Plontanę (1040 m) na Wietrzny Wierch (1111 m)[4]. Na nim pasmo rozgałęzia się na kilka krótkich grzbietów opadających do miejscowości Wyżne Rużbachy, do Kamionki i do Przełęczy Straňanské sedlo[5].
Geografowie słowaccy często nazywają część zachodnią Rzepiskiem, a wschodnią Wietrznym Wierchem (tak, jak najwyższe ich szczyty). Do Magury Spiskiej włączają też Zamagurze[1].
Opis pasma
Pasmo Magury Spiskiej zbudowane jest z warstw fliszu karpackiego. Znajduje się niemal w całości na Słowacji. Na terenie Polski znajdują się jedynie opadające do Jurgowa północno-zachodnie stoki Górkowego Wierchu, Bryjowego Wierchu i Suchego Wierchu[1].
Magura Spiska jest niemal w całości zalesiona, ale liczne polany i wiatrołomy powodują, że prowadzące przez nią szlaki turystyczne są widokowe. Jej długi i stosunkowo płaski grzbiet tworzy boczne ramiona, szczególnie na północną stronę. Grzbiet przecinają dwie szosy: jedna przez Przełęcz Magurską z Białej Spiskiej do Starej Wsi Spiskiej, druga przez Przełęcz Toporzecką z Haligowiec do Toporca. Osobliwością jest występowanie na północnych stokach dwóch jezior pochodzenia osuwiskowego: Jest to Osturniańskie Jezioro (Osturnianské jazero) i Jezierskie Jezioro (Jezerské jazero)[4].
Turystyka
Rejon jest mało popularny turystycznie i całymi dniami można tutaj nie spotkać żadnego turysty. Brak schronisk turystycznych. Dobrą bazą noclegową dysponuje tylko Zdziar i Tatrzańska Kotlina, położone w dolinie pomiędzy Magurą Spiską i Tatrami. Szlaki są słabo oznakowane. Stąd też są to regiony dla turystów doświadczonych i ceniących sobie spokój i ciszę podczas wędrówek[4].
Miejscowości Zdziar i Tatrzańska Kotlina zajmują się nie tylko obsługą letniego i zimowego ruchu turystycznego, ale są też znanymi bazami narciarstwa. U podnóży wschodnich Magury Spiskiej położone jest znane uzdrowisko i kąpielisko termalne Drużbaki Wyżne (Wyżne Rużbachy). Ukryte wśród gór, w dolinie między Magurą Spiską a Zamagurzem znajdują się zamieszkałe przez Łemków słowackie miejscowości Osturnia, Wielka Frankowa i Frankówka, w których zachował się żywy do dzisiaj folkor[4].
Magura Witowska,
Magura Witowska (słow. Oravická Magura, Magura, 1232 m) – szczyt Orawicko-Witowskich Wierchów (część Pogórza Spisko-Gubałowskiego; najwyższy szczyt polskiej części Pogórza) znajdujący się w ich grani głównej pomiędzy Przysłopem Witowskim (1164 m) a Maśniakową (972 m)[1]. Przez jego wierzchołek przebiega granica polsko-słowacka oraz Wielki Europejski Dział Wodny pomiędzy zlewiskami Morza Czarnego i Bałtyku. Południowe i zachodnie stoki Magury Witowskiej opadają do Doliny Cichej Orawskiej, spływające z nich potoki zasilają Cichą Wodę Orawską i Orawicę, natomiast północno-wschodnie opadają do doliny Czarnego Dunajca. W kierunku północno-zachodnim odchodzi od Magury Witowskiej długi grzbiet boczny, w którym pierwszym, sąsiadującym z Magurą, wzniesieniem są Wyżnie Działy.
Góra jest w większości zalesiona, jednakże na jej północnych stokach, na słowackim terenie znajduje się duża polana Magura Witowska (słow. Poľana Magura). Po polskiej stronie, w górnej części stoku północno-wschodniego, położone są duże, należące do Witowa polany: Bzdykówka i Basiorówka[1] Z rzadkich w Karpatach gatunków roślin stwierdzono występowanie siedmiopalecznika błotnego[2].
W słowackim podziale fizyczno-geograficznym Magura zaliczana jest do Skoruszyńskich Wierchów[3].
Mała Buczynowa Turnia,
Mała Buczynowa Turnia (słow. Malá bučinová veža, Malá Bučinová turnia, niem. Kleiner Buchentalturm, węg. Kis-Buczyna-torony[1]) – szczyt w grupie Buczynowych Turni, znajdujący się w długiej wschodniej grani Świnicy w polskich Tatrach Wysokich, pomiędzy Wielką Buczynową Turnią, od której oddziela ją głęboka Buczynowa Przełęcz, a Ptakiem, od którego oddziela ją Wyżnia Przełączka pod Ptakiem[2].
Mała Buczynowa Turnia to szczyt o trzech wierzchołkach. Najwyższy jest środkowy, północno-zachodni jest minimalnie niższy, wschodni jest niższy o ok. 10 m. Ściana północna o wysokości około 200 m opada na piargi Zadnich Usypów w Pańszczycy. Na południową stronę do Doliny Roztoki z dwóch skrajnych wierzchołków schodzą dwie grzędy tworzące obramowanie dla Szerokiego Żlebu Buczynowego. Orograficznie prawa grzęda tworzy wschodnie zbocza Dolinki Buczynowej. Znajduje się w niej Buczynowy Przechód i Buczynowa Kopka. Grzęda lewa oddziela Szeroki Żleb Buczynowy od Żlebu pod Krzyżnem[2].
Mimo, że szczyt nazywa się Buczynowy, w istocie jego południowe stoki opadają głównie do Doliny Roztoki. Jedynie niewielka ścianka północno-zachodnia opada do Dolinki Buczynowej[2].
Mała w Mułowej Jaskinia,
Jaskinia Mała w Mułowej – jaskinia położona w Dolinie Miętusiej w masywie Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich. Otwór wejściowy do jaskini znajduje się w zachodniej ściance płaśni pod moreną w Dolinie Mułowej na wysokości 1757 m n.p.m.[1]
Do 2002 roku znano zaledwie 25 metrów korytarzy jaskini (stąd nazwa). Obecnie jest ona jedną z najdłuższych i najgłębszych jaskiń w Tatrach. Zajmuje dziewiąte miejsce pod względem długości i czwarte pod względem deniwelacji w Polsce. Jaskinia nie jest do końca zbadana i udokumentowana. W lutym 2016 roku długość odkrytych korytarzy wynosiła 3863 metry, a deniwelacja 555 metrów[2][3].
Opis jaskini
Otwór wejściowy ma zaledwie 80 centymetrów średnicy. Jaskinia zaczyna się studnią i salką, z której odchodzą trzy korytarze. Dwa kończą się ślepo, natomiast trzeci prowadzi do Zacisku Sietniaków (do 2002 roku tylko dotąd była znana jaskinia). Za zaciskiem znajduje się studzienka i ciąg nazwany Świstakowa Paryja, kończący się studnią. Z dna studni przez szczelinę dochodzi się do Studni Anki (33 metry głębokości). Stąd odchodzą dwa ciągi jaskini:
- Studnia Anki – Sala Fakro – Łubinka – Syfon Krasnala
- Studnia Anki – Studnia Czesanka – Czarny Ląd – Syfon Sądeczoków – Syfon A.M.P.I.
Studnia Anki – Sala Fakro – Łubinka – Syfon Krasnala. Z dna Studni Anki poprzez wąską szczelinę dochodzi się do Studni Geriawitów, stanowiącą górną cześć Sali Fakro (do Sali Fakro prowadzi też odchodząca ze Studni Anki boczna odnoga). Sala Fakro jest największą podziemną salą w Tatrach. Ma 85 metrów długości, do 35 metrów szerokości i 90 metrów wysokości. Z sali odchodzą boczne studnie i korytarze, w większości niezbadane. Jeden z korytarzy prowadzi do Partii Sąsiadów, skąd przez Salkę Pływającego Błota i Meander Regionalny można zjechać do Studni Bryjowiaków (36 metrów), w której płynie ciek wodny Łubinka. Dalej posuwając się cały czas w dół, dochodzi się do Syfonu Krasnala.
Studnia Anki – Studnia Czesanka – Czarny Ląd – Syfon Sądeczoków – Syfon A.M.P.I. Na wysokości 30 metrów od dna ze Studni Anki odchodzi Korytarz Pyknięty przechodzący w Korytarz Samych Zbójców. Dochodzi się nim nad pierwszą Studnię Urodzinową (50 metrów), która przechodzi w drugą Studnię Urodzinową (z jej dna odchodzą niezbadane korytarze). Ciąg główny prowadzi trawersem nad Studniami Urodzinowymi i dochodzi do Korytarza Pokuty (w bok odchodzi niezbadany korytarz). Dalej przez Studnię Gaździnki i Salę w Stropie dociera się do cieku wodnego Kozia Woda i Sali Ósemki. Stąd korytarz prowadzi do jednej z najgłębszych studni w Tatrach – Studni Czesanki (130 metrów głębokości). Na jej dno można się dostać drogą przez Zakamarek lub przez Studnię Nic-Po-Niej. Z dna Studni Czesanki korytarz prowadzi do partii Czarny Ląd. Idąc wzdłuż płynącej tu Koziej Wody, dochodzi się do Wodospadu Wiktorii, gdzie Kozia Woda wpada do cieku wodnego Nil. Dalej dojść można do Korytarza Słoni (w bok odchodzi niezbadany korytarz), a dalej do Sali na Wielkim Luzie i Sali na Luzie. Idąc wzdłuż Nilu, dochodzi się do I Katarakty, a następnie II i III Katarakty. Stąd korytarz schodzi w dół i kończy się niezbadanym kominem i Syfonem Sądeczoków (−444 metry).
Tymczasem w korytarzu przed I Kataraktą znajduje się szczelina prowadząca do Studni z Węglarką (20 metrów) i dalej do Salki z Trawersem na Palcach i Salki z Trawersem Baletnicy. Dalej są trzy Sale Strzeliste, Wodospad Łez i prawie 100-metrowy Meander Telo Pikny Kielo Cud. Po jego pokonaniu dochodzi się do Sali 481 i przez kaskady do Sali z Progiem z Łopatą. Stąd korytarze prowadzą do Meandra Czechu Wracajcie! (z dwoma jeziorkami), Sali Jęzora z Błotem i wielopoziomowego Meandra Poszukujących Dna. Na końcu meandra płynie ciek Zambezi i znajduje się sala Krzyżówka. Odchodzą z niej dwa korytarze. Jeden prowadzi do syfonu Stary Przodek (−538 metrów). Drugi korytarz (niezmierzony) prowadzi wzdłuż Rzeki Pamięci (tworzącej jeziora i kaskady) przez Bajkowy Próg do salki z dnem całkowicie pokrytym wodą. Z boku widoczny jest odchodzący niezbadany korytarz. Po pokonaniu jeziorka wchodzi się do wąskiego korytarza, następnej salki zalanej wodą i ciągu prowadzącego do Syfonu A.M.P.I. (−555 metrów)[4].
Przyroda
Szata naciekowa w jaskini występuje na znacznej głębokości. W okolicy Syfonu Sądeczoków są obecne dość nieliczne heliktyty, natomiast w szczelinie nad pochylnią obok syfonu znajdują się piękne polewy naciekowe. Najładniejsze nacieki położone są w okolicy Sali z Progiem z Łopatą i w Meandrze Czechu Wracajcie!.
W Sali z Progiem z Łopatą znajduje się dość duża łopata naciekowa (stąd nazwa sali). Poniżej niej jest duży stalagmit w kształcie grzyba.
Jaskinia jest prawdopodobnie odwadniana przez Lodowe Źródło, jednak do tej nie wykonano badań z wykorzystaniem barwienia wody.
W jaskini występuje dość duża liczba cieków wodnych i jeziorek. Do największych cieków zapewne należą Nil, woda z Wodospadu Łez i Zambezi (możliwe, że jest to ten sam ciek)[4].
Mała Kopa Królowa,
Mała Kopa Królowa (1577 m n.p.m.) – wzniesienie we wschodniej części Tatr Zachodnich, znajdujące się w grzbiecie odgraniczającym od siebie dolinę Jaworzynkę i Dolinę Suchej Wody Gąsienicowej.
Topografia
Według aktualnego fizycznogeograficznego podziału Polski Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska szczyt znajduje się w pasmie górskim Tatry Reglowe i jest jego najwyższym wzniesieniem.
Mała Kopa Królowa znajduje się w długiej północno-wschodniej grani Kasprowego Wierchu pomiędzy Kopą Magury (1704 m), oddzielona od niej Magurską Przełęczą (ok. 1570 m), a Wielką Kopą Królową (1531 m), od której oddzielona jest Przełęczą między Kopami (1499 m). Południowo-wschodnie stoki Małej Kopy opadają na Królową Rówień. Stoki wschodnie i północno-wschodnie opadają do górnej części Doliny Olczyskiej. W zachodnim kierunku odchodzi zarośnięty kosodrzewiną i lasem grzbiet oddzielający od siebie dwa górne odgałęzienia doliny Jaworzynki: Długi Żleb i Żleb pod Czerwienicą.
Nazewnictwo
Choć Wielka Kopa Królowa jest o 46 m niższa od Małej Kopy Królowej, niekonsekwencja w nazewnictwie jest jedynie pozorna. Wielka Kopa ma większą wysokość względną i jest masywniejsza, zwłaszcza ze strony Królowej Równi – a to właśnie tamtejsi górale nadali nazwy okolicznym szczytom. Pasterze z Hali Jaworzynki Wielką Kopę nazywali po prostu Kopą Królową, Mała Kopa Królowa nie została przez nich nazwana. Dalsza część nazwy Małej Kopy Królowej, podobnie jak wielu innych obiektów w tym rejonie, pochodzi od nazwiska góralskiego Król, dawnych właścicieli Hali Królowej. Walery Eljasz-Radzikowski w 1873 r. pisał: „Królewskie miano dostało się dwóm czubom góry od jej właściciela, Podhalanina co się zowie Królem”. Przekręcenie nazwy na „Kopa Królowej” jest błędne.
Opis szczytu
Wielka i Mała Kopa Królowa zbudowane są z wapieni. Mała Kopa Królowa ma charakter trawiasto-kosodrzewinowy. Jedynie stoki nad Żlebem pod Czerwienicą są prawie całkowicie pozbawione roślinności i mają czerwonawe zabarwienie. Jest to częściowo naturalne, spowodowane dużą stromością tych stoków, a częściowo jest to skutek prowadzonych tutaj dawniej prac górniczych. W latach 1766–1871 znajdowały się tutaj najwydajniejsze w Tatrach kopalnie rudy żelaza, założone za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Stoki Małej Królowej Kopy były dawniej wypasane i należały do dwóch hal: Hali Królowej i Hali Jaworzynki.
Mała Wysoka,
Mała Wysoka (słow. Východná Vysoká, dawniej Malá Vysoká, niem. Kleine Viszoka, Kleine Vysoka, węg. Kis-Viszoka, dawniej Jármaycsúcs[1] - dla uczczenia László Jármaya) – słowacki szczyt w głównej grani Tatr o wysokości 2429 m n.p.m., położony pomiędzy przełęczami: Polski Grzebień (Poľský hrebeň) i Rohatka (Príelom). Pierwsza oddziela go od masywu Wielickiego Szczytu, druga – od Turni nad Rohatką i Dzikiej Turni. Szczyt ma kształt tępej piramidy i jest zwornikiem dla odchodzącej w kierunku południowo-wschodnim długiej grani bocznej z licznymi, krótkimi odgałęzieniami. Grań ta rozdziela doliny Staroleśną (Veľká Studená dolina) i Wielicką (Velická dolina). Po rozgałęzieniu w Staroleśnym Szczycie (Bradavica) ramiona grani obejmują wcinającą się pomiędzy niewielką Dolinę Sławkowską (Slavkovská dolina)[2].
W grani południowo-wschodniej do Staroleśnego Wierchu kolejno znajdują się[3]}:
- Obłazowa Przełęcz (Studené sedlo)
- Baniasta Turnia (Kupolový štít)
- Zwalista Przełęcz (Sedlo pod Kupolou)
- Zwalista Turniczka (Weszterova vežička)
- Niżnia Zwalista Szczerbina (Nižná Weszterova štrbina)
- Zwalista Kopa (Weszterova kopa)
- Wyżnia Zwalista Szczerbina (Vyšná Weszterova štrbina)
- Zwalista Turnia (Weszterov štít)
- Zwodna Ławka (Zvodná lávka)
W północnej grani opadającej na Rohatkę znajduje się kilka drobnych obiektów, którymi są (kolejno od góry)[3]:
- Wyżnia Zmarzła Szczerbina (Vyšná Zamrznutá štrbina),
- Wielka Zmarzła Turniczka (Veľká Zamrznutá vežička),
- Pośrednia Zmarzła Szczerbina (Prostredná Zamrznutá štrbina),
- Pośrednia Zmarzła Turniczka (Prostredná Zamrznutá vežička),
- Niżnia Zmarzła Szczerbina (Nižná Zamrznutá štrbina),
- Mała Zmarzła Turniczka (Malá Zamrznutá vežička)[4].
Mała Wysoka jest dostępna dla turystów z przełęczy Polski Grzebień. Stanowi czwarty co do wysokości dostępny dla turystów tatrzański szczyt (po Rysach, Krywaniu i Sławkowskim Szczycie, według stanu z początku 2016 roku). Szlak został zabezpieczony w 1892 r. Panorama ze szczytu na trzy wielkie doliny: Białej Wody, Wielicką i Staroleśną oraz otaczające je granie należy do najpiękniejszych widoków w Tatrach. Július Andráši w 1966 r. pisał: „Dzięki łatwej dostępności i przepięknemu widokowi na całe Tatry jest Mała Wysoka jednym z najczęściej odwiedzanych szczytów Tatr Wysokich”. Południowy stok wykorzystywany jest przez zaawansowanych narciarzy do zjazdów[5].
Nazwa Mała Wysoka związana jest z dawną nazwą Staroleśnego Szczytu – Wysoka. Józef Nyka w swoim przewodniku podaje w wątpliwość, by Staroleśny Szczyt nazywano niegdyś „Wysoką”. Według niego nazwa Małej Wysokiej jest pochodzenia ludowego. Na początku XX wieku słowacką nazwę Malá Vysoká zmieniono na Východná Vysoká („Wschodnia Wysoka”)[5].
Na Małą Wysoką od dawna wchodzili turyści. Pierwszym potwierdzonym zdobywcą był László Jármay, być może z przewodnikiem Jakobem Horvayem, w 1888 r. Zimą pierwsi na szczycie byli Hermann Schweickhart, Otto Schweickhart i János Vigyázó 22 marca 1910 r[6].
Małe Białe Stawy,
Małe Białe Stawy (słow. Malé Biele plesá) – grupa siedmiu stawów znajdująca się w Dolinie Białych Stawów (odnoga Doliny Kieżmarskiej) w słowackich Tatrach Wysokich. Są to małe, okresowe stawki położone na wysokości od 1650 m n.p.m. do 1700 m n.p.m. Do tej pory nie są one pomierzone, ponieważ bardzo ciężko określić ich wymiary z racji ich okresowości. Oprócz Małych Białych Stawów w dolinie znajdują się dwa większe stawy, są to Wielki Biały Staw i Stręgacznik. Nieco wyżej, tuż pod Jagnięcym Szczytem znajdują się jeszcze trzy inne stawy, są to Żółty Stawek, Niżni Rzeżuchowy Stawek i Wyżni Rzeżuchowy Stawek. Do Małych Białych Stawów nie prowadzą żadne znakowane szlaki turystyczne, lecz można je zobaczyć z Wyżniej Przełęczy pod Kopą.
Małej Łąki Dolina,
Dolina Małej Łąki – dolina walna w polskich Tatrach Zachodnich, położona pomiędzy Doliną Bystrej i Doliną Kościeliską[1].
Topografia
Ma długość 5,4 km i powierzchnię ok. 5,7 km². Jest najmniejszą z walnych dolin tatrzańskich[2]. Wylot znajduje się na wysokości około 930 m po wschodniej stronie Gronika. Górą dolina podchodzi pod główną grań Czerwonych Wierchów na odcinku od Kopy Kondrackiej po Małołączniaka. Orograficznie prawe ograniczenie doliny tworzy północna grań Kopy Kondrackiej po Giewont, dalej Mały Giewont, Grzybowiec i północno-zachodni grzbiet Łysanek. Lewe zbocza doliny tworzy Czerwony Grzbiet Małołączniaka, Wielka Turnia, Skoruśniak i Hruby Regiel.
Dolina Małej Łąki nie ma żadnych bocznych odgałęzień, a jedynie żleby. Największe ze żlebów przecinających jej zbocza to: Dolinka pod Grzybowiec, Głazisty Żleb, Zagon, Uwieziony Żleb, Gmiński Żleb[1].
W Dolinie Małej Łąki wyróżnia się 5 wyraźnych pięter[3]:
- część dolna od wylotu doliny po północny koniec Wielkiej Polany,
- Wielka Polana,
- Wyżnie (duża rówień powyżej Wielkiej Polany),
- Niżnia Świstówka,
- Wyżnia Świstówka.
Geologia
Jest jedyną doliną walną, która w całości została wyżłobiona w skałach osadowych[4]. Jedynie same wierzchołki Kopy Kondrackiej i Małołączniaka przykryte są skałami krystalicznymi[3]. Dolna, północna część doliny nie została przekształcona przez lodowiec i ma postać głębokiego wciosu o przekroju V-kształtnym. Część środkowa i górna zaś charakteryzują się profilem U-kształtnym, właściwym dla dolin polodowcowych. W środkowej i górnej części doliny brak spływu powierzchniowego, co powoduje, że panuje tutaj cisza[2]. Małołącki Potok pojawia się dopiero w dolnej części doliny, poniżej morenowego progu Wielkiej Polany.
W podziemiach Doliny Małej Łąki znajdują się liczne jaskinie, a wśród nich najdłuższe i najgłębsze jaskinie Polski: Jaskinia Wielka Śnieżna i Śnieżna Studnia[3].
Centralną częścią Doliny Małej Łąki jest Wielka Polana. Powstała ona na miejscu istniejącego tu niegdyś jeziora polodowcowego, które wypełniło zagłębienie spowodowane przez morenę czołową. Jezioro z czasem zostało zasypane przez stożki napływowe. Miąższość osadów dennych jest oceniana na 65 m[2].
Przyroda
Północną część doliny pokrywają lasy dolnoreglowe, środkowa część jest porośnięta świerkami oraz łąkami – jest to roślinność regla górnego. Południowa część doliny porośnięta jest przeważnie kosodrzewiną. W dolinie znajduje się najliczniejsze w polskich Tatrach stanowisko bardzo rzadkiego w Polsce gatunku rośliny górskiej – zarzyczki górskiej[5].
Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie takich rzadkich w Polsce gatunków roślin, jak: ostrołódka polna, przymiotno alpejskie, sit trójłuskowy, sosna drzewokosa, starzec pomarańczowy, szarota Hoppego, tojad Kotuli, zarzyczka górska, gnidosz Hacqueta, skalnica zwisła, złoć mała[6].
Historia
Dawniej dolina była jednym z terenów pasterskich w Tatrach, wchodziła w skład Hali Mała Łąka[4]. Gleba jest tutaj żyzna, jak na warunki tatrzańskie, a trawa bujna. Stały na niej niegdyś szałasy[2]. Po zniesieniu wypasu następuje stopniowe zarastanie kosodrzewiną i lasem wielu bezleśnych przedtem obszarów doliny. Jeszcze tylko Wielka Polana zachowuje swój bezleśny charakter, ale i ona zmniejsza stopniowo swoją powierzchnię, opanowywana przez świerki posuwające się od krawędzi lasu.
Turystyka i taternictwo
Dolina Małej Łąki była zwiedzana i podziwiana przez wielu turystów od dawna. Prowadzą przez nią trzy szlaki turystyczne. Wielka, świetlista Wielka Polana, zamknięta od południa łańcuchem gór, z imponującym urwiskiem Wielkiej Turni, jest zwykle miejscem dłuższego postoju turystów. Maria Steczkowska tak opisywała widok z Wielkiej Polany: „Jakoż wkrótce widok tak czarujący a niespodziany uderza oczy, że przez chwilę stoimy jakby w odurzeniu, nie mogąc pojąć, czy to, na co patrzymy jest tylko sennym złudzeniem, czy też rzeczywiście na łonie ciemnych lasów i skalistych turni wykwita jakby kwiat nadobny rozkoszna polana...”[2].
Dolina budzi zainteresowania także taterników. Atrakcyjnym dla nich celem wspinaczkowym jest Wielka Turnia i Mnichowe Turnie. Do 1982 r. były udostępnione do wspinaczki, po utworzeniu obszaru ochrony ścisłej „Wantule, Wyżnie, Mała Łąka” Tatrzański Park Narodowy zabronił tutaj wspinaczki[3].
Małej Zimnej Wody Dolina,
Dolina Małej Zimnej Wody (słow. Malá Studená dolina, niem. Kleines Kaltbachtal, węg. Kis-Tarpataki-völgy[1]) – tatrzańska dolina o długości ok. 4 km, położona na terenie Słowacji po południowej stronie głównej grani Tatr Wysokich. Ułożona tarasowo otwiera się w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim, łącząc się z Doliną Staroleśną (Veľká Studená dolina) i tworząc walną Dolinę Zimnej Wody[2].
Topografia
Dolne piętro doliny, porośnięte lasem, wznosi się stromo, przechodząc w części środkowej w obszar porośnięty kosodrzewiną, trawami i kwiatami. Część górna, skalista, oddzielona wysoką ścianą stawiarską – tzw. Złotymi Spadami (Jazerná stena)[2] – nazywana jest Doliną Pięciu Stawów Spiskich (kotlina Piatich Spišských plies), a piętro podchodzące pod Lodową Przełęcz (Sedielko) – Dolinką Lodową (Dolina pod Sedielkom)[3].
Dolina Małej Zimnej Wody i jej górne piętro, Dolina Pięciu Stawów Spiskich, graniczą:
- od wschodu z Doliną Łomnicką (Skalnatá dolina), rozdziela je grań odchodząca na południe od wierzchołka Łomnicy (Lomnický štít),
- od północnego wschodu z należącymi do Doliny Zielonej Kieżmarskiej (dolina Zeleného plesa): Doliną Dziką (Veľká Zmrzlá dolina) i Miedzianą Kotliną (Medená kotlina), rozdziela je południowo-wschodnia grań Wyżniego Baraniego Zwornika przez Baranie Rogi (Baranie rohy), Spiską Grzędę (Spišský štít) i Durny Szczyt (Pyšný štít) do Łomnicy,
- od północy i zachodu z odgałęzieniami Doliny Jaworowej (Javorová dolina): Doliną Czarną Jaworową (Čierna Javorová dolina), Doliną Suchą (Suchá dolina) i Doliną Zadnią Jaworową (Zadná Javorová dolina), rozdziela je główna grań Tatr od Wyżniego Baraniego Zwornika (Vyšná Barania strážnica) przez Śnieżny Szczyt (Snehový štít), Lodowy Szczyt (Ľadový štít), Lodową Kopę (Malý Ľadový štít) do Małego Lodowego Szczytu (Široká veža),
- od południowego zachodu z Doliną Staroleśną, rozdziela je boczna grań odchodząca od Małego Lodowego Szczytu przez szczyt Pośredniej Grani (Prostredný hrot, 2441 m) i jego ramię – Zimnowodzką Grań (Prostredný hrebeň) z kulminacjami w Ciemniastej Turni (Chmúrna veža, 2258 m) i Kościołach (Kostoly, 2151 i 2088 m)[3].
Wody
Dnem doliny płynie potok Mała Zimna Woda (Malý Studený potok), na którym u wejścia do doliny znajduje się Wodospad Olbrzymi (Obrovský vodopád). Poniżej, w pobliżu Schroniska Bilíka, na Małej Zimnej Wodzie i Staroleśnym Potoku (Veľký Studený potok) połączonych w potok Zimnej Wody (Studený potok) jest jeszcze kilka wodospadów, określane wspólną nazwą Wodospady Zimnej Wody (Vodopády Studeného potoka). Poprowadzono przy nich szlak turystyczny ze Starego Smokowca do górnych odgałęzień Doliny Zimnej Wody[3][2].
W górnej części doliny, w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich, znajduje się Pięć Stawów Spiskich (Päť spišských plies), od których wzięła swoją nazwę ta dolina. Są to Wielki Staw Spiski, Pośredni Staw Spiski, Niżni Staw Spiski, Zadni Staw Spiski i Mały Staw Spiski. Wyżej (ok. 2207 m), pod ścianą Baranich Rogów leży jeszcze jeden, niewielki i okresowo zanikający Barani Stawek (Baranie pliesko). Jest to najwyżej położony staw w Tatrach[2].
W Dolince Lodowej na wysokości ok. 2157 m znajduje się inny niewielki staw: Lodowy Stawek (Modré pleso) o powierzchni ok. 0,4 ha i głębokości 4,5 m (najwyżej położony stały staw w Tatrach)[2].
Historia poznania
Nie wiadomo, od kiedy w historycznych czasach człowiek zaczął pojawiać się w dolinie. Wiarygodne źródła pozwalają jednak sądzić, że najpóźniej na początku XVIII w. zaczęli ją penetrować różni poszukiwacze skarbów i drogich kamieni, kopacze rud cennych metali, zbieracze ziół czy górale polujący na kozice. W ograniczonym zakresie dolina była również wykorzystywana pastersko: wiemy, że ok. roku 1870 paśli tu woły i konie górale ze Starej Leśnej, a ostatnie informacje o wypasie pochodzą jeszcze z pierwszych dziesięcioleci XX w.[4]
Pierwszą osobą znaną z nazwiska, jaka dotarła do Doliny Małej Zimnej Wody, był angielski przyrodnik Robert Townson, który z przewodnikami przechodził przez nią w drodze na Łomnicę 14-18 sierpnia 1793 r. Townson m.in. nocował w znanej później kolibie pod wielkim, przewieszonym głazem, zwanej „Ohnisko” (1592 m n.p.m.).[4] W pierwszych latach XIX w. geologiczne rozpoznanie doliny przeprowadził Christian Genersich, który ocenił, że można w niej liczyć jedynie na „trochę pirytu i miedzi”. W 1813 r. badania florystyczne w dolinie prowadził znany szwedzki botanik i lekarz Göran Wahlenberg. Ich wyniki zamieścił w swym pisanym po łacinie dziele pt. Flora Carpatorum Principalium (Göttingen 1814). Informatorem Wahlenberga, jak i wielu innych późniejszych badaczy był proboszcz z Wielkiego Sławkowa, a jednocześnie botanik i klimatolog Thomas Mauksch, który w swym wielkim rękopiśmiennym dziele pt. Wegweiser durch die Zipser karpatischen Alpen (ok. 1826 r.) również poświęcił sporo miejsca tytułowej dolinie. Opisał m.in. występujące tam limby i jako pierwszy zwrócił uwagę na widoczne tam moreny (niem. Steinwälle) – chociaż jeszcze nie potrafił określić ich pochodzenia. W 40. latach XIX w. w dolinie prowadził obserwacje również polski botanik Hiacynt Łobarzewski.[4]
W następnych latach dolina była odwiedzana częściej w związku z rozwojem Smokowca, chodzono nią na okoliczne szczyty. W 1859 r. odwiedził ją słynny niemiecki podróżnik Heinrich Barth, który uznał za jedną z najpiękniejszych górskich dolin świata.[4] Zimą dolinę przeszli jako pierwsi Theodor Wundt i przewodnik Jakob Horvay w dniach 27-28 grudnia 1891 r.[3]
Turystyka
Przez Dolinę Małej Zimnej Wody poprowadzone są dwa znakowane szlaki turystyczne: na Lodową Przełęcz i dalej do Doliny Jaworowej oraz przez przełęcz Czerwona Ławka (Priečne sedlo) do Doliny Staroleśnej. W dolnej części doliny (na wysokości 1475 m) znajduje się Schronisko Zamkovskiego (Zamkovského chata), które przez pewien czas nosiło imię kapitana Nálepki (chata kapitána Nálepku), a w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich na wysokości 2015 m – Schronisko Téryego („Terinka”, Téryho chata)[3].
Na niektórych mapach Dolina Małej Zimnej Wody jest nieprawidłowo podpisywana jako Dolina Zimnej Wody[1].
Małołącka Przełęcz,
Małołącka Przełęcz – znajdująca się na wysokości 1924 m n.p.m. przełęcz w Czerwonych Wierchach w Tatrach Zachodnich. Leży ona w głównym grzbiecie Tatr, pomiędzy Kopą Kondracką (2005 m) i Małołączniakiem (2096 m). Przez szczyty te i przełęcz biegnie granica polsko-słowacka[1]. Południowe zbocza przełęczy (po słowackiej stronie) należą do Dolinki Rozpadłej, będącej odgałęzieniem Doliny Cichej. Po północnej, polskiej stronie zbocza spod przełęczy opadają do cyrku lodowcowego Wyżniej Świstówki Małołąckiej w górnej części Doliny Małej Łąki[2].
Małołącka Przełęcz to szerokie siodło o łagodnych zboczach. Rejon przełęczy porośnięty jest niską murawą, tworzoną głównie przez boimkę dwurzędową i kosmatkę brunatną. Towarzyszy im żyworodna wiechlina alpejska. Na przełęczy i zboczach sąsiednich gór znajdują się stanowiska rzadkiej i pięknej rośliny tatrzańskiej – pełnika siedmiogrodzkiego. Tutaj tworzy on w wilgotniejszych miejscach duże kępy, a nawet całe łany. Prócz niego licznie zakwitają tutaj różne gatunki goryczek, zawilec narcyzowy, omieg kozłowiec[3]. Z rzadkich roślin występują babka górska, turzyca czarna i sybaldia rozesłana – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[4].
Z przełęczy rozległe widoki. Dawniej na Małołącką Przełęcz z Doliny Małej Łąki prowadził znakowany szlak turystyczny.
Małołączniak,
Małołączniak (słow. Malolúčniak, 2096 m[1]) – szczyt w Tatrach Zachodnich należący do masywu Czerwonych Wierchów[2].
Topografia
Poza najczęściej podawaną wysokością 2096 m pojawiają się także inne koty: 2104 lub 2105 m[3].
Na wschód sąsiaduje z Kopą Kondracką (2005 m), oddzielony od niej Małołącką Przełęczą (1924 m), na zachód z Krzesanicą (2122 m) poprzez Litworową Przełęcz (2037 m). Jest to dosyć dobrze wyodrębniony szczyt. Niewielki fragment jego wierzchołka jest dostrzegalny z niektórych miejsc Zakopanego na południowy wschód od kulminacji Giewontu. Wznosi się nad trzema dolinami walnymi: Doliną Cichą, Doliną Małej Łąki i Doliną Kościeliską (jego nazwa wywodzi się od Doliny Małej Łąki, nad którą się znajduje). Jego stoki opadają do trzech cyrków lodowcowych będących górnymi piętrami tych dolin:
- od południowej strony do słowackiej Dolinki Rozpadłej uchodzącej poprzez Jaworowy Żleb do Doliny Tomanowej Liptowskiej (odnoga Doliny Cichej),
- od północnej strony do Wyżniej Świstówki Małołąckiej, będącej górnym piętrem Doliny Małej Łąki, oraz do Doliny Litworowej, będącej górnym piętrem Doliny Miętusiej (odnoga Doliny Kościeliskiej)[3].
Wyżnia Świstówka i Dolina Litworowa oddzielone są od siebie długą północno-zachodnią granią Małołączniaka, w górnej części zwaną Czerwonym Grzbietem. Ciągnie się on do Kobylarzowego Siodełka i ma stosunkowo niewielkie nachylenie. Grzbiet jest długi i kopulasty, ale od wschodniej strony jego stoki podcięte są stromymi urwiskami Wielkiej Turni. Również poniżej Kobylarzowego Siodełka północno-wschodni grzbiet Małołączniaka obrywa się kilkoma turniami o urwistych ścianach – są to Pośrednia Małołącka Turnia, Skrajna Małołącka Turnia, Zagonna Turnia i Kobylarzowa Turnia[3].
Geologia
Małołączniak zbudowany jest z wapieni i dolomitów, a część szczytowa od wysokości ok. 1840 m przykryta jest warstwą skał krystalicznych. W wapieniach silnie rozwinięte zjawiska krasowe. W północnych stokach Małołączniaka znajdują się najgłębsze jaskinie Tatr: Jaskinia Wielka Śnieżna i Śnieżna Studnia[4]. Ostatnim dużym odkryciem speleologicznym w Tatrach jest jaskinia Siwy Kocioł, również położona w stokach Małołączniaka.
Przyroda
Dzięki różnorodności podłoża geologicznego flora Małołączniaka, podobnie jak całych Czerwonych Wierchów, jest bardzo bogata. Na przykrywających kopułę szczytową skałach granitowych rosną rośliny granitolubne, niżej występuje podłoże wapienne, na którym rosną zupełnie odmienne zbiorowiska roślin wapieniolubnych. W okolicach Małołąckiej Przełęczy w lipcu zakwitają licznie piękne i duże kwiaty rzadkiej rośliny tatrzańskiej – pełnika siedmiogrodzkiego, tworzącego tutaj duże kępy. Zbudowane z granitów stoki porośnięta są niską murawą z granitolubnymi gatunkami: boimką dwurzędową, kosmatką brunatną i sitem skuciną. Czerwieniejące już w lecie końce ich pędów (szczególnie situ skucina) nadają Małołączniakowi czerwone zabarwienie. Od tego zabarwienia pochodzi nazwa Czerwony Grzbiet, a także dawna nazwa Małołączniaka – Czerwony Wierch, jak również nazwa całego masywu Czerwonych Wierchów. Flora bogata gatunkowo[2][5]. Stwierdzono tutaj między innymi występowanie mietlicy alpejskiej, rogownicy szerokolistnej turzycy Lachenala, szaroty Hoppego i ostrołódki polnej – bardzo rzadkich roślin, w Polsce występujących tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach – a także starca pomarańczowego występującego również poza Tatrami, ale wszędzie bardzo rzadkiego[6].
Historia
Dawniej był wypasany aż pod wierzchołek. Należał od polskiej strony do Hali Mała Łąka. Nadmierny wypas powodował erozję płytkiej gleby na jego stokach[7]. Po włączeniu w obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego i zaprzestaniu wypasu jego stoki zregenerowały się, jednak duży ruch turystyczny spowodował silną erozję zadeptywanych szlaków turystycznych – szczególnie niebieskiego na Czerwonym Grzbiecie. Na szczyt od dawna wchodziła miejscowa ludność, wejście nie przedstawia bowiem żadnych trudności technicznych. Obecnie jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów szczytem tatrzańskim. Z wierzchołka rozległe widoki, szczególnie na okazale prezentujące się stąd szczyty Tatr Wysokich; w przeciwnym kierunku widok jest nieco ograniczony przez wyższą Krzesanicę[4].
Mały Kieżmarski Szczyt,
Mały Kieżmarski Szczyt[1][2], w części literatury tatrzańskiej Mały Kiezmarski Szczyt[3][4] (słow. Malý Kežmarský štít, niem. Weberspitze, węg. Wéber-csúcs[4]) – szczyt o wysokości 2514[2][5] lub 2513[3][6] m n.p.m. należący do masywu Kieżmarskich Szczytów. Wierzchołek znajduje się w długiej południowo-wschodniej grani Wyżniego Baraniego Zwornika w słowackich Tatrach Wysokich, na północ od nieco wyższego Kieżmarskiego Szczytu (Kežmarský štít), od którego oddziela go Wyżnia Kieżmarska Przełęcz (Vyšná Kežmarská štrbina). W Małym Kieżmarskim Szczycie grań rozwidla się na dwie odnogi, pomiędzy którymi opada ogromna ściana północna, dominująca nad Doliną Kieżmarską[3].
Mały Kościelec,
Mały Kościelec (niem. Hintere Polnische Kapelle, słow. Zadný Koščielec, węg. Hátsó-Koscielec[1]) – wielowierzchołkowy grzbiet będący zakończeniem Grani Kościelców, która na wysokości Zawratowej Turni odbiega w północnym kierunku od grani głównej Tatr Wysokich i oddziela Dolinę Czarną Gąsienicową od Doliny Zielonej Gąsienicowej[2]. Pomiędzy Małym Kościelcem a Kościelcem położona jest przełęcz Karb. Mały Kościelec ma kilka niewybitnych wierzchołków, w kolejności od południa na północ: 1859 m, 1863 m, 1866 m, 1863 m, 1849 m, 1840 m, 1815 m, 1792 m, 1767 m. Masyw Małego Kościelca wrasta od północy w obszar Hali Gąsienicowej[3].
Mały Kościelec stanowi typową grzędę międzydolinną, której w czasie zlodowacenia Tatr lody nie zdążyły zniszczyć. Po obu jej stronach powstały lodowce górskie, które niżej łączyły się ze sobą. Porośnięty jest w większości kosodrzewiną. U podnóży jego wschodnich zboczy znajduje się Kamień Karłowicza (upamiętniający Mieczysława Karłowicza, który zginął tu w lawinie) i Czarny Staw Gąsienicowy, zaś u podnóży zboczy zachodnich Dwoisty Staw Gąsienicowy i duży płaski teren zwany Roztoką Stawiańską[4].
Na skalistych partiach Małego Kościelca często trenują wspinaczkę taternicy[4].
Mały Kozi Wierch,
Mały Kozi Wierch (niem. Kleiner Gemsenberg, słow. Malý Kozí vrch, węg. Kis-Zerge-hegy [1]) – szczyt w długiej wschodniej grani Świnicy w Tatrach Wysokich, na trasie Orlej Perci. Na zachodzie graniczy z Zawratową Turnią, od której oddziela go Zawrat (2159 m), natomiast na wschodzie od Zmarzłych Czub oddziela go Zmarzła Przełączka Wyżnia[2]. Najczęściej podawana wysokość Małego Koziego Wierchu to 2226 m[2][3], w niektórych źródłach 2228 m[4].
Mały Kozi Wierch to rozłożysty masyw o trzech graniach (dwie wzdłuż szlaku). W kierunku Doliny Pięciu Stawów Polskich odchodzi trzecia grań (południowa), oddzielająca Dolinkę pod Kołem od Dolinki Pustej. W niej znajduje się wierzchołek zwany Kołową Czubą, oddzielony od szczytu Małego Koziego Wierchu przełęczą Schodki. Północne stoki Małego Koziego Wierchu opadają ścianą do Kotła Zmarzłego Stawu Gąsienicowego[5].
W grani wschodniej Małego Koziego Wierchu znajdują się dwie szerokie turnie – Zmarzłe Czuby opadające w kierunku Dolinki Pustej stromymi ścianami. Od głównego wierzchołka oddziela je wąska Zmarzła Przełączka Wyżnia, z której na północ opada głęboki żleb Honoratka[4], dawniej zwany Żydowskim Żlebem i jeszcze dziś tak oznaczany na niektórych mapach[5]. Obie nazwy mają niejasną genezę, starsza może pochodzić od żydowskiego turysty, Kurta Langfeldesa, który zginął w tym miejscu w 1925 r.[6]
Widok z Małego Koziego Wierchu jest szeroki, ciekawszy niż z Zawratu[7]. Od roku 1876 panoramę polecał w swoich przewodnikach Karl Kolbenheyer[8].
Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne:
- latem – prawdopodobnie Karl Kolbenheyer, 24 sierpnia 1875 r., na pewno Janusz Chmielowski i Jakub Gąsienica Szustek, 10 lipca 1892 r.,
- zimą – Józef Lesiecki, Leon Loria, Mariusz Zaruski i Stanisław Zdyb, 1 kwietnia 1911 r.[7]
Nazwa Mały Kozi Wierch pochodzi z pierwszych lat XX wieku, do 1903 r. oznaczała jednak Zamarłą Turnię[8]. W 1905 r. przez szczyt poprowadzona została Orla Perć[8]. Do 2012 r. na Małym Kozim Wierchu zdarzyło się 6 wypadków śmiertelnych[9].
Mały Lodowy Szczyt,
Mały Lodowy Szczyt (słow. Široká veža, Červená veža, niem. Roter Turm, Breiter Turm, węg. Vörös-torony, Széles-torony) – zbudowany z granitu masyw (2461 m n.p.m.) w głównej grani Tatr.
Topografia
Od zachodu sąsiaduje z Ostrym Szczytem (Ostrý štít), od którego rozdzielają go przełęcze Zbójnicka Ławka (Zbojnícke sedlo) i Biała Ławka (Biela lávka), pomiędzy którymi wznoszą się trzy Zbójnickie Turnie (Zbojnícke veže) oraz Zbójnicki Kopiniak (Zbojnícka kopa). Na północy Mały Lodowy Szczyt graniczy z Lodową Kopą (Malý Ľadový štít) – rozdziela je dostępna dla turystów Lodowa Przełęcz (Sedielko, 2372 m). Lodowa Kopa należy już do masywu Lodowego Szczytu. Północne ściany grani Małego Lodowego Szczytu opadają w kierunku Doliny Jaworowej (Javorová dolina), a dokładnie w kierunku Doliny Zadniej Jaworowej.
W północno-wschodnim zakończeniu szczytowej grani położone jest zwornikowe wzniesienie – Harnaski Zwornik (od głównego wierzchołka oddzielony Harnaskim Karbikiem), od którego odchodzi w kierunku południowo-wschodnim boczna grań rozdzielająca Dolinę Staroleśną (Veľká Studená dolina) i Dolinę Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina). W grani tej najbliżej szczytu znajduje się dostępna dla turystów przełęcz Czerwona Ławka (Priečne sedlo), z której jest poprowadzona łatwa, chociaż nieoznakowana, droga na szczyt. Dalej w grani tej znajdują się Pośrednia Grań, Kościoły i Rywociny. Grań północna, opadająca na Lodową Przełęcz, zawiera kilka niewybitnych obiektów, od Harnaskiego Zwornika są to kolejno: Harnaskie Wrótka, Harnaski Kopiniak, Harnaska Ławka (ok. 2400 m), Harnaska Turnia (ok. 2410 m), Wyżnia Harnaska Szczerbina, Harnaskie Zęby, Niżnia Harnaska Szczerbina i Harnaskie Czuby.
Historia i nazewnictwo
Mały Lodowy Szczyt jest stosunkowo dobrze dostępny dla turystów z przewodnikiem. Pierwszego wejścia dokonali József Déry i przewodnik Johann Hunsdorfer senior 22 lipca 1896 r.[1] Dla taterników interesująca jest ściana południowa opadająca do Doliny Staroleśnej. Po raz pierwszy pokonana została w 1912 r. przez Władysława Kulczyńskiego (juniora) i Mieczysława Świerza z towarzyszami. Istotne drogi poprowadzili w 1932 r. Stanisław Motyka i Jan Sawicki.
Pierwsze zimowe wejście na szczyt należy do Lajosa Rokfalusyego, Tibolda Kregczyego i Zoltána Votiskyego (15 kwietnia 1911 r.)[1].
Obecna nazwa Małego Lodowego Szczytu powstała w końcu XIX wieku. Masyw określany był najpierw mieszaną łacińsko-niemiecką nazwą Mons Pessulanus der Riegelberg (nazwa z panoramy Tatr Georga Buchholtza, 1717), czyli Ryglowa góra. Nazwa ta pochodziła od legend opowiadających o skarbach ukrytych za siedmioma zamknięciami (ryglami) – prawdopodobnie ostatnim z nich miał być Mały Lodowy Szczyt. Później szczyt określano niemiecką nazwą Roter Flossturm lub Roter Flussturm (Góra czerwonego koryta rzecznego), pochodzącą od zabarwionego czerwonymi skałami żlebu po północno-zachodniej stronie masywu. Nazwa ta nie przyjęła się, szczyt nazwano Szeroką Turnią i do dziś tak brzmi jej słowackie miano. Rodowód obecnej polskiej nazwy jest nieznany, być może powstała na skutek pomyłki. Słowacy określają nią sąsiednią Lodową Kopę (Malý Ľadový štít), co bywa źródłem nieporozumień i może mieć poważne skutki w razie błędnej lokalizacji wypadku. Podobna sytuacja występuje w przypadku Lodowej Przełęczy i Śnieżnej Przełęczy (Ľadové sedlo).
Mały Żabi Staw Jaworowy,
Mały Żabi Staw Jaworowy (słow. Malé Žabie pleso Javorové, Malé Žabie pleso Javorinské, niem. Froschsee, węg. Békás-tó, Jávor-völgyi Békás-tó) – staw w słowackich Tatrach Wysokich, w Dolinie Żabiej Jaworowej (Žabia Javorová dolina) – odnodze Doliny Jaworowej (Javorová dolina). Staw leży na wysokości 1704,2 m n.p.m., ma 0,19 ha powierzchni, 100 m długości, 28 m szerokości i 3,0 m głębokości (pomiary wymiarów stawu z lat 1961–1967). Ma wydłużony, półksiężycowaty kształt. Otoczony jest łąkami wysokogórskimi (halami), a od strony wschodniej także piargami, które go powoli zasypują. W zimie ze stoków Jaworowych Wierchów spadają nad staw lawiny śnieżne, po których pozostałości topnieją zazwyczaj dopiero w połowie lata. Ze stawu wypływa Żabi Potok Jaworowy, będący lewym dopływem Jaworowego Potoku (Javorinka).
Nad staw nie prowadzi żaden szlak turystyczny, a cała Dolina Żabia Jaworowa stanowi obszar ochrony ścisłej TANAP-u.
Marchwicza Przełęcz,
Marchwiczna Przełęcz (2055 m n.p.m.) – szeroka przełęcz oddzielająca wierzchołek Miedzianego od Opalonego Wierchu, w długiej północno-wschodniej grani Szpiglasowego Wierchu, oddzielającej Dolinę Pięciu Stawów Polskich od Doliny Rybiego Potoku w Tatrach Wysokich.
Poniżej przełęczy nad brzeg Morskiego Oka schodzą trzy żleby. Najbardziej na północ położony jest Marchwiczny Żleb, obok znajduje się schodzący z siodła przełęczy Urwany Żleb, który sąsiaduje z Szerokim Żlebem (poniżej stoków Miedzianego). Marchwicznym Żlebem schodzą w zimie potężne lawiny załamujące lód na Morskim Oku.
Przełęcz należała do terenów pasterskich i była znana pasterzom od dawna. Od strony Morskiego Oka znajduje się tutaj szeroki upłaz, zwany Marchwiczne (górale wymawiali „Marficne”). Niegdyś był on wypasany (tereny Hali Morskie Oko). Porastała go obficie marchwica pospolita (Mutellina purpurea) i od niej to pochodzi nazwa tego upłazu, zaś od nazwy upłazu nazwa przełęczy. Dla turystów przełęcz stanowiła łatwy dostęp od strony Morskiego Oka do wznoszących się nad nią szczytów. Obecnie niedostępna dla turystyki.
Mechy,
Mechy (1662 m n.p.m.) – przełęcz w północno-wschodniej grani Kasprowego Wierchu w polskich Tatrach Zachodnich. Znajduje się pomiędzy Małym Uhrociem Kasprowym (1750 m) a Kopą Magury (1704 m). Wschodnie zbocza opadają w stronę Hali Gąsienicowej, zachodnie do Starych Szałasisk – wschodniej gałęzi Doliny Kasprowej. Jest to szeroka przełęcz. Znajduje się na niej niewielka polanka, otoczona ze wszystkich stron przez zarośla kosodrzewiny.
Na przełęcz łatwo można wejść zarówno z Doliny Kasprowej, jak i Gąsienicowej. Nie prowadzą tu jednak żadne szlaki turystyczne, atrakcyjność widokowa jest też niewielka.
Miasto Wysokie Tatry,
Wysokie Tatry (słow. Vysoké Tatry) – miasto położone w słowackich Tatrach, obejmujące znaczną część tych gór. Jest drugim miastem na Słowacji pod względem powierzchni. Założone zostało w 1947 roku i ma ok. 4200 stałych mieszkańców. Składa się z 15 części – pierwotnie samodzielnych osiedli, które stopniowo integrowały się w całość. Wysokie Tatry dwukrotnie organizowały mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym: w 1935 i 1970 roku.
Osią transportową całego obszaru jest Droga Wolności (słow. cesta Slobody), którą turysta w ciągu godziny dostanie się z wysuniętej najdalej na zachód miejskiej części Podbańska przez wszystkie osady tatrzańskie (z wyjątkiem Dolnego Smokowca) aż do wschodniej granicy miasta do osady Tatrzańska Kotlina.
Centrum administracyjnym miasta jest Stary Smokowiec, który wraz z Tatrzańską Łomnicą i Szczyrbskim Jeziorem zaliczany jest do najważniejszych ośrodków ruchu turystycznego.
Miasto Wysokie Tatry składa się z 3 katastralnych części, a te z kolei z 15 osad:
- Szczyrbskie Jezioro (Štrbské Pleso)
-- Szczyrbskie Jezioro (Štrbské Pleso) – od 1 stycznia 2008 decyzją Sądu Najwyższego Republiki Słowackiej (Najvyšší súd Slovenskej republiky) należy do sąsiedniej gminy Szczyrba (Štrba)[5]
-- Wyżnie Hagi (Vyšné Hágy)
-- Podbańska (Podbanské)
- Stary Smokowiec (Starý Smokovec)
-- Górny Smokowiec (Horný Smokovec)
-- Dolny Smokowiec (Dolný Smokovec)
-- Nowy Smokowiec (Nový Smokovec)
-- Stary Smokowiec (Starý Smokovec)
-- Tatrzańska Polanka (Tatranská Polianka)
-- Tatrzańskie Zręby (Tatranské Zruby)
-- Nowa Polanka (Nová Polianka)
- Tatrzańska Łomnica (Tatranská Lomnica)
-- Tatrzańska Łomnica (Tatranská Lomnica)
-- Tatrzańska Kotlina (Tatranská Kotlina)
-- Tatrzańska Leśna (Tatranská Lesná)
-- Kieżmarskie Żłoby (Kežmarské Žľaby)
-- Matlary (Tatranské Matliare)
Miedziana Kotlina,
Miedziana Kotlina (słow. Medená kotlina, niem. Kupferkessel, Kupferbankkar, węg. Rézpad-katlan) – duża tatrzańska kotlina będąca odnogą Doliny Dzikiej w Tatrach Wysokich na terenie Słowacji. Położona jest na wysokości ok. 1850–2250 m n.p.m. i przypomina ogromny żleb wciśnięty pomiędzy granie i wypełniony przez prawie cały rok śniegiem. Miedziana Kotlina graniczy:
- od północnego zachodu z Doliną Dziką (Veľká Zmrzlá dolina), rozdziela je filar odchodzący od Małego Durnego Szczytu (Malý Pyšný štít),
- od zachodu z Doliną Małej Zimnej Wody (Malá Studená dolina), rozdziela je grań od Małego Durnego Szczytu do Łomnicy (Lomnický štít) – fragment długiej południowo-wschodniej grani Wyżniego Baraniego Zwornika,
- południowego wschodu od z Doliną Łomnicką (Skalnatá dolina), rozdziela je grań Wideł (Vidlový hrebeň),
- od wschodu ze Świstówką Huncowską (Huncovská kotlinka) na krótkim odcinku grani łączącej Kieżmarski Szczyt (Kežmarský štít) z Małym Kieżmarskim Szczytem (Malý Kežmarský štít),
- od wschodu kotlina oddzielona jest od Doliny Zielonej Kieżmarskiej granią odchodzącą od Małego Kieżmarskiego Szczytu z kulminacją w Złotej Turni (Ušatá veža, 2265 m)[1].
Przez Miedzianą Kotlinę nie przebiega żaden znakowany szlak turystyczny. Jej nazwa pochodzi od Miedzianych Ławek, w których w XVIII wieku wydobywano rudę miedzi. Kotlina ma długość ok. 700 m, a jej wylot do Doliny Dzikiej zasypany jest ogromnym rumowiskiem głazów i piargów spod grani Wideł i Kieżmarskich Szczytów. Na jej dnie znajduje się nigdy nie topniejący płat śniegu (tzw. śnieżnik), zwany Miedzianym Śnieżnikiem.
Miedziane,
Miedziane (niem. Kupferberg, słow. Medené, węg. Réz-hegy[1]) – masywny szczyt w długiej północno-wschodniej grani Szpiglasowego Wierchu w polskich Tatrach Wysokich. Wznosi się na wysokość 2237 m[2] pomiędzy Doliną Pięciu Stawów Polskich i Doliną Rybiego Potoku[3].
Topografia
Mająca długość ok. 1400 m grań Miedzianego przebiega od Szpiglasowej Przełęczy (2108 m[2]) nieco krętą linią w kierunku północno-wschodnim do Marchwicznej Przełęczy (2055 m)[4]. Jest bardzo wyrównana, brak w niej większych wcięć, siodełek i przełączek. Występuje w niej tylko kilka zworników dla kilku wypukłych formacji skalnych opadających z obydwu jego stoków. Największe z tych formacji opadających do Doliny Rybiego Potoku to (w kolejności z południa na północ)[5]:
- Filar z Orłem opadający z najwyższego punktu grani (2237 m),
- Miedziany Bastion opadający ze zwornika znajdującego się kilkadziesiąt metrów na północny wschód od najwyższego punktu grani,
- Kieszonkowe Turnie opadające ze zwornika położonego jeszcze ok. 200 m dalej.
- grzęda oddzielająca Szeroki Żleb od Marchwicznego Żlebu.
Do Doliny Pięciu Stawów Polskich opadają dwa wybitniejsze żebra[5]:
- Miedziany Kostur zakończony u dołu bulą zwaną Niedźwiedziem. Jak na wyrównaną grań Miedzianego jego punkt zwornikowy (2227 m) jest wybitny[5], gdyż przewyższa znajdujące się za nim siodełko o 7 m[2]. W jego ścianie nad Hrubym Piargiem znajdują się jaskinie: Dziura w Miedzianym Kosturze I i Dziura w Miedzianym Kosturze II[6].
- nienazwane żebro będące żebrem tylko w dolnej części, wyżej zanika wśród skał i traw
Żebra te dzielą północno-zachodnie stoki Miedzianego na trzy części. Pomiędzy nimi znajduje się Hruby Piarg będący największym stożkiem piargowym w Dolinie Pięciu Stawów Polskich[5].
Obydwa stoki grani Miedzianego są skalisto-trawiaste, dołem porośnięte kosodrzewiną. Te opadające do Doliny Rybiego Potoku (a dokładniej do Dolinki za Mnichem, Nadspadów, Mnichowej Płaśni i Kotła Morskiego Oka) są zbudowane z litej skały, te opadające do Doliny Pięciu Stawów Polskich są w większości bardzo kruche[5].
Podawana w literaturze wysokość 2233 m dotyczy punktu geodezyjnego na niższym wierzchołku, w odległości ponad 150 m na południowy zachód od głównej kulminacji Miedzianego.
Historia
Nazwa szczytu związana jest z pracami górniczymi (wydobycie miedzi) prowadzonymi na jego zboczach w XVIII wieku. Stoki Miedzianego były jednym z najwyżej położonych miejsc wypasu owiec w Tatrach. Ze szczytu roztacza się szeroki widok. W XIX wieku wystawiano w Warszawie Panoramę Tatr namalowaną z jego wierzchołka[3].
Ten położony na zachód od Morskiego Oka szczyt dawniej był udostępniony turystom. Latem na Miedziane od dawna chodzili górnicy i pasterze, i to oni jako pierwsi zdobyli jego szczyty, grań, a zapewne także wszystkie łatwiejsze formacje skalne na jego stokach. Pierwsze odnotowane wejście: Franciszek Herbich w 1832 r., zimą Henryk Bednarski i L. Michalski 17 kwietnia 1911 r.[7].
Przyroda
Miedziane znajduje się od 1956 na obszarze ochrony ścisłej[7]. Na jego stokach botanicy znaleźli stanowiska kilku rzadkich w Polsce gatunków roślin, którymi są: wełnianeczka alpejska, skalnica odgiętolistna, ukwap karpacki, przymiotno węgierskie, turzyca Lachenala i rozrzutka alpejska[8]. Obecnie taternicy bywają tutaj rzadko, turyści w zasadzie wcale, jednak bynajmniej nie sprzyja to obfitości zwierzyny. Według spostrzeżeń znawcy Tatr Władysława Cywińskiego "wszelkiego zwierza" więcej jest w pobliżu schronisk i rejonach licznie odwiedzanych przez turystów, niż w takich obszarach ochrony ścisłej, jak np. Miedziane[5].
Między Kopami Przełęcz,
Przełęcz między Kopami lub Karczmisko – znajdująca się na wysokości 1499 m n.p.m. przełęcz pomiędzy Wielką Kopą Królową (1531 m) a Małą Kopą Królową (1577 m) w Tatrach Zachodnich[1].
Topografia
Znajduje się na niej skrzyżowanie szlaków prowadzących z Kuźnic w stronę Doliny Gąsienicowej (szlak niebieski przez Boczań i Skupniów Upłaz oraz szlak żółty przez dolinę Jaworzynkę). W południowym kierunku za przełęczą rozpościera się duży i płaski, porośnięty trawiastą roślinnością, teren zwany Królową Równią. W zachodnim kierunku do doliny Jaworzynki opada spod przełęczy Długi Żleb[2]. Kilkanaście metrów w południowo-zachodnim kierunku poniżej siodła przełęczy wyrasta grzęda oddzielająca Długi Żleb od jego odnogi – Żlebu Wściekłych Węży. W tej zarośniętej kosodrzewiną grzędzie znajduje się kilka wapiennych skałek[3].
Opis przełęczy
Jest to szerokie, trawiaste siodło. Rejon przełęczy jest trawiasty i zbudowany z miękkich skał węglanowych[3]. Ciekawa flora roślin wapieniolubnych. Stwierdzono tutaj występowanie m.in. goryczuszki lodnikowej – bardzo rzadkiej rośliny, w Polsce występującej tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach (ok. 10 w całych polskich Tatrach) – oraz również rzadkiego przymiotna węgierskiego[4].
Pochodzenie nazwy Karczmisko nie jest znane. Być może nazwa pochodzi od stojącego tutaj dawniej baraku górniczego. Przez Przełęcz między Kopami w XIX wieku prowadziła wygodna droga, którą zwożono rudę żelaza z bani na Kopie Magury do Kuźnic[1]. Karczmy tutaj nigdy nie było, zawsze jednak było to miejsce, na którym odpoczywali pasterze, górnicy i turyści[3]. Z przełęczy rozpościera się widok na masyw Giewontu oraz na skaliste urwiska Nosala. Z myślą o turystach, którzy zwykle tutaj urządzają postój, na przełęczy ustawiono kilka ławek[1].
Mięguszowiecka Dolina,
Dolina Mięguszowiecka (słow. Mengusovská dolina, niem. Mengsdorfer Tal, węg. Menguszfalvi-völgy[1]) – jedna z większych dolin walnych położonych po południowej stronie Tatr Wysokich na Słowacji o długości ok. 7,5 km i powierzchni ok. 16,0 km².
Topografia
Dolina rozszerza się w części środkowej i wachlarzowato rozgałęzia na doliny boczne: w środkowej części, w kierunku południowo-wschodnim znajduje się Dolina Złomisk (Zlomisková dolina) rozgałęziona w wyższych partiach na Dolinkę Rumanową (Rumanova dolinka) i Dolinkę Smoczą (Dračia dolinka). Wyższe piętra Doliny Mięguszowieckiej to: Kotlinka pod Wagą (dolinka pod Váhou), Dolina Żabia Mięguszowiecka (Žabia dolina mengusovská) z Kotłem Żabich Stawów Mięguszowieckich (kotlina Žabích plies), Dolina Hińczowa (Hincova kotlina) i niewielka Dolinka Szatania (Satania dolinka). W ograniczającą ją od zachodu Grań Baszt wcina się licznymi żlebami: Szeroki Żleb (Široký žľab), Czerwony Żleb (Červený žľab), Szatani Żleb (Satanov žľab).
Dolina Mięguszowiecka graniczy:
- od południowego wschodu z dolinami: Stwolską (Štôlska dolina) i Wielkiej Huczawy (dolina Veľkej Hučavy), rozdziela je grań odchodząca od Kończystej (Končistá) przez Stwolską Przełęcz (Lúčne sedlo), Tępą (Tupá, 2285 m), po masyw Osterwy (Ostrva, 1979 m),
- od wschodu z Doliną Batyżowiecką (Batizovská dolina), rozdziela je Grań Kończystej (hrebeň Končistej) od Kończystej przez Stwolską Turnię (Štôlska veža, 2463 m), Małą Kończystą (Malá Končistá, 2450 m), Turnię nad Drągiem (Veža nad Ľadovým plesom, 2417 m) do Zmarzłego Szczytu (Popradský Ľadový štít),
- od północy z odgałęzieniami Doliny Białki:
-- na terenie Słowacji, z Doliną Białej Wody (Bielovodská dolina), a dokładniej z jej odnogami:
--- Doliną Kaczą (Kačacia dolina), rozdziela je główna grań Tatr od Zmarzłego Szczytu przez dwie przełęcze Żelazne Wrota (Železná brána), Żłobisty Szczyt (Zlobivá), Rumanowy Szczyt (Rumanov štít) po Ganek (Gánok),
--- Doliną Ciężką (Ťažká dolina), rozdziela je kolejny odcinek głównej grani od Ganku przez Wysoką (Vysoká), Ciężki Szczyt (Ťažký štít), Wagę (Váha) po Rysy (Rysy),
-- oraz z położoną na terenie Polski Doliną Rybiego Potoku (Dolina Rybieho potoka), rozdziela je główna grań Tatr od Rysów przez Żabiego Konia (Žabí kôň), Wołowy Grzbiet (Volí chrbát), Mięguszowieckie Szczyty (Mengusovské štíty) do Cubryny (Čubrina),
- od północnego zachodu z dolinami należącymi do systemu Doliny Koprowej (Kôprová dolina): Ciemnosmreczyńską (Temnosmrečinská dolina) i Hlińską (Hlinská dolina), rozdziela je główna grań odnogi Krywania (Hlavná os hrebeňa Kriváňa) odchodząca od Cubryny przez Koprowy Wierch (Kôprovský štít), Wyżnią Koprową Przełęcz (Vyšné Kôprovské sedlo, 2180 m), Hlińską Turnię (Hlinská veža, 2340 m),
- od zachodu z Doliną Młynicką, rozdziela je odchodząca od Hlińskiej Turni w kierunku południowo-wschodnim Grań Baszt (Hrebeň bášt) z kulminacjami w Zadniej Baszcie (Zadná bašta, 2379 m), Szatanie (Satan, 2421 m), Pośredniej Baszcie (Predná bašta, 2373 m), Małej Baszcie (Malá bašta, 2287 m) oraz w Skrajnej Baszcie (Patria, 2202 m).
Geomorfologia i rzeźba terenu
Obszar doliny zbudowany jest z granitów, a jej rzeźbę ukształtowały lodowce. Świadczą o tym dobrze zachowane moreny boczne i środkowe, progi dolinne oddzielające kolejne piętra doliny, wyraźnie ukształtowane kotły lodowcowe i wygładzone przez lodowiec bule skalne. W okresie swojego największego rozwoju lodowiec wypełniający Dolinę Mięguszowiecką łączył się z lodowcem sąsiedniej Doliny Młynickiej w wielki lodowiec piemoncki. Miał on powierzchnię 3900 ha, grubość 200 m i wyniósł na swoje przedpole największe w całych Tatrach zwały aluwiów i moren. Zajmują one powierzchnię 20 km², a ich łączna objętość wynosi 1,7 km³.
Dolina jest otwarta w kierunku południowym, o dość wąskiej i zalesionej części dolnej, wyżej krajobraz zmienia się na alpejski. W 1906 r. Walery Eljasz-Radzikowski pisał o niej: „...dolina ta wybija się na czoło, należy w ogóle do najbardziej tatrzańskich, jeśli tak powiemy, zjawisk w Tatrach”.
Sieć wodna
Doliną płynie Mięguszowiecki Potok (Hincov potok) wypływający z Wielkiego Hińczowego Stawu. Jego dopływem jest Żabi Potok (Žabí potok mengusovský) biorący początek z Żabich Stawów. Ze Zmarzłego Stawu wypływa Zmarzły Potok (Ľadový potok) wpadający do Popradzkiego Stawu, z którego wypływa potok Krupa (Krupa) łączący się z Mięguszowieckim Potokiem w rzekę Poprad (Poprad). W Dolinie Mięguszowieckiej płynie jeszcze kilka mniejszych potoków: Szatani Potok (Satanov potok) i Mały Hińczowy Potok (Malý Hincov potok) – dopływy Hińczowego Potoku, Smoczy Potok (Dračí potok) i Rumanowy Potok (Rumanov potok) – dopływy Zmarzłego Potoku.
W wnętrzu doliny znajdują się liczne stawy. Największy z nich to Popradzki Staw (Popradské pleso) nazywany także „Mięguszowieckim Stawem” lub „Małym Rybim Stawem”. Położony jest on na wysokości 1494 m n.p.m., ma 6,9 ha powierzchni i 17,6 m głębokości. Najgłębszym jest Wielki Hińczowy Staw (jest to równocześnie najgłębszy staw w całych Tatrach Słowackich). Łącznie w dolinie znajduje się 7 większych stawów oraz kilka mniejszych.
Historia
Od najdawniejszych czasów właścicielami doliny był ród Máriássych z Batyżowiec. W latach 1897-98 część doliny kupił Christian Hohenlohe i dołączył do swojego rezerwatu myśliwskiego. W 1928 r. teren doliny wykupił rząd Czechosłowacji i przeznaczył na zalążek TANAP-u. Niegdyś dolina była wypasana, w XIX w. wypasano tutaj głównie woły. W 1879 r. Walery Eljasz-Radzikowski pisał o ścieżkach wydeptanych ku Żabim Stawom przez woły. Penetrowali ją poszukiwacze skarbów, a Ludwik Zejszner w 1855 r., pisząc o płatach śniegu w Dolinie Hińczowej, dodał: „pod którymi lud prawi, że leżą bogate żyły złota”. Prowadzono też w niektórych miejscach prace górnicze (m.in. w Grani Baszt).
Dolina Mięguszowiecka należy do dolin często odwiedzanych przez uczonych, turystów i taterników. W 1813 r. był tutaj szwedzki botanik Göran Wahlenberg, on też wspomina o kolebie Nachtstein (najprawdopodobniej o Kolebie Wolarskiej). Nad brzegiem Popradzkiego Stawu znajduje się schronisko (Chata pri Popradskom plese). Obok przebiega trasa Magistrali Tatrzańskiej. Dawniej zielone znaki odchodzące przy Wielkim Hińczowym Stawie prowadziły także na Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem (Mengusovské sedlo), ale szlak od strony Słowacji został zamknięty i wejście jest możliwe tylko od strony polskiej. Przy szlaku na Rysy, w Kotlince pod Wagą, znajduje się najwyżej położone schronisko w Tatrach – schronisko pod Rysami (Chata pod Rysmi). Obecnie dolina jest jedną z częściej zwiedzanych przez turystów dolin tatrzańskich, liczni są tutaj turyści polscy. W jej otoczeniu znajduje się wiele stromych ścian, na których wspinają się taternicy.
W pobliżu Popradzkiego Stawu mieści się Tatrzański Cmentarz Symboliczny (Symbolický cintorín), pamiątka ofiar gór.
20 stycznia 1974 r. o godz. 10.40 w Dolinie Mięguszowieckiej wydarzyła się największa jak do owej pory katastrofa lawinowa w Tatrach. Żlebem spod Przełęczy nad Skokiem w Grani Baszt zeszła potężna lawina, która przewaliła się przez Mięguszowiecki Potok i wdarła 140 m na przeciwległy stok, wspinając się na niego z rozpędu aż 44 m w górę. Na stoku tym, na śnieżnym pólku trenowali z instruktorem uczestnicy kursu narciarskiego ze słowackiego Technikum Budowlanego. Lawina przysypała 24 z nich. Dzięki błyskawicznej akcji ratunkowej (było to tylko 400 m od schroniska nad Popradzkim Stawem) udało się odgrzebać spod śniegu 11 płycej przywalonych. W ciągu następnych godzin i kilku dni liczne zespoły ratunkowe (z pomocą przyszło również wojsko) odgrzebały ciała 10 uczestników kursu; wśród nich nauczyciela z 12-letnim synem. Pies wskazał miejsce, gdzie po 5 godzinach od zejścia lawiny wydobyto żywego 18-latka przywalonego metrową warstwą śniegu. Ciała dwóch uczniów udało się znaleźć dopiero wiosną po stopieniu się śniegu.
Zimą jako pierwszy nad Popradzkim Stawem był Viktor Lorenc 22 grudnia 1877 r. Całą dolinę przeszli zimą jako pierwsi Theodor Wundt i przewodnik Jakob Horvay w dniach 9-10 kwietnia 1884 r.[2]
Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem,
Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem, Przełęcz pod Chłopkiem (niem. Wildererjoch, słow. Mengusovské sedlo, węg. Vadorzó-hágó – położona na wysokości 2308 m[1][2] (według wcześniejszych pomiarów 2307 m) przełęcz w głównej grani Tatr na granicy polsko-słowackiej, pomiędzy Mięguszowieckimi Szczytami – Czarnym (2405 m) i Pośrednim (2389 m). Nazwa przełęczy pochodzi od widocznej z daleka (np. znad Morskiego Oka), charakterystycznej samotnej sterczącej turni na wschodnim zboczu przełęczy o wysokości 15 m zwanej Chłopkiem. Jest to najwyżej położona polska przełęcz, na którą prowadzi szlak turystyczny[3].
Na północ, do Wyżniego Bańdziocha opada z przełęczy depresja o deniwelacji około 280 m. Jej górna część jest szeroka i piarżysta, niżej lejkowato zwęża się i przekształca w pionowy i kruchy komin o wysokości około 100 m. Na południe, do Doliny Hińczowej, opada z przełęczy niezbyt stromy i piarżysty stok, w dolnej części przechodzący w żleb ginący w piargach nad Wielkim Hińczowym Stawem[4].
Historia
Przejście przez Przełęcz pod Chłopkiem od około 200 lat było używane jako łatwe połączenie Doliny Mięguszowieckiej z Doliną Rybiego Potoku. Z obydwu tych dolin na przełęcz prowadziła ścieżka kłusownicza. Nie przechodzi ona przez najniższy punkt siodła, lecz nieco na południowy wschód od niego[5]. W 1898 r. na polskiej stronie, na podejściu od Bańdziocha wysadzono skały by ułatwić przejście. W 1898 r. oznakowano szlak. W 1976 r. zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie szlak zamknięto motywując to niebezpieczeństwem związanym z kruchością skał. 10 lat później po polskiej stronie szlak otwarto, po słowackiej pozostał zamknięty[4]. W latach 1886–1898 Towarzystwo Tatrzańskie podjęło szereg działań ułatwiających przejście: wkuto stalowe klamry. W latach 1974–1984 (powyżej Kazalnicy) szlak był uszkodzony przez oberwanie się skały. Po naprawie został ponownie otwarty.
Pierwsze odnotowane przejście:
- sierpień 1861 r.: przewodnicy tatrzańscy z grupą myśliwych – Krzeptowscy, Samek, Maciej Sieczka, Jędrzej Wala starszy, Edward Homolacs, Stanisław Homolacs, Władysław Koziebrodzki, Ernst Schauer, Józef Stolarczyk, Stanisław Wodzicki oraz pięciu góralskich tragarzy,
- zimą: Mieczysław Lerski i Jerzy Maślanka, 22 marca 1910 r.[5]
Od Mięguszowieckiej Przełęczy pod Chłopkiem wziął się tytuł najbardziej znanego szkicu autorstwa Stanisława Witkiewicza: Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr. Jest to literacki opis przejścia przez przełęcz w 1888 r.[4]
Przyroda
Na Przełęczy pod Chłopkiem i w jej rejonie występuje wiele rzadkich gatunków roślin, m.in: ukwap karpacki, warzucha tatrzańska, skalnica odgiętolistna, naradka tępolistna i wiechlina tatrzańska – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[6].
Mięguszowiecki Szczyt,
Mięguszowiecki Szczyt, Mięguszowiecki Szczyt Wielki (niem. Große Mengsdorfer Spitze, słow. Veľký Mengusovský štít, węg. Nagy-Menguszfalvi-csúcs[1], 2439 m n.p.m.[2], według wcześniejszych pomiarów 2438 m) – szczyt Tatr Wysokich, znajdujący się w grani głównej Tatr na granicy polsko-słowackiej, pomiędzy Cubryną (oddziela je Hińczowa Przełęcz, 2323 m) a Mięguszowieckim Szczytem Pośrednim (oddziela je Mięguszowiecka Przełęcz Wyżnia 2323 m). Jest drugim co do wysokości szczytem w Polsce (20. w Tatrach) i najwyższym z Mięguszowieckich Szczytów (najwyższym na obszarze Polski, gdyby przyjąć za kryterium wysokość jedynie głównego wierzchołka; „polski” wierzchołek Rysów nie jest wierzchołkiem głównym[3]). Jego północna ściana jest najwyższą ścianą w Tatrach o nachyleniu przekraczającym 45°, osiąga ona 1043 m wysokości. Alfred Martin w roku 1908 pisał o nim: „Jeden z najpotężniejszych i najpiękniejszych szczytów, jakie mają Tatry Wysokie”.[4]
Mięguszowiecki Szczyt wznosi się nad dwoma walnymi dolinami. Po polskiej, północnej stronie jest to Dolina Rybiego Potoku, po południowej, słowackiej Dolina Hińczowa będąca jednym z pięter Doliny Mięguszowieckiej[5]. Od nazwy tej ostatniej doliny pochodzi nazwa Mięguszowieckich Szczytów i innych okolicznych obiektów, nazwa zaś doliny pochodzi od wsi Mięguszowce, do której niegdyś należały te tereny. W środowisku wspinaczkowym potocznie szczyt jest zwany Mięguszem lub określany skrótem MSW[6].
Opis szczytu
Szczyt ma dwa wierzchołki: zachodni (główny) i wschodni niższy (2427 m[2]), rozdzielone Mięguszowiecką Szczerbą. Poniżej wschodniego wierzchołka, w grani opadającej na Mięguszowiecką Przełęcz Wyżnią, wznosi się Mięguszowiecka Baszta (2410 m[2]), oddzielona od kopuły szczytowej Mięguszowiecką Szczerbinką. W masywie Mięguszowieckiego Szczytu wyróżnia się następujące formacje skalne:
- ściana północno-zachodnia opadająca do górnej części Żlebu Hińczowej Przełęczy i na Wielką Galerię Cubryńską,
- ściana północna, która poprzez Mały Bańdzioch opada na Wielki Piarg. Dzieli się na trzy części – najwyższa partia, tzw. kopuła ściany szczytowej o wysokości ponad 200 m, część środkowa opadająca od ukośnej, trawiasto-piarżystej galeryjki do Małego Bańdziocha, w którym nawet latem często widoczny jest znad Morskiego Oka płat śniegu. Ścianę nad kotłem przecinają trzy żleby. Poniżej kotła znajduje się dolna część ściany. Formacje skalne w tej ścianie: Gruszka, Szypułka, Mały Bańdzioch, Depresja Paszczaka, Płyta Paszczaka, Zachód Wallischa, Żleb Krygowskiego, Żleb Chmielowskiego, Środkowy Bastion, Środkowe Trawniki, Nietoperz, Komin Krygowskiego, Depresja Korosadowicza, Rynna Wawrytki, Filar Zaremby, Klimkowa Ławka, Zachód Janczewskiego, Zachód Marusarza, Piknik pod Wiszącą Skałą, Kluczowe Zacięcie
- mający wysokość około 880 m północno-wschodni filar zwany Mięguszowieckim Filarem, na dole kończący się bardzo popularną wśród taterników Czołówką MSW,
- ściana wschodnia o wysokości około 400 m, opadająca z wierzchołka wschodniego do Bańdziocha, czyli Wielkiego Kotła Mięguszowieckiego. Jej lewą krawędź stanowi żleb schodzący z Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej. Przez środkową część ściany jest poprowadzona bardzo trudna droga wspinaczkowa, tzw. droga Świerza. Nazwa upamiętnia taternika Mieczysława Świerza, który wraz z Janem Humpolą przeszedł ścianę w dniu 22 września 1921 r.,
- zbudowana z kilku części ściana południowa opadająca do Doliny Hińczowej. Przecinają ją dwie wyraźne galeryjki (zachody): Niżnia Mięguszowiecka Ławka i Wielka Mięguszowiecka Ławka (ta ostatnia przecina również ścianę Mięguszowieckiego Szczytu Pośredniego). Inne formacje skalne tej ściany: Mięguszowiecki Balkon, Czarny Filar, Komin Komarnickiego i Żleb Franza[7].
Powyżej Hińczowej Przełęczy, w zachodniej grani Mięguszowieckiego Szczytu, znajduje się Mięguszowiecka Turniczka (2361 m[2]). Jest to pierwsza od strony przełęczy, wyraźnie górująca nad granią turnia. Mięguszowiecka Turniczka jest nieco wysunięta w kierunku południowym, stąd wyraźnie widoczna jest od południa, z Doliny Hińczowej. W widocznym znad Morskiego Oka Bańdziochu zalega Lodowczyk Mięguszowiecki – największy w polskich Tatrach, noszący cechy szczątkowego lodowca, płat wiecznego śniegu (tzw. śnieżnik)[7].. Od strony Mięguszowieckiej Przełęczy pod Chłopkiem południowymi zboczami masywu na szczyt wiedzie Droga po Głazach, niedostępna dla niedoświadczonych turystów. Nazwa drogi pochodzi od płytowych skał, zwanych głazami[8].
Historia zdobycia
- Pierwsze wejścia na Mięguszowiecki Szczyt:
-- latem – Ludwik Chałubiński z przewodnikami: Wojciechem Rojem i Maciejem Sieczką 28 czerwca 1877 r.,
-- zimą – Ernst Dubke, Alfred Martin, Johann Breuer i Johann Franz 13 lutego 1906 r.
- Pierwsze zimowe przejście północną ścianą: Zbigniew Korosadowicz i Jan Staszel 7–9 kwietnia 1936 r.[9]. „Wierchy” uznały to za największy sukces zimowego taternictwa w ogóle[4]
- Pierwsze przejście Drogi po Głazach: F. Kratter i przewodnik Jędrzej Wala młodszy (ok. 1883).
- Pierwsze odnotowane wejście na Mięguszowiecką Turniczkę (podczas wejścia na szczyt Mięguszowieckiego Szczytu zachodnią granią) – Zygmunt Czerny, Jan Czerwieński, Feliks Tylka 31 sierpnia 1907 r.
W obrębie masywu dochodziło do wielu wypadków z udziałem taterników i turystów. We wrześniu 1992 r. wskutek załamania pogody na drodze Świerza zginął instruktor Jerzy Hirszowski i troje młodych taterników[7].
Turystyka i taternictwo
Mięguszowiecki Szczyt jest jednym z nielicznych tatrzańskich szczytów, na których wejście najłatwiejszą nawet droga graniczy już z taternictwem. Drogi prowadzące w masywie Mięguszowieckich Szczytów nie są znakowane ani ubezpieczone żadnymi sztucznymi ułatwieniami, są mylne, zawikłane i przepaściste. Dostępne są jedynie dla taterników oraz bardzo wprawnych turystów górskich z dobrą orientacją w terenie. Ci ostatni mogą zdobyć Mięguszowiecki Szczyt dwoma najłatwiejszymi drogami. Są one jednak trudniejsze, niż ścieżka Orlej Perci. Na takie samodzielne zdobycie tego szczytu mogą pozwolić sobie tylko nieliczni, pozostali mogą go zdobyć z przewodnikiem tatrzańskim. Najłatwiejsza droga na Mięguszowiecki Szczyt prowadzi z Doliny Hińczowej przez Hińczową Przełęcz, oprócz niej są jeszcze dwie inne, względnie łatwe drogi[7].
- Z Doliny Hińczowej, od Wielkiego Stawu Hińczowego: słowacka droga normalna (najłatwiejsza droga). Staw obchodzi się wschodnią stroną. Kilkadziesiąt metrów powyżej niego droga opuszcza dawny słowacki szlak na Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem (był znakowany na zielono, zlikwidowano go w 1976 roku) i wspina się na skos w lewo przez rumowiska i trawniki pod ścianę Mięguszowieckiego Szczytu Pośredniego. Dalej prowadzi u podstawy ściany aż do znajdującego się w linii spadku wierzchołka Mięguszowieckiego Szczytu Pośredniego, wysoko wcinającego się piarżyska. Piarżyskiem tym skośnie w lewo systemem rynien do góry około 150 metrów do małego kociołka w linii spadku Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej. Jest to prawy, dolny skraj Wielkiej Mięguszowieckiej Ławki. W tym miejscu droga normalna łączy się z Drogą po Głazach[7].
- Od Mięguszowieckiej Przełęczy pod Chłopkiem: Droga po Głazach. Od połączenia z drogą normalną ścieżka prowadzi Wielką Mięguszowiecką Ławką przez trawki, piargi i płyty skalne około 200 metrów w górę na Mięguszowiecki Balkon. Tutaj droga łączy się z drogą z Hińczowej Przełęczy omijającą północno-zachodnią grań[7].
- Od Hińczowej Przełęczy: obejście północno-zachodniej grani z prawej, po stronie Doliny Hińczowej. Z Mięguszowieckiego Balkonu droga pnie się ku grani płytką depresją z niskimi progami przez około 100 metrów. Około 10 metrów poniżej grani zaczyna się system wąskich półek. Półkami w prawo raz w górę, raz w dół około 100 metrów pod wielką niezbyt stromą płytę. Płytą tą w prawo na podwierzchołkowy taras zasłany blokami skalnymi, a z tarasu w lewo na wierzchołek[7].
Wejście na szczyt od Morskiego Oka przez Przełęcz pod Chłopkiem, a następnie Drogą po Głazach zajmuje około 5 godzin, od Morskiego Oka przez Galerie Cubryńskie i Hińczową Przełęcz – 4–5 godzin, z Doliny Mięguszowieckiej od Wielkiego Stawu Hińczowego – 2 godziny (od Popradzkiego Stawu 3–4 godziny)[7].
Mięguszowiecki Szczyt jest dla taterników popularnym obiektem wspinaczkowym. Jest na nim bardzo dużo dróg wzpinaczkowych o zróżnicowanych trudnościach. Rekordy popularności bije Czołówka MSW. Szczególnie atrakcyjny jest od polskiej strony. Latem taternicy wspinają się tu głównie na Czołówce MSW i przechodzą grań Mięguszowieckich Szczytów. Na Mięguszowieckim Filarze, ścianie wschodniej, północnej i północno-zachodniej wspinają się głównie zimą, raczej rzadko. Ściana południowa jest mało popularna: słowaccy taternicy mają bardziej atrakcyjne ściany, nawet w Dolinie Mięguszowieckiej, dla polskich jest zbyt odległa[7].
Mięguszowiecki Szczyt Czarny,
Mięguszowiecki Szczyt Czarny (niem. Östliche Mengsdorfer Spitze, słow. Východný Mengusovský štít, węg. Keleti-Menguszfalvi-csúcs) – szczyt w Tatrach Wysokich położony na granicy polsko-słowackiej, w grani głównej Tatr pomiędzy Mięguszowieckim Szczytem Pośrednim (rozdziela je Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem) i Hińczową Turnią (kulminacją kończącą Wołowy Grzbiet). Pomiędzy Hińczową Turnią a Mięguszowieckim Szczytem Czarnym znajduje się Czarnostawiańska Przełęcz. Mięguszowiecki Szczyt Czarny jest najbardziej wysuniętym na wschód z grupy trzech Mięguszowieckich Szczytów[1].
Opis szczytu
W literaturze przewodnikowej i na mapach pojawiają się różne wysokości szczytu. Witold Henryk Paryski podawał w przewodniku wspinaczkowym 2404 m[2], w Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej 2410 m[1], Arno Puškáš w przewodniku wspinaczkowym 2398 m. Władysław Cywiński skwitował to zdaniem Geodeci mają przyszłość!, podając 2410 m[3]. Wykonane w latach 2012 i 2018 pomiary lidarowe określiły wysokość wierzchołka na 2405 m[4][5].
Wznosi się nad dwiema dolinami walnymi; po polskiej stronie jest to Dolina Rybiego Potoku, po słowackiej Dolina Mięguszowiecka. Wyróżnia się w nim następujące formacje skalne[3]:
Północno-wschodnia grzęda
Ma długość około 500 m, wysokość około 700 m i oddziela od siebie kilka kotłów lodowcowych; po prawej stronie (patrząc od dołu) jest to Bańdzioch i Wyżni Bańdzioch, po lewej Wyżni Czarnostawiański Kocioł. Zaledwie kilkadziesiąt metrów pod szczytem grzęda rozgałęzia się na dwa ramiona obejmujące Kocioł Kazalnicy[6]. Prawe (patrząc od dołu) ramię zakończone jest Kazalnicą Mięguszowiecką będącą jednym z głównych obiektów wspinaczkowych w Tatrach Polskich. Nad Kazalnicą znajduje się Siodło za Kazalnicą. W lewym, głównym ciągu grzędy znajdują się trzy siodełka: Wyżni Czarnostawiański Przechód, Niżni Czarnostawiański Przechód i Czarnostawiańskie Siodełko[3].
Północna ściana
Jej prawa część o wysokości 380 m opada do Bańdziocha, wysokość części lewej wznoszącej się nad Wyżnim Bańdziochem nie przekracza 320 m. Północną ścianę z trzema żebrami i dwiema płytkimi depresjami przecina Galeryjka, którą poprowadzono turystyczny szlak na Przełęcz pod Chłopkiem[3].
Wschodnia ściana
Jej lewym ograniczeniem jest żleb Czarnostawiańskiej Przełęczy, prawym północno-wschodnia grzęda. Ściana ma wysokość około 320 m i opada do Wyżniego Czarnostawiańskiego Kotła. Na środku ściany znajduje się głęboka depresja, powyżej połowy wysokości ściany skręcająca nieco w prawo. W miejscu zmiany kierunku uchodzi do niej olbrzymi komin[3].
Południowo-zachodnia ściana
Ma wysokość około 250 m i opada na piargi w Dolinie Hińczowej (piętro Doliny Mięguszowieckiej). Ścianę tę dzieli na dwie części Żleb Zaremby ograniczony po bokach dwoma filarami. W lewej części ściany wznosi się skośnie duży zachód, który od piargów sięga po Przełęcz pod Chłopkiem[3].
Historia
Szczyt dawniej nazywano Mięguszowieckim Szczytem nad Czarnym (Stawem)[2].
Pierwsze odnotowane wejście:
- latem – Antonina Englisch i jej syn Karol z przewodnikiem Johannem Hunsdorferem seniorem, 9 sierpnia 1903 r., drogą od Czarnostawiańskiej Przełęczy;
- zimą – Mieczysław Lerski i Jerzy Maślanka 22 marca 1910 r.[2].
Na Mięguszowiecki Szczyt Czarny wchodzono jednak już przed wejściem Englischów – prawdopodobnie nawet przed 1877 r.[2]
Przyroda
Na północnych stokach Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego następuje obniżenie dolnej granicy piętra turniowego. Schodzi ono tutaj prawie do poziomu Siodła za Kazalnicą. Obok roślin typowych dla granitowego podłoża pojawiają się rośliny wapieniolubne, co jest osobliwością w Tatrach Wysokich. Z tego względu w lipcu 1923 r. szczyt ten był obiektem badań V Międzynarodowej Wycieczki Fitogeograficznej. Przewodniczył jej Bogumił Pawłowski. Pisał on: Flora Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego jest jedną z najbogatszych na wysokich wierzchołkach Tatr. To bogactwo jest wynikiem daleko posuniętego rozpadu skał, a także obfitego nawodnienia stoków, co sprzyja rozwojowi roślin wapieniolubnych[7].
Na skałach Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego rośnie ponad 70 gatunków roślin kwiatowych[7], w tym dwa bardzo rzadkie gatunki roślin, w Polsce występujące tylko na nielicznych stanowiskach w Tatrach: warzucha tatrzańska (na wysokości 2200–2390 m) i skalnica odgiętolistna[8].
Mięguszowiecki Szczyt Pośredni,
Mięguszowiecki Szczyt Pośredni (niem. Mittlere Mengsdorfer Spitze, słow. Prostredný Mengusovský štít, węg. Középső-Menguszfalvi-csúcs, 2389 m[1]) – szczyt na granicy polsko-słowackiej, znajdujący się w grani głównej Tatr na południowy wschód od Mięguszowieckiego Szczytu Wielkiego (rozdziela je Mięguszowiecka Przełęcz Wyżnia) i na północny zachód od Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego (rozdziela je Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem)[2].
Szczyt ma trzy wierzchołki, o wysokościach 2389, 2383 i 2388 m[1]. Najwyższy (północno-zachodni) znajduje się najbliżej Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej, najniższy jest środkowy. W grani do Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej wyróżniają się dwie turniczki: Igła Milówki i Cienka Igła rozdzielone Szczerbiną między Igłami. Oprócz nich w grani Mięguszowieckiego Szczytu Pośredniego jest jeszcze wiele innych wierzchołków[3].
Mięguszowiecki Szczyt Pośredni jest najniższy w grupie Mięguszowieckich Szczytów. Wyróżnia się na nim dwie ściany:
Ściana północno-wschodnia
Opada do kotła polodowcowego o nazwie Bańdzioch (Mięguszowiecki Kocioł). Ma wysokość około 370 m, jest częściowo lita, częściowo trawiasta i krucha. Z lewej strony ogranicza ją żleb (w dolnej części przechodzący w komin) opadający z Przełęczy pod Chłopkiem, z prawej strony żleb Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej. Przecięta jest trzema poziomymi formacjami skalnymi. W kolejności od dołu są to: Dolny Zachód Świerza, Zachód Ratowników, Górny Zachód Świerza. Wyróżnia się w niej również kilka formacji pionowych:
- Prawy filar opadający z Igły Milówki. Jego dolna ostroga uchodzi tuz przy wylocie żlebu Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej;
- Prawa depresja zwana Rynną Komarnickich;
- Pas ścian między Górnym Zachodem Świerza a Zachodem Ratowników. Znajdują się w nim dwie wypukłe formacje skalne: Depresja Mączki i Prawa Ściekwa;
- Środkowy filar, czyli Filar Orłowskiego;
- Lewa depresja składająca się z trzech części: Lewa Ściekwa, Wieża Świerza i depresji nad Górnym Zachodem Świerza;
- Lewy filar, czyli Filar Świerza[3].
Ściana południowo-zachodnia
Ma wysokość około 300 m i opada nad Wielki Hińczowy Staw w Dolinie Hińczowej. Ciągnie się od depresji Przełęczy pod Chłopkiem po żleb opadający z Mięguszowieckiej Przełęczy Wyżniej. Jej górną część skośnie przecina wielki zachód – Pośrednia Mięguszowiecka Ławka w dolnej części przechodząca w żleb opadający na piargi[3].
Szczególnie okazała jest ściana polska, opadająca do Bańdziocha, ściana słowacka jest mniejsza. Władysław Cywiński kwituje ją jednym zdaniem: nie ta klasa. Obydwie nie są jednak wśród taterników popularne. Częściej niż tymi ścianami chodzą oni granią Mięguszowieckich Szczytów. Zazwyczaj za jednym przejściem pokonują dwa Mięguszowieckie Szczyty; Pośredni i Wielki[3].
Na skałach tego szczytu rosną dwa bardzo rzadkie gatunki roślin, w Polsce występujące tylko na nielicznych stanowiskach w Tatrach: skalnica odgiętolistna i rogownica jednokwiatowa[4].
Historia
Pierwsze wejście:
- latem – Włodzimierz Boldireff i Stanisław Porębski, 15 sierpnia 1903 r.;
- zimą – Walter Delmár i Gyula Komarnicki, 23 marca 1916 r.[5]
Dawniej był zwany Środkowym Mięguszowieckim Szczytem.
Miętusia Dolina,
Dolina Miętusia – boczna, największa odnoga Doliny Kościeliskiej w polskich Tatrach Zachodnich. Ma powierzchnię ok. 6 km² i długość ok. 4,5 km[1].
Topografia
Obydwie doliny łączą się z sobą w miejscu połączenia się potoków spływających ich dnem, nieco powyżej Wyżniej Kiry Miętusiej, na wysokości 947 m n.p.m.[2]
Granice Doliny Miętusiej wyznaczają trzy granie: północno-zachodnia grań Ciemniaka, główna grań Tatr na odcinku od Ciemniaka do Małołączniaka oraz północno-zachodnia grań Małołączniaka biegnąca poprzez Czerwony Gronik do Kończystej Turni[3]. Najniższa część doliny ma mniej więcej równoleżnikowy przebieg i jest typową doliną rzeczną. Przy dolnym końcu Niżniej Miętusiej Równi dolina zmienia kierunek na południowo-wschodni. Zmienia się również jej charakter. Od tego bowiem w przybliżeniu miejsca dolinę modelowały lodowce, które utworzyły trzy piętra oddzielone od siebie mniej lub bardziej wyraźnymi progami:
- pierwsze piętro tworzy Niżnia i Wyżnia Miętusia Rówień,
- drugie piętro tworzy lodowcowy kocioł Wielka Świstówka,
- trzecie piętro to dwie bliźniacze dolinki wiszące: Dolina Litworowa i Dolina Mułowa[1].
Oprócz tego dolina ma kilka bocznych odgałęzień. W orograficznie prawych zboczach w kolejności od dołu w górę są to: Gronikowski Żleb, Wodniściak, Kobylarzowy Żleb, w orograficznie lewych zboczach zaś, w kolejności od góry w dół: Mała Świstówka, Wołowy Żleb, Szeroki Żleb, Krowi Żleb[3].
Przyroda
Niemal cała dolina zbudowana jest ze skał osadowych – dolomitów i wapieni. Jedynie szczyt Małołączniaka oraz Twardy Grzbiet przykrywają skały krystaliczne[1]. Wskutek takiego podłoża w dolinie rozwinięte są zjawiska krasowe, m.in. przepływ wód podziemnymi szczelinami, wywierzyska, zanikanie wód i liczne jaskinie. Stały Miętusi Potok pojawia się dopiero przy północnym końcu Wyżniej Miętusiej Równi. Uchodzi do Kościeliskiego Potoku. Boczne dolinki i żleby są przeważnie suche[1]. Do największych jaskiń należą: Jaskinia Mała w Mułowej, Jaskinia Kozia, Ptasia Studnia, Jaskinia Miętusia, Studnia w Kazalnicy. Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie bardzo rzadkich w Polsce roślin – skalnicy zwisłej i storzana bezlistnego (ostatnio nie potwierdzono jego występowania, na opisanym stanowisku wyginął)[4]. Z rzadkich roślin występują także skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska, kostrzewa tatrzańska, ostrołódka karpacka, rzadki w Tatrach zimoziół północny (tylko 2 stanowiska) i mącznica lekarska (w Tatrach tylko kilka stanowisk)[5].
Historia
Nazwa doliny pochodzi od sołtysów Miętusów z Cichego, którzy pod koniec XVI wieku od króla Zygmunta III Wazy otrzymali pastwiska[6]. Znaczną część doliny obejmowały tereny Hali Miętusiej, do której należało 5 polan: Wyżnia i Niżnia Miętusia Rówień, Miętusia Polana, Jaworzynka Miętusia, Zahradziska[7]. W około 10 lat po utworzeniu Tatrzańskiego Parku Narodowego wypas zniesiono i dawniej trawiaste tereny stopniowo zarastają. Po 1980 roku ponownie wprowadzono tzw. wypas kulturowy, ale tylko na polanie Zahradziska. Miała też Dolina Miętusia, jak wiele innych miejsc w Tatrach, przeszłość górniczą. Do 1800 r. wydobywano tu ubogie rudy żelaza, zwożone hawiarską drogą do Kuźnic[6]. Były to m.in. sztolnie Fortuna, Przysłop i Wantula[5].
Miętusia Jaskinia,
Jaskinia Miętusia – jaskinia w Dolinie Miętusiej w Tatrach Zachodnich[2]. Jest jedną z największych jaskiń w Tatrach. Zajmuje czwarte miejsce pod względem długości i ósme miejsce pod względem deniwelacji w Polsce. Jest też jaskinią o największej rozciągłości horyzontalnej w Polsce (około 1150 metrów)[3]. Ma jeden otwór wejściowy położony u podnóża Dziurawego, pomiędzy Wielką a Małą Świstówką, na wysokości 1273 metrów n.p.m.[4][5] Niektóre części jaskini są słabo zbadane i udokumentowane. Długość odkrytych korytarzy wynosi 10780 metrów, a deniwelacja 305 metrów[6].
Opis jaskini
Za główny ciąg jaskini uważa się korytarze między otworem wejściowym a Awenami. Od głównego ciągu odchodzi wiele bocznych odnóg.
Przekrój jaskini
Główny ciąg zaczyna się niepozornym otworem wejściowym (0,6 × 0,8 metra) ukrytym w zagłębieniu pod skałą. Za nim ciągnie się Ciasny Korytarzyk (118 metrów) doprowadzający do Komory Matki Boskiej. Zaczyna się tu Główny Korytarz. W lewo boczna odnoga prowadzi przez jeziorko do zawaliska Wantul, natomiast główny ciąg wiedzie w dół do progu Iglica. W bok odchodzi Górny Korytarz, który poprzez Pochyłą Komorę prowadzi do bocznego ciągu jaskini – Partii Nietoperzowych.
Od Iglicy Główny Korytarz ciągnie się do Syfonu Zwolińskich (syfon został zbadany jak dotychczas na długości około 65 metrów). Główny ciąg omija Syfon Zwolińskich i prowadzi do Wiszącego Syfoniku, a następnie do Sali bez Stropu. Odchodzi stąd boczna odnoga jaskini – Partie nad Salą bez Stropu.
Główny ciąg wiedzie natomiast do Salki Fakira i dalej do Kaskad (systemu progów porozdzielanych zagłębieniami wypełnionymi wodą). Stąd przez jeziorko Szczekociny dochodzi do Ślepego Komina (odbijają stąd boczne odnogi – Ciasne Kominy i Partie za Kiblem) i poprzez Piaskowy Korytarz do Komory pod Progiem (w bok odchodzą odnogi – Korytarz Południowy i Wielkie Kominy).
Stąd poprzez Błotne Zamki główny ciąg prowadzi do Progu Męczenników (28 metrów wysokości), dalej do Platformy Zetempowców, Progu Klasycznego, Sali Deszczów i Komina Korkociągu (15 metrów wysokości). Dalej znajduje się Długa Sala z Gotyckim Jeziorkiem (odchodzi stąd boczna odnoga – Ciągi za Gotyckim Jeziorkiem). Stąd korytarz ciągnie się do Sali Błotnych Lejków, a następnie do Syfonu Pawiana i dwuczęściowego Syfonu Marynarki Wojennej. Dalej przez Trasę W-Z (odchodzi stąd boczna odnoga – Jubileuszowe Ciągi) poprzez Kamienne Schodki, Stumetrowy Korytarz, Kamienny Las, Gilotynę i Salę Lustrzaną do Trawersu nad Studnią (15 metrów głębokości). Odchodzi stąd w bok Korytarz Płetwonurka (140 metrów długości).
Główny ciąg jaskini wiedzie natomiast poprzez Salę z Mostami do Syfonu Zielonego Buta. Za syfonem zaczyna się Korytarz Taty prowadzący do Szmaragdowego Jeziorka. Stąd odchodzi boczna odnoga jaskini – Klasztorne Ciągi.
Główny ciąg prowadzi dalej przez Korytarz Autostrady (4-5 metrów szerokości, 10 metrów wysokości), Zawał Częstochowiaków, salkę Żelazne Wrota, Mruczącą Wantę (olbrzymi głaz w stanie chwiejnej równowagi), próg Jesteśmy w Domu, Korytarz pod Płytą (odchodzi tu korytarz do Sali Beznadziejnej) do rozwidlenia głównego ciągu: przez Trójjednię lub przez Dupcynger. Oba korytarze schodzą się w Sali Złotej Kaczki. Tu odchodzą boczne odnogi – Ciągi od Czwórki i Ciągi od Piątki.
Dalej główny ciąg idzie poprzez Korytarz Wygasłych Wulkanów, Chińską Pagodę (trochę w bok od głównego ciągu), Studnię Ćwiczebną (60 metrów głębokości), Ślizgawkę do Wielkiego Korytarza. Idąc Wielkim Korytarzem, mija się dwa jeziorka, wejście do Wszawych Kominów (z salką na końcu) i dochodzi się (mijając z boku korytarz Cofki) poprzez Próg Odzyskanych Nadziei, Balkonik nad Salą z Awenami do Sali z Awenami. Opadają z niej 4 studnie o charakterze pochylni – Aweny. Zjeżdżając Awenem I zwanym Rurą (60 metrów zjazdu), można dostać się do Korytarza pod Awenami. Dalej ciągną się zawaliska.
Partie Nietoperzowe. Boczny korytarz prowadzi do jeziorka, tworzącego często syfon, a następnie do studzienki (7 metrów głębokości). Z jej dna przez ciasny syfon można przejść do wąskiej szczeliny, która jest zakończona zwężeniem. Przed syfonem inny korytarzyk opada do kolejnego syfonu. Korytarz za tym syfonem nie został zbadany.
Partie nad Salą bez Stropu. Zaczynają się Wiszącą Salką. Jest tam też m.in. Korytarz Trzech Króli, Komin Wszystkich Świętych (30 metrów wysokości), Krakowski Korytarz. W Kominie za Zaciskiem (niezbadanym do końca, 32 metry wysokości) znajduje się najwyższy punkt jaskini.
Ciasne Kominy. System studni kończących się syfonami. Od głównego ciągu jest to Ślepy Komin (21,5 metra głębokości), Zacisk Kaczanosia, Ciasne Kominy (23 metry głębokości), zaciski Wyżymaczka, Droga przez Mękę, Igielne Ucho i Ciasne Kominy (23 metry głębokości do powierzchni wody). Syfony (północny i południowy) nie zostały do końca zbadane. W ostatnich latach udało się zbadać 135 metrów korytarzy w południowym syfonie i 130 metrów w północnym, w którym korytarze udało się połączyć z Wielkimi Kominami.
Korytarz Południowy. Znajdują się tu m.in. Korytarz Trzech Króli, Komin na Dziewiątym Kilometrze (łącznie 90,5 metra wysokości) oraz Zaklinowana Salka.
Wielkie Kominy. System studni kończących się syfonem. Studnie o łącznej głębokości około 88 metrów dochodzą do nie do końca zbadanego Syfonu Wielkich Kominów. Nurkując w syfonie, osiągnięto najniższy punkt jaskini (−244 metry). Syfon tworzy rozległy system zalanych korytarzy o zbadanej do tej pory długości 210 metrów. Można z niego się dostać do sali Podwójne Życie Weroniki.
Ciągi za Gotyckim Jeziorkiem. Szczelinowe, wąskie korytarze o długości 144 metrów, którymi można dojść do długiej sali z naciekami, a następnie do syfonu (do tej pory nie udało się go przejść).
Jubileuszowe Ciągi. Ciąg korytarzy z jeziorkami – Żywa Woda i Bidet oraz Kominem Perłowym. Ciągi nie zostały do końca zbadane.
Klasztorne Ciągi. Są tu salki Rozmównica, Klauzura, Sala z Katafalkiem, Uszata Salka, Krużganek, Studnia Kaczanosia (16 metrów głębokości), Syfon Kaczanosi, Korytarz Szturmgrupy oraz stosunkowo niedawno odkryty Ciąg Bombowy[7].
Przyroda
W jaskini występuje dość bogata szata naciekowa w postaci stalaktytów, stalagmitów i polew naciekowych (głównie w ciągach za Syfonem Marynarki Wojennej). Można też spotkać heliktyty (okolice Studni Kaczanosia).
Z licznych jeziorek największe to Jeziorko Gotyckie i Szmaragdowe Jeziorko. W jaskini jest też spora ilość syfonów, z których trzy znajdują się w głównym ciągu jaskini (Wiszący Syfonik, Syfon Marynarki Wojennej i Syfon Zielonego Buta). W paru miejscach występuje deszcz podziemny (poniżej Iglicy, w Sali Deszczów i Sali nad Awenami).
Barwienie wody przeprowadzone w lutym 1986 roku wykazało połączenie Syfonu w Wielkich Kominach z Lodowym Źródłem[6].
W jaskini zamieszkują nietoperze.
Mihulcza Dolina,
Dolina Mihulcza (słow. Mihulčia dolina) – dolina na Słowacji oddzielająca Tatry Zachodnie od Skoruszyńskich Wierchów. Jest jedną z ciągu dolin tworzących zachodnią część Rowu Podtatrzańskiego. Rozpoczyna się na przełęczy Borek na wysokości 940 m, skąd opada we wschodnim, a potem północno-wschodnim kierunku i uchodzi na wysokości około 830 m do Kotliny Orawickiej[1]. Ma długość około 2 km. Jej orograficznie prawe zbocza tworzy grupa Osobitej, w którą wcinają się dwa boczne odgałęzienia – Dolina Zadnia Krzemienna i Mihulczy Żleb[2]. Zbocza lewe należą do Skoruszyńskich Wierchów. Dnem doliny płynie Mihulczy Potok. Doliną Mihulczą prowadzi też szosa łącząca Orawice z Habówką[3].
Dolina Mihulcza jest całkowicie zalesiona i niezabudowana. Jedynie poniżej zboczy przełęczy Borek znajduje się polana Mihulčie z leśniczówką[4].
Młynarz,
Młynarz (niem. Müller, słow. Mlynár, węg. Molnár[1]) – rozłożysty masyw w słowackich Tatr Wysokich. Znajduje się w bocznej grani, odchodzącej od Żabiego Szczytu Wyżniego, początkowo na wschód, a następnie skręcającej w kierunku północnym[2]. Jest to główna grań Młynarza. Najwyższym szczytem jest Wielki Młynarz[3] (Veľký Mlynár, 2171 m[4]).
Rejon Młynarza jest jednym z najdzikszych zakątków Tatr. Z powodu niedużej wysokości nad poziomem morza jego skalne ściany są porośnięte bujną roślinnością. Są to lasy urwiskowe, często limbowe, a każdą półkę czy zachód porastają rośliny zielne lub kosodrzewina[3].
Topografia
Masyw Młynarza jest bardzo skomplikowany topograficznie. W przewodnikach opisany był bardzo pobieżnie i czasami błędnie, ubogie też było jego nazewnictwo. Kartografowie pomierzyli dokładnie jego wysokość tylko w kilku punktach. Pierwszy i jedyny do tej pory szczegółowy opis stworzył Władysław Cywiński w 6. tomie przewodnika Tatry. Przewodnik szczegółowy. On też jest autorem wielu nazw w tym rejonie, inne zostały przez niego skorygowane[5].
Szczyt Młynarza (Wielki Młynarz) ma trzy wierzchołki, z których główny jest południowy. Dwa pozostałe są wyraźnie niższe – południowo-wschodni mierzy 2144 m, a północny 2136 m[4]. Wierzchołki główny i północny rozdzielone są Młynarzową Szczerbiną[3].
Grań Młynarza oddziela Dolinę Żabich Stawów Białczańskich (Žabia Bielovodská dolina) od Doliny Ciężkiej (Ťažká dolina) i głównej części Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Masyw od Żabiego Szczytu Wyżniego oddzielony jest Młynarzową Przełęczą. Od Młynarzowej Przełęczy grań biegnie początkowo na północny wschód do wierzchołka najwyższego punktu, Wielkiego Młynarza, potem dalej na północ[6]. W. Cywiński wyróżnił w nim 14 zworników, bocznych grani i żlebów. W kolejności od Młynarzowej Przełęczy na północ są to[3][4]:
- Widłowy Zwornik (2082 m) – turniczka, od której na południe odchodzi grań z Młynarzowymi Widłami (2038 m)
- Widłowa Kopka (2096 m). Na południe odchodzi od niej grań dzieląca górną część Widłowego Żlebu na dwie odnogi. W grani tej wznosi się Pośrednia Widłowa Turnia (2103 m) oddzielona Widłowymi Wrótkami
- Widłowy Żleb opadający do Doliny Ciężkiej z grani między Widłowym Zwornikiem i Basztowym Zwornikiem
- Basztowy Zwornik – niewielka wypukłość w grani będąca zwornikiem grzędy zakończonej szczytem Młynarzowej Baszty
- Żleb Ascety opadający z grani między Basztowym Zwornikiem i Wielkim Młynarzem
- Odchodząca od południowo-wschodniego szczytu Młynarza grzęda zakończona wzniesieniem Niżniej Młynarzowej Kopy
- Odchodząca od głównego wierzchołka Młynarza wschodnia grań zakończona ścianą Młynarczyka
- Olbrzymi system żlebów między grzędami nr 6 i 7
- Młynarzowa Turnia (1809 m) w grzbiecie północnego wierzchołka Młynarza. Oddzielona jest od niego Młynarzowym Przechodem
- Dwa duże żleby pomiędzy wschodnią granią Młynarczyka a Młynarzową Turnią. Są to Młynarkowy Żleb i Młynarczykowy Żleb
- System depresji pomiędzy północnym wierzchołkiem Młynarza a Jarząbkowym Zwornikiem. Ich główną gałąź tworzy Młynarzowy Żleb opadający z Niżniej Młynarzowej Przełęczy
- Jarząbkowy Zwornik znajdujący się około 200 m na południe od wierzchołka Małego Młynarza. Odchodząca w jego zboczach grań rozgałęzia się na dwa ramiona obejmujące Jarząbkowy Żleb
- System depresji opadających z grani pomiędzy Jarząbkowym Zwornikiem a Skoruszową Turnią. Główną ich gałąź tworzy Skoruszowy Żleb opadający z Młynarzowej Przehyby. Jego odnogą jest Mały Skoruszowy Żleb. Oddziela je Skoruszowa Baszta
- Trzy żleby opadające z masywu Skoruśniaka ku wschodowi. Najbardziej północny z nich opada spod Pośredniej Skoruszowej Przełęczy
Masyw Młynarza jest bardzo asymetryczny. W stokach opadających do Doliny Żabiej brak najmniejszych nawet bocznych grzbietów. Stoki te to kilka urwistych, ale krótkich filarów, skalisto-trawiaste zbocza, płytkie żleby i niewysokie ściany. Natomiast w prawych zboczach jest wiele bocznych grani, oddzielonych potężnymi żlebami, a w graniach tych wznoszą się wybitne turnie. Nieduża wysokość n.p.m. powoduje, że zbocza są silnie zarośnięte. Każda półka czy zachód porastają rośliny zielne lub kosodrzewina[3].
Najciekawszy widok na Młynarza przedstawia się z polany Biała Woda w Dolinie Białej Wody, ku której opada licznymi urwiskami. Od polskiej strony Młynarz wraz z Doliną Białej Wody, jest dobrze widoczny np. z drogi do Morskiego Oka na wysokości Wanty (gajówka pod Wantą, ok. 2 km przed Włosienicą), oraz z Rusinowej Polany[3].
Nazewnictwo
Początkowo nazwa Młynarza odnosiła się do jednej z jego turni przypominającej kształtem młynarza dźwigającego młyński kamień. Turnia ta jest dobrze widoczna z Doliny Białej Wody i obecnie ma nazwę Przeziorowa Turnia. Znajduje się w niej oryginalne okno skalne. Nazwa przez pomyłkę została przesunięta z turni na cały masyw. Wcześniej szczyt nazywany był Wierchem nad Młynarzem[2].
Turystyka i taternictwo
Drogi w masywie Młynarza były od dawna znane góralom. Chodzili nimi juhasi i koziarze. Nieznana jest dokładna data pierwszego wejścia turystycznego. W 1867 Jan Jarząbek znalazł w masywie szczątki ludzkie, najprawdopodobniej jakiegoś koziarza[7]. Przewodnik z Zakopanego, Wojciech Samek w 1877 miał uprawnienia do prowadzenia wycieczek na Młynarza, ale nie ma informacji o odbytych wejściach w jego towarzystwie w tym masywie[2].
Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne:
- pomiędzy 1881 a 1885 – Ludwik Chałubiński z przewodnikami – Wojciechem Bukowskim i Janem Gronikowskim[2],
- zimą Józef Lesiecki i Józef Oppenheim 4 lutego 1914 r.[7]
Pierwsze odnotowane przejście turystyczne północnej grani Młynarza, od Wyżniej Skoruszowej Przełęczy do Wielkiego Młynarza:
- latem – Alfréd Grósz, L. Progner, Oskar Zuber 8 lipca 1914 r.
- zimą – J. Lesiecki i J. Oppenheim 4 lutego 1914 r.[7]
Pierwsze odnotowane przejście wschodniej grani Wielkiego Młynarza – Jan Humpola, Mieczysław Świerz 14 lipca 1924 r.[7]
Boczne granie Młynarza schodzące do leżącej u jego podnóży Doliny Białej Wody i jej odgałęzienia – Doliny Ciężkiej, zakończone są skalnymi lub trawiastymi urwiskami. Młynarczyk i Nawiesista Turnia obrywają się nieomal pionowymi ścianami (ok. 300 m wysokości) do Doliny Białej Wody. Rozpoczął ich zdobywanie Jan Alfred Szczepański, który w latach 30. XX wieku przeszedł w masywie Młynarza kilka dróg, a Zbigniew Korosadowicz przejście Małego Młynarza uważał za swój największy taternicki sukces. Popularny stał się Młynarz w latach 60. Czołówka polskich, słowackich i czeskich wspinaczy pokonała wówczas niemal wszystkie jego ściany, dziewicze pozostały tylko mniej urwiste fragmenty. W masywie Młynarza poprowadzono ponad 100 dróg wspinaczkowych[3]. Są wśród nich ekstremalnie trudne, np. Szewska Pasja (VIII-), Direttissima (VIII+), Kastrator IX-). Czasy przejścia niektórych dróg wynoszą 30 lub 40 godz., a czas pierwszego przejścia ściany wschodniej Skoruszowego Mnicha wyniósł 70 godz. Obecnie jednak Młynarz znajduje się na terenie objętym ochroną ścisłą Bielovodska dolina i jest zamknięty dla turystów. Taternicy mogą się wspinać tylko na ścianie Małego Młynarza i to tylko od 21 grudnia do 20 marca[8].
Młynicka Dolina,
Dolina Młynicka (niem. Mlinicatal, słow. Mlynická dolina, węg. Mlinica-völgy), dawniej błędnie nazywana Doliną Młynicy (Mlynica lub dolina Mlynica) – dolina położona na terenie słowackich Tatr Wysokich[1]. Należy do większych dolin tatrzańskich, jej długość to ok. 6,0 km, a powierzchnia ok. 5,8 km²[2].
Topografia
Dolina Młynicka graniczy:
- od wschodu z Doliną Mięguszowiecką (Mengusovská dolina), rozdziela je odchodząca od Hlińskiej Turni (Hlinská veža, 2340 m) w kierunku południowo-wschodnim Grań Baszt (Hrebeň bášt) z kulminacjami w Zadniej Baszcie (Zadná bašta, 2379 m), wierzchołku Szatana (Satan, 2421 m), Pośredniej Baszcie (Predná bašta, 2373 m), Małej Baszcie (Malá bašta, 2287 m), w Skrajnej Baszcie (Patria, 2202 m) i wał Dryganta (Drigant, 1481 m)
- od północy z Doliną Hlińską (Hlinská dolina), rozdziela je fragment głównej grani odnogi Krywania na odcinku od Hlińskiej Turni przez Szczyrbski Szczyt (Štrbský štít, 2381 m) do Hrubego Wierchu (Hrubý vrch, 2428 m),
- od zachodu na krótkim odcinku z doliną Niewcyrką (Nefcerská dolina), rozdziela je kolejny odcinek grani Krywania od Hrubego Wierchu do Furkotu (Furkotský štít), oraz z Doliną Furkotną (Furkotská dolina), rozdziela je odchodząca od Furkotu Grań Soliska (Soliskový hrebeň) z kulminacjami Wielkie Solisko (Veľké Solisko, 2412 m), Pośrednie Solisko (Prostredné Solisko, 2400 m), Szczyrbskie Solisko (Štrbské Solisko, 2301 m), Skrajne Solisko (Predné Solisko, 2093 m)[3].
Geologia i rzeźba terenu
Rejon doliny zbudowany jest ze skał krystalicznych. W czasie ostatniego zlodowacenia dolinę przykrywał lodowiec, który na jej przedpole wyniósł ogromne ilości materiału morenowego[2]. Dolina Młynicka otwiera się na południe z niewielkim odchyleniem w kierunku wschodnim w pobliżu Szczyrbskiego Jeziora, miejscowości (Štrbské Pleso) i jeziora (Štrbské pleso) o tej samej nazwie. Dolna część doliny jest lesista, powyżej wodospadu Skok (Skok) krajobraz zmienia się na skalisty, w górnej części wznosi się tarasowo, występuje kilka pięter oddzielonych wysokimi progami skalnymi. Najwyższe piętro doliny rozdzielone jest południowym grzbietem Szczyrbskiego Szczytu na dwa dobrze wykształcone cyrki lodowcowe: Capi Kocioł (Szczyrbski Kocioł) i Kozi Kocioł (Młynicki Kocioł), w kotłach tych znajdują się stawy[4].
Dzięki temu, że dolina jest wyjątkowo prosta, z rejonu Szczyrbskiego Jeziora jest widoczna na całej długości. Wyróżnia się w niej kilka dawnych polan. Najniższa, to obecnie zabudowana infrastrukturą turystyczną Przednia Polana. Poziomy fragment poniżej wodospadu Skok to Pośrednia Polana. Rówień powyżej Skoku to Zadnia Polana[4].
Sieć wodna
Przez dolinę płynie potok Młynica (Mlynica, Mlynický potok), dopływ Popradu. W dolinie znajduje się kilka stawów:
- Staw pod Skokiem (Pliesko pod Skokom) i Staw nad Skokiem (Pleso nad Skokom, ok. 1801 m), stawy położone w sąsiedztwie wodospadu,
- Wołowe Stawki (Volie plieska): Niżni (Nižné Volie pliesko) położony na wysokości ok. 1941 m i Wyżni Wołowy Stawek (Vyšné Volie pliesko, ok. 1980 m),
- Kozie Stawy (Kozie plesa) – Mały Kozi Staw (Malé Kozie pleso), Niżni Kozi Staw (Nižné Kozie pleso, ok. 1943 m), Wyżni Kozi Staw (Vyšné Kozie pleso, ok. 2109 m),
- Capi Staw (Capie pleso, ok. 2075 m) – 3,0 ha i ok. 17,0 m głębokości,
- Kolisty Staw (Okrúhle pleso, 2105 m)[1].
Młynicka Przełęcz,
Młynicka Przełęcz (niem. Mlinicascharte, słow. Mlynické sedlo, węg. Mlinica-hágó) – przełęcz w bocznej grani słowackich Tatr Wysokich, tzw. głównej grani odnogi Krywania, na jej odcinku oddzielającym Dolinę Młynicką (Mlynická dolina) od Doliny Hlińskiej (Hlinská dolina)[1]. Jej szerokie siodło umiejscowione jest na wysokości 2263 m[2] pomiędzy Hlińską Turnią (Hlinská veža) na wschodzie i Szczyrbskim Szczytem (Štrbský štít) na zachodzie[1].
Dawniej przełęcz w języku słowackim miała nazwę Sedlo pod Parohami. Nazwa ta pochodziła od turniczek i skał we wsch. grani Szczyrbskiego Szczytu. Z powodu dziwacznych kształtów nazywano je Parohami, co w języku słowackim oznacza rogi lub poroża[1]. Przełęcz jest łatwo dostępna od strony Koziego Kotła (Mlynický kotol) w Dolinie Młynickiej, a także trawersem z Basztowej Przełęczy (Baštové sedlo). Ku Dolinie Hlińskiej opada początkowo szeroka depresja, zakończona w dole wąskim, pionowym, 40-metrowym kominem. Najłatwiejsze dojście na przełęcz od strony północnej prowadzi systemem zachodów przez północną ścianę Hlińskiej Turni. Na przełęcz nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny[3].
Mnich,
Mnich (słow. Mních, niem. Mönch, węg. Barát) – szczyt o wysokości 2068 m w polskich Tatrach Wysokich, w Dolinie Rybiego Potoku, powyżej południowo-zachodniego brzegu Morskiego Oka, znad którego wyrasta 675-metrowej wysokości sylwetką. Obok Mięguszowieckich Szczytów stanowi drugi charakterystyczny element otoczenia tego jeziora[1].
Słynna północno-wschodnia ściana turni, którą prowadzą jedne z najtrudniejszych dróg wspinaczkowych w Tatrach, opada prawie pionowo 260 m[2]. Najłatwiejsza (choć też wspinaczkowa) droga „przez płytę” wiedzie od zachodu od strony Doliny za Mnichem[3].
Topografia
Masyw Mnicha położony jest w górnych piętrach Doliny Rybiego Potoku, pomiędzy Doliną za Mnichem od strony północno-wschodniej a Mnichowym Żlebem, oddzielającym go na południowym wschodzie od masywu Cubryny i Mięguszowieckich Szczytów[4]. Składa się z trzech głównych wzniesień: Mnicha, Mniszka (ok. 2045 m) i Ministranta. W ścianach Ministranta znajduje się największy w Tatrach okap, wierzchołek ten widoczny jest natomiast jedynie od strony północno-wschodniej. Z Mnichową Kopą łączy Mnicha ledwo widoczny, trawiasto-piarżysty grzbiet. Od strony zachodniej droga na Mnicha jest łagodniejsza i prowadzi przez skalno-trawiasty taras, Mnichowe Plecy[5].
Sama turnia ma dwa położone blisko siebie wierzchołki, z których nieco wyższy (główny) jest wierzchołek północno-wschodni utworzony z wielkiego, pochyłego, skalnego bloku. Z bocznego (południowo-zachodniego) wierzchołka na południowy zachód opada skalisty uskok o wysokości kilkunastu metrów. W tej jedynej grani znajduje się Wyżnia Mnichowa Przełączka (ok. 2035 m[6]), oddzielająca Mnicha od Mniszka[5]. Mniszek od Mnichowej Kopy jest z kolei oddzielony Niżnią Mnichową Przełączką (ok. 2025 m) – szerokim siodłem połączonym z Mniszkiem niewyraźnymi garbami skalnymi[6]. Z przełęczy tej opada potężny Żleb pod Mnichem, powstały na linii strefy nieciągłości tektonicznej pomiędzy masywami Mnicha i Cubryną. Ministrant położony jest także w obrębie Niżniej Mnichowej Przełączki[5].
Za Mnichową Kopą grań Mnicha ginie w Mnichowym Piargu opadającym do Doliny za Mnichem. We wschodniej ścianie Mnicha na wysokości 1900 m znajdują się jaskinie: Studnia w Mnichu, Jaskinia przy Studni w Mnichu, Mnichowy Komin i Studnia przy Mnichowym Kominie[7][4].
W okolicach Morskiego Oka znajdują się jeszcze trzy inne szczyty o podobnej nazwie: Zadni Mnich, Żabi Mnich i Roztocki Mnich.
Historia zdobycia
Pierwszego wejścia na szczyt dokonali Jan Gwalbert Pawlikowski i Maciej Sieczka (przewodnik) w roku 1879 lub 1880[1] i data ta jest niekiedy uznawana za dzień narodzin polskiego taternictwa. Pierwszą kobietą na Mnichu była Wanda Herse w 1902 r[8]. Pierwsze zimowe wejście należy do Henryka Bednarskiego, Jerzego Cybulskiego, Walerego Goetla, Józefa Lesieckiego, Leona Lorii i Stanisława Zdyba i miało miejsce 6 marca 1910 r.[6]
Najtrudniejsza jest droga biegnąca ścianą północno-wschodnią, zwaną również wschodnią, widoczną najlepiej od strony Morskiego Oka. Po raz pierwszy (z obejściem niektórych trudnych miejsc) pokonali ją w 1942 Czesław Łapiński i Kazimierz Paszucha przy użyciu techniki sztucznych ułatwień. Droga ta w całości (m.in. z trudnym wariantem R) została pokonana przy użyciu nitowania (wiercenia w ścianie dodatkowych otworów i osadzania w nich metalowych nitów) w 1955 roku przez Jana Długosza i Andrzeja Pietscha. Jej przejście klasyczne przez Piotra Dawidowicza i Michała Waydę miało miejsce dopiero w 1991 roku. Na początku XXI wieku poprowadzono na Mnichu kolejne, jeszcze trudniejsze drogi[5], a w 2018 roku miało miejsce przejście solo bez asekuracji całej ściany północno-wschodniej od podstawy do wierzchołka, dokonane przez Mariusza Biedrzyckiego[9].
Choć początkowo Mnicha uważano za szczyt niedostępny, później za jeden z najtrudniej w Tatrach dostępnych, dziś wśród taterników należy do najpopularniejszych celów wspinaczkowych[1][6]. Kilka z łatwiejszych dróg (Przez płytę, Klasyczna, Orłowskiego) często pełni funkcję dróg kursowych[5].
Podczas II wojny światowej, w 1941 roku, hitlerowcy umieścili na widocznej znad Morskiego Oka ścianie Mnicha drewnianą swastykę. Polscy taternicy, Czesław Łapiński i Kazimierz Paszucha, nocą obluzowali mocowanie. Podczas wichury znak mający świadczyć o panowaniu Niemców nad Tatrami spadł[5][10].
Mnichowe Stawki,
Wyżnie Mnichowe Stawki – grupa dziewięciu małych jezior polodowcowych w Tatrach Wysokich, na Wyżniej Mnichowej Płaśni – tarasie Doliny za Mnichem, rozpościerającym się pod północną ścianą Mnicha[1]. Poszczególne stawki nie mają osobnych określeń przymiotnikowych, lecz oznaczane są liczbami rzymskimi. Są to (w nawiasach kolejno wysokość n.p.m., powierzchnia, długość i szerokość, głębokość oraz objętość):
- Wyżni Mnichowy Stawek I (1833,4 m, 0,02 ha, 35,5 × 13,0 m, 0,6 m, 77 m³) – wysunięty najbardziej na północ, położony najniżej, jedyny zbiornik wodny na dolnym poziomie Wyżniej Mnichowej Płaśni,
- Wyżni Mnichowy Stawek II (1865,4 m, 0,05 ha, 37,5 × 17,5 m, 0,7 m, 150 m³) – położony ponad 100 metrów na południe od Stawku I, drugi co do wielkości,
- Wyżni Mnichowy Stawek III (1865,0 m, 0,02 ha, 22,0 × 9,0 m, 0,3 m) – położony kilkanaście metrów na zachód od Stawku II,
- Wyżni Mnichowy Stawek IV (1865,4 m, 0,02 ha, 23,0 × 13,7 m, 0,1 m) – położony kilka metrów na południowy zachód od Stawku II,
- Wyżni Mnichowy Stawek V (1869,6 m, 0,004 ha, 13,0 × 5,0 m, 0,3 m) – położony ponad 20 metrów na wschód od Stawku IV,
- Wyżni Mnichowy Stawek VI (1869,9 m, 0,004 ha, 12,5 × 3,8 m, 0,1 m) – położony kilka metrów na południowy zachód od Stawku V, Józef Szaflarski uznawał Stawki V i VI za jeden zbiornik,
- Wyżni Mnichowy Stawek VII (1871,2 m, 0,006 ha, 10,5 × 7,5 m, 0,1 m) – położony kilka metrów na wschód od Stawku VI i kilka metrów na zachód od Stawku IX,
- Wyżni Mnichowy Stawek VIII (1867,9 m, 0,006 ha, 10,2 × 9,0 m, 0,2 m) – położony kilkadziesiąt metrów na północny wschód od Stawku II i kilkadziesiąt metrów na północ od Stawku IX,
- Wyżni Mnichowy Stawek IX (1869,9 m, 0,06 ha, 44,5 × 21,0 m, 2,3 m, 460 m³) – największy i najgłębszy ze stawków, wysunięty najbardziej na południowy wschód[2].
Wyżnie Mnichowe Stawki zajmują zagłębienia rynien międzymutonowych wyżłobionych w plejstocenie przez lodowiec. Oprócz Stawku IX wszystkie mają charakter okresowy. Całkowicie wysychają jednak, pomimo płytkości, jedynie wyjątkowo – ich dna wyrzeźbione są w litej skale, co sprzyja długiemu zatrzymywaniu wody (w przeciwieństwie do łatwo przepuszczalnych utworów morenowych). Rzeźba Wyżniej Mnichowej Płaśni (garby i wzniesienia mutonowe, pomiędzy którymi znajdują się wypełnione wodą zagłębienia) porównywana jest geomorfologów do fieldów skandynawskich[3].
Ze Stawku IX wypływa na północny wschód okresowy potoczek. Ponadto krótki strumyk łączy stawki IV, II i I, a inny (zaledwie kilkumetrowej długości) – stawki VI i V. Leżący najniżej stawek I jest bezodpływowy[2].
Do Wyżnich Mnichowych Stawków nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny. Obok jeziorek przebiega jednak licznie uczęszczana przez taterników nieznakowana ścieżka, którą podchodzą oni pod ściany Mnicha. Z daleka, stawki widoczne są także ze szlaków: na Wrota Chałubińskiego oraz na Szpiglasową Przełęcz[4].
Nad brzegami Mnichowych Stawków rośnie rzadka w polskich Karpatach roślina – turzyca Lachenala[5].
Zadni Mnichowy Stawek – jeziorko tatrzańskie położone na wysokości ok. 2070 m n.p.m. w Dolinie za Mnichem na Zadniej Galerii Cubryńskiej. Powierzchnia jeziorka wynosi ok. 0,04 ha, wymiary to 35 × 15 m, głębokość – 1,1 m (według Józefa Nyki). Przez znaczną część roku (ok. 10 miesięcy) jeziorko pokryte jest lodem. Zadni Mnichowy Stawek jest najwyżej położonym jeziorem w polskiej części Tatr, a co za tym idzie – w całej Polsce[1]
Stawek położony jest wśród wielkich bloków skalnych. Woda wypływa z niego podziemnymi przepływami. W blokach skalnych nad jeziorkiem znajduje się naturalna skalna koleba (bardzo zimna)[2].
Molkówka,
Molkówka – polana reglowa położona na wysokości ok. 945–990 m, w odległości ok. 300 m na południowy zachód od górnego końca Siwej Polany, po zachodniej stronie potoku Siwa Woda. Zajmuje obszar między płaską i rozległą przełęczą Brama Orawska, której najniższy punkt leży ok. 100 m na północ od polany oraz podnóżami Tatr Zachodnich. Pod względem geograficznym przynależy do Tatr, znajduje się bowiem na niskim wale kończącym północną grań Wołowca, poniżej Siwiańskich Turni.
Wschodnim skrajem polany biegnie Wielki Europejski Dział Wodny. Mający na polanie swoje źródła potok Cicha Woda Orawska znajduje się w zlewni Morza Czarnego i spływa na zachód przez Dolinę Cichą Orawską. Z kolei cieki wodne ze wschodniego skraju polany zasilają Siwą Wodę i Przybylankę; obydwa uchodzą do Czarnego Dunajca i znajdują się w zlewni Bałtyku. Granica państwowa na tym odcinku nie pokrywa się z tym działem, lecz przebiega zachodnim skrajem polany. Tym samym polana znajduje się całkowicie na terytorium Polski, choć znajduje się po zachodniej stronie wododziału, w górnej części Doliny Cichej Orawskiej, która prawie w całości leży na Słowacji.
Zachowały się dokumenty o przynależności tej polany w 1706 do mieszkańców Czarnego Dunajca, a jej nazwa pochodzi od nazwiska Molek, mieszkańca wsi Czarny Dunajec, który był jednym z właścicieli polany. Polana jednak użytkowana była zapewne już dużo wcześniej. Z badań przeprowadzonych ok. 1958 przez Wandę Koperową metodą analizy pyłkowej wynika, że ok. 500 lat p.n.e. na polanie lub w jej okolicy żyli ludzie.
Polana leży poza obszarem Tatrzańskiego Parku Narodowego (ale na jego obrzeżach) i nadal jest użytkowana gospodarczo. Znajduje się na niej kilka szałasów i szop. Aby poprawić jej użyteczność (była podmokła), przeprowadzono meliorację, w wyniku której zniszczone zostało jedyne w Tatrach stanowisko skalnicy torfowiskowej. Nadal występują tutaj na niżu pospolite, ale rzadkie w polskich Karpatach gatunki roślin: bagno zwyczajne, czermień błotna, turzyca skąpokwiatowa i siedmiopalecznik błotny.
Przez polanę nie prowadzi szlak turystyczny, można na nią jednak dość drogami gruntowymi z Witowa lub z Siwej Polany. Dawniej przez Molkówkę wędrowali polscy turyści z Zakopanego, którzy dalej drogą wiodącą dnem Doliny Cichej, zarówno pieszo, jak i furmankami wędrowali do Orawic lub na Osobitą. Po II wojnie światowej granica państwowa uniemożliwiła to.
Morskie Oko,
Morskie Oko (słow. Morské oko, niem. Fischsee, Meerauge, węg. Halas-tó) – największe jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku u stóp Mięguszowieckich Szczytów, na wysokości 1395 m n.p.m.[2]
Charakterystyka
Jest to jezioro pochodzenia polodowcowego o charakterze karowo-morenowym. Wypełnia wydrążoną przez lodowce misę skalną (Kocioł Morskiego Oka), zamkniętą od północy ryglem, na którym leży wał moreny czołowej. Morskie Oko ma powierzchnię 34,93 ha, długość 862 m, szerokość 568 m, a w najgłębszym miejscu osiąga 50,8 m (pomiary WIG z końca kwietnia 1934 przy bardzo wysokim stanie wody w obliczeniach Józefa Szaflarskiego[3]). Nowsze sondowanie przeprowadzone przez Adama Choińskiego określiło głębokość na 51,8 m[4]. Owalny kształt jeziora zaburzają nieco stożki usypiskowe u wylotu większych żlebów[3]: Marchwicznego, Żabiego (Biały Piarżek), a zwłaszcza Szerokiego Żlebu (Mały Piarżek, zwany częściej Półwyspem Miłości[5]). Od południa pod ścianami Mięguszowieckich Szczytów i Cubryny piętrzą się, częściowo porośnięte kosodrzewiną, masywne stożki piargowe nazywane łącznie Wielkim Piargiem[6]. Dno jeziora zasłane jest przy brzegach głazami, niżej żwirem i piaskiem, a poniżej około 40 metrów warstwą ciemnego mułu, ze szczątkami roślinnymi i zwierzęcymi, o miąższości do kilkudziesięciu centymetrów. Średnie nachylenie stoków pod powierzchnią wody wynosi 15°20′[3].
Woda ma barwę zieloną (IV stopień w skali Forela-Ulego), a jej przejrzystość oceniali badacze na 11 (Józef Szaflarski) do 14 m (Ludomir Sawicki)[3]. Występują wyraźnie oddzielone warstwy wody, tzw. termokliny. Pomiar przeprowadzony 2 sierpnia 1937 r. wykazał, że dobrze wymieszana przez falowanie górna warstwa wody miała grubość tylko 3 m i temperaturę 12,1 °C. Do głębokości 10 m temperatura spadała prawie o 1 °C/m, od 10 do 20 m dużo mniej (ok. 0,25 °C/m). Poniżej 20 m, aż do dna, temperatura była już stała (ok. 4 °C). Jezioro zamarza zazwyczaj w listopadzie, taje w maju, jednak istnieją duże różnice w poszczególnych latach. Np. w zimie 1950/1951 Morskie Oko zamarzło dopiero w styczniu, a stajało już w marcu[7]. Od 1971 co roku prowadzone są pomiary pokrywy lodowej na jeziorze. Wynika z nich, że zarówno długość okresu zalodzenia Morskiego Oka, jak i maksymalna grubość pokrywy lodowej wykazują trend malejący. W latach 1971–1982 Morskie Oko było skute lodem średnio przez 171 dni w roku, pojawiał się przeciętnie 20 listopada, zanikał 9 maja, a średnia maksymalna grubość pokrywy lodowej wynosiła 72 cm. W okresie 1995–2007 lód utrzymywał się średnio przez 157 dni, pojawiał przeciętnie 5 grudnia, zanikał 25 kwietnia, a jego średnia maksymalna grubość wynosiła 56 cm[4].
Nazwa „Morskie Oko” jest tłumaczeniem z języka niemieckiego. Wcześniejszą, używaną przez górali nazwą, jest Biały Staw. Odnotowana została ona w 1650 roku. Natomiast „morskimi okami” (Meeraugen) nazywali tatrzańskie jeziora niemieccy osadnicy ze Spiszu[8].
Morskie Oko nazywano także Rybim Jeziorem lub Rybim Stawem, gdyż należy do nielicznych zarybionych w sposób naturalny jezior tatrzańskich. Zasilane jest dwoma stałymi potokami: Czarnostawiańskim Potokiem, spływającym kaskadami Czarnostawiańskiej Siklawy, oraz Mnichowym Potokiem, tworzącym Dwoistą Siklawę. Do jeziora wpada także kilka cieków okresowych, m.in. z Szerokiego i Marchwicznego Żlebu. Ze stawu wypływa Rybi Potok, rozlewający się w początkowym odcinku w kilka Rybich Stawków: Małe Morskie Oko, Żabie Oko, Małe Żabie Oko[6].
Otoczenie
Na morenie zamykającej jezioro od północy stoi schronisko PTTK. Położone na wysokości 1405 m n.p.m. należy do najstarszych i najpiękniejszych schronisk tatrzańskich. Nazwane zostało imieniem Stanisława Staszica, który w roku 1805 badał jezioro. Obok, przy końcu drogi, po lewej stronie znajduje się stare schronisko, które pierwotnie było wozownią (1890). Obydwa budynki zostały uznane za zabytkowe. Schronisko stanowi punkt wyjściowy do wycieczek na Rysy, Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem i Szpiglasową Przełęcz[9].
Powyżej Morskiego Oka, w kierunku południowym znajduje się drugie duże jezioro w Dolinie Rybiego Potoku, Czarny Staw pod Rysami (Czarny Staw nad Morskim Okiem). Ponad tymi dwoma stawami wznoszą się szczyty[10]:
- od wschodu:
- Siedem Granatów, Żabi Szczyt Niżni (2098 m), Żabi Mnich (2146 m), Żabia Lalka (2095 m), Niżnie Rysy (2430 m)
- od południa i południowego zachodu:
- Rysy (2503, w Polsce 2499 m) – najwyższy szczyt Polski, Żabi Koń (2291 m), Żabia Turnia Mięguszowiecka (2336 m), Wołowy Grzbiet, Kazalnica Mięguszowiecka (2159 m), Mięguszowiecki Szczyt Czarny (2410 m), Mięguszowiecki Szczyt Pośredni (2393 m), Mięguszowiecki Szczyt (2438 m), Cubryna (2376 m), Mnich (2070 m)
- od zachodu:
- Szpiglasowy Wierch (2172 m), Miedziane (2233 m), Opalony Wierch (2115 m)
Przyroda
Wokół jeziora rośnie kosodrzewina, a w niej okazałe limby. Jest jednym z nielicznych jezior tatrzańskich, w którym występują w naturalny sposób pstrągi (niektóre inne jeziora tatrzańskie zostały zarybione przez ludzi)[7]. Nad brzegami rośnie wiele rzadkich w Polsce gatunków roślin: podejźrzon rutolistny, wełnianeczka alpejska, turzyca Lachenala, tojad kosmaty, turzyca skąpokwiatowa, bylica skalna, jastrzębiec włosisty, gnidosz Hacqueta, zimoziół północny, świetlik bezostny[11].
Historia
Pierwsze wzmianki o Morskim Oku pochodzą z 1575 r. W 1637 r. król Władysław IV nadał prawo użytkowania pastwisk przy Morskim Oku Władysławowi Nowobilskiemu. Własnością prywatną Morskie Oko stało się w 1824, gdy dobra zakopiańskie wraz z Doliną Rybiego Potoku zakupił od władz austriackich Emanuel Homolacs, a po nim Władysław Zamoyski. Od 1933 r. jezioro jest własnością państwa polskiego[2].
Okoliczny teren na przełomie XIX i XX wieku był przedmiotem sporu między Galicją, wchodzącą wówczas w skład austriackiej części Austro-Węgier, a Węgrami. Właściciel sąsiednich terenów po węgierskiej stronie granicy – książę Christian Hohenlohe – uzurpował sobie prawo do terenów zachodnich stoków Żabiego i okolicy Morskiego Oka. Opierał się na niedokładnych dokumentach i wręcz sfałszowanych mapach, podczas gdy Władysław Zamoyski miał na poparcie swoich praw do Morskiego Oka niepodważalne dowody historyczne i prawne. Spór ciągnął się jednak przez kilkadziesiąt lat i wreszcie zakończył się wyrokiem sądu polubownego w Grazu, przed którym interesy Galicji i hrabiego Zamoyskiego, reprezentował Oswald Balzer, zaś przewodniczącym był dr Aleksander Mniszek-Tchorznicki z Sanoka[12]. Sąd w 1902 r. przyznał Galicji prawa do spornego terytorium[2].
Dla turystyki Morskie Oko zostało odkryte już na początku XIX wieku. Pierwsze schronisko, które zostało zbudowane w 1836 r., spłonęło w 1865 r. Kolejne, z 1874 r., które w 1898 r. również spłonęło, pierwotnie służyło za wozownię. W 1902 r. została ukończona droga z Zakopanego – Droga Oswalda Balzera[2].
Mroźna jaskinia,
Jaskinia Mroźna – jaskinia we wschodnim zboczu Doliny Kościeliskiej w Tatrach, w masywie Organów, 120 m ponad dnem doliny[1]. Wejście do jaskini znajduje się na wysokości 1100 m n.p.m., a otwór wyjściowy na wysokości 1112 m n.p.m. Całkowita długość jaskini wynosi 773 m[2].
W jej pobliżu znajdują się nieudostępnione turystycznie jaskinie, m.in. Jaskinia Zimna i Jaskinia między Żleby.
Udostępnianie
Jaskinia jest udostępniona turystycznie od początku maja do końca października. Od 1959 roku jest oświetlana elektrycznie za pomocą agregatu spalinowego jako jedyna z polskich jaskiń tatrzańskich. Także jako jedyna wymaga zakupu biletu wstępu (obecnie bilet normalny kosztuje 5 zł). Zwiedzanie trwa od 20 do 40 minut i rozpoczyna się od sztucznie przebitego w 1953 r.[3] otworu północnego położonego 120 metrów nad dnem Doliny Kościeliskiej[4] (odbywa się więc w kierunku przeciwnym w stosunku do kierunku pierwotnego poznawania jaskini).
Opis jaskini
Jaskinia jest praktycznie pojedynczym korytarzem i w skali Tatr należy do jaskiń małych. Jest to typowa jaskinia o rozwinięciu poziomym powstała na skutek przepływu wód podziemnych Kościeliskiego Potoku.
Początkowe 10 m to sztuczny tunel z żelbetową obudową, który doprowadza do korytarza, a następnie, po 25 metrach, do kamiennych schodów. Dalej korytarz ma kształt wysokiej szczeliny i nosi nazwę Cmentarzysko Nacieków. Idąc nim, po 20 metrach dochodzi się do następnych schodów. W bok odchodzi nieudostępniony turystycznie korytarzyk z niewielkimi stalaktytami i stalagmitami. Szlak prowadzi przez schody do korytarza Zwalisko, którego dno pokrywają wielkie głazy. Dalej znajdują się następne schody doprowadzające do Białego Chodnika o ścianach pokrytych zniszczonym mlekiem wapiennym. Stąd idzie się do Komory Złomisk i schodami do Wielkiej Komory. Jest to największa sala w jaskini, ma wymiary 25 × 10 m i wysokość do 10 m. Odchodzą od niej nieudostępnione turystycznie korytarzyki. Z Wielkiej Komory szlak prowadzi obok nacieku o nazwie Zasłona (po lewej stronie) do miejsca, w którym po prawej stronie widać Sabałowe Jeziorko. Jest to największy, lecz sztucznie utworzony zbiornik wodny w jaskini. Następnie idzie się przekopem wykonanym w latach pięćdziesiątych. Dochodzi się nim do korytarza w kształcie szczeliny. W bok znajduje się niewielka sala ze stalaktytami i stalagmitami. Główny korytarz prowadzi dalej do Ogródka. Jest tu skupienie stalagmitów sporych rozmiarów, w większości sztucznie poustawianych na namulisku. Za Ogródkiem znajduje się kolejny przekop wykonany w 1937 roku. Stąd korytarzem o kształcie szczeliny dochodzi się do Pochyłej Sali. W bok odchodzi tu nieudostępniony turystycznie, najpóźniej odkryty ciąg do Wiszącego Korytarza. W najniższym miejscu Pochyłej Sali (schodzi się do niej metalowymi schodami) znajdują się Piaskowe Stawki. Dalej przez kolejny przekop dochodzi się do Komory Wstępnej (od tego miejsca zaczęto eksplorację Mroźnej). Stąd po przejściu korytarzem 40 metrów[5] wychodzi się z jaskini.
Przyroda
Zwykle podaje się, że jaskinia swoją nazwę zawdzięcza panującej wewnątrz stałej, niskiej temperaturze (6 stopni w skali Celsjusza), powiewom zimnego powietrza, a także białym naciekom na ścianach do złudzenia przypominających szron. W rzeczywistości genezę nazwy tak tłumaczył jej współodkrywca, Stefan Zwoliński, w "Notatkach z wypraw grotowych": "Nazwaliśmy ją »Grota Mroźna« jako odpowiednik Zimnej, z którą niegdyś musiała się łączyć"[3]. Szata naciekowa jaskini – choć uboga – jest najbogatsza wśród udostępnionych do masowego zwiedzania jaskiń Tatr Polskich. Występują w niej stalaktyty, stalagmity, polewy naciekowe i draperie, a także mleko wapienne. Warto uwagę zwrócić na Zasłonę – brązową polewę na lewej ścianie zaraz za Wielką Komorą. Najładniejszą szatę naciekową można zobaczyć w salce obok Ogródka. Jaskinia jest wilgotna, w niektórych miejscach utrzymuje się stały deszcz podziemny. Okresowe cieki wodne przepływające przez jaskinię spływają do niewielkiego wywierzyska w dnie Doliny Kościeliskiej, powyżej Bramy Kraszewskiego. Przed pracami udostępniającymi w jaskini licznie występowały stałe jeziorka[5][6].
Historia odkryć
Plan jaskini
Przekrój jaskini
Jaskinia została odkryta przez Stefana Zwolińskiego i Jerzego Zahorskiego w połowie maja 1934 r.[3] Pierwotnie poznano jedynie niewielki odcinek liczący nieco ponad 60 metrów. Kolejne prace eksploracyjne podjął w dniach 20 i 21 września Władysław Gorycki, docierając do zaklinowanej płyty za Pochyłą Salą. Następnego dnia, wraz ze Stefanem Zwolińskim, rozbijają płytę i docierają w miejsce zwane dziś Ogródkiem. 26 września obaj posuwają się jeszcze ok. 20 m dalej kończąc eksplorację w miejscu położonym tuż przed dzisiejszym Sabałowym Jeziorkiem[3]. Dalsze prace w Mroźnej podjął Stefan Zwoliński dopiero po wojnie, w marcu 1950 r.[3] Wynajęci robotnicy poszerzyli i osuszyli wcześniej znane przejścia oraz odmulili korytarze. Odkryto wtedy dalsze 300 m głównego ciągu korytarzy i zapewne poznano większość krótkich, bocznych odgałęzień. Po wizji lokalnej Komisja Speleologiczna PTT podjęła decyzję o udostępnieniu jaskini dla ruchu turystycznego. Wtedy to wybito sztuczny otwór północny[3], którym obecnie odbywa się wejście do jaskini. Jaskinię udostępniono zwiedzającym 12 lipca 1953 r. Do roku 1956 zwiedzanie jaskini odbywało się przy świetle lamp karbidowych, świec i latarek. Po 3-letnim remoncie jaskinię otwarto ponownie już oświetloną elektrycznie. 29 października 2000 r. Jakub Nowak odkrył Wiszący Korytarz, odgałęziający się w kierunku Jaskini Zimnej. Dzięki temu odkryciu długość Jaskini Mroźnej wzrosła o 60 metrów[7].
Między listopadem 2013 a marcem 2014 r. na zlecenie TPN wykonano ponowne pomiary jaskiń udostępnionych turystom, w tym Jaskini Mroźnej. Jej długość wzrosła z 560 do 773 m, a deniwelacja zmalała z 44,5 do 41,6 m.
Mułowa Przełęcz,
Mułowa Przełęcz – przełęcz w Tatrach Zachodnich położona na wysokości 2067 m n.p.m., pomiędzy szczytami Czerwonych Wierchów: Krzesanicą (2122 m) i Ciemniakiem (2096 m). Szczyty te wraz z przełęczą leżą w grani głównej Tatr i przebiega przez nie granica polsko-słowacka. Po polskiej stronie poniżej przełęczy zbocza są podcięte stromymi ścianami, znajduje się tutaj kocioł polodowcowy – wisząca Dolina Mułowa, leżąca ponad Doliną Miętusią. Po słowackiej stronie bardziej łagodne zbocza opadają do Doliny Tomanowej Liptowskiej (odgałęzienie Doliny Cichej). Rejon przełęczy zbudowany jest ze skał wapiennych[1]. Poniżej przełęczy znajdują się nieudostępnione turystycznie jaskinie[2].
Z rzadkich roślin stwierdzono tutaj występowanie ukwapu karpackiego – bardzo rzadkiej rośliny, w Polsce występującej tylko w Tatrach[3].
Murań,
Murań, Wielki Murań (słow. Muráň, niem. Muran, węg. Murány, Muran, 1890 m) – szczyt Tatr Bielskich na Słowacji, znajdujący się w ich grani głównej[1]. Jest pierwszym od zachodu wybitnym wierzchołkiem w Tatrach Bielskich i ma charakterystyczny kształt (jedni widzą w nim łeb tygrysa, inni żabę), dzięki czemu jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych szczytów tej części Tatr[2].
- UWAGA. Otwierając mapę obok współrzędnych, otwieramy mapę OpenStreetMap, ale tę uproszczoną. Tam pokazuje się znacznik kwadratowy i czerwone kółeczko. Okazuje się, że kółeczko jest wstawione nie w tym miejscu co wskazują współrzędne obok tytułu.
- Zobacz dokładniejszą mapę OpenStreetMap przez kliknięcie na współrzędne i tam w wierszu 'Zobacz miejsce w Google Maps lub OpenStreetMap albo wybierz z listy poniżej:' kliknij na OpenStreetMap. Tam pokazują się szczyty zaznaczone trójkątem.
- Aby porównać, zobacz stronę Słowacką, a tam kliknij na współrzędne i potem na mapy słowackie, szczególnie na Mapy.Hiking.sk
Topografia
Masyw Murania ciągnie się od Zadniej Murańskiej Przełęczy (ok. 1370 m) na zachodzie, po Bujakowy Przechód (ok. 1850 m) na wschodzie. Wznosi się na planie regularnego trójkąta. Najwyższy jego szczyt znajduje się na wierzchołku południowym, najniższy na północno-zachodnim. Wszystkie trzy wierzchołki opadają urwistymi uskokami. W masyw Murania wcina się wyraźne siodło zwane Murańską Przehybą. O południowo-zachodniej ścianie Murania (dobrze widocznej z Polany pod Muraniem) Władysław Cywiński pisze, że jest to jedna z najwspanialszych wapiennych ścian całych Tatr. Ma długość około 1200 m, wysokość 200 m i powierzchnię około 24 ha. Charakteryzuje się gładkimi płytami z licznymi, ciemnymi zaciekami. Opada na trawiasty Murański Upłaz. Wiele dróg wspinaczkowych przeszedł na niej ratownik Horskiej Služby Vlado Tatarka. Na północny wschód z Murania opada trawiasto-kosówkowy upłaz zwany Jagnięcą Zagrodą (1625–1850 m), ale dołem podcięty jest również ścianą opadającą do lasów Doliny Międzyściennej. Ma ona długość około 1000 m, wysokość ok. 100 m, jest pionowa, miejscami przewieszona i jak dotąd dziewicza (niezdobyta przez wspinaczy). Opadająca do Doliny Nowej ściana wschodnia ma ok. 700 m długości, ok. 100 m wysokości i również jest dziewicza[3].
Północne stoki Murania wznoszą się nad dwoma dolinami: Doliną Międzyścienną i Nową Doliną, oddzielonymi od siebie boczną granią Murania zwaną Zakrywą. Od południa Murań wznosi się nad polaną Polaną pod Muraniem (zwaną też Gałajdówką) w dolnej części Doliny Jaworowej[4].
Opis
Murań zbudowany jest ze skał wapiennych, przede wszystkim wapieni murańskich, tworzących ściany o wysokości dochodzącej do 200 m[5]. Ściany te, przypominające mury, dały nazwę masywowi[1]. Na Jagnięcej Zagrodzie Jurgowscy pasterze wypasali owce, przy czym wynosili je na cały sezon wypasowy na plecach[2]. W obrębie Murania znajduje się kilka jaskiń, Najbardziej znana jest Jaskinia Murańska o długości korytarzy ok. 200 m i olbrzymim otworze wejściowym widocznym z Polany pod Muraniem. Inne jaskinie to m.in. Murańskie Okno, Wyżnie Murańskie Okno i Murańska Studnia. Są jeszcze inne, trudno dostępne i do tej pory niezbadane jaskinie[3].
Pod szczytowym blokiem zachowały się resztki pierwotnego lasu. W ścianach występują rzadkie ptaki – pomurniki[6].
Pierwszym udokumentowanym zdobywcą wierzchołka Murania był István Berzeviczy, węgierski arystokrata, który na szczycie stanął już w 1717 r. Z Polaków najwcześniej na Muraniu byli ok. 1860 r. Ludwik Zejszner, ks. Wojciech Grzegorzek i Feliks Berdau[6]. Z wszystkich stron Murań podcięty jest pionowymi ścianami. Jest tylko jedno łatwe wejście na szczyt Murania. Prowadzi przez Jagnięcą Zagrodę, ale jest trudne do odszukania. Wszystkie pozostałe wejścia to drogi wspinaczkowe dla taterników. Cały masyw Murania jednak to zamknięty dla taterników i turystów obszar ochrony ścisłej Tatrzańskiego Parku Narodowego[3].
Mylna Jaskinia,
Jaskinia Mylna – jaskinia położona w Dolinie Kościeliskiej w masywie Raptawickiej Turni, tuż ponad Polaną Pisaną. Nie licząc trzech Okien Pawlikowskiego (z których dwa znajdują się w Obłazowej Jamie) jaskinia ma dwa otwory wejściowe: południowy na wysokości 1098 metrów n.p.m. i północny na wysokości 1084 metrów n.p.m.[1][2] Łączna długość korytarzy jaskini wynosi 1630 metrów, a deniwelacja 46 metrów[1]. Wraz z Jaskinią Raptawicką i Jaskinią Obłazkową jest częścią systemu Jaskinie Pawlikowskiego.
Szlak turystyczny
- szlak turystyczny czerwony – do jaskini i przez nią prowadzi szlak czerwony. Dojście ok. 15 min, przejście przez jaskinię ok. 30 min, zejście ok. 10 min. Trasa jest jednokierunkowa. Wyjście znajduje się w innym miejscu, skąd prowadzi ścieżka zejściowa z powrotem do Doliny Kościeliskiej, naprzeciwko Skały Pisanej.
Jeden z wąskich korytarzy
Opis szlaku
Jedno z Okien Pawlikowskiego
Mylna jest jedną z ciekawszych jaskiń tatrzańskich, którą można zwiedzać bez przewodnika. Dla turystów została udostępniona 300-metrowa trasa prowadząca z otworu południowego do północnego z trzema odgałęzieniami. Jest to poziomy ciąg korytarzy i niedużych komór, gdzieniegdzie specjalnie dla turystów poszerzonych, nadal jednak są to miejsca ciasne i mokre, z plecakiem trudne do pokonania, wymagające przemieszczania się w pozycji obniżonej, a nawet czołgania się. Na dnie spotyka się otoczaki – ślad po Kościeliskim Potoku, który w przeszłości wyżłobił tę jaskinię. W jaskini nie ma sztucznego oświetlenia, należy więc zabrać ze sobą swoje źródło światła (latarkę lub lepiej czołówkę). W lecie temperatura w jaskini oscyluje w granicach +5 °C. Zimą w części jaskini panują ujemne temperatury, co jest skutkiem wykonania sztucznego przekopu[3].
Uwaga: w przypadku uszkodzenia latarki istnieje możliwość pobłądzenia, w przeszłości zdarzało się to wielu turystom. Ze względu na to nie są wskazane samotne wejścia. W lipcu 1945 roku w labiryntach jej podziemnych korytarzy zabłądził i zmarł z wycieńczenia ksiądz pallotyn Józef Szykowski. Jego zwłoki znaleziono dopiero dwa lata później w odległym końcu korytarza, a wydobycie ciała było możliwe po uprzednim jego pocięciu na kawałki[4].
Pierwszą komorę, tzw. Obłazową Jamę (nie mylić z Jaskinią Obłazkową) można zwiedzić bez światła. Znajdują się w niej bowiem dwa okna skalne, tzw. Okna Pawlikowskiego, przez które widać m.in. Bystrą i Błyszcz. Z Obłazowej Jamy wchodzi się do korytarza, który po 10 metrach obniża się i prowadzi do Głównego Korytarza. Po 5 metrach szlak skręca w lewo i dochodzimy do rozgałęzienia. W lewo prowadzi ciąg nieudostępniony turystycznie (niżej opis III Okno), natomiast szlak prowadzi prosto i po 2 metrach dochodzi do następnego rozgałęzienia. W prawo skręca boczna odnoga szlaku do Wielkiej Izby. Jest to jedna z dwóch największych sal w jaskini. Ma rozmiary 5 × 16 metrów i wysokość do 10 metrów. Z sali odchodzi nieudostępniony turystycznie Korytarz Połączeniowy łączący Jaskinię Mylną z Jaskinią Raptawicką. Główny szlak wiedzie natomiast z rozgałęzienia prosto i po paru metrach dochodzi się do następnego rozgałęzienia. Prosto prowadzi szlak główny, natomiast w lewo odchodzi boczny szlak (czerwone trójkąty na białym tle). Wiedzie on korytarzem nazwanym Ulica Pawlikowskiego do sali Chóry (odchodzi z niej parę nieudostępnionych turystycznie korytarzy). Idąc dalej głównym szlakiem (korytarzem w kształcie szczeliny), dochodzi się do końca Głównego Korytarza. Szlak główny skręca w prawo do Białej Ulicy. Zaraz za zakrętem odchodzi boczny szlak (czerwone kółka na białym tle) do jednej z największych sal jaskini – Skośnej Komory. Szlak główny natomiast prowadzi Białą Ulicą (w prawo odchodzą nieudostępnione turystycznie ciągi łączące Jaskinię Mylną z Jaskinią Obłazkową) do korytarza nazwanego Wielkim Chodnikiem. W lewo Wielki Chodnik jest nieudostępniony turystycznie. Szlak prowadzi w prawo przez półkę w lewej ścianie, nad 3-metrową szczeliną. Przejście to na odcinku 20 metrów jest ubezpieczone łańcuchami. Zimą trawers nad szczeliną może być oblodzony, wtedy przejście jest bardzo śliskie i niebezpieczne, warto mieć raki lub antypoślizgowe nakładki na buty. Idąc dalej szlakiem, dochodzi się do rozgałęzienia. Odchodzi stąd parę nieudostępnionych turystycznie ciągów. Szlak prowadzi w prawo do niskiej Komory Końcowej, gdzie znajduje się przekopany otwór północny[1][5].
Nieudostępnione ciągi
III Okno. Z Głównego Korytarza niski korytarz skręca w lewo i prowadzi do rozgałęzienia. W lewo korytarz wiedzie do III Okna Pawlikowskiego, natomiast prosto do Chórów.
Wielki Komin. Od sali Chóry odchodzi Wielki Komin (13 metrów wysokości), od którego w górnej części odchodzą niewielkie korytarzyki. W prawo natomiast z sali biegnie korytarz, który przez pochylnię dochodzi do krętego meandra.
Ciągi ze Skośnej Komory. Odchodzą stąd dwa korytarze łączące się ze sobą i kończące się szczelinami.
Ciągi do Jędrusiowego Przełazu. Od Białej Ulicy odchodzi w prawo skomplikowany system niskich korytarzy i sal. Jeden z tych korytarzyków dochodzi do Jędrusiowego Przełazu łączącego Jaskinię Mylną z Jaskinią Obłazkową.
Wysoka Szczelina. Idąc w lewo Wielkim Chodnikiem, dochodzi się do pochylni i do jego najniższego punktu, w którym znajduje się prostopadła Wysoka Szczelina (kilkanaście metrów wysokości)[1][5].
Przyroda
Szata naciekowa jest uboga. Kiedyś w jaskini można było obserwować spore ilości mleka wapiennego, o czym świadczą niektóre nazwy (Biała Ulica). Jednak na skutek ruchu turystycznego oraz odkopania otworu północnego (co wpłynęło na zmianę mikroklimatu) w głównym ciągu jaskini uległo ono zniszczeniu. Można je spotkać jeszcze w niektórych bocznych korytarzach.
Zimą w jaskini tworzą się liczne nacieki lodowe: kolumny, lodospady, polewy, stalaktyty i stalagmity lodowe[1][6].
Jaskinię zamieszkują nietoperze.
Historia odkryć
Jaskinia została po raz pierwszy zbadana w roku 1885 przez Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Nadał jaskini nazwę Mylna z powodu korytarzy tworzących zawiły labirynt i nazwał odkryte przez siebie partie: Biała Ulica, Wielka Izba i Chóry. Na początku 1934 roku Stefan Zwoliński z towarzyszami przekopali się w Białej Ulicy do jej dalszej części, dochodząc do Wielkiego Chodnika i do Komory Końcowej.
Na przełomie 1948 i 1949 roku, w ramach prac nad udostępnianiem jaskini, przebito nowy otwór (północny) oraz poszerzono wąskie przejścia na trasie między otworem południowym i północnym. Trawers w Wielkim Chodniku został ubezpieczony poręczą. Wybudowano także szlak sprowadzający z otworu północnego[6][5].
W czerwcu 2014 roku udało się połączyć przez Jędrusiowy Przełaz Jaskinię Mylną z Jaskinią Obłazkową. W lutym 2015 roku połączono koniec Lewego Korytarza Jaskini Raptawickiej z korytarzykiem nad Kominem Połączeniowym w Jaskini Mylnej[7].
Mylna Przełęcz,
Mylna Przełęcz (słow. Mylné sedlo, niem. Mylna-Scharte, węg. Mylna-hágó)[1] – dwusiodłowa przełęcz w Grani Kościelców w Tatrach Wysokich. Jest to pierwsza wybitniejsza przełęcz na północ od szczytu Zawratowej Turni, oddzielająca ją od Zadniego Kościelca. Pomiędzy jej dwoma siodłami położonymi na wysokości 2096 i 2104 m znajduje się niewybitny wierzchołek o wysokości 2106 m. Wschodnie stoki spod przełęczy opadają do Doliny Czarnej Gąsienicowej, zachodnie do Zadniego Koła w górnej części Doliny Zielonej Gąsienicowej[2][3].
W pobliżu jej północnego siodła znajduje się jaskinie: Szczelina w Zadnim Kościelcu i Wyżnia Szczelina w Zadnim Kościelcu[4].
Od zachodu przełęcz dostępna jest bez trudności, umożliwia łatwe dojście na Grań Kościelców. Główne jest siodło północne, było ono od dawna znane polującym na kozice. Od wschodu podcięta jest pionową ścianą uniemożliwiającą łatwe zejście i dlatego nie jest dogodnym połączeniem górnych partii wschodniej i zachodniej odnogi Doliny Gąsienicowej. Najłatwiejsze wejście od wschodu ma charakter wspinaczkowy i jest dość trudne w skali WHP[5].
Nazwa została nadana przełęczy przez taternika Janusza Chmielowskiego. W 1902 r. wszedł on od zachodniej strony na tę przełęcz, nie mógł jednak znaleźć zejścia na drugą stronę, do Zmarzłego Stawu. Przedtem przełęcz pokonał m.in. Szymon Tatar (młodszy), koziarze bywali tu już w XIX wieku. Zimą pierwsi na Mylną Przełęcz weszli Stefan Jaworski, Józef Lesiecki, Leon Loria, Jan Małachowski i Stanisław Zdyb 24 kwietnia 1911 r.[5]
Myślenickie Turnie,
Myślenickie Turnie – zbudowana ze skał osadowych czuba na północnym grzbiecie Kasprowego Wierchu, o wysokości 1354 m n.p.m., w Tatrach Zachodnich.
Opis
Szczyt, stoki południowe i najwyższa część stoków północnych zbudowana jest z dolomitów z wkładkami wapieni wieku wczesnoanizyckiego. Środkowe partie zboczy północnych tworzą wapienie jury środkowej, a niżej górnej, najniższe partie zboczy budują wapienie kredy dolnej. W skałach wapiennych Myślenickich Turni znajdują się jaskinie (nieudostępnione turystycznie), m.in.: Jaskinia Zwolińskiego, Jaskinia Goryczkowa, Myślenicka Dziura, Schron z Nietoperzami, Myślenicki Korytarzyk, Grota u podnóża Myślenickich Turni, i Myślenicka Szczelina[1].
Na Myślenickich Turniach znajduje się stacja pośrednia kolei linowej z Kuźnic na Kasprowy Wierch, na której następuje przesiadka do innego wagonika górnego odcinka. W budynku stacji znajdują się silniki napędzające górny i dolny odcinek kolejki linowej. Myślenickie Turnie otoczone są lasem regla górnego. Widoczny Giewont, Kasprowy Wierch, Sucha Czuba i otoczenie Doliny Bystrej: Dolina Goryczkowa, w dole polana Kalatówki i Dolina Kondratowa oraz dolna i górna stacja kolejki. Obok budynku niewielka polanka, ławki dla turystów. Na wapiennych skałkach przy polance ciekawa roślinność tatrzańska, m.in.: skalnica gronkowa i tatrzańska, lepnica bezłodygowa, dzwonek jednostronny.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
