Instalacje elektryczne
Rodzaje prowadzenia instalacji
Instalacja elektryczna w domu jednorodzinnym powinna zapewniać spełnienie warunków:
ciągła dostawa energii elektrycznej o odpowiednich parametrach; oznacza to stały dopływ prądu do punktów poboru, a w przypadku uszkodzenia wyłączenie tylko jednego, uszkodzonego obwodu,
możliwość odłączenia od sieci,
bezpieczeństwo użytkowania – zapewnienie ochrony przed porażeniem, przepięciami, powstaniem pożaru,
wygoda użytkowania – odpowiednia liczba i właściwe usytuowanie (lokalizacja, wysokość nad podłogą) punktów świetlnych, gniazd wtykowych, wyłączników,
zapewnienie możliwości rozbudowy – przez pozostawienie odpowiedniej rezerwy w tablicach rozdzielczych (miejsce we wnękach, bezpieczniki) oraz rezerwowych puszek.
Kable, przewody, mocowania
Energia elektryczna jest z systemu energetycznego rozprowadzana do stacji transformatorowo-rozdzielczych, a stamtąd – do odbiorców za pośrednictwem linii napowietrznych lub podziemnych (kablowych). Linie te są trójfazowe, na napięcie przemienne 400/230 V.
Całkowita instalacja elektryczna domu jednorodzinnego składa się z części zewnętrznej oraz wewnętrznej. Część zewnętrzna instalacji składa się ze złącza (jest to połączenie wewnętrznej instalacji odbiorczej z siecią elektryczną) oraz przyłącza, czyli przewodów (o długości do 50 m) łączących złącze z siecią. Złącze powinno znajdować się w miejscu ogólnie dostępnym (na zewnątrz posesji, jeżeli jest ona ogrodzona lub na zewnątrz budynku na posesji nieogrodzonej).
Przyłącze może być napowietrzne lub podziemne kablowe, jednofazowe lub trójfazowe. Przyłącze napowietrzne może być stojakowe, w którym przewody są doprowadzone do stojaka zamocowanego na dachu lub dościenne, w którym przewody są doprowadzone do izolatorów zamocowanych w ścianie.
Projekt instalacji wewnętrznej wykonuje się na podstawie technicznych warunków przyłączenia instalacji elektrycznej określonych przez zakład energetyczny. Projekt instalacji wewnętrznej stanowi integralną część dokumentacji technicznej i musi być wykonany przez uprawnionego projektanta instalacji elektrycznych. Wybudowanie przyłącza oraz wykonanie instalacji wewnętrznej należy powierzyć elektrykowi z uprawnieniami. Wybudowane odcinki sieci oraz przyłącza przechodzą pod zarząd zakładu energetycznego bez względu na to, na czyj koszt zostały wybudowane. Oznacza to, że zakład energetyczny może do wybudowanych odcinków sieci przyłączać następnych odbiorców (warunki przyłączenia, między innymi finansowe, są dokładnie określone). Własnością zakładu energetycznego są też licznik i bezpiecznik główny.
Instalacja wtynkowa
Przewody prowadzone są na powierzchni ściany, bezpośrednio pod tynkiem (grubość warstwy tynku musi wynosić przynajmniej 5 mm). Układa się je na nieotynkowanej ścianie lub stropie i mocuje do podłoża: gwoździami, klamerkami, drutem, zarzuca zaprawą murarską, ewentualnie przykleja. Do instalacji wtynkowych powinien być stosowany odpowiedni osprzęt: płaskie gniazda wtynkowe, łączniki oraz puszki rozgałęźne. Na puszki podtynkowe wykuwa się małe wnęki w ścianie. Przewody, które nie będą łączone w puszce, prowadzi się obok niej. Przewody wprowadzone do puszek powinny mieć pozostawiony zapas długości (pętlę). Po otynkowaniu i wyschnięciu tynku sprawdza się instalację (izolacja, mocowanie i połączenia przewodów). Osprzęt i oprawy oświetleniowe instaluje się po pomalowaniu pomieszczeń. Jeżeli stosuje się przewody wtynkowe w pomieszczeniach nieotynkowanych (piwnica, garaż), zaleca się po ułożeniu obrzucić je zaprawą murarską.
W instalacjach wtynkowych powinno się stosować specjalnie do tego przeznaczone przewody np. DYt (przewód płaski izolowany w powłoce z polwinitu, na napięcie do 250 V). Instalacja wtynkowa jest tańsza od podtynkowej, ale wszelkie zmiany lub uszkodzenia przewodów wymagają kucia tynku.
Instalacja podtynkowa
Przewody elektryczne przebiegają w bruzdach wykutych w ścianie. Po wykuciu bruzd umieszcza się w nich specjalne rurki przeznaczone na przewody. Głębokość bruzdy musi być taka, aby rurka w całości była ukryta w ścianie. Po otynkowaniu i wyschnięciu tynku wciąga się przewody elektryczne do rurek. Osprzęt i oprawy oświetleniowe instaluje się po pomalowaniu pomieszczeń. Zaletą instalacji podtynkowej jest możliwość wymiany przewodów bez konieczności kucia tynku. Wykuwanie bruzd jest jednak dosyć kosztowne, a w cienkich ściankach działowych może prowadzić do ich osłabienia. Właściwie dobrane i starannie ułożone przewody najczęściej uszkadzają się na zaciskach i w puszkach, a nie wewnątrz rurek, rzadko więc zachodzi konieczność wymiany przewodów w ścianie. Wykonanie instalacji podtynkowej jest szczególnie celowe w budynkach wykonanych w technologii tradycyjnej, ze ścianami z cegły, gdzie kucie bruzd nie przedstawia trudności. Obecnie dominuje pogląd, że bardziej korzystne jest wykonanie instalacji wtynkowej w połączeniu z osprzętem podtynkowym.
Instalacja natynkowa (naścienna)
Izolowane przewody biegną na wierzchu ściany, na powierzchni tynku. Instalację tego typu stosuje się przede wszystkim w pomieszczeniach wilgotnych, takich jak: piwnica, garaż, pralnia, hydrofornia, ewentualnie na zewnątrz budynku. Przewody przymocowuje się do podłoża przy użyciu metalowych opasek i gwoździ lub przy pomocy specjalnych uchwytów. Kołki lub uchwyty osadza się w ścianach po otynkowaniu pomieszczeń i wyschnięciu tynków. Przewody i osprzęt instaluje się przed pomalowaniem pomieszczeń. Instalację natynkową można prowadzić też w listwach podłogowych.
Przewody
Każdy przewód elektryczny składa się z elementu przewodzącego prąd (przewodnika), izolacji (osłony). Przewodnikiem jest miedź (dawniej stosowano również aluminium). Izolację wykonuje się z polwinitu (polichlorku winylu) lub gumy. Przewody mają znormalizowane przekroje. Najczęściej spotykane przekroje żył (w mm2) to: 0,5; 0,75; 1; 1,5; 2,5; 4; 6; 10; 16; 25; 35; 50; 70; 95; 120.
W pomieszczeniach mieszkalnych stosuje się przewody miedziane dwużyłowe lub trójżyłowe w izolacji z pol-winitu, o przekroju 1 i 1,5 mm2. Dobór powierzchni przekroju zależy między innymi od przewidywanego poboru mocy. W rurkach podtynkowych stosuje się jednożyłowe przewody miedziane w izolacji poliwinylowej DY. W nowych instalacjach wtynkowych stosuje się przewody wtynkowe dwu- lub trójżyłowe, z żyłami miedzianymi, w izolacji poliwinylowej, oznaczone DYt. Natomiast przy remoncie instalacji wtynkowej często wygodniejsze jest stosowanie przewodów płaskich, oznaczonych DYp.
Pomiary
Instalacja elektryczna odbiorcza w budynku jednorodzinnym (lub samodzielnym lokalu) musi być wyposażona w urządzenia do pomiaru zużycia energii elektrycznej.
Układ pomiarowy składa się z licznika, jedno- lub dwutaryfowego. Licznik jednotaryfowy instaluje się w przypadku pobierania przez całą dobę energii elektrycznej w tej samej cenie. Licznik dwutaryfowy instaluje się w przypadku pobierania w porze nocnej tańszej energii (np. do ładowania pieca akumulacyjnego). Rodzaj układu pomiarowego jest określony w technicznych warunkach przyłączenia.
Osprzęt instalacyjny
W budownictwie mieszkaniowym mamy do czynienia z instalacjami elektrycznymi niskiego napięcia, w których napięcie między dwoma dowolnymi przewodami nie przekracza 250 V. Wyjątkiem jest instalacja z uziemionym przewodem neutralnym (zerowym), w której napięcie między dowolnym przewodem, a przewodem neutralnym nie przekracza 250 V, a więc instalacja trójprzewodowa o napięciu 2x230 V oraz czteroprzewodowa o napięciu międzyprzewodowym 3x400 V, fazowym 3x230 V.
Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się instalacje oświetleniowe, przemysłowe i specjalne. Ze względu na warunki pracy rozróżnia się instalacje w pomieszczeniach suchych, wilgotnych, mokrych, zawierających opary żrące, łatwopalne albo materiały wybuchowe. Przewody oraz osprzęt instalacyjny muszą być dostosowane do rodzaju instalacji.
Przewody o przekrojach znormalizowanych stosowane w instalacjach niskiego napięcia wykonuje się z miedzi lub aluminium w postaci linek lub drutów. Ze względu na sposób wykonania tych przewodów rozróżnia się przewody gołe, w odzieży włóknistej, izolowane, płaszczowe, kabelkowe i kable. Sposób prowadzenia przewodów może odbywać się natynkowo, pod tynkiem lub wtynkowo.
W miejscach gdzie rozgałęziają się przewody ustawia się tzw. puszki odgałęźne. Oprócz puszek odgałęźnych na dłuższych odcinkach stosuje się tzw. puszki przelotowe, które umożliwiają kontrolę stanu przewodów albo ewentualną ich wymianę.
Instalacje przemysłowe (w halach i warsztatach) wykonuje się przeważnie na tynkach w rurach pancernych albo metalowych. W pomieszczeniach mieszkalnych wykonuje się instalacje pod tynkiem.
W pomieszczeniach wilgotnych, z oparami żrącymi, w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem wykonuje się instalacje w rurkach pancernych odpowiednio uszczelnionych.
W skład instalacji elektrycznej, oprócz przewodów i puszek, wchodzi osprzęt instalacyjny: łączniki, gniazda wtyczkowe, wtyczki i bezpieczniki.
Łączniki są to wszelkiego rodzaju wyłączniki (jedno-, dwu- i wielobiegunowe), przełączniki hotelowe, przełączniki dwugrupowe (świecznikowe), przełączniki schodowe i przełączniki krzyżowe.
Łączniki krzyżowe służą do sterowania jednym odbiornikiem z minimum dwóch miejsc (np. oświetlenie długiego korytarza). Łączniki żaluzjowe służą do sterowania pracą żaluzji i bram rolowanych za pomocą dwóch klawiszy góra-dół lub pokrętła. Do chwilowego łączenia obwodu elektrycznego służą łączniki dzwonkowe (chwilowe). Łączniki uniwersalne mają trzy zaciski i mogą być instalowane np. jako schodowe.
Pod względem budowy rozróżnia się łączniki puszkowe i drążkowe (stosowane w obwodach o prądach ponad 15 A). W obwodach instalacyjnych bardziej obciążonych stosuje się wyłączniki warstwowe (tzw. pakietowe). W pomieszczeniach takich jak kuchnie i łazienki stosuje się łączniki bryzgoszczelne, odporne na działanie wody.
Do przyłączania do sieci odbiorników przenośnych jedno- i trójfazowych stosuje się gniazda wtyczkowe i wtyczki. Dostępne są w wielu odmianach i liniach wzorniczych. W pomieszczeniach mieszkalnych stosowane są gniazda pojedyncze, podwójne; z uziemieniem lub bez; z zabezpieczeniem przed włożeniem do gniazda przypadkowych przedmiotów (ochrona przed dziećmi), mechanizm wyrzucający wtyczkę z gniazda, ochronnik przeciwprzepięciowy.
W zależności od miejsca montażu gniazda wykonywane są w różnym stopniu ochrony IP. Występujące po literach cyfry informują o zapewnionej przez obudowę odporności urządzenia na wpływ środowiska: pierwsza cyfra dotyczy ciał stałych, a druga dotyczy wody.
Osprzęt instalacyjny stosowany w pomieszczeniach mieszkalnych ma przeważnie stopień ochrony IP20 (sypialnie, pokoje), IP44 (łazienki, kuchnie), IP56 (baseny, sauny, pomieszczenia techniczne).
Na polskim rynku dostępne są również gniazda SCHÜKO, w których uziemienie zostało wykonane wg normy DIN (stosowane w większości krajów Unii Europejskiej).
Budynki mieszkalne coraz częściej wyposażone są w gniazda trójfazowe, które służą do podłączenia kuchenek elektrycznych i innych urządzeń o większym zapotrzebowaniu na moc.
Często można spotkać gniazda umieszczone w przypodłogowych, podparapetowych lub narożnych kanałach instalacyjnych; upraszcza to montaż instalacji oraz jej ewentualną modernizację.
Coraz bardziej popularne stają się systemy centralnego odkurzania, w których skład wchodzą również gniazda ssawne. Służą one do podłączenia przewodu ssawnego, odprowadzającego kurz i nieczystości do pojemnika w centralnej jednostce odkurzającej. Niektórzy producenci oferują także gniazda do centralnego odkurzania dostosowane do gniazd elektrycznych.
W pomieszczeniach biurowych, oprócz wyżej wymienionych gniazd stosuje się również gniazda teleinformatyczne, służące do podłączenia urządzeń peryferyjnych, jak telefon, komputer.
Ochrona przeciwporażeniowa
Porażenie prądem następuje przy zetknięciu się ciała człowieka z gołymi przewodami lub obudowami odbiorników, w których wskutek uszkodzenia izolacji wystąpiło napięcie względem ziemi.
Aby zmniejszyć niebezpieczeństwo porażenia, stosuje się dodatkową ochronę przeciwporażeniową. Wymagają jej przede wszystkim urządzenia elektryczne w obudowie metalowej (lodówki, pralki, zmywarki). W domach stosuje się najczęściej następujące rodzaje ochrony przeciwporażeniowej:
zerowanie – metalowa obudowa odbiornika jest połączona z przewodem zerowym instalacji elektrycznej,
uziemienie – metalowa obudowa odbiornika jest połączona z tak zwanym uziomem za pośrednictwem metalowego przewodu uziemiającego,
wyłączniki ochronne – różnicowoprądowe.
Wybór odpowiedniego sposobu jest określony w technicznych warunkach przyłączenia (sieć zewnętrzna musi być odpowiednio przystosowana).
W instalacjach niskiego napięcia stosuje się aparaturę zabezpieczającą, umieszczoną najczęściej w obudowie modułowej. Stosowane zabezpieczenia dzielą się na:
zabezpieczenia nadprądowe (nadmiarowo-prądowe) – aparat elektryczny zabezpieczający obwód przed nadmiernym wzrostem płynnego prądu (np. z powodu zwarcia lub przeciążenia obwodu; mogą to być różnego rodzaju bezpieczniki topikowe lub wyłączniki instalacyjne uzupełniane niejednokrotnie o odgromniki i ograniczniki przepięć; wkładki bezpieczników topikowych są wykonywane na określony prąd znamionowy (od kilku do kilkudziesięciu A), jaki bezpiecznik wytrzymuje przez czas nieograniczony; wyłączniki samoczynne mają wyzwalacz cieplny z paska bimetalowego i wyzwalacz elektromagnesowy – pierwszy działa w wyniku przeciążeń, a drugi w przypadku zwarcia,
zabezpieczenia różnicowo-prądowe (przeciwporażeniowe) – stosowane w celu zabezpieczenia obwodu przed niekontrolowanym rozpływem prądu, powstałym w wyniku uszkodzenia izolacji, czy też w wyniku porażenia użytkownika; w przypadku stwierdzenia przepływu prądu różnicowego (różnica prądów w przewodach obwodu), następuje natychmiastowe odłączenie napięcia zasilającego; szczególnie niebezpieczne dla człowieka jest działanie prądu zmiennego o częstotliwości 50 Hz (migotanie komór serca); prąd 0,075-0,1 A powoduje porażenie śmiertelne.
Wytyczne do stosowania danego sposobu ochrony zawierają klasy (od 0 do III) ochronności urządzenia będącego potencjalnym źródłem zagrożenia.
Do rozdziału obwodów elektrycznych stosuje się rozdzielnice. Są to szafki, w których wnętrzu instaluje się różnego rodzaju aparaty: liczniki energii elektrycznej, układy sterowania, styczniki, przekaźniki itp. Rozmiary skrzynek są znormalizowane, co umożliwia zestawienie całej rozdzielnicy z wymaganej liczby elementów.
Zaletą rozdzielnic skrzynkowych jest przejrzystość ich składu i niewielka ilość zajmowanego miejsca. Nowoczesne typy rozdzielnic przystosowane są do instalowania aparatury modułowej na standardowej szynie 35 mm. Zaletą urządzeń w obudowie modułowej jest łatwość montażu wynikająca ze znormalizowanych wymiarów i prostego montażu w rozdzielnicy.
Ochrona odgromowa
To, czy budynek wymaga ochrony odgromowej, zależy od stopnia zagrożenia piorunowego. Określa się je za pomocą wskaźnika zagrożenia piorunowego, w zależności od takich czynników jak: rodzaj budynku, jego wielkość i konstrukcja, wyposażenie, otoczenie (rodzaj zabudowy, drzewa), typ terenu (płaski, górzysty), rejon Polski.
Normy nie wymagają stosowania instalacji odgromowej w budynkach jednorodzinnych do 500 m2. Warto jednak pamiętać, że może jej zażądać firma ubezpieczeniowa.
Ochrona odgromowa może być:
zewnętrzna,
wewnętrzna.
Instalacja odgromowa zewnętrzna
ma na celu przejęcie prądu pochodzącego z wyładowania pioruna i sprowadzenie go do ziemi w sposób zapewniający bezpieczeństwo ludzi, konstrukcji budynku oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Prąd piorunowy powinien być rozprowadzany jak największą liczbą przewodów. Poza specjalną instalacją odgromową mogą być wykorzystane istniejące elementy przewodzące budynku.
Instalacja zewnętrzna składa się z:
zwodów przejmujących prąd od pioruna, które układa się w najwyższych miejscach dachu (na kominach, kalenicy itp.) i przyłącza do nich wszystkie metalowe przedmioty (rynny, wywietrzniki); zwody mają formę przewodów lub metalowych płaskowników, można też wykorzystać pokrycie dachowe z blachy (pod warunkiem, że ma dostateczną grubość),
przewodów odprowadzających i uziemiających, łączących zwody z uziomami; przewody odprowadzające układa się na ścianach zewnętrznych budynku z dala od okien i drzwi i łączy z przewodami uziemiającymi przez zaciski kontrolne,
uziomów służących do rozprowadzenia prądu w ziemi; jako uziomy mogą być wykorzystane metalowe elementy konstrukcji (zbrojenie fundamentów, rurociągi).
Instalacja odgromowa wewnętrzna
zapobiega tworzeniu się tak zwanych przepięć przez wyrównanie potencjałów między wszystkimi instalacjami w budynku. Stosuje się ją niezależnie od tego, czy w budynku jest przewidziana instalacja odgromowa zewnętrzna. Polega na zainstalowaniu w budynku połączeń wyrównawczych (szyny ekwipotencjalnej z zaciskami) i ograniczników przejmujących prąd przepięciowy i odprowadzających go bezpośrednio do uziomu.
Ograniczniki pierwszego stopnia (klasy B) stosuje się w przypadku, gdy istnieje prawdopodobieństwo przeniknięcia prądu piorunowego do instalacji wewnętrznej: w budynkach z instalacją odgromową lub przyłączem elektrycznym napowietrznym. Ograniczniki instaluje się w złączu lub przy głównej rozdzielnicy budynku. Ograniczniki drugiego stopnia (klasy C) instaluje się przy głównej rozdzielnicy budynku (w odległości kilku metrów od ograniczników klasy B). Ograniczniki trzeciego stopnia (klasy D) instaluje się bezpośrednio przed chronionymi urządzeniami.
Źródła światła i oprawy oświetleniowe
Źródła światła
Parametry charakteryzujące źródła światła to moc (W) i napięcie zasilania (V). Typ żarówki i jej moc muszą być dostosowane do oprawy oświetleniowej (zamontowanie żarówki o zbyt dużej mocy może doprowadzić do stopienia oprawy).
W lampach żarowych światło powstaje wskutek podgrzania do wysokiej temperatury drutu wolframowego umieszczonego wewnątrz szklanej żarówki wypełnionej próżnią lub gazem obojętnym (azotem, argonem, kryptonem, ksenonem). Cechą charakterystyczną lamp żarowych jest wrażliwość na zmiany napięcia (przy wzroście napięcia prądu zwiększa się natężenie strumienia świetlnego i jednocześnie maleje trwałość). Przeciętna trwałość żarówki tradycyjnej wynosi 1000 godzin. Typowe żarówki stosowane w mieszkaniach mają moc 25, 40, 60, 75 i 100 W. Żarówki tradycyjne przeznaczone są głównie do zasilania prądem o napięciu 230 V. Produkuje się też żarówki do zasilania tzw. napięciem bezpiecznym do 24 V. Żarówki mają różne kształty i barwy: przezroczyste, matowe, kolorowe. Żarówki przezroczyste przeznaczone są przede wszystkim do opraw zamkniętych, w których źródło światła jest niewidoczne. Żarówki matowe mogą być instalowane także w oprawach z widocznym źródłem światła (żyrandole, kinkiety). Żarówki kolorowe mają przede wszystkim zastosowanie ozdobne. Oprócz typowych żarówek o tradycyjnych wymiarach i kształcie bańki na rynku dostępne są także inne ich rodzaje. Żarówki małogabarytowe mogą być świecowe lub kuliste, przezroczyste, matowe lub kolorowe; nadają się przede wszystkim do oświetlenia dekoracyjnego. Żarówki liniowe mają wygląd podobny do świetlówek; dzięki dużej powierzchni świecenia nadają się do instalowania w nieosłoniętych oprawach. Instaluje się je przede wszystkim w łazienkach i jako oświetlenie szafek ściennych. Zakończone są tzw. trzonkami bagnetowymi. Żarówki z dużą bańką (przezroczyste, białe lub krystaliczne) mają zastosowanie ozdobne. Żarówki kryptonowe mają niewielkie bańki wypełnione kryptonem – kuliste, świecowe lub grzybkowe. Dają miękkie światło. Żarówki ze zwierciadlaną kopułą bańki mają górną część pokrytą złotą lub srebrną powłoką odbijającą promienie świetlne w kierunku trzonka; są przeznaczone do opraw oświetleniowych z odbłyśnikiem (warstwą odbijającą światło). W żarówkach z odbłyśnikiem zwierciadlaną powłoką jest pokryta szyjka bańki, dzięki czemu żarówki te dają intensywny strumień światła kierunkowego; nadają się do stosowania w miejscach, gdzie potrzebne jest silne oświetlenie punktowe, na przykład nad stołem lub blatem roboczym. Zależnie od typu żarówki produkowane są w wersji z dużym i małym gwintem.
Żarówki halogenowe (wypełnione jodem, bromem lub fluorem) mają większą trwałość niż żarówki tradycyjne. Emitują ostre i intensywne światło, ale bardzo silnie się nagrzewają, dlatego muszą być instalowane w specjalnych oprawach chroniących użytkowników przed poparzeniem. Widmo promieniowania emitowanego przez te żarówki zawiera niewielką ilość promieniowania ultrafioletowego, które jest szkodliwe dla zdrowia, dlatego ich bańki są czasami wykonywane ze szkła kwarcowego, które nie przepuszcza promieni UV. Najczęściej są zasilane prądem o napięciu 12 lub 24 V i wymagają stosowania transformatorów redukujących napięcie z sieci. Spotyka się też żarówki halogenowe zasilane prądem o napięciu 230 V. Żarówki halogenowe, podobnie jak zwykłe, mogą być przezroczyste, matowe, świecowe, kuliste, liniowe, z różnego rodzaju odbłyśnikami (zwierciadlanymi, aluminiowymi, typu „zimne lustro” itp.).
Lampy fluorescencyjne (świetlówki) są wypełnione gazem (parami rtęci lub argonu) o bardzo niskim ciśnieniu. Napięcie przyłożone do umieszczonych w środku elektrod powoduje wyładowanie w gazie, w wyniku czego powstaje promieniowanie nadfioletowe (niewidzialne), które padając na ścianki lampy pokryte luminoforem zamienia się na promieniowanie widzialne. Barwa emitowanego światła zależy od luminoforu. Świetlówka musi być wyposażona w układ z zapłonnikiem, wbudowany w konstrukcje świetlówki lub umieszczony w odpowiedniej oprawie, który zapewnia napięcie konieczne do zainicjowania wyładowań w lampie. W typowych rozwiązaniach zapłon lampy fluorescencyjnej trwa kilka sekund. Świetlówki liniowe mają formę rur zakończonych z obu stron trzonkami. Świetlówki kompaktowe są dostosowane do opraw z małym lub dużym gwintem (E27 lub E14), dzięki czemu mogą być stosowane zamiennie ze zwykłymi żarówkami. Mają różne kształty: kilku równoległych rurek (prostych lub wygiętych), kuliste, zbliżone do zwykłych żarówek. Świetlówki zużywają mało prądu (np. świetlówka o mocy 9 W daje światło o natężeniu zbliżonym do zwykłej żarówki o mocy 40 W – w katalogach producentów można znaleźć odpowiednie zestawienia), ale ich wadą jest pulsowanie światła. Wady tej są pozbawione nowoczesne świetlówki z zapłonem elektronicznym. Świetlówki nadają się szczególnie dobrze do stosowania w miejscach, gdzie potrzebne jest oświetlenie ciągłe.
W lampach rtęciowych światło powstaje w wyniku wyładowań między elektrodami w rurze ze szkła kwarcowego wypełnionej parami rtęci i argonu pod wysokim ciśnieniem. Światło wytwarzane przez lampy rtęciowe zawiera domieszkę promieni ultrafioletowych. Po wyłączeniu zasilania wysokie ciśnienie panujące wewnątrz lampy uniemożliwia zapoczątkowanie wyładowań i ponowny zapłon może nastąpić dopiero po ostygnięciu.
Lampy rtęciowe charakteryzują się wysoką trwałością 10 000-20 000 godzin. Przykładem lampy rtęciowej jest lampa kwarcowa.
W lampach sodowych źródłem światła są wyładowania elektryczne w parach sodu i rtęci, powstające w wyniku wysokiego napięcia w gazie pomocniczym (argonie lub neonie). Pod wpływem wysokiej temperatury sód zaczyna parować i światło staje się coraz bardziej intensywne. Zależnie od wartości ciśnienia par sodu lampy sodowe dzielimy na niskoprężne i wysokoprężne. Do zasilania lamp niskoprężnych stosuje się najczęściej transformator, który pozwala na uzyskanie wysokiego napięcia niezbędnego do zapłonu lampy oraz ograniczenia napięcia w czasie pracy. Lampy sodowe emitują światło monochromatyczne o barwie żółtej, co zapewnia dobrą widoczność nawet w trudnych warunkach, np. we mgle. Zależnie od typu mają trwałość 10 000-24 000 godzin.
Oświetlenie wewnętrzne
Oprawy sufitowe mogą być montowane bezpośrednio do stropu lub podwieszone, przystosowane do obsługi jednej lub kilku lamp. Podwieszenie może być sztywne (pręty z drewna lub metalu) lub wiotkie (linka). W niektórych modelach konstrukcja podwieszenia (np. sprężyna) umożliwia regulowanie wysokości zawieszenia. Lampy są ustawione w stałej pozycji lub możliwe jest regulowanie kąta ustawienia.
Oddzielną grupę stanowią oprawy przeznaczone do sufitów podwieszanych. Są najczęściej przystosowane do lamp żarowych halogenowych lub fluorescencyjnych. Mogą być wpuszczane w sufit lub wystające. Mają różne średnice, dostosowane do otworów instalacyjnych o różnych wymiarach. Często żarówka jest umieszczona w kulistej obrotowej czaszy, dzięki czemu możliwe jest kierowanie strumieniem światła. Oprawy mogą być wyposażone w dodatkowe elementy ozdobne, na przykład kolorowe lub metaliczne pierścienie (szklane, mosiężne, chromowane), pojedyncze, podwójne lub potrójne, płaskie, owalne, wystające z sufitu.
Oprawy ścienne to przede wszystkim kinkiety i reflektorki. Mogą być pojedyncze, podwójne, potrójne. Najczęściej istnieje możliwość zmiany kierunku strumienia świetlnego.
Oprawy meblowe dostępne są w wersji wpuszczanej (do montażu w półkach o standardowej grubości 20 mm), przykręcanej, przypinanej (np. do półki) lub stojącej. Oprawy wpuszczane i przykręcane (halogenowe i zwykłe) stosuje się do oświetlenia regałów, barków, gablot (np. ze szkłem), biurek. Często mają postać reflektorków o różnych kształtach i kolorach. Mogą być wyposażone w aluminiowy odbłyśnik. Dostępne są specjalne oprawy do mebli kuchennych i łazienkowych.
Oprawy stojące to różnego rodzaju lampy: biurkowe, stołowe, podłogowe, nocne itp. Mogą być zwykłe lub halogenowe. Często mają regulowany kąt nachylenia w poziomie i w pionie lub składane ramiona. Oprawy mają obudowy wykonane z blachy lakierowanej, anodowanej, chromowane, żeliwne, aluminiowe, mosiężne, mosiężne pozłacane.
Na rynku dostępne są transformatory do opraw halogenowych o mocy 20-600 W. Do jednego transformatora można podłączać równolegle kilka opraw (suma mocy nie może przekraczać mocy znamionowej transformatora).
Oświetlenie zewnętrzne
Lampy mogą być stojące, wiszące, mocowane na ścianie budynku, na kolumnie lub specjalnym maszcie (aluminiowym lub poliestrowym wzmocnionym włóknem szklanym), wbudowane w mur (ściany lub ogrodzenia), umieszczone w gruncie. Dostępne są specjalne oprawy do stosowania pod wodą (w basenach kąpielowych lub oczkach wodnych). Mają często formę lampionów lub są stylizowane na stare latarnie uliczne. Niektóre modele lamp ściennych są wyposażone w czujnik ruchu (włączają się, kiedy ktoś przechodzi), czasami także w alarm (syrenę lub gong). Do oświetlenia zewnętrznego stosuje się żarówki zwykłe, halogenowe, świetlówki i lampy sodowe. Oprawy oświetleniowe mają najczęściej obudowy aluminiowe pokryte powłoką poliuretanową lub lakierem epoksydowym, akrylowym albo poliestrowym, z dodatkowym zabezpieczeniem przed korozją. Żarówki mają często odbłyśniki z blachy aluminiowej. Klosze (przesłony) są wykonane ze szkła (hartowanego, wysokoudarowego, twardego krystalicznego) lub z poliwęglanu.
Elewację budynku oraz najbliższe otoczenie (taras, drzwi wejściowe), ogrodzenie i wjazd do garażu najlepiej oświetlić lampami ściennymi. Do oświetlenia schodów najlepiej nadają się lampy punktowe umieszczone w gruncie (na zewnątrz wydostaje się tylko strumień światła). Rośliny można oświetlić lampami umieszczonymi na masztach, punktowymi lub reflektorkami. Oprawy do doświetlania roślin światłem sztucznym (w warunkach niedoboru światła słonecznego) są wyposażone w wieszaki umożliwiające podwieszenie do konstrukcji dachowej lub konstrukcji szklarni. Baseny i oczka wodne oświetla się specjalnie do tego celu przeznaczonymi lampami, które umieszcza się pod wodą, na powierzchni wody, ewentualnie obok.
odpowiedni dobór oświetlenia, uwzględniający wymagania warunków pracy wpływa zarówno na higienę wzroku jak i na zwiększenie wydajności pracy
złe rozmieszczone źródła światła lub oprawy oświetleniowe o nieodpowiednim rozsyle światła mogą być przyczyną olśnienia wzroku zmniejszając komfort pracy
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
