 Słownik
Adhezja (przyleganie) – łączenie się ze sobą powierzchniowych warstw ciał fizycznych lub faz stałych bądź ciekłych (np. poruszające się „gładkie” koło kolejowe po „gładkiej” szynie wymaga zastosowania odpowiedniego nacisku na tę szynę, aby wyeliminować poślizg, tzw. ciężar adhezyjny).
Atmosferyczny silnik parowy – rodzaj silnika parowego, w którym powstająca przez podgrzanie wody para ma ciśnienie zbliżone do atmosferycznego.
Blokada liniowa – urządzenie bezpieczeństwa w ruchu kolejowym, służące do regulacji ruchu pociągów na szlaku z zachowaniem pomiędzy pociągami bezpiecznej odległości – szlak jest podzielony na odstępy, celem zwiększenia przepustowości. Blokada może być stosowana do ruchu jedno- lub dwukierunkowego po torze. W zależności od rozwiązania technicznego blokada może być półsamoczynna lub samoczynna.
Blokada półsamoczynna – w tym typie blokady potwierdzenie zwolnienia odstępu blokowego musi być poprzedzone stwierdzeniem przez dyżurnego ruchu przejazdu pociągu w całości (obserwacja sygnałów końcowych pociągu). W stanie zasadniczym na semaforze podawany jest automatycznie sygnał „stój” (czerwone światło) – zmiana sygnału odbywa się na polecenie dyżurnego ruchu.
Blokada samoczynna – stosowana jest przy dużym natężeniu ruchu pociągów, co wymaga krótkich odstępów blokowych. Szlak kolejowy pomiędzy stacjami podzielony jest na odstępy o długości zależnej od liczby oraz prędkości pociągów. Przy zastosowanej blokadzie samoczynnej sygnały zezwalające na semaforach podawane są automatycznie. W stanie zasadniczym (odstęp wolny) na semaforze podawany jest automatycznie sygnał zezwalający (zielone światło).
Cylinder – element konstrukcji mechanicznej stanowiący część np. silnika, pompy, hamulca, wewnątrz którego porusza się tłok.
Eszelon – wojskowa jednostka transportowa, np. wagonów kolejowych wraz z zaopatrzeniem.
Falownik – przetwarza prąd stały ze swojego systemu zasilania na prąd przemienny, którego częstotliwość wyjściowa jest regulowana. Dzięki falownikom możliwe jest także regulowanie wartości napięcia wyjściowego.
Hamulec elektromagnetyczny szynowy – hamulec w pojazdach szynowych stosowany do skrócenia drogi hamowania w sytuacjach awaryjnych. Działanie hamulca szynowego polega na wykorzystaniu siły elektromagnetycznej powstałej pomiędzy płozą hamulca a szyną. W wyniku zasilenia prądem cewki hamulca nastąpi natychmiastowe przyciągnięcie płozy do główki szyny, a następnie gwałtowne hamowanie pojazdu bez względu na panujące warunki atmosferyczne.
Hamulec samoczynny – hamulec uruchamiany automatycznie (samoczynnie) przy rozerwaniu pociągu.
Kocioł płomieniówkowy – kocioł, w którym w celu zwiększenia powierzchni ogrzewalnej obok płomienic zastosowane zostały tzw. „płomieniówki”, czyli rury o mniejszej średnicy, którymi przepływały spaliny z części ogniowej kotła.
Kolej dużych prędkości – linie kolejowe oraz tabor przystosowany do rozwijania prędkości powyżej 200 km/h.
Kolej na poduszce magnetycznej – kolej z torowiskiem zastąpionym przez układ elektromagnesów.
Koło zestawu kołowego – zasadniczy element zestawu kołowego, realizujący ruch toczny. Rozróżnia się dwa główne rodzaje kół jezdnych: obręczowe oraz monoblokowe.
Koło z podciętymi obrzeżami – stosowane w niektórych pojazdach kolejowych celem ułatwienia wpisywania się w łuki o małym promieniu.
Komutator – element silnika elektrycznego lub prądnicy służący do przełączania kierunku prądu w uzwojeniach wirnika.
Lokomotywa liniowa (pociągowa) – lokomotywa używana do prowadzenia pociągów (towarowych, pasażerskich lub zbiorczych) pomiędzy stacjami, charakteryzująca się stosunkowo dużą mocą i prędkością maksymalną, w odróżnieniu od lokomotywy manewrowej, używanej do pracy w obrębie jednej stacji.
Lokomotywa manewrowa – przeznaczona do pracy manewrowej, zazwyczaj niezdolna do osiągania dużych prędkości. Lokomotywa manewrowa wyposażona jest najczęściej w jedną kabinę maszynisty ze względu na częste zmiany kierunku jazdy.
Mechanizm przechyłu pudła (przechylne nadwozie) – mechanizm przechylania nadwozia w pojeździe podczas przejazdu przez łuki, umożliwiający znaczne zwiększenie prędkości. Dzięki niemu następuje zmniejszenie oddziaływania przyspieszenia odśrodkowego na pasażera.
Napęd zębaty – napęd wykorzystujący dodatkową szynę zębatą umieszczoną pomiędzy szynami, po której porusza się – napędowe lub hamujące – koło zębate. Koleje zębate umożliwiają budowanie linii kolejowych na znacznych wzniesieniach, na fragmentach lub całości trasy.
Opór toczenia – siła oporu występująca podczas toczenia się pojazdu kolejowego i przeciwdziałająca procesowi toczenia – związana z siłą tarcia.
Ostoja zewnętrzna i wewnętrzna – rama pojazdu szynowego. W zależności od umiejscowienia – wewnętrzna, gdy znajduje się po wewnętrznej stronie koła, zewnętrzna, gdy po zewnętrznej.
Oś z wykorbieniami – oś zbudowana z dwóch ramion oraz znajdującego się pomiędzy nimi czopa o osi równoległej do osi wału; wykorbienie służy do zamiany ruchu posuwisto-zwrotnego na obrotowy.
Pantograf – urządzenie służące do odbioru prądu z sieci trakcyjnej napowietrznej i dostarczanie go do pojazdu.
Parowóz turbinowy – parowóz wykorzystujący turbinę parową i przekładnię elektryczną do zamiany energii uzyskanej ze spalania węgla do podgrzania wody w kotle i dalej do wytworzenia energii elektrycznej (w zespole turbina-prądnica), przekazywanej do elektrycznych silników trakcyjnych.
Parowóz z kołem zamachowym – rodzaj parowozu, w którym silnik parowy wyposażony był w koło zamachowe pozwalające przez krótki czas podtrzymać energię mechaniczną.
Pędnie – drutowe elementy łączące urządzenia mechaniczno-pędniowe (napędy zwrotnicowe, ryglowe itp.) z nastawnią.
Płomieniówka – mniejsza rura ogniowa znajdująca się wewnątrz walczaka kotła parowozowego. Przechodzą przez nią gorące spaliny z paleniska do komina parowozu, które ogrzewają wodę w kotle.
Podbijarka torów – rodzaj maszyny torowej służącej do zagęszczania podsypki torowej.
Podkład – belki ułożone poprzecznie pod szynami, mające na celu utrzymanie szerokości toru, przeniesienie nacisków przekazywanych przez szyny na podsypkę i zapewnienie podłużnego oraz poprzecznego oporu przeciwko przesunięciom toru. Pod względem materiału podkłady dzielą się na: betonowe, drewniane, stalowe i kompozytowe.
Podstacja trakcyjna – urządzenie energetyczne dostarczające energię elektryczną z sieci energetycznej do sieci trakcyjnej, po jej odpowiednim przetworzeniu.
Prostownik rtęciowy (ignitronowy) – prostownik przetwarzający prąd przemienny na stały, wykonany jak lampy gazowane; przetwarzanie prądu odbywało się poprzez wyładowania elektryczne par rtęci. Ich wadą była emisja niewielkich ilości toksycznych par rtęci.
Przekładnia elektryczna – przekładnia przetwarzająca moment obrotowy silnika spalinowego na generowaną przez prądnicę energię elektryczną, która następnie jest kierowana do elektrycznych silników trakcyjnych.
Przekładnia hydrauliczna – dwustopniowa przekładnia przetwarzająca moment obrotowy silnika spalinowego na energię kinetyczną cieczy, np. oleju w pompie. Następnie energia kinetyczna cieczy zamieniana jest na energię mechaniczną w turbinie i kierowana na osie pojazdu.
Pudło – część nadwozia pojazdu umieszczona nad ostoją, przeznaczona do pomieszczenia, ochrony i zabezpieczenia przewożonych ładunków lub pasażerów.
Rekuperacja energii elektrycznej – odzyskiwanie energii elektrycznej, polegające na tym, że podczas hamowania silnik elektryczny działa jak prądnica, zamieniając energię mechaniczną pojazdu na energię elektryczną.
Resor piórowy – element resorujący układu zawieszenia pojazdu, utworzony z płaskowników stalowych, zwanych piórami.
Rozstaw normalnotorowy, szerokotorowy, wąskotorowy – odległość pomiędzy szynami w obrębie jednego toru, przykładowo rozstaw 1435 mm jest używany przez większość zarządów kolejowych na świecie i dlatego nazywany jest rozstawem normalnotorowym. Jeśli odległość pomiędzy szynami jest wyższa niż 1435 mm, wtedy rozstaw nazywany jest szerokotorowym (1520 mm – Rosja, 1668 mm – Hiszpania, Portugalia), a jeśli niższa – wąskotorowym (1067 mm – koleje w Japonii).
Rura płomienna (płomienica) – większa rura ogniowa w kotle parowym płomienicowym, z jednej strony omywana przez gorące spaliny z kotła, a z drugiej otoczona wodą. Znajdują się w niej elementy przegrzewacza pary.
Silnik komutatorowy – silnik elektryczny, którego wirnik porusza się w wyniku przepływu prądu i pola magnetycznego generowanego przez stojan, przy czym uzwojenie wirnika jest połączone z komutatorem, po którym ślizgają się szczotki węglowe, doprowadzające prąd.
Silnik trakcyjny – silnik przeznaczony do napędu zestawów kołowych.
Silnik trójfazowy asynchroniczny lub synchroniczny – silnik prądu przemiennego, zasilany prądem trójfazowym, w którym:
- prędkość obrotowa wirnika jest równa prędkości wirowania pola magnetycznego wytwarzanego przez stojan (silnik synchroniczny),
- wirnik obraca się z poślizgiem w stosunku do wirującego pola magnetycznego (silnik asynchroniczny).
Silnik wysokoprężny (silnik Diesla) – silnik spalinowy tłokowy o zapłonie samoczynnym i spalaniu wewnętrznym, odróżniający się od silnika niskoprężnego z zapłonem iskrowym, charakteryzujący się znacznie wyższym ciśnieniem maksymalnym czynnika roboczego (paliwa i powietrza).
Skompensowana sieć trakcyjna – sieć trakcyjna, w której lina nośna i przewód jezdny są mocowane do konstrukcji wsporczych z wykorzystaniem urządzeń naprężających. Wszystkie przewody i liny nośne tej sieci podlegają kompensacji naprężeń, w odróżnieniu od sieci półskompensowanej, gdzie kompensacji podlega tylko przewód jezdny.
Sprzęg łańcuchowy – urządzenie do łączenia pojazdów szynowych, podobne do sprzęgów śrubowych, w których śruba zastąpiona została kilkoma ogniwami łańcucha.
Sprzęg śrubowy – urządzenie do łączenia pojazdów szynowych.
Stacja rozrządowa – stacja towarowa przeznaczona do formowania lub rozformowania pociągów towarowych.
Stojan – nieruchoma część silnika elektrycznego, w odróżnieniu od wirnika (części ruchomej).
Stoker – urządzenie służące do automatycznego podawania węgla z tendra do paleniska, używany w parowozach dużych mocy, tj. wyposażonych w duże palenisko, którego obsłużenie ręczne ze względu na rozmiary było niemożliwe.
Szyny o szerokiej stopie (inaczej szyny Vignolesa) – obecnie stosowane szyny, charakteryzujące się zaokrągloną główką i symetryczną stopą płaską.
Telegraf optyczny – rodzaj telegrafu wykorzystujący obserwacje wzrokowe nadawanych sygnałów; został wyparty przez telegraf elektryczny w połowie XIX wieku.
Tender – połączony na stałe z parowozem pojazd służący do przewozu paliwa (węgla, drewna) i wody.
Tłok – element stanowiący część np. silnika, pompy, hamulca, który przyjmuje nacisk lub wywiera go na gaz, ciecz lub inną substancję, przekazując do niej lub odbierając od niej energię.
Tłuczeń – kruszywo do budowy nawierzchni kolejowych.
Trakcja – sposób napędu pojazdu szynowego (trakcja elektryczna, parowa, spalinowa).
Trzecia szyna – forma zasilania, najczęściej przez dodatkową szynę umieszczoną wzdłuż toru kolejowego, będącą pod napięciem.
Turbina gazowa – urządzenie stosowane do uzyskiwania bardzo dużych mocy, składające się na ogół ze sprężarki i turbiny oraz umieszczonej pomiędzy nimi komory spalania; poprzez wykorzystanie energii kinetycznej gazów ze spalania paliwa generowany jest moment obrotowy turbiny, przekazywany do prądnicy (lub sprężarki) poprzez wał.
Usprężynowanie silników trakcyjnych – sposób elastycznego zawieszenia silników trakcyjnych w celu zminimalizowania transmisji drgań i wstrząsów.
Wiązarowy mechanizm napędowy – system przekazywania napędu z silnika poprzez wiązary na koła pojazdu.
Widły maźnicze – element wózka kolejowego utrzymujący w określonym położeniu maźnicę.
Wózek wagonowy systemu Diamonda – rodzaj wózka stosowanego w wagonach, o prostej i taniej konstrukcji, w których występuje jedna poprzeczna belka.
Zamek kluczowy do nastawiania zwrotnic – element zabezpieczający zwrotnicę kolejową, pozwalający na czas przejazdu pociągu zamknąć ją w odpowiednim położeniu.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
