Wspólnota Niepodległych Państw
Wspólnota Niepodległych Państw (ang. Commonwealth of Independent States - CIS) - organizacja międzyrządowa skupiające państwa poradzieckie, założona na mocy umowy podpisanej 8 grudnia 1991 roku przez Białoruś, Rosję i Ukrainę w Puszczy Białowieskiej; 21 grudnia 11 byłych republik radzieckich (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan) podpisało w Ałma-Acie protokół do umowy białowieskiej w sprawie przystąpienia tych krajów do WNP; równolegle przyjęta została tzw. deklaracja ałmaacka. Gruzja przystąpiła do WNP 3 grudnia 1993 roku, ale wycofała się 18 sierpnia 2009 roku. Jedynymi byłymi republikami radzieckimi, które nigdy nie weszły w skład WNP były Litwa, Łotwa i Estonia. Językiem roboczym WNP jest rosyjski.
Umowy z grudnia 1991 roku nie precyzowały istoty i struktury instytucjonalnej nowego ugrupowania, które najwyraźniej było pomyślane jako luźna formuła umożliwiająca wypełnienie luki organizacyjnej powstałej po rozpadzie ZSRR i stwarzająca podstawy do wszelkiej przyszłej współpracy niepodległych państw poradzieckich. Cele i zasady WNP oraz prawa i obowiązki państw zostały określone w statucie przyjętym na szczycie w Mińsku 22 stycznia 1993 roku - mówi on, że obszarami współpracy będą koordynacja polityki zagranicznej, utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, zapewnianie ochrony praw człowieka i podstawowych swobód, współpraca w dziedzinie obronności i ochrony granic, rozwój systemów transportu i komunikacji, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, ochrona zdrowia i środowiska oraz polityka społeczna i migracyjna. Ukraina nie ratyfikowała jak dotąd statutu i formalnie nie ma statusu państwa członkowskiego.
Najwyższym organem WNP jest Rada Szefów Państw, rozważająca i podejmująca decyzje w podstawowych kwestiach dotyczących działalności WNP, zwoływana według założeń statutowych dwa razy w roku; możliwe jest również zwołanie szczytów nadzwyczajnych na wniosek państwa członkowskiego. Inne organy WNP to:
- Rada Szefów Rządów, koordynująca współpracę organów wykonawczych państw członkowskich i zbierająca się 4 razy w roku;
- Rada Ministrów Spraw Zagranicznych zapewniająca koordynację polityki zagranicznej państw członkowskich;
- Rada Ministrów Obrony, zajmująca się polityką wojskową;
- Rada Dowódców Wojsk Ochrony Pogranicza, zajmująca kwestią ochrony granic zewnętrznych;
- Zgromadzenie Międzyparlamentarne, koordynujące współdziałanie parlamentów państw członkowskich;
- Trybunał Gospodarczy, zapewniający wykonywanie zobowiązań ekonomicznych powziętych w ramach WNP, rozstrzygający spory na tym tle;
- Komisja Praw Człowieka, organ doradczy czuwający nad wypełnianiem zobowiązań w tym zakresie;
- Rada Gospodarcza, organ wykonawczy zapewniający implementację postanowień z dziedziny współpracy gospodarczej.
Pierwszym dużym porozumieniem z dziedziny gospodarczej był podpisany 24 września 1993 roku traktat przewidujący ustanowienie wspólnoty gospodarczej, ale nawet utworzenie strefy wolnego handlu na obszarze WNP okazało się w kolejnych latach zbyt trudnym zadaniem, mimo zawartego 15 kwietnia 1994 roku porozumienia w tym zakresie. Dlatego w marcu 1996 roku unia celna została utworzona w zawężonym gronie Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu i Rosji, do których w 1999 roku dołączył Tadżykistan. 10 października 2000 roku te 5 państw podpisało w Astanie (Kazachstan) traktat ustanawiający Eurazjatycką Wspólnotę Gospodarczą.
Podstawą systemu bezpieczeństwa zbiorowego na obszarze WNP jest podpisany 15 maja 1992 roku w Taszkiencie przez Armenię, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan i Uzbekistan traktat o bezpieczeństwie zbiorowym, do którego wkrótce przyłączyły się Azerbejdżan, Gruzja i Białoruś. 2 kwietnia 1999 roku układ ten przedłużono na kolejne 5 lat i postanowiono o automatycznym przedłużaniu jego ważności w przyszłości. 7 października 2002 roku na szczycie WNP w Kiszyniowie (Mołdawia) podpisano kartę założycielską Organizacji Traktatu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. |
