Liga Narodów
Liga Narodów (ang. League of Nations) - pierwsza uniwersalna organizacja międzynarodowa, powstała na mocy Paktu Ligi Narodów stanowiącego integralną część Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku, kończącego formalnie I Wojnę Światową; pomysłodawcą Ligi był prezydent USA Woodrow Wilson, który po raz pierwszy przedstawił swoją ideę w orędziu do Kongresu USA 8 stycznia 1918 roku.
Pakt Ligi Narodów wszedł w życie 20 stycznia 1920 roku i mówił w preambule, że celem powstania organizacji jest promocja współpracy międzynarodowej i osiąganie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez powzięcie zobowiązania do nieuciekania się do wojny, przyjęcie zasady otwartych, sprawiedliwych i honorowych stosunków międzynarodowych, kierowanie się uznanymi normami prawa międzynarodowego wyznaczającymi postępowanie rządów, skrupulatne szanowanie wszystkich zobowiązań traktatowych.
Głównymi organami LN były Zgromadzenie, Rada i Sekretariat, przy czym kompetencje Zgromadzenia i Rady nie były jasno rozgraniczone: oba organy mogły rozpatrywać wszystkie sprawy wchodzące w zakres działania LN lub dotyczące pokoju światowego. Zgromadzenie składało się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich LN, a Rada z przedstawicieli największych mocarstw zwycięskich w I Wojnie Światowej (Francja, Wielka Brytania, Włochy, Japonia) i 4 członków niestałych; do członków stałych dołączyły później Niemcy (1926-33) i ZSRR (1934-39), a liczba członków niestałych z czasem rosła - do 6 (1922), 9 (1926), 10 (1933) i 11 (1936); w 1926 roku Polska uzyskała status tzw. półstałego członka Rady, czyli mogącego ubiegać się o reelekcję. Zgromadzenie zbierało się raz w roku na sesjach zwyczajnych a w razie potrzeby na sesjach nadzwyczajnych; Rada obradowała kilka razy do roku. Na czele Sekretariatu stał sekretarz generalny - funkcję tę pełnili kolejno Brytyjczyk sir James Eric Drummond (1920-33), Francuz Joseph Avenol (1933-40) i Irlandczyk Sean Lester (1940-46).
Pakt LN nie wprowadzał bezwzględnego zakazu wojny, który zawarto dopiero w 1928 roku w pakcie Brianda-Kellogga. Mówił jedynie w artykule 12, że w przypadku zaistnienia sporu zostanie on przekazany postępowaniu arbitrażowemu, sądowi lub Radzie, a po wydaniu decyzji arbitrażowej lub sądowej bądź sprawozdania Rady strony sporu nie rozpoczną wojny przez kolejne 3 miesiące. Jednak kluczowy artykuł 10 zawierał zobowiązanie członków LN do "poszanowania i chronienia przed zewnętrzną agresją integralności terytorialnej i obecnej niezależności politycznej wszystkich członków Ligi"; w przypadku zaistnienia takiej agresji lub groźby agresji Rada LN miała okreslić jakimi środkami wypełniane będzie to zobowiązanie. Artykuł 16 stanowił, że wszczęcie wojny z pominięciem przewidzianej w Pakcie procedury rozwiązywania sporów oznaczało popełnienie aktu wojny przeciw wszystkich członkom LN i pociągało za sobą sankcje: zerwanie stosunków handlowych i finansowych oraz zakaz utrzymywania kontaktów z obywatelami państwa-agresora; członek LN gwałcący postanowienia Paktu mógł zostać decyzją Rady usunięty z organizacji. Na mocy artykułu 14 Paktu utworzony został Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, rozstrzygający przekazane mu spory międzynarodowe.
W artykule 8 Paktu członkowie LN deklarowali, że "utrzymanie pokoju wymaga redukcji zbrojeń narodowych do najniższego poziomu dającego się pogodzić z bezpieczeństwem narodowym i egzekwowaniem zobowiązań międzynarodowych wspólnym działaniem" i zobowiązywali się do przedstawienia planów redukcji zbrojeń "przy uwzględnieniu sytuacji geograficznej i okoliczności" danego państwa. W 1925 roku LN powołała komisję przygotowującą Komisję Rozbrojeniową, która obradowała w latach 1932-37, ale bez żadnych rezultatów.
W 1924 roku z LN wycofało się pierwsze państwo, Kostaryka, a następnie w 1926 roku Brazylia, której nie odpowiadało wprowadzenie statusu członka niestałego Rady LN. Największym ciosem dla LN było jednak wystąpienie w 1933 roku Japonii i Niemiec, czyli wiodących mocarstw dążących do zmiany istniejącego porządku międzynarodowego. Zaostrzanie się napięć międzynarodowych, z którymi LN nie radziła sobie (agresja Japonii na chińską Mandżurię w 1931 roku, agresja Włoch na Etiopię w 1935 roku) skutkowało utratą autorytetu organizacji i w rezultacie po 1935 roku, kiedy osiągnięto najwyższą liczbę 58 członków, grono państw członkowskich szybko zaczęło maleć, zwłaszcza o państwa Zachodniej Hemisfery; w grudniu 1937 roku wycofały się Włochy; w grudniu 1939 roku ZSRR został usunięty z LN za akt agresji przeciw Finlandii. W ogóle do LN nie przystąpiły USA z powodu odrzucenia przez Kongres ratyfikacji Traktatu Wersalskiego.
Liga Narodów nie funkcjonowała podczas II Wojny Światowej. W dniach 8-18 kwietnia 1946 roku odbyło się ostatnie posiedzenie Zgromadzenia LN, na którym podjęto decyzję o rozwiązaniu organizacji i przekazaniu całego jej majątku Organizacji Narodów Zjednoczonych. Za pozytywne aspekty działalności LN uznaje się prawne uregulowanie niektórych istotnych problemów międzynarodowych (bezpaństwowcy, uchodźcy), utworzenie systemu mandatowego, walkę z patologiami takimi jak narkotyki czy alkoholizm. Siedzibą LN była Genewa. |
