broń jądrowa
broń jądrowa - rodzaj broni masowej zagłady, której działanie polega na wyzwoleniu w bardzo krótkim czasie olbrzymiej energii pochodzącej albo z reakcji łańcuchowej rozpadu ciężkich jąder atomów izotopów uranu oraz plutonu (broń atomowa) albo też z syntezy jąder izotopów wodoru - deuteru i trytu (broń termojądrowa lub wodorowa; jej odmianą jest broń neutronowa). Czynniki rażące broni jądrowej to: fala uderzeniowa, promieniowanie cieplne i jonizujące (zwłaszcza przenikliwe) oraz radioaktywne skażenie ziemi i powietrza. Siłę ładunku broni jądrowej najczęściej porównuje się z energią wyzwalaną przez wybuch określonej masy trotylu (TNT). Broń jądrowa cechuje się siłą rażenia zdecydowanie przewyższającym wszystkie inne rodzaje broni.
Broń jądrowa została po raz pierwszy skonstruowana w USA w ramach Projektu Manhattan - 16 lipca 1945 roku na poligonie Alamogordo w Nowym Meksyku przeprowadzono pierwszy próbny wybuch bomby jądrowej. Także USA jako pierwsze i jedyne państwo użyły tej broni, w końcowej fazie II Wojny Światowej zrzucając bomby atomowe na japońskie miasta Hiroszimę (6 sierpnia 1945 roku) i Nagasaki (9 sierpnia 1945 roku). Liczba mocarstw dysponujących bronią jądrową wynosi obecnie 9 - obok USA są to Rosja (wcześniej ZSRR - od 1949 roku), Wielka Brytania (od 1952 roku), Francja (od 1960 roku), Chiny (od 1964 roku), Indie (od 1974 roku), Pakistan (od 1998 roku), Korea Północna (od 2006 roku) oraz Izrael, który oficjalnie nie komentuje powszechnych przypuszczeń dotyczących posiadania przez to państwo broni jądrowej. W przeszłości w posiadaniu broni jądrowej znajdowały się też RPA do końca lat 80-tych oraz Białoruś, Kazachstan i Ukraina, które odziedziczyły część poradzieckiej broni jądrowej, ale przekazały ją Rosji do 1996 roku. W 2010 roku łączną liczbę głowic jądrowych na świecie szacowano na około 23 tysiące, w tym 8 tysięcy w stanie operacyjności; podczas Zimnej Wojny liczba głowic przekraczała nawet 50 tysięcy.
Niektóre państwa są obecnie podejrzewane o dążenie do budowy broni jądrowej, w szczególności Iran. W ostatnich latach kilkakrotnie dochodziło do podejmowania działań zbrojnych przez państwa dążące do udaremnienia domniemanych starań innych państw o pozyskanie broni jądrowej. Zarzuty o takiej treści były jedną z przyczyn inwazji koalicji międzynarodowej na Irak w marcu 2003 roku. 7 czerwca 1981 roku izraelskie lotnictwo zbombardowało iracki reaktor jądrowy Osirak, a 6 września 2007 roku domniemany tajny reaktor syryjski koło miasteczka Al-Kibar.
Broń jądrową ze względu na zasięg dzieli się na broń pola walki (do 150 km), taktyczną (150-500 km), krótkiego zasięgu (500-1000 km), średniego zasięgu (1000-5500 km) i strategiczną (ponad 5500 km). Strategiczna broń jądrowa jest rozmieszczana na wyrzutniach lądowych (stałych bądź ruchomych), okrętach wojennych i ciężkich samolotach bombowych dalekiego zasięgu - jest to razem tzw. triada strategiczna. Rakiety strategiczne mogą przenosić 1 lub więcej głowic jądrowych.
Rozprzestrzenianie się broni jądrowej jest od dawna uważane za jedno z największych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego, toteż już 1 lipca 1968 roku podpisano układ o nieproliferacji broni jądrowej (NPT), a w 1957 roku działalność rozpoczęła Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) promująca pokojowe zastosowanie energii nuklearnej. Zawarto też kilka układów ograniczających dozwolony zakres testowania oraz rozmieszczania broni jądrowej: 5 sierpnia 1963 roku USA, ZSRR i Wielka Brytania podpisały układ o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową (tzw. układ NTBT), zakazujący testów w atmosferze, głębinach morskich i przestrzeni kosmicznej oraz ograniczający testy podziemne; 27 stycznia 1967 roku te 3 państwa podpisały układ zakazujący umieszczania w przestrzeni kosmicznej broni jądrowej lub innej broni masowej zagłady. 10 września 1996 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło traktat o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (CTBT), ale nie wszedł on jak dotąd w życie. Wiele obszarów globu ma obecnie status strefy bezatomowej - są to Antarktyka, Ameryka Łacińska, Południowy Pacyfik, Azja Południowo-Wschodnia, Afryka i Azja Środkowa.
USA i ZSRR, a następnie USA i Rosja, w których rękach znajduje się około 90% wszystkich głowic jądrowych na świecie, zawarły kilka ważnych porozumień dotyczących broni jądrowej, np. układ ABM z 1972 roku o redukcji systemów obrony przeciwrakietowej, układy SALT I i SALT II z 1972 i 1979 roku o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych, układ INF z 1987 roku o eliminacji rakiet jądrowych krótkiego i średniego zasięgu, układy START I z 1991 roku, START II z 1993 roku i SORT z 2002 roku o redukcji i ograniczeniu strategicznej broni ofensywnej. |
