FREELANCER to wiadomości ze świata, które wymagaja umiejętności twórczych w zakresie różnych dziedzin życia. To również odkrywanie sposobu na ciekawą pracę w dobrym towarzystwie. Znajdziesz tutaj ponadto informacje z szeroko rozumianych nowych technologii, nauk społecznych.

A

abstynencja

Powstrzymywanie się od używania substancji psychoaktywnych lub (w tym: picia napojów alkoholowych). Powodem mogą być wyznawane zasady.

ADHD

zobacz: zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji

agresja

Termin stosowany w odniesieniu do szerokiej gamy działań charakteryzujących się np. atakowaniem czy wrogością. Zazwyczaj pojęcie "agresja" określa takie działania, co do których można przypuszczać, że ich przyczyną jest którykolwiek z poniższych czynników: a) strach lub frustracja, b) pragnienie wywołania strachu bądź frustracji u innych lub c) tendencja do forsowania własnych poglądów czy interesów. Definicja jest mało precyzyjna, ale może być zaakceptowana; nie ujmuje jednak specyfiki stosowania tego terminu w literaturze psychologicznej. Sposoby jego rozumienia powiązane są zwykle z przyjmowaną koncepcją teoretyczną. Np. etologowie traktują agresję jako ewolucyjnie zdeterminowany (instynktowny) wzorzec reagowania na specyficzne bodźce (np. zajęcie czyjegoś terytorium lub atak na potomstwo). Badacze o orientacji freudowskiej widzą w agresji świadomą manifestację Tanatosa (hipotetycznego instynktu śmierci). Dla zwolenników Adlera agresja jest przejawem woli mocy, pragnienia kontrolowania innych. Z kolei ci, którzy łączą agresję z frustracją, definiują ją jako każdą reakcję na frustrację. Teoretycy z nurtu uczenia się społecznego uważają, że zachowań agresywnych uczymy się przez obserwację i naśladowanie oraz otrzymywanie za nie wzmocnień. Należy podkreślić, że pojęcie to odgrywa zasadniczą rolę w wielu koncepcjach teoretycznych, i jak to często dzieje się w naukach społecznych, rozmaitość uwikłań teoretycznych sprawia, że nie można znaleźć jednej definicji, która byłaby powszechnie akceptowana. Reber A. (2000). Słownik psychologii (s. 28). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

AIDS

Skrót pochodzi od angielskiej nazwy acquired immunodeficiency syndrome, po polsku zespół nabytego upośledzenia odporności to końcowy etap zakażenia HIV, charakteryzujący się wystąpieniem chorób definiujących AIDS, pojawiający się zwykle po wielu latach trwania infekcji HIV. Po dość długim okresie bezobjawowym (trwającym nawet kilkanaście lat) zaczynają pojawiać się objawy uszkodzenia układu immunologicznego. Pacjent zapada na choroby, które u ludzi nieposiadających uszkodzonego układu odpornościowego nie występują (tzw. infekcje oportunistyczne). Rozpoczynają się wyczerpujące biegunki. Później, gdy z układu immunologicznego pozostały tylko szczątki, organizm atakowany jest przez choroby nowotworowe (mięsak Kaposiego (u 13% pacjentów), rak szyjki macicy, chłoniaki). Jeżeli pacjent znajduje się pod opieką lekarską od momentu pojawienia się objawów klinicznych ma szanse przeżyć około dwóch lat (chyba, że zostanie wdrożone skuteczne HAART). Nieomal każde zakażenie HIV po latach przeradza się w AIDS. HIV poza organizmem człowieka ginie pod wpływem typowych środków odkażających. Przebieg zakażenia zmienił się wraz z pojawieniem się skojarzonej terapii antyretrowirusowej. Zakażenia HIV wprawdzie nie da się wyleczyć, usunąć z organizmu, ale dzięki lekom możliwe jest znaczne spowolnienie postępu zakażenia, poprawa jakości życia z HIV i wydłużenie życia.

Al-Anon

Oparta na tradycjach Dwunastu Kroków AA grupa wzajemnej pomocy dla członków rodzin alkoholików. Ruch Al-Anon powstał, gdy żony pierwszych uczestników odkryły, że problemy w pożyciu z małżonkami pojawiały się niezależnie od tego, czy aktualnie pili, czy pozostawali w abstynencji. Program Al-Anon jest oparty na założeniu, że jedyną osobą, którą człowiek może zmienić i kontrolować jest on sam. Członkowie grup są zachęcani, by niezależnie od poczynań alkoholika w rodzinie, znaleźli dla siebie nowy, akceptowalny styl życia. Al-Anon przyjęło hasła i ich podstawową formę organizacji - mitingi. Należący do Al-Anon deklarują swoją bezsilność wobec alkoholizmu członka rodziny, a ich wysiłki skierowane są na zrozumieniu włsanych reakcji i zastąpieniu ich zachowaniami sprzyjającymi zdrowemu życiu. Program Al-Anon skierowny jest na dokonywanie zmian i rozwój. Uczestnicy mitingów uczą się odpowiedzialności za samych siebie, poprzez zaniechanie koncentracji na bliskim sobie alkoholiku poprzez "pełne miłości oderwanie się" od niego. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki] (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Al-Ateen

Al-Ateen jest wspólnotą młodych ludzi, zwykle nastolatków, na których życie wpływa picie kogoś bliskiego, zazwyczaj rodzica. Al-Ateen jest ruchem, który wyrósł z Al-Anon. Problemy nastoletnich dzieci alkoholików są odmienne od problemów współmałżonków, więc członkowie grupy pod nadzorem dorosłego członka Al-Anon lub AA uczą się radzenie sobie z nimi.

aleksytymia

Niezdolność do odczuwania, uświadamiania sobie, rozumienia i zwerbalizowania własnych emocji. Aleksytymicy przejawiają niezdolność do werbalizacji własnych emocji, odróżnienia pobudzenia fizjologicznego od emocjonalnego, ubóstwo życia wyobrażeniowego i operacyjny styl myślenia. Maruszewski T., Ścigała E. (1998) Emocje, aleksytymia, poznanie. Poznań, Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

alkaloidy

Zasadowe związki organiczne pochodzenia roślinnego. Alkaloidy wykazują silne działanie fizjologiczne na organizm człowieka. W zależności od rodziny, do której należy roślina, alkaloidy odkładają się w różnych jej częściach. Występują prawie we wszystkich rodzinach roślin. Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w odpowiednio małych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwości (np. morfina). Toksycznych alkaloidów używa się również do zwalczania szkodników (np.: strychnina). Wśród alkaloidów są również bardzo silne trucizny, jak np. tubokuraryna. Do alkaloidów należą m.in.: atropina, chinina, DMT, efedryna, kodeina, kofeina,kokaina, meskalina,morfina, nikotyna, psylocybina, strychnina, opium.

alkohol

Alkohole to duża grupa związków organicznych, pochodnych węglowodorów. Etanol (alkohol etylowy) należy do tej klasy związków i jest głównym składnikiem psychoaktywnym napojów alkoholowych. Oprócz zastosowania do celów spożywczych, aalkohol jest również używany jako paliwo, rozpuszczalnik i surowiec w przemyśle chemicznym. Alkohol należy do grupy środków uspokajających / nasennych. Jego spożywanie ma liczne społeczne konsekwencje, a intoksykacja może prowadzić do zatrucia, a nawet śmierci. Długotrwałe nasilone picie może prowadzić do uzależnienia od alkoholu, a także różnych zaburzeń somatycznych i psychicznych. Alkohol absolutny to etanol zawierający nie więcej niż 1% wagowy wody. Termin ten odnosi się do alkoholu zawartego w napojach alkoholowych - w przeliczeniu na stuprocentowy etanol. Alkohol metylowy jest najprostszym chemicznie alkoholem stosowanym w przemyśle, a także jako środek do denaturacji etanolu, mający zapobiegać spożywaniu alkoholu niespożywczego. Metanol jest silnie toksyczny i może powodować upośledzenie widzenia, ślepotę, śpiączkę a nawet śmierć. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki(1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

alkoholik

Osoba dotknięta alkoholizmem. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

alkoholizm

zobacz: uzależnienie od alkoholu

alkoholowa marskość wątroby

Charakteryzuje się martwicą i trwałym zaburzeniem struktury wątroby, wywołanymi powstawaniem tkanki włóknistej i guzków regeneracyjnych. Najczęściej występuje między 40. a 60. rokiem życia, po co najmniej 10-letnim okresie picia ryzykownego. Pojawiają się objawy: wodobrzusze, obrzęk stawów kolanowych, żółtaczka, siniaki, krwawienia do przewodu pokarmowego pokarmowego żylaków przełyku oraz zaburzenia świadomości lub osłupienie, będące zazwyczaj wynikiem encefalopatii wątrobowej. W 15% przypadków późnym powikłaniem marskości jest rak wątroby. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 19) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

alkoholowa reakcja zaczerwienienia

Pojawiające się po wypiciu alkoholu zaczerwienienie twarzy, szyi i ramion, z którym często współwystępują nudności, zawroty głowy i przyspieszone bicie serca. Występuje często w niektórych populacjach azjatyckich (co wiąże się z wrodzonym defektem enzymu metabolizującego aldehyd octowy dehydrogenazy aldehydowej) i u osób zażywających leki hamujące aktywność dehydrogenazy aldehydowej. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 17) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

alkoholowy zespół płodowy

U źródła alkoholowego zespołu płodowego (FAS) jest alkohol, który przechodząc przez łożysko wnika do tkanek rozwijającego się płodu. Będąc trucizną zaburza prawidłowy tok wzrastania dziecka i może doprowadzić do powstawania wrodzonych wad. Alkoholowy zespół płodowy (Fetal Alcohol Syndrome - FAS) rozpoznaje się, na podstawie następujących kryteriów<ul><li>[pogrubienie:charakterystyczne rysy twarzy:]dzieci z FAS często mają mniejszy obwód głowy, prawdopodobnie w związku z zahamowanym rozwojem mózgu, wśró zmian można także wymienić spłaszczone policzki, małe oczy, cienką górną wargę, wygładzoną rynienkę podnosową i małożuchwie<li>[pogrubienie:niski wzrost i waga ciała zarówno po urodzeniu, jak i w późniejszych okresach rozwoju]<li>[pogrubienie:uszkodzenia obwodowego układu nerwowego], przejawiające się opóźnionym rozwojem, zaburzeniami emocjonalnymi i obniżonym poziomem intelektu. Dzieci z FAS w momencie narodzin są drżące i nadpobudliwe, mają trudności z jedzeniem, są nadwrażliwa na bodźce, mogą mieć hypertonię (zbyt duże napięcie mięśniowe) lub hypotonię (zbyt małe napięcie mięśniowe) lub jedno i drugie. Dzieci z FAS mają często trudności w szkole ze względu na objawy uszkodzenia układu nerwowego: deficyty uwagi i pamięci, nadaktywność, trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych (matematyka, czas, pieniądze), nieumiejętność rozwiązywania problemów, trudność w uczeniu się na błędach, słaba ocena sytuacji, niedojrzałe zachowanie czy słaba kontrola impulsów. Dorośli z zespołem FAS mają trudności z osiągnięciem pełnej niezależności. Mają kłopoty w szkole, problemy w utrzymaniu stałej posady i wytrwaniu w zdrowym związku. Dzieci i dorośli z FAS są podatni na fizyczną, seksualną i emocjonalną przemoc. Bez wczesnej interwencji osoby takie mają szansę rozwinąć zaburzenia wtórne, takie jak choroby umysłowe, problemy z prawem, problemy szkolne, nadużywanie alkoholu i narkotyków, niepożądaną ciążą. Uznano, że FAS występuje u kobiet w ciąży, które bądź nadużywały alkoholu, bądź były od niego uzależnione. Zauważono też pewien wpływ sporadycznego picia alkoholu w okresie najbardziej dla płodu niebezpiecznym, czyli w pierwszym trymestrze ciąży. Jednakże płód może doznać szkód z powodu spożycia przez ciężarną kobietę nawet jednorazowo tylko dwóch porcji alkoholu (ok. 20 gr czystego spirytusu) dowolnego dnia. Nie udało się jednak do tej pory zdecydowanie określić, jaka ilość alkoholu wpływa na powstawanie FAS. Zależy to od genetyki, metabolizmu i odporności organizmu kobiety. Alkoholowy zespół płodowy uważany jest za trzecią wiodącą przyczynę opóźnienia umysłowego i pierwszą, której można uniknąć. Ponieważ aktualny stan wiedzy nie pozwala określić, czy istnieje "bezpieczna" ilość alkoholu, którą może wypić kobieta w ciąży bez ryzyka uszkodzenia swego nienarodzonego dziecka, kobiecie, która chce zajść w ciążę, i tej, która już jest w ciąży, zaleca się całkowite unikanie alkoholu. W przypadku kobiet ciężarnych, któe spożywają alkohol nigdy nie jest za późno na zaprzestanie picia. Kinney J., Lepton G. (1996),Zrozumieć alkohol Warszawa: PARPA

ambulatoryjna opieka

Ambulatoryjna forma terapii ma miejsce wtedy, gdy pacjent nie jest hospitalizowany. Korzysta z usług przychodni i stosuje się do zaleceń lekarza pozostając w domowym środowisku. Leczenie uzależnienia w zakładach ambulatoryjnych (poradniach i przychodniach) trwa od roku do dwóch, w zależności od programu, wizyty odbywają się zwykle dwa- trzy razy w tygodniu. Mikuła J (2006) Gdy picie staje się problemem. Warszawa, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA

amfetamina

Jeden ze związków należacych do klasy amin sympatykomimetycznych o bardzo silnym działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy. Grupa ta obejmuje m.in. dekstroamfetaminę, metamfetaminę (i jej pochodną ecstasy). Amfetamina i jej pochodne są środkami pochodzenia syntetycznego. Działa podobnie do kokainy, lecz łagodniej. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy, podwyższa ciśnienie i tętno. Po zażyciu odczuwa się ogromny przypływ energii, wyraźne podwyższenie nastroju i podniecenie porównywalne do orgazmu. Stosunkowo szybko rozwija się zależność psychiczna oraz wzrasta tolerancja organizmu na narkotyk, co wiąże się z koniecznością przyjmowania coraz większych dawek. Amfetamina jest zazwyczaj przyjmowana w trakcie przygotowywania się do egzaminów jako środek przeciwko zmęczeniu i senności. Amfetamina zażywana w celu usunięcia objawów zmęczenia fizycznego nazywana jest speed z powodu szybkiego przyrostu rozpierającej energii. Jeszcze szybszym stymulatorem jest metamfetamina, nadająca się do palenia, bardzo silnie uzależniająca, o krótkim działaniu. Intoksykacja amfetaminą przejawia się m.in. tachykardią, rozszerzeniem źrenic, podwyższonym ciśnieniem krwi, wygórowanymi odruchami, nudnościami lub wymiotami, a także zaburzeniami zachowania: agresją, nieufnością, upośledzeniem procesu wnioskowania i oceny sytuacji. Rzadko po 24 godzinach od przyjęcia pojawia się majaczenie. Po zniknięciu efektów działania często przychodzi zmęczenie, niepokój i przygnębienie.
Przewlekłe zażywanie może skutkować zmianami w zachowaniu i osobowości, włącznie z psychozami urojeniowymi, specyficznymi dla używania amfetaminy. Przedawkowanie może prowadzić do śpiączki.
Objawy zespołu abstynencyjnego mogą obejmować przygnębienie, wyczerpanie, nadmierny apetyt, zaburzenia snu i nasilenie ilości marzeń sennych.
zobacz również: ecstasy

Anonimowi Alkoholicy (AA)

Wspólnota, której uczestnicy uzależnieni od alkoholu wspierają się wzajemnie w procesie zdrowienia. Anonimowi Alkoholicy mówią o sobie, że są wspólnotą ludzi, którzy dzielą się swymi doświadczeniami, swoją mocą i nadzieją, że mogą rozwiązać swój wspólny problem i pomóc innym w zdrowieniu z alkoholizmu. Jedynym warunkiem potrzebnym do uczestnictwa w tej wspólnocie jest pragnienie powstrzymania się od picia. Podstawowym celem zaś jest trzeźwość oraz pomaganie innym ludziom w jej osiągnięciu i utrzymaniu. Poszczególne grupy AA zachowują autonomię, powinny być samowystarczalne i nie przyjmować żadnych środków finansowych z zewnątrz. Członkowie grup uczestniczą w regularnych spotkaniach, nazywanych mityngami, i indywidualnie korzystają z zaleceń programu. Zachowują anonimowość w wystąpieniach publicznych i w czasie mityngów. Treść programu została opisana w formie Dwunastu Kroków. W programie AA podstawowym układem odniesienia stają się zasady egzystencji całej wspólnoty oraz idee zawarte w Dwunastu Krokach, a w szczególności idea powierzenia Bogu kontroli nad własnym życiem oraz poddania się, czyli zaakceptowania swej bezsilności wobec alkoholu. Istota przemian psychologicznych dokonujących się u osoby intensywnie realizującej ten program upodabnia je do zjawiska konwersji, czyli nawrócenia religijnego pod wpływem doświadczenia osobistej klęski życiowej. Opisane w wielu książkach i broszurach doświadczenia tej wspólnoty dostarczyły modelu działania niezliczonej ilości innych stowarzyszeń i środowisk wzajemnej pomocy, które zrzeszają ludzi borykających się z różnymi problemami osobistymi, np. Anonimowi Narkomani, Al-Anon (dla członków rodzin alkoholików), Alateen (dla nastolatków). Mellibruda J. (2000). Psychopatologia zjawisk społecznych. W: Psychologia (red. J. Strelau). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

anoreksja

Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD - 10), anoreksję (jadłowstręt psychiczny) diagnozuje się, gdy występują wszystkie cztery wymienione niżej objawy (u dzieci - pięć objawów): spadek wagi (lub, u dzieci, brak przybytku wagi) prowadzący do masy ciała o co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej w stosunku do wieku i wzrostu (indeks wagi ciała wynosi poniżej 17,5 kg/m2); spadek wagi jest narzucony samej sobie poprzez unikanie "tuczącego" pożywienia; a ponadto za pomocą jednej z następujących czynności: prowokowanie wymiotów, przeczyszczanie, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków tłumiących łaknienie lub środków moczopędnych; samoocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem, co prowadzi do narzucania samej sobie niskiego progu wagi ciała; obawa przed otyłością występuje w formie natrętnej myśli nadwartościowej; zaburzenia endokrynne przejawiające się u kobiet zanikiem miesiączkowania, a u mężczyzn utratą zainteresowań seksualnych i potencji (wyjątkiem jest krwawienie z dróg rodnych u kobiet stosujących substytucyjne leczenie hormonalne, najczęściej w postaci przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych); stwierdza się również wzrost poziomu hormonu wzrostu i kortyzolu oraz zmiany metabolizmu hormonu tarczycy i zaburzenia wydzielania insuliny; u dzieci występuje ponadto opóźnienie albo zahamowanie licznych zjawisk związanych z okresem pokwitania (wzrost ulega zatrzymaniu, u dziewcząt nie rozwijają się piersi i występuje pierwotny brak miesiączek, u chłopców narządy płciowe pozostają w stanie dziecięcym); objaw ten można zaobserwować, jeśli początek choroby miał miejsce przed okresem pokwitania; po powrocie do zdrowia pokwitanie często przebiega normalnie. Jeśli nie występują wszystkie wymienione wyżej objawy, lub występują w łagodniejszym nasileniu, diagnozuje się jadłowstręt psychiczny atypowy. W anoreksji nie występują objawy charakterystyczne dla bulimii - tj. nie ma nawracających epizodów przejadania się, ani uporczywej koncentracji na jedzeniu wraz z silnym pragnieniem lub poczuciem przymusu jedzenia (głodem). Ponadto, diagnozując anoreksję wyklucza się uprzednio ewentualne somatyczne przyczyny utraty masy ciała, jak przewlekłe choroby wyniszczające, guzy mózgu, zaburzenia jelitowe (choroba Crohna lub zespół złego wchłaniania), utratę łaknienia spowodowaną np. zanikowym zapaleniem żołądka i psychogenną utratę łaknienia (np. związaną ze stresem). Na chorobę tą zapadają głównie dziewczęta i młode kobiety. Znacznie rzadziej cierpią na tę chorobę chłopcy przed okresem dojrzałości i młodzi mężczyźni. Niekiedy wyróżnia się typ restrykcyjny anoreksji (gdzie podstawowym sposobem obniżania swojej wagi ciała jest dla chorej głodzenie się) i typ bulimiczny (w którym chora prowokuje wymioty, podobnie, jak ma to miejsce w bulimii). Głodzenie się powoduje zaburzenia endokrynologiczne, przejawiające się zanikiem miesiączkowania i utratą zainteresowań seksualnych. Obniża się poziom cukru we krwi, spada tętno, ciśnienie i temperatura ciała. Mogą pojawić się obrzęki głodowe na kończynach dolnych, wybroczyny, oraz bóle brzucha, biegunki lub zatwardzenia. Niekiedy występują zaburzenia pracy nerek, rzeszotowacenie kości i zaburzenia równowagi elektrolitowej. W niektórych wypadkach wyniszczenie organizmu może prowadzić do śmierci. Leczenie anoreksji wymaga niekiedy hospitalizacji w celu ratowania życia zagrożonego wskutek wyniszczenia organizmu długotrwałą głodówką. Wówczas celem oddziaływań medycznych jest przywrócenie równowagi elektrolitowej oraz podniesienie wagi ciała do poziomu odsuwającego zagrożenie życia pacjentki. W dalszej kolejności należy stosować psychoterapię. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. (1997) Kraków Warszawa, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius.

anticol

zobacz: disulfiram

autyzm

Autyzm dziecięcy jest zaburzeniem rozwojowym, charakteryzującym się trzema głównymi cechami patologii funkcjonowania:
* skrajnym unikaniem przez dziecko kontaktów z innymi ludźmi * potrzebą zachowania niezmienności otoczenia * poważnym

zaburzeniem mowy

Zazwyczaj nieprawidłowości zaczynają ujawniac przed 3. rokiem życia.
Najbardziej charakterystyczne jest wycofywanie się dziecka z wszelkich kontaktów, które może przybrać trwały charakter, co na płaszczyźnie osobowej prowadzi do niemożności dokonywania wymiany uczuciowej. Dorośli powinni tu pełnić rolę przewodników w poznawaniu świata i porządkowaniu doświadczeń. W przeciwnym wypadku ograniczeniu ulega rozwój intelektualny, nie rozwija się mowa, z czego wynikają poważne konsekwencje dla myślenia.
W takiej sytuacji obserwuje się u dzieci autystycznch przywiązanie do "talizmanów", stereotypie ruchowe (ciągłe powtarzanie tych samych gestów), mowę echolaliczną (powtarzanie całości lub części usłyszanych wypowiedzi), rózne sposoby redukcji napięcia (np.: darcie papierów, przelewanie wody itp.)
Obok takich objawów dzieci autystyczne często charakteryzuje cały szereg niespecyficznych problemów, jak: fobie, zaburzenia snu i odżywiania, napady złości czy agresja.
W przypadku większości dzieci autystycznych zauważalny jest również brak spontaniczności i pomysłowości w organizowaniu sobie wolnego czasu,a także trudności w podejmowaniu decyzji dotyczących zlożonych czynności.
Obecnie psychologowie dysponują coraz skuteczniejszymi sposobami docierania do autystycznych dzieci i towarzyszenia im w ich przeżyciach. Niektórym osobom autystycznym udaje się nawet wyjść z autyzmu. Jednak zazwyczaj deficyty z dzieciństwa są obecne także w życiu dorosłym i dotyczą głównie socjalizacji, komunikacji i zainteresowań.

B

barbiturany

Środki o działaniu tłumiącym na ośrodkowy układ nerwowy, pochodne kwasu barbiturowego. Barbiturany stosuje się jako leki przeciwdrgawkowe, znieczulające, uspokajające oraz nasenne - znacznie rzadziej - jako przeciwlękowe.
Działanie leku w zależności od dawki może być uspokajające, nasenne, ale może także prowadzić do śmierci. Przedział między dawką terapeutyczną a toksyczną jest bardzo wąski, co często jest przyczyną zgonów po przedawkowaniu.
Alkohol wzmacnia działanie barbituranów. Istotną przyczyną zgonów jest łączne zatrucie barbituranami i alkoholem. Długotrwałe używanie barbituranów powoduje tolerancję, która w tym przypadku rozwija się dość szybko, oraz uzależnienie od leku, pomimo zażywania przepisanych dawek.
Specyficzne objawy zaburzeń spowodowanych używaniem barbituranów obejmują:
* intoksykację barbituranami - upośledzenie koncentracji uwagi, pamięci i koordynacji, a także brak kontroli nad impulsami agresywnymi i seksualnymi; może prowadzić do zgonu * zespół abstynencyjny - obejmuje takie objawy, jak: nudności, osłabienie, tachykardia, drżenie rąk, a po tygodniu od zaprzestania przyjmowania pojawia się majaczenie; po raptownym przerwaniu zażywania - pełne napady drgawkowe * otępienie - trwałe upośledzenie wyższych funkcji korowych (pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, mowy, wnioskowania itd.)
zobacz również: benzodiazepiny

benzodiazepiny

Jeden z grupy leków stosowanych jako uspokajające, nasenne, zmniejszające napięcie mięśniowe i jako przeciwpadaczkowe. Działają uspokajająco, redukując uczucie lęku.
Oddziałują poprzez wzmaganie wrażliwości receptorów na kwasy gamma - aminomasłowe (GABA), z którymi są powiązane, a które są głównym neuroprzekaźnikiem o działaniu hamującym.
Zostały wprowadzone do użytku jako bezpieczniejsza alternatywa barbituranów, chociaż mają właściwości powodujące psychiczne i fizyczne uzależnienie.
U blisko 50% osób po zaprzestaniu kuracji, benzodiazepiny przyjmowane w dawkach terapeutycznych powodują zespół abstynencyjny, a jego bardziej nasilone objawy występują w przypadku leków o krótkim okresie działania. Dla uniknięcie poważnych powikłań, konieczny jest harmonogram powolnej detoksykacji
Banzodiazepiny bywają łączone z innymi substancjami psychoaktywnymi dla wzmocnienia poczucia euforii (np. przed lub po dziennej dawce metadonu, z alkoholem, a również w uzależnieniu od opiatów).
Rzadko zdarzają się śmiertelne przedawkowania benzodiazepin.
zobacz również: barbiturany

bezsenność

Według najnowszej klasyfikacji schorzeń (ICD-10) bezsenność jest stanem niedostatecznej ilości i/lub jakości snu, który utrzymuje się przez dłuższy czas. Są jednak osoby, które śpią krótko i skarżą się na bezsenność i takie, które pomimo długiego snu cierpią z powodu jego złej jakości.
Najczęściej wystepującymi objawami bezsenności są: trudności z zaśnięciem, trudności w utrzymaniu nieprzerwanego snu i zbyt wczesne budzenie się. Powtarzająca się bezsenność prowadzi do lęku przed udaniem się na spoczynek. Pacjenci odczuwają wtedy napięcie, przygnębienie, zaczynają rozmyślać o tym, co zrobić aby się wyspać, czy o kłopotach osobistych. Rano są zmęczeni psychicznie i fizycznie. W ciągu dnia pojawiają się takie objawy, jak: przygnębienie, obawy, napięcie, drażliwość i koncentrowanie się na własnych kłopotach.
Do ustalenia rozpoznania niezbęde są następujące objawy:
* skargi dotyczące trudności w zaśnięciu, utrzymaniu snu, złej jakości snu; * zaburzenia snu występujące co najmniej trzy razy w tygodniu przez co najmniej miesiąc; * martwienie się z powodu bezsenności i nadmierna obawa dotycząca skutków tego stanu, w dzień i w nocy * Niezadowalająca ilości i/lub jakość snu, wywołująca znaczne napięcie lub zakłócająca normalne funkcjonowanie społeczne i zawodowe
Bezsenność może być także objawem innych zaburzeń psychicznych. Występuje także w chorobach fizycznychprzebiegających z bólem lub innymi dolegliwościami, towarzyszy również przyjmowaniu pewnych leków.

binge drinking

zobacz: ciągi picia

borderline (osobowość z pogranicza)

Zaburzenia osobowości, w których jednostka żyje „na granicy” między normalnym, przystosowanym funkcjonowaniem a rzeczywistymi zaburzeniami psychicznymi. Taką osobę charakteryzują rozmaite postacie niestabilności, np. niestabilne relacje interpersonalne, nagłe i nieadekwatne zmiany afektywne, zaburzony obraz siebie, częste napady złości, autodestrukcyjne działania w rodzaju hazardu czy kradzieży w sklepach. Zdarzają się przewlekłe stany znudzenia.

bulimia

Bulimia (żarłoczność psychiczna) jest zespołem charakteryzującym się okresowymi napadami obżarstwa i nadmierną koncentracją na kontroli masy ciała. Pacjentki z bulimią stosują skrajne metody przeciwdziałania przybieraniu na wadze. Pod wieloma względami żarłoczność psychiczna jest podobna do jadłowstrętu psychicznego. Podobnie jak w anoreksji, chorują głównie kobiety, ale pierwsze objawy występują w nieco późniejszym wieku. Zaburzenie to pojawia się niekiedy jako dalszy ciąg przewlekłego jadłowstrętu (chociaż bywa także odwrotna kolejność). Zdarza się, że stan pacjentki z jadłowstrętem ulega poprawie, tj. przybiera ona na wadze, pojawiają się miesiączki, ale pacjentka zaczyna przejadać się i wymiotować.
Do rozpoznania bulimii konieczne jest stwierdzenie wszystkich wymienionych objawów:
* stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymane pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia; * nawracające epizody przejadania się, polegające na pochłanianiu olbrzymich ilości jedzenia w krótkich odstępach (co najmniej 2 razy tygodniowo w ciągu trzech miesięcy); * przeciwdziałanie przybieraniu na wadze; pacjentka stosuje w tym celu co najmniej jedną z następujących metod: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, okresowe głodówki, przyjmowanie leków tłumiących łaknienie, preparatów tarczycy lub środków moczopędnych; chora ze współistniejącą cukrzycą może zaniechać przyjmowania insuliny; * chorobliwa obawa przed otyłością; chora określa nieprzekraczalne granice masy ciała, znacznie poniżej przedchorobowej czy optymalnej według lekarza; często, choć nie zawsze, w przeszłości miał miejsce epizod jadłowstrętu psychicznego, okres dzielący te dwa zaburzenia wynosi od kilku miesięcy do wielu lat; poprzedzający epizod jadłowstrętu był pełnoobjawowy lub przebiegł w łagodny sposób, z umiarkowanym spadkiem masy ciała i/lub przejściowym zatrzymaniem miesiączek.
Częste wymiotowanie może powodować schorzenia dziąseł i ubytki zębów, odwodnienie, zaburzenia równowagi elektrolitowej, zaburzenia pracy serca, uszkodzenie nerek, odwrócenie perystaltyki jelit, tężyczki, napadów padaczkowych, osłabienia mięśni, czy do znacznego spadku masy ciała. W skrajnych przypadkach prowadzi do arytmii pracy serca, mogącej spowodować śmierć.
W leczeniu bulimii stosuje się głównie psychoterapię. Mniejsze zastosowanie znajdują niekiedy także leki przeciwdepresyjne.

C

choroba afektywna dwubiegunowa

zobacz: zaburzenie afektywne dwubiegunowe

choroby psychosomatyczne

Choroby, w których etiologii istotną rolę odgrywają czynniki psychologiczne. Termin ten był używany przez przedstawicieli medycyny psychosomatycznej, której korzenie sięgają psychoanalizy.
Współczesna psychologia zdrowia zakłada, że czynniki psychospołeczne mogą odgrywać jakąś rolę w powstawaniu chorób, lecz jest to raczej rola pośrednicząca, wymagająca głębszego zbadania, szczególnie w obrębie psychoneuroimmunologii. Obecnie więc psychologowie zdrowia unikają terminu choroba psychosomatyczna.
ciągi picia (ang. binge drinking)
wzorzec intensywnego picia w dłuższym, często uprzednio zaplanowanym okresie. W badaniach populacyjnych okres ten definiowany jest zazwyczaj jako więcej niż jeden dzień poświęcony wyłącznie piciu. Zachowanie takie określane bywa również jako „picie napadowe” lub „rzut picia”. Osoba pijąca ciągami lub rzutami to ktoś, kto trzyma się głównie tego sposobu picia, często zachowując abstynencję pomiędzy kolejnymi epizodami.

crack

Substancja psychoaktywna powstająca poprzez preparowanie kokainy z eterem lub domieszką sody do pieczenia ciast, różnymi aktywatorami chemicznymi i wodą. Otrzymana mikstura - bezpostaciowa substancja w kolorze beżowym - jest crackiem (nazwa pochodzi od odgłosu trzaskania, ang.: crack, wydawanego przez substancję po podgrzaniu). Może występować w postaci jasnobrązowych kuleczek, białych okruchów lub "kamyków" (masa uformowana w kryształki), często pakowanych w fiolki.
Popularność crack zawdzięcz temu, że bywa od 20 do 50 razy czystszy niż kokaina. Wywołuje bardzo szybki efekt - wdychanie doprowadza do intensywnego haju juz po 4-6 sekundach, jednak trwa on jedynie ok. 10 minut. Crack zażywa się poprzez podgrzewanie substancji, a następnie wdychanie jej oparów.
Po zażyciu, początkowo pojawia się poczucie wielkiego uniesienia, zanika niepokój, pojawia się nadmierna pewność siebie i zawyżona samoocena. Osoba używająca cracku może podejmować nieodpowiedzialne, czasami nielegalne i niebezpieczne decyzje, gdyz zaburzeniu ulega ocena sytuacji. Osoby takie często bywają agresywne. Występuje przymus mówienia, a mowa może stać się inkoherentna. Po kilku minutach nastrój zmienia się w dysforię.
W przypadku cracku przedawkowanie zdaje się być częstsze niż przy innych postaciach kokainy.
zobacz również: kokaina

cykl przemocy

Badania wykazały, że związki, w których kobiety doznają przemocy fizycznej ze strony swoich partnerów, przechodzą przez trzy fazy powtarzającego się cyklu.
* faza narastania napięcia W fazie pierwszej narasta napięcie i agresywność sprawcy. Każdy drobiazg wywołuje jego irytacje, za byle co robi awanturę, zaczyna więcej pić, prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Kobieta stara się opanować sytuację i oddalić zagrożenie. Często pojawiają się u niej różne dolegliwości fizyczne, bóle żołądka i głowy, bezsenność i utrata apetytu. Wpada w apatię lub ogarnia ją silny niepokój. Czasem, nie mogąc wytrzymać tego oczekiwania sama prowokuje spięcie, żeby już wreszcie "mieć to za sobą". * faza gwałtownej przemocy Z mało istotnych powodów dochodzi do ataku agresji i rozładowania złości. Kobieta jest raniona fizycznie i psychicznie, znajduje się w stanie szoku. Stara się uspokoić sprawcę i ochronić siebie. Odczuwa przerażenie, złość, bezradność i wstyd, traci ochotę do życia. * faza "miodowego miesiąca" W tej fazie wszystko się zmienia. Gdy partner wyładował już swą złość i zaczyna sobie zdawać sprawę z tego, co zrobił, nagle staje się inną osobą. Stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie i usprawiedliwienie. Przeżywa poczucie winy, okazuje skruchę, przeprasza i obiecuje, że to się już nie powtórzy. Zaczyna okazywać ciepło i miłość. Staje się znowu podobny do tego mężczyzny, jakim był na początku związku, kiedy ofiara się w nim zakochała. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się jakby nie było żadnej przemocy. Kobieta zaczyna wierzyć, że partner się zmienił i że przemoc była jedynie wyjątkowym incydentem, który już nigdy się nie powtórzy.
Faza "miodowego miesiąca" jest tylko przemijającym okresem i wkrótce rozpoczyna się ponownie faza narastania napięcia. Wszystko zaczyna się od nowa. Przemoc w następnym cyklu na ogół jest bardziej gwałtowna i dłuższa, a chwile ulgi coraz krótsze. Doświadczenia miodowej fazy demobilizują ofiarę i utrwalają u sprawcy poczucie bezkarności oraz nadzieję, że następnym razem znowu sobie jakoś poradzi i uzyska przebaczenie.

cyklofrenia

zobacz: choroba afektywna dwubiegunowa

czynniki ryzyka

dotyczą większego prawdopodobieństwa, że uzależnienie powstanie właśnie u tej, a nie innej osoby i wiążą się z prawdopodobnymi przyczynami powstawania uzależnień. Potencjalnie bardziej narażone na uzależnienie są osoby, które gorzej radzą sobie ze stresem i kłopotami, łatwiej poddają się presji otoczenia lub potrzebują natychmiastowej ulgi w nieprzyjemnych sytuacjach. Przyczyny powstawania uzależnienia nie są do dziś dokładnie poznane. Tym niemniej, uznaje się za nie takie czynniki jak predyspozycje genetyczne (obciążenie rodzinne), "siłę uzależniającą" danej substancji, nacisk otoczenia, zaburzenia emocjonalne, nerwice, depresję, niską samoocenę oraz stres. Bardzo rzadko uzależnienie może także powstać na skutek podawania silnych leków przeciwbólowych w uzasadnionych medycznie przypadkach.

D

DDA

Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) to dorosłe osoby, które wychowywały się w rodzinie alkoholowej. DDA doświadczają w dorosłym życiu trudności, których korzenie tkwią w doświadczeniach wyniesionych z rodziny alkoholowej.
Dzieci w rodzinach alkoholowych przeżywają wiele trudnych emocji: wstyd, poczucie winy, gniew, smutek i strach. Typowymi sposobami radzenia sobie przez dzieci z rodzin alkoholowych z trudnymi emocjami są m.in. przesunięcie uczuć do podświadomości, pomniejszanie ich lub zaprzeczanie, nierozpoznawanie ich (nienazywanie) i mylenie z myślami.
Do cech wspólnych dla DDA zalicza się m.in.:
* lęk przed utratą kontroli * lęk przed uczuciami * lęk przed sytuacjami konfliktowymi * nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności * poczucie winy towarzyszące obronie siebie * niemożność odprężenia się, pofolgowania sobie, odczucia przyjemności * duży samokrytycyzm * łatwość zaprzeczania * trudności przeżywane w związkach intymnych * przeżywanie rzeczywistości z pozycji ofiary * mylenie miłości z litością * skłonność do widzenia świata w czarno - białych barwach w sytuacjach dużego napięcia psychicznego * skłonność do biernego reagowania * umiejętność przetrwania w trudnych sytuacjach
Nie można zakładać, że każde dziecko, które wyrośnie w rodzinie alkoholowej będzie się charakteryzowało opisanym powyżej zespołem cech. Pojęcie DDA wraz z przypisywanym mu charakterystycznym zespołem cech, może jednak być pomocne dla osób, które doświadczają trudności spowodowanych doświadczeniami wyniesionymi z rodziny alkoholowej.
zobacz również: grupy DDA

dekompensacja

Zapożyczony z terminologii funkcjonowania organicznego, termin "dekompensacja" oznacza załamanie się przejściowej ròwnowagi osiągniętej przez chorą część organizmu w drodze mechanizmòw adaptacji.
W dziedzinie psychiki, za pomocą terminu „dekompensacja” zwykło się oznaczać stan krytyczny, wywołany poprzez załamanie się zazwyczaj stosowanych, neurotycznych mechanizmòw obronnych podmiotu, ktòry znalazł się w nowej oraz trudnej do zniesienia sytuacji afektywnej. Wcześniejsza wrażliwość psychiczna podmiotu dochodzi wtedy do głosu. Słabość "Ja", skutki niedoboru afektywnego, a nawet tendencje psychotyczne zostają zreaktywowane.
Na poziomie klinicznym, dekompensacja może przyjmować formę fobii, epizodycznego zaburzenia umysłowego, napadu delirium, lub somatyzacji. Powyższe objawy mają najczęściej charakter przejściowy. Jednakże, dekompensacja neurotyczna może niekiedy ujawnić ukrytą, glębszą patologię - oznacza to wòwczas początek [strony:psychozy:203] lub innej chronicznej psychopatii. Otoczenie oraz postępowanie terapeutyczne mają w takim przypadku szczegòlnie istotne znaczenie.
Dekompensacja psycho-neurotyczna u osòb starszych odznacza się specyficznymi cechami. Pojawia się ona często wskutek przeniesienia do domu starcòw lub szpitala, po utracie wspòłmałżonka lub też po interwencji chirurgicznej spowodowanej złamaniem. Dekompensacja jest tu przejawem trudności, jakie mają osoby starsze z przystosowaniem się do sytuacji stresowej, ktòra wywołuje u nich załamanie się dotychczasowych mechanizmòw obronnych. Objawy takiego stanu mogą być dość ostre. Należą do nich: przejściowe zaburzenia umysłowe, stany lękowe, dezorientacja w czasie i w przestrzeni, niedożywienie, odwodnienie, ostre stany regresji, napady melancholii lub histerycznej nadpobudliwości.
Niektòrzy autorzy odròżniają dekompensację strukturalną (pacjent kompensuje sytuację urazową na poziomie struktury osobowości, co może przyjmować formę ostrego stanu depresyjnego, dezorganizacji psychosomatycznej, paranoi, itd.) od dekompensacji behawioralnej, przejawiającej się jako gwałtowne przejście do czynu (zabòjstwo, pròba samobòjcza, itd.).

delirium tremens

zobacz: majaczenie alkoholowe

depresja

W depresji pacjent najczęściej cierpi z powodu obniżonego nastroju, utraty zainteresowań i zdolności do radowania się, wzmożonej męczliwości a co za tym idzie - zmniejsza się jego aktywność. Do często spotykanych objawów należą:
* osłabienie koncentracji i uwagi * niska samoocena i mała wiara w siebie * poczucie winy i małej wartości * pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości * myśli i czyny samobójcze * zmniejszony apetyt
Objawy depresji wykazują spore zróżnicowanie międzyosobnicze. U niektórych chorych na pierwszy plan wysuwa się lęk, dystres, podniecenie ruchowe, u innych z kolei widoczne są zaburzenia nastroju. Do ustalenia rozpoznania epizodu depresji niezbędne jest stwierdzenie utrzymywania się zaburzeń przez co najmniej dwa tygodnie.
W przebiegu depresji występują również dobrze zaznaczone objawy "somatyczne", do których zalicza się:
* utrata zainteresowań lub brak przyjemności przy wykonywaniu czynności, które zazwyczaj sprawiały radość * brak reaktywności emocjonalnej na wydarzenia, które zazwyczaj sprawiają przyjemność * budzenie się rano dwie i więcej godzin przedwcześnie * wyraźne spowolnienie lub pobudzenie ruchowe * wyraźna utrata apetytu połączona z utratą co najmniej 5% masy ciała w ciągu ostatniego miesiąca
Występowanie co najmniej czterech z tych objawów jest warunkiem rozpoznania zespołu somatycznego.
Pierwszy epizod depresyjny określa sie w kategoriach łagodnego, umiarkownego lub cięzkiego epizodu depresyjnego. Następne klasyfikowane są jako depresja nawracająca.
W przypadku ciężkiej depresji mogą występować również objawy psychotyczne w postaci omamów lub urojeń, a także próby samobójcze.

detoksykacja

Proces leczenia po odstawieniu nadużywanych substancji psychoaktywnych. Jako procedura kliniczna jest to proces bezpiecznego i skutecznego odstawiania substancji w sposób minimalizujący objawy zespołu abstynencyjnego Detoksykacja oznacza, że pacjent pozostaje pod kontrolą dopóki nie ustąpią objawy intoksykacji lub zespołu abstynencyjnego i może, ale nie musi wiązać się z podawaniem leków.

disulfiram

środek hamujący aktywność dehydrogenazy aldehydowej, co w obecności alkoholu powoduje nagromadzenie we krwi aldehydu octowego, co z kolei prowadzi do silnych reakcji awersyjnych obejmujących zawroty głowy, nudności, wymioty, pocenie się, pulsujący ból głowy, kołatanie serca. Disulfiram jest pierwszym z leków "uczulających" na alkohol i stosowany był jako środek wspomagający utrzymywanie abstynencji. Jego zastosowanie opiera się na zasadach warunkowania: nieprzyjemne doznania mają być kojarzone z alkoholem, który zacznie wywoływać awersję. Powodzenie leczenia w ten sposób alkoholizmu nie jest wysokie. Na polskim rynku występuje pod nazwą Anticol, Esperal.

drgawki alkoholowe

Epizody drgawkowe zachodzące w czasie zespołu abstynencyjnego lub na skutek intoksykacji alkoholem (lub innym środkiem psychoaktywnym).
Drgawki alkoholowe chrakteryzuje utrata przytomności i napięcie mięśni (z zanikiem czynności oddechowej), po czym następują chaotyczne, nagłe ruchy mimowolne całego ciała.

drink standardowy

Ilość napoju alkoholowego zawierająca w przybliżeniu tę samą ilość etanolu (w gramach), niezależnie od typu napoju. Za standardowy drink uważa się 360 ml piwa, 120 ml wina lub 37 ml wódki. Każda z tych porcji zawiera w przybliżeniu taką samą ilość czystego alkoholu - około 12 g

DSM-IV

Kryteria klasyfikacji zaburzeń psychicznych, opublikowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w 1994 roku. Służą jako podstawa diagnozy chorób psychicznych. W podręczniku DSM-IV obok kryteriów diagnostycznych uwzględniono także opis zaburzeń i wytyczne do terapii. Innym dużym systemem klasyfikacyjnym stosowanym w psychologii klinicznej i w psychiatrii jest system prezentowany w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Ostatniej rewizji DSM (DSM-IV) dokonano w celu skoordynowania terminologii z terminologią ICD-10.

zobacz również: PsychologyNet.org

Dwanaście Kroków AA

Program opracowany przez AA, polegający na osiąganiu trzeźwości krokami. Dwanaście Kroków wywodzi się z praktycznych doświadczeń pierwszych członków AA, związanych z ich działaniami na rzecz osiągnięcia trzeźwości. Realizacja Kroków wymaga od członków wspólnoty działania i jest długotrwałym procesem. Traktowane poważnie dają szansę na dokonanie wielkich zmian.
Dwanaście Kroków:
1. Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem.
2. Uwierzyliśmy, że Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie.
3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.
4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny.
5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.
6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru.
7. Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki.
8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim.
9. Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.
10. Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do popełnianych błędów.
11. Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas, oraz o siłę do jej spełnienia.
12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków, staraliśmy się nieść posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.
Poszczególne kroki pozwalają na zidentyfikowanie alkoholu jako jedynego winowajcy, odnajdywanie oparcia w jakimś czynniku zewnętrznym — Sile Wyższej, która ma pomóc w odwrocie od dotychczasowego życia. Kroki wskazują także na możliwość odejścia od alkoholu jako czynnika rządzącego dotychczasowym życiem i poznaniu błędów w myśleniu i działaniu alkoholika, co pozwala wzmacniać i rozwijać cechy pozytywne. Metoda kroków uświadamia alkoholikowi, jak bardzo jest przyzwyczajony do swych starych, nawet patologicznych zachowań, ale daje nadzieję, że przemiana osobowości jest możliwa; służy także przypomnieniu sobie wyrządzonych krzywd i znalezieniu sposobu zadośćuczynienia. Rolą ostatnich kroków jest podtrzymywanie procesu trzeźwienia.
Obecnie istnieją także inne organizacje opierające się na programie Dwunastu Kroków, ukierunkowane na różne problemy osobowościowe (np.: Anonimowi Neurotycy), behawioralne i międzyludzkie (np.: Anonimowi Narkomani, Anonimowi Hazardziści).
zobacz również: Dwanaście tradycji AA, Anonimowi Alkoholicy, Al-Anon, Al-Ateen
Dwanaście Tradycji AA

Zasady, według któych działa wspólnota AA:

1. Nasze wspólne dobro powinno być najważniejsze, wyzdrowienie każdego z nas zależy bowiem od jedności Anonimowych Alkoholików.
2. Jedynym i najwyższym autorytetem w naszej wspólnocie jest miłujący Bóg, jakkolwiek może się On wyrażać w sumieniu każdej grupy. Nasi przewodnicy są tylko zaufanymi sługami, oni nami nie rządzą.
3. Jedynym warunkiem przynależności do AA jest pragnienie zaprzestania picia.
4. Każda grupa powinna być niezależna we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych, które dotyczą innych grup lub AA jako całości.
5. Każda grupa ma jeden główny cel, nieść posłanie alkoholikowi, który wciąż jeszcze cierpi.
6. Grupa AA nigdy nie powinna popierać, finansować ani użyczać nazwy AA żadnym pokrewnym ośrodkom ani jakimkolwiek przedsięwzięciom, ażeby problemy finansowe majątkowe lub sprawy ambicjonalne nie odrywały nas od głównego celu.
7. Każda grupa AA powinna być samowystarczalna i nie powinna przyjmować dotacji z zewnątrz.
8. Działalność we wspólnocie AA powinna na zawsze pozostać honorowa, dopuszcza się jednak zatrudnianie niezbędnych pracowników w służbach AA.
9. Anonimowi Alkoholicy nie powinni nigdy stać się organizacją; dopuszcza się jednak tworzenie służb i komisji bezpośrednio odpowiedzialnych wobec tych, którym służą.
10. Anonimowi Alkoholicy nie zajmują stanowiska wobec problemów spoza ich wspólnoty, ażeby imię AA nie zostało nigdy uwikłane w publiczne polemiki.
11. Nasze oddziaływanie na zewnątrz opiera się na przyciąganiu, a nie na reklamowaniu, musimy zawsze zachowywać osobistą anonimowość wobec prasy, radia i filmu.
12. Anonimowość stanowi duchową podstawę wszystkich naszch Tradycji, przypominając nam zawsze o pierwszeństwie zasad przed osobistymi ambicjami.
zobacz również: Dwanaście Kroków AA, Anonimowi Alkoholicy, Al-Anon, Al-Ateen

dysforia

Zaburzenie nastroju przejawiające się wzmożoną drażliwością, gniewem, płaczliwością, zachowaniem agresywnym. Występuje m.in. w schizofreniii, depresji, czy po odstawieniu substancji psychoaktywnych. Termin dysforia jest antonimem euforii.

dysleksja

Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowych, często oprócz trudności w opanowaniu sprawności w zakresie opanowania czynności pisania i poprawnej pisowni.
Wyróżnia się najczęściej trzy typy dysleksji, przyjmując za kryterium podziału dominujące zaburzenie, które decyduje o jej obrazie klinicznym.
* dysleksja typu wzrokowego, gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej; * dysleksja typu słuchowego, u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi; * dysleksja integracyjna — rozpoznawana jest wówczas, gdy rozwój funkcji percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzany jest natomiast proces integrowania bodźców napływających do różnych zmysłów.
Pomoc specjalistyczną udzieloną dzieciom ze specjalnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu określa się mianem terapii pedagogicznej lub terapii psychopedagogicznej. Oddziaływania te mają charakter korekcyjno — kompensacyjny. Oznacza to, że są ukierunkowane na usprawnianie zaburzonych funkcji (korekcja) oraz na wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się (kompensacja), które mogą stać się wsparciem dla zaburzonych lub zastąpić je w razie potrzeby.

dziecko alkoholika (COA)

Osoba, której przynajmniej jedno z rodziców jest lub było alkoholikiem. Początkowo koncentrowano się na wpływie alkoholizmu rodziców na dzieciństwo i okres dorastania dziecka. Od lat osiemdziesiątych ważne stało się również zagadnienie dorosłych dzieci alkoholików (DDA).

E

ecstasy

Obecnie pod nazwą ecstasy kryją się różnorodne mieszaniny wielu narkotyków. W jego skład może wchodzić MDMA (meatamfetamina), amfetamina, czy LSD. Dlatego występują różnice w intensywności i czasie działania sprzedawanych środków.
Niewielkie dawki dają reakcje zbliżone do występujących po zażyciu amfetaminy, większe natomiast przypominają efekty zażycia LSD.
Ecstasy występuje w postaci tabletek i kapsułek o różnej formie, kolorach i rozmiarach do przyjmowania doustnego. Taletki mają różne nazwy i logo. Osoba przyjmująca ecstasy nigdy nie mewności co zażywa. Mieszanie MDMA z innymi substancjami pozwala na zmniejszenie ceny poroduktu, którego działanie trwa do 6 godzin. Powoduje to, że jest on popularny wśród młodzieży.
Działanie ecstasy podobne jest do działania amfetaminy: energetyzuje i pobudza a jednocześnie odpręża i relaksuje. Pierwsze efekty odczuwane są już po 20 - 30 minutach od zażycia. Po nieprzyjemnych początkowo doznaniach (lęk, dezorientacja, sztywnienie kończyn, mdłości), które mogą się czasem pojawić, następuje poczucie szczęścia i euforii, uczucie miłości do wszystkich.
Ecstasy jest narkotykiem zażywanym najczęściej w kulturze klubowej, tanecznej i służy dodatkowej stymulacji do zabawy.
Skutkiem zażywania narkotyku są pojawiające się stany depresyjne i drażliwość. Oddziałuje również negatywnie na wątrobę, pęcherzyk żółciowy, jelita i nerki.
W wyniku zażycia ecstasy łatwo dochodzi do przegrzania organizmu, sygnalizowanego nudnościami i wymiotami, pragnieniem i uczuciem gorąca, a także zwiększeniem częstości pracy serca. Ważne jest, aby zażywający narkotyk mogli wychodzić na zewnątrz klubu, w którym się bawią lub pili duże ilości wody, redukują efekty przegrzania.
W miarę zażywania zmienia się tolerancja i potrzebne jest zwiększanie dawki narkotyku. Często, aby złagodzić negatywne skutki "wychodzenia" z narkotyku, zażywa się inne substancje, jak benzodiazepiny czy alkohol.
Początkowo uważano, że zażywanie ecstasy nie prowadzi do uzależnienia fizycznego a jedynie do zależności psychicznej spowodowanej doznawanymi przeżyciami. Jednak ostatnio badania w kulturze klubowej wśród osób zażywających ecstasy, wskazują, że używający przez dłuższy czas wykazują objawy zależności od narkotyku.

Ego

termin wprowadzony do psychologii przez S. Freuda dla oznaczenia „warstwy” psychiki pośredniczącej między popędowym Id i normatywną nadbudową — Superego. Ego jest organizacją procesów poznawczych na poziomie świadomym, reguluje całokształt wewnętrznych i zewnętrznych oddziaływań na osobowość.

emocje

Procesy emocjonalne to wszelkie (zarówno świadome jak i nieświadome) procesy wartościowania każdej stymulacji.
Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania.
Ekspresja emocji to wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania prze tę osobę określonej emocji.
Emocje różnią się znakiem (pozytywne/przyjemne i negatywne/przykre emocje) oraz natężeniem (silne lub słabe), a także jakością w zalezności od sytuacji, w której występują, specyfiką reakcji i subiektywnych przeżyć.
W zależności od przyjętego stanowiska teoretycznego zakłada się, że reakcja emocjonalna u danej osoby rozwija się równolegle z procesem spostrzegania lub przypominania, następuje po nim lub że jej rodzaj jest zależny od interpretacji osoby odczuwającej emocję.

empatia

Termin, który może oznaczać nastepujące zjawiska:
1. poznawcza świadomość i rozumienie emocji oraz uczuć innej osoby. W tym sensie zasadniczym znaczeniem terminu jest intelektualne lub pojęciowe uchwycenie, zrozumienie afektu kogoś innego; 2. zastępcza reakcja afektywna na doświadczenia emocjonalne innej osoby, polegająca na odzwierciedlaniu lub naśladowaniu tej emocji. W tym znaczeniu oczywistą implikacją jest fakt, że doświadczenie empatyczne jest dzieleniem z kimś jego emocji; 3. przyjmowanie, w czyimś pojęciu, roli innej osoby. To znaczenie pochodzi od 1., ale różni się nieco tym, że dodatkowo występuje tu myśl, iż empatia obejmuje też przyjęcie perspektywy innej osoby. Znaczenie to jest powszechne w literaturze dotyczącej rozwoju moralnego — niektórzy teoretycy dowodzą, iż empatia w stosunku do innych jest koniecznym warunkiem rozwoju moralności; 4. w teorii osobowości H.S. Sullivana: niezwerbalizowany, niejawny proces komunikacji, w którym postawy, uczucia i osądy są przekazywane od osoby do osoby bez publicznej jej artykulacji. Zastosowanie przez Sullivana tego terminu jest dość szerokie i obejmuje również te bardziej ograniczone konotacje zawarte w powyższych znaczeniach.

encefalopatia Wernickego

ostry, zagrażający życiu zespół neurologiczny, na który składają się zaburzenia świadomości, apatia, odrętwienie, półsenne majaczenie, porażenie mięśni oczu, oczopląs, zaburzenia równowagi i ataksja. Powoduje go niedobór witaminy B1, który może wynikać m. in. z choroby alkoholowej (główna przyczyna encefalopatii Wernickego w Europie Środkowej i Wschodniej), niewłaściwej diety, chorób gastroenterologicznych. Konieczne jest natychmiastowe leczenie tiaminą, w przeciwnym bowiem wypadku pacjent może umrzeć lub rozwinie się u niego zespół amnestyczny.

endorfiny

zobacz: opioidy endogenne

enkefaliny

zobacz: opioidy endogenne

epilepsja

Zaburzenie czynności bioelektrycznej komórek mózgowych, której objawem są napady padaczkowe obejmujące: okresowe napady konwulsyjne, zaburzenia świadomości lub jedne i drugie, ruchowe, zmysłowe lub poznawcze zaburzenia w funkcjonowaniu, którym towarzyszy nieprawidłowy encefalogram (EEG). Napady epileptyczne poprzedzane są często aurą padaczkową (zespół objawów występujących bezpośrednio przed atakiem).
Ze względu na etiologię wyróżnia się padaczkę objawową (objaw strukturalnego uszkodzenia mózgu) oraz samoistną (gdy nie ma widocznych przyczyn w postaci zmian strukturalnych w mózgu).
zobacz również: padaczka alkoholowa

esperal

zobacz: disulfiram

ewaluacja

1. ogólnie: określenie wartości czegoś; 2. w węższym znaczeniu: stwierdzenie, w jakim stopniu program, plan, seria eksperymentów, lek itd., odniósł sukces w osiągnięciu zaplanowanego na początku celu. (…)

F

FAS

Fetal Alcohol Syndrome. zobacz: alkoholowy zespół płodowy.

fazy rozwoju alkoholizmu

Jest to schemat rozwoju choroby alkoholowej, który przedstawił E.M. Jellinek na podstawie analizy historii chorób ponad 2000 alkoholików. Schemat przedstawia typowy rozwój uzależnienia — nie w każdym wypadku muszą wystąpić wszystkie objawy, a ich kolejność może być indywidualnie zróżnicowana.
Jellinek wyróżnił cztery główne fazy rozwoju choroby alkoholowej:
Stadium przedalkoholowe: używanie i nadużywanie alkoholu motywowane społecznie. Przyszły alkoholik szybko zaczyna odczuwać odprężenie emocjonalne i uświadamia sobie jego związek z piciem alkoholu. Pijący raczej się nie upija, ale pije, aby zredukować doświadczane napięcia i trudności. Następuje wzrost tolerancji na alkohol — pijący przyjmuje coraz większe dawki, aby uzyskać stan odprężenia. Pojawiają się pierwsze amnezje spowodowane nadużyciem alkoholu. Okres ten trwa od kilku miesięcy do dwóch lat.
Stadium wstępne (prodromalne): rozpoczyna się w chwili wystąpienia pierwszych palimpsestów alkoholowych — alkohol zaczyna być substancją, której pijący potrzebuje. Pojawia się potajemne picie, ciągłe myślenie o alkoholu, łapczywość w piciu, poczucie winy i wyrzuty sumienia oraz unikanie rozmów na temat alkoholu. Pijący zaczyna się maskować, gdyż musi wypijać już znacznie więcej dla odczucia ulgi. Ta faza może trwać od pół roku do czterech, pięciu lat — pojawiające się coraz częściej palimpsesty zapowiadają rozwój nałogu alkoholowego.
Stadium ostre: głównym objawem w tej fazie jest utrata kontroli nad piciem i niepohamowany głód alkoholowy. Pijący traci kontrolę nad ilością wypijanego alkoholu, ale nie nad faktem rozpoczęcia picia — może czasami zachować abstynencję. Alkoholik zaprzecza wystąpieniu tego objawu i rozbudowuje system racjonalizacji usprawiedliwiających jego picie. Pojawia się coraz większy nacisk społeczny do zaprzestania picia. Alkoholik stwierdza, że to otoczenie ponosi odpowiedzialność za jego picie, co wyraża się w agresywnych zachowaniach, które pogłębiają wyobcowanie ze środowiska i umacniają wyrzuty sumienia. W tym okresie alkoholik narzuca sobie okresowo bezwzględną abstynencję i może podejmować próby zmiany dotychczasowego sposobu picia. Niepowodzenia z tym związane powodują, że jeszcze bardziej odsuwa się od otoczenia i koncentruje wyłącznie na sprawach związanych z piciem. Pojawiają się pierwsze hospitalizacje związane z coraz intensywniejszym piciem. Obniżenie popędu seksualnego skutkuje wrogością w relacjach z partnerem/partnerką i prowadzi do zazdrości alkoholowej Stadium to kończy się wraz z pojawieniem się regularnego picia porannego, które wcześniej zdarzało się rzadko.
Stadium przewlekłe: pojawia się błędne koło nałogu — długotrwałe stany zatrucia alkoholowego, zwane ciągami. Powodują one degenerację moralną oraz obniżenie sprawności funkcji intelektualnych, u około 10% populacji alkoholowych występują psychozy alkoholowe. Kłopoty finansowe powodują, że osoba pijąca sięga po alkohole niekonsumpcyjne. Tolerancja obniża się jeszcze bardziej. Występują nieokreślone lęki, różne drżączki czy zahamowania psychoruchowe; picie przybiera charakter obsesyjny. Słabnie system racjonalizacji i zaprzecze, a alkoholik uznaje się za pokonanego. Wówczas spontanicznie poddaje się leczeniu lub, nie widząc innego wyjścia z sytuacji, kontynuuje obsesyjne picie.
zobacz również: typologia Jellinka

fazy życia rodzinnego

W życiu rodziny można wyróżnić kilka faz:
* faza prokreacji:związana jest z bilogicznym wiekiem rozrodczym kobiety i tendencją do koncentracji w czasie funkcji prokreacyjnej rodziny * faza wczesnego rodzicielstwa: (wczesne i średnie dzieciństwo dzieci) angażuje oboje rodziców: jest to okres uczenia się ról rodzicielskich, faza wysiłków na rzecz stabilizacji życia rodzinnego * faza względnej stabilizacji rodziny: przypada na wiek późnego dzieciństwa i dorastania dzieci. Możliwa jest wówczas aktywność zawodowa rodziców, współdziałanie z różnymi kręgami społecznymi * faza postparentalna/pustego gniazda: obejmuje lata życia małżeństwa po usamodzielnieniu się dzieci i ich odejściu z domu rodzinnego. W tym okresie wagi nabiera praca zawodowa.
zobacz również: rodzina

flashback

Powracanie przebytych doznań psychotycznych; spontaniczne doznawanie zniekształconego widzenia, objawów somatycznych, zatarcia granic ego lub intensywnych przeżyć emocjonalnych przez jednostkę, która w przeszłości przyjmowała halucynogeny. „Flashbacki” maja charakter epizodyczny, są krótkotrwałe (od kilku sekund do kilku godzin) i mogą być dokładnym odbiciem objawów występujących w czasie uprzednich epizodów przyjmowania środków halucynogennych. Bywają wyzwalane przez zmęczenie, alkohol lub marihuanę. Pohalucynogenne „flashbacki” są zjawiskiem stosunkowo częstym, obserwuje się je również u osób palących pastę koka.

fobia

(phobia), termin wywodzący się z grec., oznaczający obawę, strach lub przerażenie; zgodnie z tą etymologią poszczególne fobie mają dodane różne greckie określniki tego rdzenia, np. pyrofobia = fobia ognia, nyktofobia = fobia nocy. W typowym postępowaniu psychiatrycznym zaklasyfikowanie jakiejś reakcji czy zachowania jako fobii uwarunkowane jest występowaniem kilku czynników, m.in. stały i intensywny lęk, nieodparta potrzeba ucieczki bądź unikania przedmiotów lub sytuacji wyzwalających reakcję fobijną; ponadto lęk musi być irracjonalny oraz niezgodny ze zdrowym osądem.

fobia społeczna

lękowe zaburzenie odznaczające się uporczywym lękiem przed określonymi sytuacjami społecznymi, w których jednostka czuje się poddawana dokładnej obserwacji ze strony innych osób i obawia się, że może postąpi w sposób, który ją poniży lub wprawi w zakłopotanie. Rzeczywisty strach może być całkiem określony, jak np. niemożność mówienia przed publicznością, dławienie się podczas jedzenia w obecności innych osób, drżenie ręki w trakcie prób pisania przy innych.
zobacz również: fobia

G

genogram

Technika stosowana w systemowej terapii rodzin, polegająca na tworzeniu "obrazu drzewa rodzinnego".
Genogram jest schematem, na który nanoszone są informacje o wszystkich członkach rodziny i ich wzajemnych relacjach emocjonalnych, co najmniej w zakresie trzech pokoleń. Struktura rodziny i relacje emocjonalne zachodzące pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny przedstawiane są za pomocą symboli graficznych.
Na genogram nanosi się również podstawowe informacje natury demograficznej (wiek, zawód, wykształcenie itp.), dotyczące funkcjonowania poszczególnych członków rodziny (problemy emocjonalne, szkolne, zawodowe itp.) oraz krytyczne wydarzenia w rodzinie (separacja, rozwód, śmierć, przeprowadzki itp.)
zobacz również: systemowa terapia rodzin, homeostaza rodzinna, identyfikowany pacjent, pytania cyrkularne

Gestalt

Podejście Gestalt w psychologii stworzył Fritz Perls. Jest to humanistyczna szkoła psychoterapii, u której źródła znajduje się wiele podejść i filozoficznych koncepcji, w tym m.in.: klasyczna psychoanaliza, psychologia postaci, fenomenologia, holizm, buddyzm zen czy psychodrama.
Podstawowe zasady rozumienia człowieka w podejściu Gestalt to m.in.:
* samoświadomość: ludzie mają zdolność do uświadamiania sobie swoich emocji, myśli, doznań cielesnych i spostrzeżeń, aby wprowadzić zmiany w sobie i w swoim życiu należy rozwinąć w sobie swobodę wyboru nowych sposobów odczuwania, myślenia i działania. Taka zmiana jest możliwa tylko, jeśli uświadomimy sobie nasz aktualny stan myślenia i odczuwania. * całościowość: osoba jest całością, którą stanowią: ciało, emocje, myśli, doznania cielesne i spostrzeżenia. * odpowiedzialność: ludzie są proaktywni i sami wyznaczają swoje reakcje na otaczający świat, przez co biorą odpowiedzialność za to, jacy są. * zaspokajanie potrzeb * wartość człowieka:terapeuta nie ocenia klienta, ale potwierdza jego odkrycia dotyczące jego samego i wspiera jego samorealizację. * tu i teraz: „Tu” — miejsce, w którym się aktualnie zajmujemy, „teraz” — teraźniejszość. Zarówno przeszłość jak i przyszłość jest tylko odtwarzana lub wyobrażana w chwili obecnej i tym zajmuje się terapeuta. * figura i tło: w kontakcie ze środowiskiem zmieniamy ostrość spostrzegania: pewne przedmioty zaczynają się wyodrębniać, inne pozostają w tle. * domykanie całości: niedokończenie doświadczenie czy postać ciągle zaprzątają uwagę i uniemożliwiają pełne przeżywanie teraźniejszości. * samoregulacja: naturalna tendencja ludzi do utrzymywania stanu równowagi.
Perls jako psychoterapeuta wskazywał mechanizmy funkcjonowania człowieka neurotycznego, który nie identyfikuje się z tym, czego doświadcza — nie tylko odrzuca pewne aspekty swojej psychiki, ale też nie identyfikuje się ze swoim ciałem. Perls uznał, że relacje ze środowiskiem są nawiązywane przez system sensoryczny i motoryczny, więc interesowało go spostrzeganie, odczuwanie oraz działanie. Wybór działania zgodnego z doświadczanymi pobudzeniem umożliwiają emocje. Działanie zostaje zablokowane, jeżeli zablokowane jest odczuwanie lub wyrażanie emocji, co jest źródłem napięcia emocjonalnego.
Kluczowa w procesie odczuwania i działania jest świadomość własnych doznań, która zapewnia rozpoznanie potrzeby. Metafora Gestalt (niem. postać, figura) opisuje znaczenie świadomości. Doznania, których w danym momencie jesteśmy świadomi, tworzą zorganizowaną całość — figurę wyłonioną z tła poprzez świadomą uwagę. Każda rozpoczęta sytuacja wymaga „domknięcia” poprzez działanie realizujące potrzebę. Jeżeli przerywamy świadome doświadczenie (np. na skutek negatywnej emocji) figura nie może zostać domknięta, a niedokończona sytuacja oddziałuje nadal powodując utrzymanie się pobudzenia i napięcia. Natomiast kontakt z negatywną emocją powoduje samoregulację organizmu i zmianę sytuacji.
W tym kontekście funkcjonowanie neurotyczne jest procesem odrzucania własnego Ja poprzez unikanie kontaktu z własnym doświadczeniem. Proces ten dzieje się kolejno na różnych poziomach nazywanych przez Perlsa warstwami:
* działania fałszywe: osoba neurotyczna chce żyć zgodnie z jakimś pojęciem o sobie, nie dokonuje samorealizacji, ogrywa w role i gra w gry. Odczuwamy, że nic nie jest takie, jak powinno, a my nie zachowujemy się tak, jak „powinniśmy” zgodnie z wymaganiami społecznymi i sumienia, a więc podejmujemy role. Próby bycia autentycznym kończą się odczuwaniem nieprzyjemności, bólu, rozpaczy, z czego wynika kolejna warstwa… * warstwa lęku/oporu/sprzeciwu: obawa przed byciem autentycznym, która prowadzi do kolejnego poziomu… * impas: martwota, uczucie uprzedmiotowienia. Pojawia się, gdy nie używamy własnych możliwości rozwiązania sytuacji a pomoc zewnątrz nie przychodzi. Samo uświadomienie sobie impasu rozwiązuje go. * warstwa implozyjna: prowadzi do odczucia autentycznego Ja. Uczucie bycia martwym, zniknięcia. Zawiera się tu niewykorzystana energia niezbędna do życia, która zostaje skierowana do wewnątrz, zahamowane emocje. * eksplozja/wybuch: wybuch energii nagromadzonej w warstwie implozyjnej w postaci radości, rozpaczy, orgazmu lub gniewu. Pojawia się w terapii po przejściu implozji i oznacza wyrażenie emocji.
Celem terapii Gestalt jest pomoc w odkryciu autentycznych pragnień, emocji i potrzeb pacjenta, pomoc w budowie własnego, autonomicznego systemu wartości i stworzenie warunków do integracji osobowości. Zalecenia terapii Gestalt można zamknąć w następujących punktach (Naranjo 1974):
* Żyj teraz — zajmuj się teraźniejszością, a nie przeszłością lub przyszłością * Żyj tutaj — dawaj sobie radę z tym, co obecne, a nie z tym, czego nie ma * Przestań sobie coś wyobrażać — doświadczaj tego, co realne. * Powstrzymaj niepotrzebne myślenie. Raczej smakuj i spostrzegaj * Wyrażaj zamiast manipulować, wyjaśniać, oceniać czy osądzać. * Poddawaj się nieprzyjemności i bólowi dokładnie tak samo jak przyjemności, nie ograniczaj swojej świadomości. * Nie akceptuj żadnego innego „muszę” i „powinienem” niż twoje własne. * Weź pełną odpowiedzialność za swoje czyny uczucia i myśli. * Poddaj się byciu takim, jakim jesteś.

grupy DDA

Samopomocowe grupy Dorosłych Dzieci Alkoholików, organizowane najczęściej według zasad Dwunastu Kroków, pod patronatem Al-Anon.

zobacz również: DDA, Al-Ateen, dziecko alkoholika (COA)

głód (alkoholowy, narkotykowy)

Bardzo silne pragnienie substancji psychoaktywnej lub intoksykacyjnych efektów jej działania. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (International Classification of Diseases - ICD-10) uwzględnia głód alkoholu jako opcjonalne kryterium diagnostyczne dla uzależnienia od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, definiując ten termin jako silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania danej substancji. Niektórzy uważają, że rozwój głodu jest przynajmniej częściowo związany z uwarunkowanymi skojarzeniami, które wywołują abstynencyjny odruch warunkowy. Do jego wywołania mogą się także przyczyniać stany pobudzenia fizjologicznego, przypominające objawy zespołu abstynencyjnego.

głód narkotykowy (craving)

także:omamy Doświadczenia postrzegania, posiadające cechy rzeczywistego wrażenia zmysłowego, przy jednoczesnym braku bodźców fizycznych.Halucynacjom towarzyszy silne przekonanie o realności doznań. Są traktowane jako wskaźnik zaburzeń psychotycznych.Odnoszą się do różnych modalności zmysłowych, np.: halucynacje słuchowe, dotykowe, smakowe.
zobacz również: halucynoza alkoholowa, zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

H

halucynacje

także:omamy Doświadczenia postrzegania, posiadające cechy rzeczywistego wrażenia zmysłowego, przy jednoczesnym braku bodźców fizycznych.Halucynacjom towarzyszy silne przekonanie o realności doznań. Są traktowane jako wskaźnik zaburzeń psychotycznych.Odnoszą się do różnych modalności zmysłowych, np.: halucynacje słuchowe, dotykowe, smakowe.
zobacz również: halucynoza alkoholowa, zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

halucynogeny

Substancje chemiczne wywołujące zmiany w postrzeganiu, myśleniu i uczuciach, przypominające obrazem psychozy. Do halucynogenów są zaliczane m.in.: LSD, psylocybina, meskalina, ekstasy.
Większość halucynogenów przyjmuje się doustnie. Stosowanie halucynogenó ma raczej charakter epizodyczny. Efekty działania, które pojawiają się po 20-30 minutach od zażycia, to m.in. rozszerzenie źrenic, wzrost ciśnienia krwi, drżenie, wygórowanie odruchów i faza psychodeliczna (euforia lub zmienne nastroje, złudzenia wzrokowe, zmienione postrzegania i często - poczucie jedności z wszechświatem). Po 4-5 godzinach fazę psychodeliczną mogą zastąpić urojenia ksobne, poczucie zwiększonej samoświadomości i posiadania mocy magicznej.

halucynoza alkoholowa

Zaburzenie przejawiające się uporczywymi lub nawracającymi omamami, wzrokowymi lub słuchowymi, występującymi wskutek dłuższego nadużywania alkoholu.
zobacz również: zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

haszysz

Substancja otrzymywana z żywicy konopi indyjskich. Palony lub spożywany haszysz ma właściwości psychoaktywne.
zobacz również: kanabinole, konopie indyjskie

hazard

Ryzykowanie czegoś wartościowego dla możliwej wygranej. Patologiczny hazard charakteryzuje się przewlekłą niemożnością opierania się grze hazardowej.

heroina

Jeden z najpowszechniej używanych opiatów. Heroina jest pochodną morfiny o działaniu przeciwbólowym i pobudzającym. Przy długotrwałym używaniu wywołuje tolerancję i zmiany neuroadaptacyjne, których skutkiem jest nadpobudliwość układu nerwowego po odstawieniu. Zażywanie heroiny wywołuje zmiany nastroju (euforia, apatia, dysforia), ospałość, niewydolność oddechową, zahamowanie psychoruchowe, upośledzenie uwagi, pamięci, wnioskowania i oceny sytuacji.
Heroina uważana jest za bardzo niebezpieczny narkotyk, gdyż tak, jak inne opiaty łatwo ją przedawkować. Ponadto jest, zaraz po nikotynie, najsilniej uzależniającą substancją psychoaktywną. Ze względu na przyjmowanie dożylne, osoby zażywające heroinę są szczególnie narażone na zakażenie wirusem HIV lub wirusowym zapaleniem wątroby typu B lub C.
zobacz również: opiaty, opioidy, terapia podtrzymująca

HIV

HIV to nazwa wirusa, pochodząca od skrótu angielskiej nazwy human immunodeficiency virus, co po polsku oznacza: ludzki wirus upośledzenia odporności. Zakazić HIV można się tylko 3 drogami:
* poprzez krew, * poprzez kontakty seksualne * wirus może się też przenieść z zakażonej HIV matki na jej dziecko.
Zakażenie nie powoduje żadnych objawów na skórze czy na błonach śluzowych, nie powoduje też zmian w badaniach laboratoryjnych. Jeśli osoba zakażona nie zrobi sobie testu przez 8–10 lat może nie wiedzieć o swoim zakażeniu. Jednakże przez ten czas wirus bardzo szybko mnoży się w organizmie osoby zakażonej, powoduje niszczenie układu immunologicznego (odpornościowego). Kiedy układ ten przestaje chronić organizm przed drobnoustrojami chorobotwórczymi pojawiają się objawy związane z zakażeniem.
zobacz również: AIDS

homeostaza rodzinna

Homeostaza rodzinnaoznacza w systemowej terapii rodzin utrzymywanie stabilności rodziny w zmieniających się warunkach zewnętrznych.
Utrzymywaniu homeostazy mogą służyć reguły rodzinne, które poprzez negatywne sprzężenie zwrotne, nie dopuszczają do zmian w systemie, przez co integralność rodzinna zostaje zachowana. W sytuacji, kiedy rodzina za wszelką cenę usiłuje utrzymać stabilność, staje się niezdolna do adaptowania się do nowych sytuacji rodzinnych.W rodzinach zaburzonych objawy mogą stanowić środek utrzymania homeostazy, zatrzymując dalszy rozwój rodziny. Jakaklwiek zmiana w relacjach wewnątrzrodzinnych jest traktowana nie jak rozwój, lecz jako coś zagrażającego rodzinie.
Zmiany w systemie rodzinnym są osiągane poprzez pozytywne sprzężenia zwrotne, które pozwalają na przystosowanie się do nowych sytuacji i na dobre funkcjonowanie w zmieniających się warunkach zewnętrznych. Prawidłowo funkcjonujący system (rodzina) utrzymuje się w równowadze, która ma charakter dynamiczny - czyli pozwala na zmiany.
zobacz również: systemowa terapia rodzin, genogram, identyfikowany pacjent, pytania cyrkularne

I

ICD-10

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (International Classification of Diseases, ICD) — system klasyfikacji chorób, opracowany pod auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia. Ukazało się wiele kolejnych wersji ICD; ostatnia, dziesiąta, znana jako ICD-10, pochodzi z 1992 r. ICD zawiera rozszerzony dział poświęcony zaburzeniom psychicznym i zaburzeniom zachowania, z którego korzysta się w szerokim zakresie w wielu krajach. Innym dużym systemem klasyfikacyjnym stosowanym w psychologii klinicznej i w psychiatrii jest system prezentowany w podręczniku diagnostycznym i statystycznym (DSM), opracowanym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Ostatniej rewizji DSM (DSM-IV) dokonano w celu skoordynowania terminologii z terminologią ICD-10.

Id

Pierwotna, jedna z trzech wyróżnionych przez S. Freuda, struktura osobowości. Jest to ogół nieświadomych, prymitywnych, biologicznych tendencji popędowych. Pierwotnie Freud utożsamiał Id z popędem seksualnym (popędem życiowym), później uznał, że na Id składa się również popęd śmierci (tendencja do agresji i autodestrukcji). Popędy te dążą do zaspokojenia, które polega na likwidacji napięcia przez nie spowodowanego; ponieważ są nieświadome, kierują się tylko zasadą przyjemności; stanowią one podstawowe źródło energii i siłę napędową osobowości człowieka. Id jest kontrolowane przez drugą sferę osobowości — świadome Ego, a pośrednio także przez Superego. Na granicy Id i Ego działa swoista cenzura, która nie dopuszcza do świadomości określonych tendencji lub nadaje im inny kierunek czy też postać symboliczną. Zdaniem Freuda niezaspokojenie popędów Id wywołuje stan frustracji, który może prowadzić do różnorodnych zaburzeń w funkcjonowaniu osobowości i nerwic.

identyfikowany pacjent

Identyfikowany pacjent to członek rodziny, wykazujący objawy, przedstawiane przez rodzinę jako problem.
[pogrubienie:systemowa terapia rodzin, genogram, homeostaza rodzinna, pytania cyrkularne

imprinting

termin używany w etologii, opisujący rodzaj uczenia się ograniczonego z góry, które odbywa się szybko, w relatywnie krótkim okresie, jest niezwykle odporne na wygasanie lub zmianę oraz ma głęboki i trwały wpływ na późniejsze zachowanie społeczne w stosunku do obiektów bodźcowych; klasycznym przykładem jest tu reakcja „piętna” u kaczek, polegająca na tym, że świeżo wyklute kaczątko podąża za obiektem występującym przez okres krytyczny (zwykle matką).

inteligencja emocjonalna

Są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Ta definicja została sformułowana przez Daniela Golemana, pracownika naukowego Harvardu i autora książek o inteligencji emocjonalnej. Goleman w latach dziewięćdziesiątych zakwestionował rozpowszechnioną opinię głoszącą, że dla odniesienia sukcesu w życiu kluczowa jest inteligencja akademicka mierzona ilorazem inteligencji, która decyduje o wynikach osiąganych w nauce. Na podstawie wieloletnich badań stwierdził, że w naszym życiu osobistym i zawodowym dużą rolę odgrywa inteligencja emocjonalna, która ma wpływ na to, jak wykorzystujemy swoja wiedzę i umiejętności. Na inteligencję emocjonalna składa się pięć kompetencji emocjonalnych i społecznych. Są to: - samoświadomość - wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności; - samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami czyli samokontrola, utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian, innowacyjność; - motywacja - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm; - empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy; - umiejętności społeczne - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe.

interwencja kryzysowa

Jest to forma indywidualnej pomocy psychologicznej ukierunkowana mniej lub bardziej bezpośrednio na szeroko rozumiany kryzys emocjonalny.
Interwencja kryzysowa jest formą oddziaływania krótkoterminowego, koncentrującą się na szerokim zakresie zjawisk, mogących mieć wpływ na równowagę emocjonalną jednostki, rodziny i grupy.
Interwencja kryzysowa czerpie z rozmaitych form oddziaływania i pomocy. Relacja wsparcia interwencyjnego ma charakter przejściowy i krótkotrwały a jej celem są m.in.:
* wspieranie klienta, umożliwienie mu powrotu do emocjonalnej równowagi * zapobieganie hospitalizacji * skłonienie klienta do innego spojrzenia na wydarzenia krytyczne

intoksykacja

W znaczeniu ogólnym — zatrucie jakąś substancją. W szczególności: stan taki spowodowany nadmiernym spożyciem alkoholu, ale także np. intoksykacja kofeiną, intoksykacja amfetaminą. Powoduje zaburzenia na poziomie świadomości, sprawności poznawczej, zdolności postrzegania i wnioskowania, nastroju, zachowania oraz innych funkcji i reakcji psychofizjologicznych. Intoksykacja alkoholowa przejawia się zaczerwienieniem twarzy, bełkotliwą mową, chwiejnym poruszaniem się, euforią, wzmożoną aktywnością, gadatliwością, niestosownym zachowaniem, spowolnionymi reakcjami, upośledzeniem zdolności wnioskowania, zaburzeniami koordynacji ruchowej, zaburzeniami w odbiorze bodźców, osłupieniem. Stopień intoksykacji zależy głównie od rodzaju i dawki przyjętej substancji oraz od poziomu indywidualnej tolerancji, a także od innych czynników. Dla określenia ostrej intoksykacji (zatrucia) o konsekwencjach klinicznych stosuje się w ICD-10 termin ostre zatrucie. W zależności od rodzaju substancji oraz sposobu i drogi podawania, powikłania mogą występować pod postacią urazów, zachłyśnięć treścią pokarmową, majaczenia, śpiączki i napadów drgawkowych. Przez intoksykację nawykową, odnoszoną przede wszystkim do alkoholu, rozumie się regularny lub powtarzający się wzór picia — picia do stanu upojenia.

J

jadłowstręt psychiczny
zobacz: anoreksja

K

kac

stan po intoksykacji będący bezpośrednim następstwem picia w nadmiarze napojów alkoholowych. alkoholowych jego etiologii mogą mieć swój udział inne niż etanol składniki tych napojów. Objawy fizyczne zazwyczaj obejmują: zmęczenie, ból głowy, wzmożone pragnienie, zawroty głowy, zaburzenia żołądkowe, nudności, wymioty, bezsenność, drżenie rąk oraz wzrost lub spadek ciśnienia krwi. Do objawów psychicznych zalicza się: silny niepokój, poczucie winy, depresję, drażliwość i nadwrażliwość na bodźce. Ilość alkoholu konieczna do spowodowania kaca zależy od stanu psychicznego psychicznego psychicznego fizycznego danej osoby, ale regułą jest, że im wyższy poziom alkoholu we krwi w czasie intoksykacji, tym bardziej dotkliwe są późniejsze objawy. Objawy bywają zróżnicowane w zależności od postaw społecznych. Kac trwa zwykle dłużej niż 36 godzin od momentu usunięcia z organizmu ostatnich śladów alkoholu.

kanabinole

Ogólny termin używany dla określenia kilku rodzajów substancji psychoaktywnych, przygotowywanych z konopi indyjskich. Zalicza się do nich marihuana, haszysz oraz olej haszyszowy.
Kanabinole zawierają co najmniej 60 kanabinoidów, z których najaktywniejszym jest czterohydrokannabinol (THC). THC i jego metabolity są wykrywalne w moczu nawet kilka tygodniu po użyciu marihuany.
Intoksykacja kanabinolami wywołuje poczucie euforii, lekkości, rozweselenia i relaks. Halucynogenne działanie THC polega na odczuwaniu ogólnego stanu dobrego samopoczucia oraz wyostrzenia doznań zmysłowych, szczególmie wzrokowych i słuchowych. Mogą się pojawiać halucynacje wzrokowe i słuchowe. Używanie kanabinoli upośledza zdolność kierowania pojazdem i inne złożone zadania, powoduje upośledzenie pamięci świeżej, koncentracji uwagi, czsu reakcji, zdolności uczenia się, koordynacji ruchowej, wyczucia odległości, poczucia czasu i postrzegania bodźców.
Ostre zatrucie kanabinolami może wywoływać objawy psychotyczne: poczucie zmiany otoczenia, własnej osoby, schematu własnego ciałą (np. wrażenia wydłużenia kończyn). Mogą się pojawić urojenia.
Przy długotrwałym używaniu wzrasta tolerancja na kanabinole i pojawia się uzależnienie. Objawy głodu wskazują na uzależnienie fizyczne, chociaż nie są tak gwałtowne jak w przypadku opiatów ze względu na powolne eliminowanie narktoyku z organizmu.
Często kanabinole przyjmuje się z alkoholem, co potęguje działanie obu substancji. Marihuana jest często zażywana jako pierwszy środek, po którym sięga się po inne substancje psychoaktywne.
zobacz również: konopie indyjskie, marihuana, haszysz

kardiomiopatia alkoholowa

Rozlane zmiany zwyrodnieniowe mięśnia sercowego, obserwowane u osób po dłuższym, na ogół co najmniej 10-letnim, okresie ryzykownego picia alkoholu. Na ogół występuje niewydolność obu przedsionków. Częste SA też: trudności w oddychaniu po wysiłku i w pozycji leżącej, kołatanie serca, puchnięcie kostek u nóg i puchlina brzuszna. Zwykle występują zaburzenia rytmu serca, a najczęstszą postacią arytmii jest migotanie przedsionków.
kluby abstynenta
w przygotowaniu...

kofeina

Ksantyna — środek łagodnie stymulujący ośrodkowy układ nerwowy, rozszerzający naczynia krwionośne i działający moczopędnie. Kofeina występuje w kawie, czekoladzie, napojach typu kola i niektórych innych napojach orzeźwiających. Występuje również w herbacie, czasem pospołu z innymi ksantynami, takimi jak teofilina i teobromina. Ostre i przewlekłe nadużywanie (np. przyjmowanie dziennie dawki 500 miligramów lub więcej) wraz z towarzyszącymi temu objawami toksycznymi, nazywa się kofeinizmem. Objawy te obejmują niepokój ruchowy, bezsenność, zaczerwienienie twarzy, skurcze mięśni, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia żołądkowo-jelitowe z bólami brzucha, gonitwę myśli i brak zborności w mówieniu, a w niektórych przypadkach zaostrzenie występujących już wcześniej stanów lękowych, napadów paniki, objawów depresji lub schizofrenii. Klasyfikacja zaburzeń wywołanych używaniem substancji psychoaktywnych zawarta w ICD-10 uwzględnia zaburzenia spowodowane używaniem kofeiny i uzależnienie od kofeiny (F 15).

kokaina

Alkaloid otrzymywany z liści koki. Chlorowodorek kokainy ma właściwości znieczulające i był miejscowo stosowany w stomatologii, , okulistyce i chirurgii, gdyż ma działanie obkurczające hamujące krwawienie.
Kokaina zażyta drogą pokarmową, wstrzyknięta lub inhalowana pobudza i podnosi nastrój - jest silną substancją psychoaktywną, działającą na ośrodkowy układ nerwowy. Przyjmowana regularnie doprowadza do uzależnienia.
Kokaina może występować pod postacią białych, przezroczystych płatków, białego proszku, który wciąga się nosem lub pod postacią cracku.
W przypadku wciągnięcia przez nos, narkotyk zaczyna działać po 1-3 minutach, a jego działanie trwa ok. pół godziny.
Powtarzające się używanie kokainy prowadzi do "kraksy", pewnego rodzju zespołu abstynencyjnego, w którym miejsce uniesienia zajmuje przygnębienie, głęboka depresja, senność i inercja.
Długotrwałe używanie jest też łączone z psychozą toksyczną. Ostre reakcje toksyczne mogą się przydarzyć także początkującym kokainistom czy eksperymentującym. Zazwyczaj są to reakcje przypominające atak paniki, obejmujące majaczenie, gorączkę, wysokie ciśnienie, arytmię, a nawet zawał, napady drgawkowe, napady padaczkowe, czy zgon. Następstwa neuropsychiatryczne zażywania kokainy obejmują zespoły psychotyczne z urojeniami paranoidalnymi, omamy wzrokowe i słuchowe.
zobacz również: crack

konfabulacje

Termin oznaczający opowiadanie o wydarzeniach, które mówiący zmyślił, zapełniając lukę w swojej pamięci.

konopie indyjskie

Cannabis indica - gatunek roślin uprawiany w celu uzyskiwania substancji psychoaktywnych, które często występują pod wspólną nazwą: kanabinole.
zobacz również: kanabinole

kontrakt terapeutyczny

Zgodnie z zasadami zawierania kontraktu wyłożonymi przez Johna Enrighta, kontrakt terapeutyczny to uzgodnienie przez psychoterapeutę i klienta warunków odpowiednich do stosowania psychoterapii. Obejmuje ustalenie, czy pacjent wziął na siebie odpowiedzialność za decyzję o podjęciu psychoterapii, czy też przyszedł ze względu na kogoś innego i nie zamierza się w nią angażować; ustalenie, co jest celem terapii, czy pacjent uważa cel terapii za możliwy do osiągnięcia; jakie są konkurencyjne motywy (jakie nowe problemy mogą się pojawić, gdy cel zostanie osiągnięty) oraz, czy osoba terapeuty jest odpowiednia dla pacjenta.
Szeroko rozumiany kontrakt terapeutyczny może obejmować także inne ustalenia, np. zobowiązanie pacjenta do powstrzymania się od przyjmowania substancji psychoaktywnych w trakcie terapii, zakaz stosowania przemocy i podejmowania współżycia seksualnego w grupie terapeutycznej, zachowanie tylko dla siebie informacji ujawnianych przez innych członków grupy, a także takie ustalenia jak terminy spotkań i odpłatność za nie, czy przestrzeganie regulaminu placówki.

krótka interwencja

zwana też interwencją minimalną, to strategia lecznicza oferująca ustrukturyzowaną, krótką (z reguły 5-30 minut) terapię, której celem jest pomoc w zaprzestaniu lub zredukowaniu używania substancji psychoaktywnych lub (rzadziej) w radzeniu sobie z innymi problemami życiowymi. Opracowana została przede wszystkim z myślą o lekarzach i innych pracownikach podstawowej opieki zdrowotnej. Stosowana była dotychczas głównie jako pomoc przy rzucaniu palenia i w leczeniu używania szkodliwego, przede wszystkim alkoholu. Krótką interwencję łączy się często z systematycznymi testami przesiewowymi prowadzonymi dla wychwycenia osób używających szkodliwych lub ryzykownych substancji, w pierwszym rzędzie alkoholu i tytoniu.

L

labilność emocjonalna

jest biegunem wymiaru labilność vs stabilność emocjonalna, inaczej nazywanego neurotyzm vs zrównoważenie emocjonalne. Wymiar ten jest według psychologów Costy i McCrae jednym z pięciu podstawowych czynników osobowości. Na labilność emocjonalną składają się następujące cechy: lęk, nieśmiałość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, agresywna wrogość. Osoba labilna emocjonalnie określana często mianem neurotyka przejawia reakcje emocjonalne nieadekwatne do siły działającego bodźca. Silnie reaguje napięciem, niepokojem, lękiem. Wykazuje tendencje do zamartwiania się, często bywa drażliwa i w złym nastroju. Jest mniej zdolna do kontrolowania swoich popędów i radzenia sobie ze stresem. Często doświadcza stanów wrogości i gniewu, a także poczucia winy oraz zmieszania w obecności innych.

lateralizacja

Asymetria czynnościowa ciała człowieka (i niektórych zwierząt). U człowieka najczęściej przeważa sprawność prawej strony ciała (oka, ręki, nogi). Zdarza się jednak także lateralizacja skrzyżowana, np. sprawniejsza lewa ręka, prawe oko, prawa noga. U osób zlateralizowanych na lewo i osób o lateralizacji skrzyżowanej częściej niż u osób zlateralizowanych na prawo stwierdza się zaburzenia mowy i trudności w nauce pisania i czytania, choć brak dowodów, że między tymi zjawiskami istnieje związek przyczynowy.

leki psychiatryczne

Lek w rękach dobrego lekarza może być dobrodziejstwem przywracającym zdrowie lub ratującym życie. Z kolei leki nadużywane lub pobierane bez wskazań lekarskich nie tylko nie pomagają, ale również stanowią niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia człowieka. Leków psychiatrycznych nie wolno używać bez skonsultowania się z lekarzem psychiatrą.
Leki przeciwko depresji (tzw. przeciwdepresyjne)
Współcześnie stosuje się wiele leków przeciwdepresyjnych. Różnią się one od siebie głównie objawami ubocznymi, pewnymi szczególnymi własnościami jak działanie uspokajające, nasenne lub aktywizujące oraz ceną. Starsze leki przeciwdepresyjne (zwane też klasycznymi a przez wzgląd na ich budową chemiczną również trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi) mogą między innymi:
* zakłócać pracę serca i powodować zaburzenia rytmu serca * powodować suchość w ustach, niewyraźne widzenie, zaparcia i zatrzymanie moczu; * zwiększać łaknienie a co za tym idzie i masę ciała; * zaburzać cykl miesiączkowy; * uszkadzać wątrobę; * powodować alergie skórne, np. na światło słoneczne; * zmniejszać liczbę białych krwinek oraz płytek krwi; * zmniejszać popęd płciowy; * uszkadzać płód; * zwiększać częstość napadów drgawkowych u osób chorujących na padaczkę.
Przedawkowanie tych leków może spowodować śpiączkę, napady drgawkowe a nawet śmierć. Wymienione objawy uboczne występują w małym procencie osób przyjmujących klasyczne leki przewciwdepresyjne.
Do najczęściej przepisywanych trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych należą amitryptylina, klomipramina i doksepina. Do lekarza psychiatry należy ocena, czy nie ma przeciwwskazań do przyjmowania tych leków. Na efekt ich działania czeka się długo, bo od 7-21 dni. Wynika to z mechanizmu ich działania, który polega na zmianie wrażliwości tych komórek nerwowych, które odpowiadają za powstawanie depresji. Leczenie przeciwdepresyjne jest leczeniem przewlekłym. Po ustąpieniu objawów choroby leczenie stabilizujące powinno wynosić od 6-12 miesięcy. W tym okresie dawka leku jest zmniejszona w porównaniu z dawką stosowaną w leczeniu ostrych objawów depresji. Przy częstych nawrotach konieczne jest leczenie profilaktyczne.
W dalszym ciągu klasyczne leki przeciwdepresyjne stanowią najsilniejszą broń przeciwko depresji. Większość z nich sprzedawana jest na ryczałt lub można je dostać w aptece bezpłatnie na receptę. Nowsze leki przeciwdepresyjne (np. fluoksetyna, wenlafaksyna, mirtazapina) charakteryzują się mniejszą częstością występowania działań ubocznych, niektóre wydają się działać szybciej. Niestety, leczenie niemal wszystkimi nowszymi lekami psychiatrycznymi jest kosztowne.
Leki przeciwko psychozie (tzw. przeciwpsychotyczne lub neuroleptyczne)
Leki te służą do leczenia zaburzeń, których głównymi objawami są omamy i urojenia. Podobnie jak wśród leków przeciwdepresyjnych znaleźć można wiele różnic w działaniu poszczególnych leków przeciwpsychotycznych. Starsze leki mogą powodować wiele objawów ubocznych, np.:
* objawy przypominające chorobę Parkinsona; * mimowolne skurcze mięśni; * niepokój ruchowy; * zaburzenia równowagi metabolicznej organizmu i świadomości; * suchość w ustach, niewyraźne widzenie, zaparcia i zatrzymanie moczu; * zaburzenia cyklu miesiączkowego, zaburzenia popędu płciowego; * wzrost temperatury ciała * zmiany we krwi w postaci zmniejszenia ilości białych krwinek i płytek krwi; * wzrost masy ciała; * zaburzenia pracy serca; * nasilenie objawów padaczki;
Objawy te występują w różnym procencie osób pobierających te leki. Najczęściej przepisywane są perazyna, promazyna, haloperydol. Nowsze leki przeciwpsychotyczne (np. risperidon, klozapina, olanzapina, quetiapina) rzadziej powodują wymienione objawy, są też skuteczne w przypadku, kiedy te klasyczne nie przynoszą poprawy stanu psychicznego pacjenta. Wyjątkiem od tej zasady jest klozapina. Stosowanie tego nowoczesnego leku jest w zasadzie ograniczone do schizofrenii opornej na leczenie innymi lekami przeciwpsychotycznymi. W czasie pobierania klozapiny lekarz kontroluje obraz krwi ponieważ lek ten częściej niż inne powoduję zmniejszenie liczby białych krwinek. Początkowo krew badana jest co tydzień przez 18 tygodni, potem do końca leczenia co miesiąc.
Podobnie jak w przypadku leczenia depresji leczenie tymi lekami prowadzi się przewlekle. Mechanizm ich działania polega również na zmianie wrażliwości neuronów odpowiedzialnych za powstawanie choroby. Po ustąpieniu objawów podaje się je przez okres od 6-24 miesięcy. Przy częstych nawrotach psychozy często zachodzi konieczność leczenia profilaktycznego.
Leki stabilizujące nastrój (tzw. leki normotymiczne)
Neleżą tutaj węglan litu, karbamazepina i kwas walproinowy. Najczęściej stosuje się lit. Pierwiastek ten pomaga osobom cierpiących na ciągłe, niekontrolowane zmiany nastroju od depresji do manii. Zmniejsza również agresywność, zmniejsza częstość prób samobójczych. Litu nie wolno stosować w ciąży, niewydolności nerek, serca lub tarczycy oraz jakichkolwiek zaburzenia przebiegających z zaburzeniami ilości elektrolitów w organiźmie (np. biegunka, wymioty, gorączka). W przypadku wystąpienia tych stanów należy zwrócić się o pomoc do lekarza psychiatry.

Leki uspokajające i przeciwko lękowi (tzw. anksjolityczne)

Leki z grupy benzodiazepin (np. diazepam, lorazepam, oksazepam) mają znakomite działanie uspokajające, nasenne oraz niestety także - uzależniające. Stąd w praktyce nie wolno stosować ich dłużej niż kilka tygodni i zawsze pod kontrolą lekarza psychiatry. Zażywanie tych leków w ciąży może powodować objawy zespołu abstynencyjnego i zaburzenia oddychania u noworodka (bezwzględnie przeciwskazane w czasie porodu!), zaburza również sprawność psychoruchową - stąd w czasie leczenia przeciwwskazane jest prowadzenie samochodu oraz obsługiwanie urządzeń mechanicznych. Przyjmując leki nie wolno także pić alkoholu. Przy dłuższym leczeniu lęku i bezsenności używa się leków innych niż benzodiazepiny, nie powodujących uzależnienia.

Leki poprawiające pracę mózgu

Istnieje grupa leków, która wydaje się usprawniać pracę mózgu. Poprawiają one procesy energetyczne w neuronach i rozszerzają naczynia krwionośne polepszając ukrwienie mózgu. Do najczęściej stosowanych należą piracetam, cynnaryzyna, nicergolina oraz teofilina (zawarta w herbacie) kofeina (zawarta w kawie) i teobromina (zawiera ją kakao). Lecznicze stosowanie tych substancji dotyczy wszelkich zaburzeń pamięci, świadomości oraz stanów neurologicznych takich jak udar mózgu.

libido

w psychoanalizie: hipotetyczna energia psychiczna wywodząca się z id, która ma zasadniczo charakter seksualny. Freud, który wprowadził ten termin, w późniejszych swych pracach znacznie zmodyfikował sposób jego użycia, dzięki czemu czysto seksualny komponent stał się mniej ważny, a termin przyjął znaczenie bliższe energii życiowej. (…) W szeroko pojętej psychoanalizie te późniejsze modyfikacje nigdy nie zdominowały myślenia w takim stopniu, jak wcześniejsza teoria i libido na ogół zachowywało swoje wyraźnie seksualne konotacje. Jednakże wskutek istnienia tych do pewnego stopnia sprzecznych definicji, terminu tego często używa się po prostu w znaczeniu każdego seksualnego lub erotycznego pożądania albo przyjemności lub w znaczeniu wszelkiej energii psychicznej, seksualnie obojętnej. Miedzy tymi dwoma biegunami oscyluje znakomita większość współczesnych zastosowań tego terminu.

LSD

Dietyloamid kwasu lisergowego Halucynogen, alkaloid sporyszu, występuje w postaci bezbarwnej, bezzapachowej substancji bez smaku. Jednorazowa dawka czystego LSD to ilość tak minimalna, że nie można jej zobaczyć nawet gołym okiem. Dlatego LSD sprzedaje się w formie nasączonych roztworem papierków, kostek cukru, pigułek.
LSD (potocznie "kwas") wywołuje podobne efekty jak większość halucynogenów.
W przypadku LSD rzadkie jest uzależnienie, czy przedawkowanie, chyba, że łączy się je z alkoholem marihuaną, czy innymi środkami.
zobacz również: halucynogeny

lęk

Niejasny, nieprzyjemny stan emocjonalny, charakteryzujący się przeżywaniem obaw, strachu, stresu i przykrości. Lęk jest często przeciwstawiany strachowi ze względu na to, że (zazwyczaj, jak mówią niektórzy, bądź zawsze, jak utrzymują inni), lęk jest stanem pozbawionym obiektu, natomiast strach jest zawsze strachem przed czymś, kimś lub jakimś zdarzeniem. W teorii uczenia się termin ten odnoszony jest do wtórnych (uwarunkowanych) popędów, które motywują do podejmowania reakcji unikania. W ten sposób, jak się zakłada, reakcja unikania jest wzmacniana przez zmniejszanie się lęku. W teorii Freuda lęk (…) działa jako rodzaj sygnału niebezpieczeństwa natury psychicznej, które może się pojawić, jeśli nieświadome pragnienie zostanie zrealizowane. W egzystencjalizmie lęk to reakcja emocjonalna towarzysząca bezpośredniej świadomości braku sensu, poczucia, że świat, w którym żyjemy, jest niepełny, chaotyczny. (…)

M

majaczenie alkoholowe

Stan dezorientacji, ze zmąceniem świadomości, któremu często towarzyszą halucynacje, złudzenia, mylna interpretacja zdarzeń i ogólne poczucie zagubienia oraz zmniejszona zdolność skupienia uwagi na bodźcach zewnętrznych, a także objawy somatyczne: drżenie, pocenie się, tachykardia i nadciśnienie tętnicze, związane z nasilonym nadużywaniem alkoholu. Delirium tremens pojawia się u osób uzależnionych, zwykle dzień lub dwa po odstawieniu alkoholu.

mania

Wzmożenie nastroju, zupełnie nieadekwatne do sytuacji i okoliczności, które może zmieniać się od beztroskiej dobroduszności do niekontrolowanego podniecenia. Stanowi dobrego samopoczucia towarzyszy wzmożona energia, a co za tym idzie nadmierna aktywność, wielomówność, zmniejszona potrzeba snu. Samoocena jest wyraźnie zawyżona, pojawiają się oceny wielkościowe i zbyt optymistyczne sądy. U cierpiących na manię moga się pojawiać zaburzenia percepcji (jak np.: postrzeganie kolorów jako niezwykle żywych i pięknych).
Cięższym przypakom manii mogą towarzyszyć objawy psychotyczne. Podwyższona samoocena i idee wielkościowe ulegają wtedy przekształceniu w urojenia, drażliwość i urojenia prześladowcze. Występuje gonitwa myśli i słowotok, który czyni wypowiedzi chorego niezrozumiałymi. Wzmożona aktywność ruchowa może prowadzić do zachowań agresywnych. Urojenia i omamy moga być zgodne lub niezgodne (np. neutralne) w treści z zaburzeniem nastroju.
zobacz również: zaburzenie afektywne dwubiegunowe

marihuana

Narkotyk w postaci suszu z liści konopi indyjskich, często z dodatkiem łodyg i nasion. Aktywnym składnikiem marihuany jest THC. Marihuanę zazwyczaj pali się w postaci skrętów. Ze względu na dużą zawartość substancji smolistych, wypalenie jednego skręta jest równe wypaleniu od 10 do 20 papierosów na raz.
zobacz również: kanabinole, konopie indyjskie, haszysz

mechanizm iluzji i zaprzeczania

Jeden z trzech mechanizmów uzależnienia (obok mechanizmu rozpraszania i rozdwajania "Ja" oraz mechanizmu nałogowej regulacji emocji) w psycho-bio-społecznej koncepcji uzależnienia od alkoholu. W świadomości osoby, u której rozwija się proces uzależnienia coraz częściej ścierają się negatywne informacje o szkodach powodowanych przez picie oraz sygnały wskazujące na rosnące zapotrzebowanie na pozytywne emocjonalne efekty picia. Dysonans ten coraz częściej redukowany jest przez zaprzeczanie informacjom o szkodach, co doprowadza do wytworzenia się patologicznego systemu regulacji psychicznej, nazwanego mechanizmem iluzji i zaprzeczania. Utrudnia on rozpoznawanie szkód i ich alkoholowej przyczyny oraz dostarcza wskazówek przeszkadzających w powstrzymaniu uzależnienia i tworzy złudne i pozytywne wizje życia z alkoholem.
Mechanizm ten działa okresowo, tematycznie i bez udziału świadomości. Aktywizuje się wtedy, gdy nasila się dążenie do uśmierzania przykrych stanów emocjonalnych i pokusa doświadczenia pozytywnych skutków picia oraz gdy tematem procesów umysłowych stają się sprawy związane z piciem alkoholu. U osoby uzależnionej powstaje całościowy i zwarty system przekonań, który określa subiektywną wizję życia i świata odizolowaną od rzeczywistości i podporządkowaną pragnieniu picia. Obniża się zdolność do weryfikacji spostrzeżeń i przekonań i sprawdzania ich zgodności z realiami życiowymi. W obrębie tego wewnętrznego świata alkoholika obowiązuje specyficzna "nałogowa logika" obejmująca zbiór reguł sterujących procesami umysłowymi osoby uzależnionej. Zbudowana jest w szczególności na następujących zasadach: "To nie ja", "To nie dlatego", "To nie tak było", "Tym razem na pewno się uda", "Od jutra będzie zupełnie inaczej", "Oni są do mnie uprzedzeni", "Niewygodne fakty znikają gdy się o nich nie myśli", "Wystarczy mocno chcieć aby to mieć" (wiara, że silne pragnienia tworzą fakty), "Co by nie było to jakoś to będzie", "Co się stało to się nie odstanie".
Ponieważ doświadczenia uzyskiwane przez osobę uzależnioną bezpośrednio po wypiciu alkoholu są dla niej niezwykle atrakcyjne, szansa na powstrzymanie picia opiera się tylko faktach występowania rozmaitych szkód związanych z piciem. Mechanizm iluzji i zaprzeczania utrudnia jedna dostrzeganie tych szkód i ich związku z piciem. Jednak od czasu do czasu alkoholik staje się świadomy, przynajmniej częściowo, obecności tych szkód i zaczyna myśleć o ograniczeniu picia. Powoduje to przypływ przykrych przeżyć i nasilenie pragnienia picia, co ponownie aktywizuje mechanizm i ogranicza zdolność do racjonalnego kierowania postępowaniem.
Doświadczenia życiowe osoby uzależnionej obejmują znaczącą ilość faktów wskazujących na jej bezsilność wobec negatywnych wydarzeń związanych z piciem i deficyt kontroli nad własnym postępowaniem i sytuacjami życiowymi. Towarzyszy temu załamywanie się poczucia własnej wartości. Mechanizm iluzji i zaprzeczania odgrywa istotną rolę w tworzeniu i podtrzymywaniu złudnych przekonań o własnej mocy i kontroli oraz wartości.
Mechanizm iluzji i zaprzeczania jest zakorzeniony w systemie myślenia magiczno-życzeniowego. Jest więc źródłem specyficznej wiary w istnienie irracjonalnych mocy, które mogą być zaprzęgnięte w służbie pragnień osoby uzależnionej. Skłania to posługiwania się rytualnymi czynnościami które mogą zapewniać kontrolę nad skutkami picia i własną sytuacją życiową.
zobacz również: psycho-bio-społeczny model uzależnienia

mechanizm nałogowej regulacji emocji

Jeden z trzech mechanizmów uzależnienia (obok mechanizmu rozpraszania i rozdwajania "Ja" oraz mechanizmu iluzji i zaprzeczania) w psycho-bio-społecznym modelu uzależnienia od alkoholu. Długotrwałe i intensywne picie alkoholu powoduje poważne uszkodzenia życia emocjonalnego i doprowadza do wytworzenia się specyficznego systemu regulacji psychicznej w tej sferze. Dynamika procesów emocjonalnych osoby uzależnionej ukierunkowana jest na inicjowanie i potęgowanie pragnienia alkoholu. Oznacza to, że różnorodne stany i reakcje emocjonalne, niezależnie od ich rzeczywistych źródeł, bardzo często są doświadczane przez osobę uzależnioną jako pragnienie alkoholu. Najważniejszą rolę spełnia dążenie do szybkiego złagodzenia lub uśmierzenia przykrych stanów emocjonalnych przy pomocy alkoholu.
Niski poziom odporności na cierpienie, osłabianej przez biochemiczne skutki nadużywania alkoholu, powoduje że do przykrych stanów emocjonalnych takich jak niepokój, rozdrażnienie czy przygnębienie dołącza się poczucie "bolesności" co nasila dążenie do szybkiego ich uśmierzenia przy pomocy alkoholu.
W chwilach nasilania się cierpienia i lęku zaczyna się rozwijać proces panicznego poszukiwania ulgi, który nadaje pragnieniu alkoholu charakter wewnętrznego przymusu i konieczności picia. Dynamizowana lękiem i cierpieniem ucieczka do alkoholu z nadzieją na uśmierzenie i uspokojenie jest często doświadczana jako tzw. głód alkoholu a największym zagrożeniem staje się wtedy perspektywa utraty dostępu do alkoholu.
Dodatkowym źródłem stresu może być również obniżona tolerancja na monotonię określana również jako zwiększone zapotrzebowanie na stymulację. Oznacza to nasiloną potrzebę wzbudzania szybkich i bezpośrednich zmian w stanie emocjonalnym. Osoba uzależniona ma gotowość do osiągania tego przy pomocy alkoholu gdyż ogarnia ją przykry niepokój nawet wtedy gdy jej sytuacja życiowa się uspokaja i stabilizuje. Podwyższona potrzeba stymulacji i zmiany własnych stanów psychicznych u części osób uzależnionych wynika z indywidualnych cech temperamentu a u wszystkich intensywne picie przyczynia się do nasilenia tej cechy na skutek biochemicznych zmian pod wpływem alkoholu.
Część minionych doświadczeń osoby uzależnionej związanych z piciem alkoholu ukształtowała przyjemne oczekiwania związane z pozytywnymi skutkami alkoholu. Tworzy to pokusę ponownego przeżycia takich stanów i wzmaga dążenie do uśmierzenia przykrych przeżyć. Tak więc siła pragnienia alkoholu pochodzi zarówno z dążenia do uśmierzenia przykrych stanów związanych z niepokojem i z cierpieniem jak i z pokusy na osiągnięcie przyjemności bezpośrednio po uwolnieniu się od przykrości.
Przeżywanie przez osobę uzależnioną przykrych stanów emocjonalnych nabiera specyficznej dwoistości. Przykry stan emocjonalny jest z jednej strony negatywnym sygnałem, który powinien wzbudzać odruch awersyjny, czyli tendencję do unikania źródła przykrości, z drugiej strony jest równocześnie sygnałem zapowiadającym chwilę przyjemności po uśmierzeniu przykrości. Ponieważ u osoby uzależnionej nastąpiło poważne zredukowania wielu naturalnych źródeł przyjemnych stanów, uśmierzanie przykrości jest głównym sposobem uzyskiwanie przyjemnych doświadczeń.
Oba aspekty pragnienia alkoholu u osoby uzależnionej wpływają w istotny sposób na zniekształcenia poznawcze. Dążenie do złagodzenia przykrości zawęża świadomość i koncentruje ją wokół alkoholu jako podstawowego środka uśmierzającego oraz neutralizuje sygnały utrudniające dostęp do alkoholu. Pokusa i nadzieja na szybką przyjemność sprzyja tworzeniu pozytywnych złudzeń.
Działanie tego mechanizmu wyjaśnia przede wszystkim pojawianie się tzw. przymusowych pragnień alkoholowych, a w szczególności ogromną siłę ich działania. Wskazuje również na niezwykle istotne zjawisko rozluźnienia, a często nawet zerwania związków emocjonalnych z realną rzeczywistością, co wpływa na poważne osłabienie możliwości zewnętrznego wpływu najbliższych osób na funkcjonowanie alkoholika. Z tej perspektywy możemy również lepiej zrozumieć emocjonalne źródła zaburzeń w funkcjonowaniu poznawczym osoby uzależnionej.
zobacz również: psycho-bio-społeczny model uzależnienia

mechanizm obronny

termin stosowany wobec różnego rodzaju trwałych wzorców zachowań, których celem jest obrona świadomości przed treściami wzbudzającymi niepokój. (…) termin ten powinien być zarezerwowany dla procesów (lub zachowań) nieświadomie motywowanych, nieświadomie nabywanych i rozwijanych w celu obrony ja czy ego przed różnego rodzaju nieprzyjemnościami. W wielu podejściach przyjmuje się istnienie dziesiątków mechanizmów obronnych. Najczęściej wskazuje się na mechanizmy: wyparcia, regresji, racjonalizacji i projekcji.

mechanizm rozpraszania i rozdwajania

Jeden z trzech mechanizmów uzależnienia (obok mechanizmu nałogowej regulacji emocji oraz mechanizmu iluzji i zaprzeczania) w psycho-bio-społecznej koncepcji uzależnienia od alkoholu. W strukturze "Ja" osoby uzależnionej powstaje mechanizm, który uszkadza zdolność do kierowania postępowaniem i do podejmowania decyzji przez osobę uzależnioną. Uszkodzenia te dotyczą podstawowych funkcji struktury "Ja", którymi są utrzymywanie poczucia tożsamości i indywidualności, poczucia kompetencji i wpływu na własne postępowanie, poczucia wartości osobistej i sensu życia oraz poczucie moralności. Powtarzanie doświadczeń rozmywania się poczucia "Ja" w stanach zmienionej świadomości towarzyszących nietrzeźwości czyli tzw. "odlotów", wytworzyło gotowość do łatwego rozpraszania i rozluźniania się granic "Ja" pod wpływem pragnień i oczekiwań alkoholowych. Oznacza to istotne osłabienie spoistości i integracji struktury "Ja", stanowiącej centralny element osobowości i uniemożliwia budowanie stabilnych podstaw do kierowania własnym postępowaniem.
Ekstremalność doświadczeń alkoholowych związanych z własnym "Ja", doprowadza do utworzenia się biegunowych wersji "Ja", reprezentujących z jednej strony pijane złudzenia o własnych zaletach, osiągnięciach i możliwościach, a z drugiej strony negatywne sądy o własnych klęskach, grzechach i stratach. Sytuacyjnie dokonujące się i biegunowe przekształcenia tożsamości osobistej, związane ze wzbudzeniem albo wyobrażeń potęgi i doskonałości, albo wyobrażeń bezsilności i zła osobistego, stają się dominującymi stanami wewnętrznymi. Rozdzierają słabo zintegrowaną strukturę "Ja" i uniemożliwiają określenie realnych granic własnego JA ze światem zewnętrznym. Osoba uzależniona traci poczucie wpływu na bieg własnego życia, ale tym bardziej pragnie sprawować kontrolę nad stanem własnych emocji przy pomocy alkoholu. W momentach, gdy jej "Ja" jest zdominowane przez wyobrażenia o własnej mocy i gdy przy pomocy alkoholu, poprawia swoje samopoczucie, zaczyna wierzyć w swą zdolność do sprawowania kontroli nad własną sytuacją i do uratowania się przed klęską. Gdy trzeźwieje traci te złudzenia, tak więc walka o panowanie nad alkoholem staje się ostatnią formą obrony poczucia mocy i wartości osobistej.
Okresowe poddawanie się wpływowi alkoholu przynosi ulgę utraty świadomości i chwile wypoczynku w walce, ale prowadzi do załamania wizji własnej mocy, do poczucia upadku i poniżenia, stanowiącego treść negatywnej wersji "Ja". To wahnięcie na przeciwstawny biegun chwilowej tożsamości pociąga za sobą falę przykrych przeżyć przekształcających się w silne pragnienie alkoholu. Wśród doświadczeń związanych ze wzbudzaniem się negatywnej wersji "Ja" szczególną rolę spełniają złożone stany uczuciowe przeżywane jako poczucie winy i wstydu, poczucie krzywdy, poczucie bezsilności i niższości oraz utraty sensu i znaczenia życia. Nadają one specyficzną i dominującą jakość obrazowi własnej osoby oraz często uruchamiają dążenie do ucieczki od tych uczuć przy pomocy alkoholu. Tworzą fundamenty destrukcyjnej orientacji życiowej, która występuje u większości osób uzależnionych i odrywa istotną rolę nie tylko w dynamice uzależnienia ale stanowi sama w sobie bardzo poważny problem osobisty.
Mechanizm rozpraszania i rozdwajania "Ja" odgrywa istotną choć zróżnicowaną rolę w sprawie moralnej regulacji zachowań. Osoby uzależnione bardzo często mają niską zdolność do przestrzegania norm i wartości osobistych. Stopień przyswojenia takich norm u poszczególnych osób może być bardzo zróżnicowany w zależności od historii ich życia przed wystąpieniem uzależnienia. U dużej liczby alkoholików obecność tych wewnętrznych standardów jest jednak widoczna w momentach gdy ich "Ja" jest zdominowane przez negatywną wersję upadłego "Ja" i gdy ogarnia ich poczucie winy. Dramatyczne przeżywanie tych wahnięć między biegunami "Ja" może podtrzymywać obecność standardów moralnych przy niemal całkowitym braku ich wpływu na postępowanie. Służą więc głównie jako dodatkowe źródło przykrych przeżyć przekształcanych w pragnienie picia.
Istotną przyczyną nieskuteczności standardów moralnych u osób uzależnionych jest proces rozpraszania "Ja". Gdy rozpraszają się granice "Ja", rozsypują się i stają się niewyraźne również granice postępowania zgodnego z tymi standardami. Ułatwia to unikanie poczucia winy i utrudnia sprawowanie kontroli moralnej nad negatywnymi czynami.
Czasem próbą ratowania się przed upadkiem, rozumianym jako utrata mocy i wartości, jest subiektywne wywyższanie się, z którym wiąże się ten aspekt postępowania osoby uzależnionej, który określa się jako tzw. "dumę alkoholika". Przyjmowanie wpływów zewnętrznych, w szczególności nacisków związanych z negatywnymi konsekwencjami picia powoduje poczucie poniżenia i upokorzenia. Obrona przed wpływami innych ludzi (rodziny, przyjaciół, terapeutów) nakłaniającymi do powstrzymywania picia lub do leczenia przynosi paradoksalne poczucie satysfakcji i mocy ("nie dałem się złamać"). Stanowi to rozpaczliwą obronę złudzeń o osobistej wartości i mocy, lecz uniemożliwia skorzystanie z możliwości ratowania się.
Rozpraszanie granic Ja i rozdwajanie tej struktury przez jej biegunowe wersje potężnego "Ja" i upadłego "Ja" przyczynia się do tego że aktywność psychiczna tej struktury osobowościowej ma miejsce przede wszystkim na jej peryferiach. W centrum "Ja" pojawia się bardzo często "próżnia psychiczna" tzn. pusty obszar, na którym brakuje trwałych i znaczących treści wokół których mogłaby się dokonywać koordynacja funkcjonowania całego "Ja", konieczna do podejmowania i realizowania decyzji, szczególnie tych, które są trudne gdyż powodują doraźnie przykre stany emocjonalne.
Wydrążenie "Ja" przyczynia się również do utrzymywania się poczucia braku sensu i znaczenia życia osoby uzależnionej czyli do tzw. "pustki egzystencjalnej". Nawet gdy w jakimś okresie jej życia takie drogowskazy i źródła osobistego sensu pojawiły się to w wydrążonej strukturze "Ja", brakuje dla nich trwałego zakotwiczenia niezbędnego do stabilizacji poczucia pozytywnego znaczenia własnej egzystencji i do skutecznego ukierunkowania postępowania. Osoba uzależniona jest skoncentrowana na własnym "Ja", w którym dominuje chaos i bolesne rozdarcie oraz odizolowana ją od otaczającego świata z poczuciem osamotnienia i bez nadziei na pomoc z zewnątrz.
Rozpraszanie, rozdwajanie i wydrążanie "Ja" pod wpływem pragnień i oczekiwań alkoholowych pozbawia mocy wykonawczej postanowienia o zaprzestaniu picia. Jest również źródłem wielu problemów osobistych i poważną przeszkodą w prowadzeniu racjonalnego i konstruktywnego sposobu życia
zobacz również: psycho-bio-społeczny model uzależnienia

mechanizmy uzależnienia

zobacz: psycho-bio-społeczny model uzależnienia

mediacja

Pośredniczenie w sporze, mające na celu pomoc (dwóm lub więcej) stronom w osiągnięciu wspólnego porozumienia. Mediacja jest interwencją w toczące się negocjacje lub konflikt, podjętą przez akceptowaną trzecią stronę, która nie ma autorytatywnej władzy pozwalającej na podjęcie decyzji rozstrzygającej spór lecz pomaga stronom w dobrowolnym osiąganiu przez nie wzajemnie akceptowanego porozumienia w kwestiach spornych.
Mediator jest osobą niezaangażowaną bezpośrednio w spór, bezstronną, biegłą w warsztacie kierowania konfliktem, lecz nie ingerującą w sam przedmiot umów. To strony mają podjąć wzajemne zobowiązania i być odpowiedzialne za ich dotrzymanie. Do zadań mediatora należy natomiast: ułatwianie komunikacji, pomoc w uświadamianiu praw każdej ze stron konfliktu, dostarczanie technik pomocnych podczas rozwiązywania sporu, formalne przewodniczenie sesjom, edukacja, eksploracja problemu, sprawdzanie realności propozycji, poszerzanie źródeł informacji poprzez kontakt z ekspertami, inicjowanie i kierowanie negocjacjami.

metadon

Syntetyczny lek opiatowy, stosowany w terapii zastępczej osób uzależnionych od heroiny. Może być podawany doustnie, co zmniejsza ryzyko zakażenia HIV wśród heroinistów; charakteryzuje się długim okresem działania. Sam metadon wywołuje również uzależnienie. Podawanie go jako substytutu heroiny wywołuje uzależnienie krzyżowe i tolerancję krzyżową.
zobacz również: opioidy, terapia podtrzymująca, opiaty

mobbing

Mobbing (od ang. mob - sfora, pospólstwo), zwany także psychoterrorem (H. Leymann), jest to trwające w czasie prześladowanie psychiczne jednostki przez inną osobę lub grupę osób, w celu jej destrukcji lub wyeliminowania z kolektywu pracy. Daje jej się w ten sposób do zrozumienia, iż nie ma dla niej miejsca w grupie.
Działania takie polegają na poddawaniu osoby, obranej za kozła ofiarnego, systematycznym oraz stygmatyzującym ją w oczach grupy atakom, co w konsekwencji prowadzi do zniszczenia jej integralności fizycznej i psychicznej.
Najczęściej o mobbingu mówi się w odniesieniu do miejsca pracy. Ofiara jest poddawana ze strony przełożonych lub współpracowników szykanom, zastraszana i nękana. Najczęstsze taktyki mobbingu to upokarzanie, groźby, pomniejszanie kompetencji, wydawanie sprzecznych lub niemożliwych do wykonania poleceń, nieustanne kontrolowanie, etc…. Działania te mają na celu izolowanie pracownika od otoczenia, naruszanie jego godności osobistej, wywołanie poczucia bezradności i bezsilności a w rezultacie doprowadzenie do wyeliminowania go z zespołu. Nie chodzi tu jednak o otwartą agresję, lecz o ukrytą, zakamuflowaną strategię, której ofiara początkowo nie dostrzega.
Motorem takich zachowań w zakładzie pracy jest zazwyczaj zwierzchnik lub/i współpracownicy, charakterystyczny jest także brak reakcji ze strony świadków.
Osoba jest atakowana i prześladowana tak długo (czasami przez miesiące lub lata), aż doprowadza to do utraty przez nią posady, choroby, inwalidztwa, a nawet samobójstwa.
Proces ten może zostać zatrzymany, jeśli instytucja zdobędzie się na wysłuchanie pracownika oraz podejmie odpowiednie środki administracyjne (zmiana miejsca pracy, sankcje dyscyplinarne wobec agresora). Stąd też istotne jest odróżnienie mobbingu od banalnego zatargu czy konfliktu w pracy, gdyż jest to długotrwały, wielofazowy oraz ściśle zlokalizowany proces, mający poważne konsekwencje dla zdrowia, a nawet życia jednostki.
Mobbing to patologiczne zjawisko społeczne, spowodowane przez ekstremalne czynniki stresogenne obecne w świecie pracy. Jednocześnie zjawisko to pociąga za sobą szereg negatywnych skutków, takich jak biologiczne i psychiczne reakcje na stres. To podwójna zależność przyczynowo-skutkowa od stresu powoduje, iż mobbing może być traktowany jako mechanizm kaskadowego przenoszenia się stresu między różnymi poziomami instytucji. Pracownik - ofiara mobbingu ze strony szefa, sam zaczyna prześladować podwładnego lub współpracownika.
Obraz kliniczny ofiar mobbingu przejawia wiele analogii z objawami stwierdzonymi u osób, które przeżyły kataklizm, atak z bronią w ręku, gwałt, etc. Najbardziej typowymi zaburzeniami będącymi skutkiem długotrwałego mobbingu są: zespół depresyjny, stany lękowe i fobijne oraz PTSD (zespół stresu pourazowego).
Obok destrukcji jednostki, szerzący się w firmach mobbing naraża także na dodatkowe koszty samo przedsiębiorstwo (absencja, wzrost liczby urlopów zdrowotnych, spadek wydajności oraz jakości produkcji, degradacja atmosfery pracy, wysoki turnover), a tym samym i całe społeczeństwo, które ponosi między innymi koszty opieki zdrowotnej nad ofiarami.
Celem zapobiegania tej patologii społecznej, wiele krajów posiada już odpowiednie ramy ustawodawcze do zwalczania mobbingu w miejscu pracy.
zobacz również: molestowanie moralne i wiktymologia.

model Minnesota

Program leczenia alkoholizmu stworzony w Instytucie Johnsona w Minneapolis. Model ten opiera się na kilku założeniach:
* alkoholizm jest chorobą - alkoholicy powinni być leczeni, a nie karani * alkoholizm jest chorobą chroniczną, która wymaga określonego sposobu leczenia, niezależnie od jej przyczyn * alkoholizm powoduje zaburzenia w wielu sferach funkcjonowania jednostki - programy psychoterapii powinny uwzględniać pomoc w rozwiązywaniu wielu problemów równocześnie * motywacja nie jest warunkiem koniecznym osiągnięcia pozytywnych efektów terapii, gdyż podstawowym symptomem jest zaprzeczanie, które pojawia się na różnych etapach trzeźwienia
Model ten opiera się na założeniach opieki, nie - wyzdrowienia. W związku z tym kładzie sie nacisk na pomoc choremu w radzeniu sobie z chorobą, przy akceptacji wynikających z niej ograniczeń takich, jak całkowita rezygnacja z alkoholu, czy zmiana stylu życia. Przebieg leczenia jest strukturalizowany, ściśle kontrolowany i nastawiony na szybką zmianę.
W roli terapeutów występują profesjonalni psychoterapeuci lub alkoholicy o dłuższych okresach abstynencji, często uczestniczący w grupach AA.

model salutogenetyczny

w przygotowaniu...

modelowanie

Większość technik i narzędzi NLP została wypracowana w drodze procesu zwanego "modelowaniem". Początkowym dążeniem twórców NLP było modelowanie efektywnych zachowań i poprzedzających je procesów kognitywnych (Grinder i Bandler skupili się najpierw na sposobie pracy najbardziej skutecznych psychoterapeutów lat 70-tych w USA, później badania te, kontynuowane przez ich uczniów objęły również przedstawicieli innych dziedzin: twórców, wynalazców, uczonych, przywódców i innych). Proces modelowania obejmuje trzy podstawowe etapy:
1. Identyfikacja i analiza procesów czy strategii wewnętrznych poprzedzających i warunkujących daną umiejętność. Wynikiem jest rozpoznanie "programu" poznawczego zapewniającego skuteczne działanie i rozłożenie go na podstawowe elementy składowe. 2. Opracowanie narzędzi pozwalających w przystępny sposób przekazywanie innym owych strategii efektywności. 3. Zastosowanie tych strategii w działaniu.
Zobacz też: NLP.

molestowanie moralne

Podobnie jak mobbing, molestowanie moralne oznacza proces rozmyślnej destrukcji jednostki przez inną jednostkę lub grupę przy użyciu systematycznej i trwającej w czasie przemocy psychicznej.
Autorka terminu (MF Hirigoyen), który powstał na gruncie francuskiej psychologii klinicznej, kładzie nacisk na aspekt godności i praw jednostki, w które takie praktyki są bezpośrednio wymierzone.
W odróżnieniu do terminu "mobbing", powstałego na gruncie psychologii społecznej, określenie "molestowanie moralne" wywodzi się z tradycji klinicznej oraz psychoanalitycznej, gdyż wyrasta z refleksji nad perwersją moralną, jak też z freudowskiej klasyfikacji masochizmu (masochizm seksualny, masochizm moralny). Wprowadza ono także analizę osobowości narcystyczno-perwersyjnej, dla której molestowanie moralne kogoś z otoczenia jest sposobem funkcjonowania i mechanizmem obronnym, zapewniającym jej równowagę i przetrwanie.
MF Hirigoyen podkreśla indywidualny i subiektywny wymiar relacji perwersyjnej, na której opiera się molestowanie moralne. Z jednej strony agresor obiera sobie ofiarę ze względu na jej specyficzne słabe punkty, które będą celem jego ataków, doprowadzając do wzmocnienia u ofiary poczucia winy. Z drugiej zaś, aby stwierdzić istnienie molestowania, niezbędne jest odwołanie się do odczuć jednostki, która uważa się za prześladowaną.
Molestowanie moralne nie ogranicza się do sfery zawodowej, lecz obejmuje również kontekst prywatny: stosunki w rodzinie, związku małżeńskim, między rodzicami i dziećmi.
Tak jak w przypadku mobbingu, agresja ma charakter ukryty, często niewerbalny, stąd trudności ofiar w uświadomieniu sobie jej niszczącego charakteru oraz obojętność otoczenia, które zazwyczaj nie rozumie i nie reaguje.
W terapii ofiar molestowania ważne są kompetencje wiktymologiczne terapeuty, gdyż u molestowanych moralnie osób występują analogiczne objawy, jak u ofiar kataklizmów i ataków terrorystycznych. Ponieważ cierpienie moralne, o którym tu mowa, prawie zawsze przeżywane jest przez ofiary jako cierpienie skazane na milczenie, podstawową sprawą, bez której nie może dojść reparacji, jest wysłuchanie oraz nadanie wiarygodności relacji ofiar.
Stąd bierze się trudność terapii psychoanalitycznej w leczeniu ofiar molestowania, związana z uwzględnianiem przez nią wyłącznie czynników intrapsychicznych. Prowadzi to niekiedy do stwierdzenia u ofiar przemocy psychicznej skłonności masochistycznych, co może tylko pogłębić ich cierpienie i poczucie winy. Dlatego terapeuci zajmujący się pomocą osobom, które doznały molestowania, powinni mieć przygotowanie wiktymologiczne.
Poza pomocą lekarską i terapeutyczną, oraz środkami prawnym, przy pomocy których ofiara może dochodzić swoich praw, najbardziej skutecznym sposobem zwalczania molestowania moralnego w miejscu pracy są środki instytucjonalne. Rola firmy polega tu na jasnym określeniu tego co jest, a co nie jest dopuszczalne, oraz na egzekwowaniu ustanowionych reguł. Proceder molestowania jest bowiem niszczący, nie tylko dla ofiary, ale także dla przedsiębiorstwa i całego społeczeństwa.
We Francji w styczniu 2002 wprowadzona została w życie ustawa o zwalczaniu molestowania moralnego w miejscu pracy. Powstały także liczne stowarzyszenia zajmujące się informowaniem i pomocą ofiarom molestowania.
zobacz również: mobbing i wiktymologia.

molestowanie seksualne

Molestowanie seksualne to wykorzystywanie własnej przewagi fizycznej lub psychicznej w celu zmuszenia innej osoby do zaspokojenia swoich potrzeb seksualnych.
zobacz również: molestowanie moralne

morfina

Alkaloid otrzymywany z maku lekarskiego. Nazwa pochodzi od syna greckiego boga snu, Morfeusza, który zsyłał marzenia senne. Działa jako środek uspokojający, przeciwbólowy, wywołujący euforię, senność i przynosi ulgę w bólu. Z morfiny można produkować, silniejszą od niej heroinę.
Morfina jest środkiem bardzo silnie uzależniającym. Po kilkunastu razach pojawia się uzależnienie fizyczne, jeszcze wcześniej - psychiczne.
Morfina ma również działanie przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe i depresyjne. Jej używanie w większych dawkach może prowadzić do śpiączki i niewydolności oddechowej.
zobacz również: opioidy, heroina

motywacja

Zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian to procesy motywacyjne. Procesy te ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników. Takim wynikiem może być zmiana warunków zewnętrznych, jak i zmiana we własnej osobie, zmiana własnego położenia. Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności wówczas ten wynik będzie nazywany celem.
Ogólną charakterystykę procesu motywacyjnego określają następujące zjawiska:
* wzbudzanie energii; * ukierunkowywanie wysiłku na określony cel; * selektywność uwagi w stosunku do odpowiednich bodźców - zwiększenie wrażliwości wobec bodźców istotnych, zmniejszenie w odniesieniu do nieistotnych; * zorganizowanie pojedynczych reakcji w zintegrowany wzorzec bądź sekwencję; * konsekwentne kontynuowanie ukształtowanej czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały nie ulegną zmianie.
Proces motywacyjny zależy od dwóch podstawowych założeń:
* wynik czynności musi zostać przez jednostkę oceniony jako potrzebny, pożądany (użyteczność wyniku); * dana osoba musi być przekonana, że pożądany wynik można w danych warunkach osiągnąć z prawdopodobieństwem wyższym od zera (subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia wyniku).
Wartość natężenia procesu motywacyjnego czyli wielkość motywacji do osiągnięcia danego celu jest modyfikowana przez stopień użyteczności tego wyniku oraz spostrzeganego przez jednostkę prawdopodobieństwa osiągnięcia tego wyniku.
Zjawisko, które jest nierozerwalnie związane z procesem motywacyjnym to napięcie motywacyjne. Człowiek uświadamia je sobie jako chęć zrobienia czegoś, podjęcia mniej lub bardziej konkretnych czynności. Odpowiednie doświadczenie oraz wiedza dotycząca warunków koniecznych do zredukowania tego napięcia (znajomość obiektu gratyfikacyjnego) sprawiają, że napięcie motywacyjne wyraża się w postaci odpowiednich życzeń i intencji np. pewna osoba chce jeździć samochodem (motyw i cel). Wie, że warunkiem jest nabycie określonych umiejętności, zdanie odpowiedniego egzaminu oraz posiadanie samochodu (znajomość obiektu gratyfikacyjnego). Napięcie motywacyjne może objawiać się w postaci ujemnej i dodatniej. Napięcie ujemne występuje, gdy człowiek ma poczucie braku czegoś, pozbawienia czegoś, cierpienia, stanu frustracji. Przybiera ono formę dodatnią, gdy kształtują się dążenia do lepszego niż dotychczas zaspakajania potrzeb, podczas formowania się aspiracji, ideałów. Napięcie motywacyjne może mieć różne wartości. Wielkość tego napięcia zależy od różnych czynników. Jednym z nich jest czas deprywacji, niezaspokojenia potrzeb - im dłuższy jest okres deprywacji tym większe jest napięcie motywacyjne. Jednak zbyt długi jej czas nie powoduje dalszego wzrostu napięcia, a nawet może sprzyjać jego spadkowi.
Napięcie motywacyjne może zostać zredukowane przez określony obiekt np. stan rzeczy, osobę, sytuację, warunki. Wówczas obiekt ten ma określoną wartość gratyfikacyjną. Wartość ta może być wielkością obiektywną, ogólnie uznaną np. pokarm usuwa głód. Jednak jeśli człowiek miał okazję przekonać się o zdolności danego obiektu do redukowania napięcia motywacyjnego to wówczas obiekt ten ma także subiektywną wartość gratyfikacyjną dla danej osoby. Obiekt może spowodować powstanie procesu motywacyjnego. Człowiek w mniejszym lub większym stopniu potrafi przewidzieć i określić, antycypować wartość gratyfikacyjną określonego obiektu np. zdaje sobie sprawę, że ciepłe ubranie pozwoli mu ochronić się przed zimnem. Ta szczególna cecha tych obiektów, antycypowana wartość gratyfikacyjna, stanowi warunek powstania procesu motywacyjnego.
Wartość gratyfikacyjną danego obiektu najczęściej określa się na podstawie zachowania się w sytuacji wyboru czy poziomu energii działania o danym celu, przy założeniu o stałej wartości napięcia motywacyjnego i subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia wyniku.
Pierwszy warunek powstania procesu motywacyjnego - użyteczność wyniku, celu składa się z napięcia motywacyjnego (czynnika wewnętrznego), którego natężenie zależy od zmian zachodzących w jednostce oraz wartości gratyfikacyjnej (czynnika zewnętrznego), która kształtuje się w zależności od zmian dotyczących obiektu, celu i stosunku obiekt - jednostka.
Motywację opisują także jej dwie podstawowe właściwości tj. kierunek oraz natężenie. Kierunek procesu motywacyjnego wyraża się w pożądanym wyniku czynności podejmowanych przez człowieka, osiągnięcie wyniku zmniejsza motywację nawet do zera, równocześnie wywołując pozytywne emocje. Natężenie motywacji to jej siła, wielkość oraz intensywność.
Siła procesu motywacyjnego zazwyczaj jest opisywana jako zdolność do wyłączania innych, nieistotnych z punktu widzenia pożądanego wyniku, konkurencyjnych motywów tj. zmęczenie, groźby, pokusy. Im silniejsza jest motywacja, tym trudniej jest nakłonić człowieka do zmiany kierunku podjętych czynności np. osoba, która bardzo chce zostać kompetentnym lekarzem poświęca na naukę większość swojej młodości, mimo trudnych egzaminów i silnego stresu nie przerywa studiów. Wytrwałość w dążeniu do celów i odporność na stres jest uwarunkowana m.in. siłą motywacji.
Wielkość motywacji warunkuje rozmiar wyniku lub liczbę czynności, których wykonywanie redukuje napięcie wynikające z powstałego motywu np. im bardziej człowiek jest głodny (motyw biologiczny) tym więcej chce i może zjeść, tym większa jest motywacja do pracy, nauki i zdobywania doświadczeń im większa jest potrzeba osiągnięć.
Intensywność procesu motywacyjnego określa poziom mobilizacji organizmu, ilość wysiłku poświęconego podczas realizacji określonego celu. Im jest ona większa, tym większa jest szybkość i siła reakcji, zdolność do wysiłku. Wzrost intensywności motywacji występuje najczęściej wtedy, gdy działanie człowieka jest, z pewnych względów, utrudnione bądź nie doprowadza do zamierzonego wyniku.
Istotnym warunkiem, oprócz pozytywnej oceny użyteczności działania, koniecznym do powstania motywacji, jest przeświadczenie człowieka, że dana czynność będzie zakończona zamierzonym wynikiem. Powstałe przeświadczenia mogą być słabsze bądź silniejsze, czyli mogą mieć dla ludzi różny stopień pewności, odmienną wielkość subiektywnego prawdopodobieństwa.
Człowiek dokonuje wyboru między wieloma czynnościami, które mogą doprowadzić do określonego wyniku. Swoją decyzję opiera na uprzednich doświadczeniach lub (i) analizie danych dotyczących warunków zewnętrznych, własnej ocenie bądź informacji, która wskazuje, że właśnie w tych warunkach wykonanie danej czynności przybliży do przedmiotu gratyfikującego, zwiększy prawdopodobieństwo jego osiągnięcia bądź doprowadzi do jego uzyskania. Ocenę prawdopodobieństwa osiągnięcia pożądanego wyniku czynności modyfikują takie czynniki jak: poprzednie doświadczenia z określonymi czynnościami i wynikami, jednostka oceni prawdopodobieństwo uzyskania danego wyniku jako największe, gdy ostatnio udało się jej go osiągnąć, często zdarzało jej się osiągnąć dany wynik, stało się tak przy pierwszym spotkaniu z określoną dziedziną zjawisk; ocena użyteczności wyniku, w zależności od tego czy wynik oceniany jest jako pozytywny czy negatywny, czy jego użyteczność spostrzegana jest jako mała lub duża. W sytuacji gdy użyteczność wyniku jest oceniana jako wyjątkowo duża - wówczas można spodziewać się tendencji do zawyżania prawdopodobieństwa jego osiągnięcia przez jednostkę co nazywane jest myśleniem życzeniowym. Wielkość przewidywanego przez jednostkę prawdopodobieństwa osiągnięcia wyniku warunkuje powstanie procesu motywacyjnego. Proces ten w ogóle nie powstanie, gdy to prawdopodobieństwo zostanie ocenione jako równe zeru, brak szans na osiągnięcie pożądanego wyniku bądź jako równe jedności, przedmiot gratyfikacyjny został osiągnięty.
Wzrost motywacji może wynikać ze wzrostu, do pewnego poziomu, prawdopodobieństwa sukcesu lub porażki w działaniu mającym na celu osiągnięcie wyniku. Motywacja będzie miała maksymalne natężenie, gdy prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji zależy też od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost wysiłku i ryzyka zwiększa motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście proces ten osiąga optymalny poziom, następnie malejąc aż do wartości ujemnych (Reykowski 1976).
Opis, wyjaśnianie, zrozumienie procesów leżących u podłoża motywacji stanowi jeden z podstawowych warunków poznania ludzkiego zachowania, działania. Człowiek bada procesy motywacji nie tylko po to, aby zrozumieć przyczyny ludzkich zachowań ale również pragnie przewidywać je i wpływać na to zachowanie, zmieniać je.

N

narcystyczna osobowość

zaburzenie osobowości cechujące się przesadnym poczuciem własnej ważności, tendencją do przeceniania własnych rzeczywistych dokonań, ekshibicjonistyczną potrzebą uzyskiwania uwagi i podziwu, zaabsorbowaniem fantazjami o sukcesie, bogactwie, władzy, szacunku lub idealnej miłości oraz niewłaściwymi reakcjami emocjonalnymi na krytycyzm ze strony innych.
zobacz również: narcyzm

narcyzm

Termin ten zaczerpnięto z greckiego mitu o młodzieńcu nieszczęśliwie zakochanym w swoim własnym odbiciu. W najbardziej ogólnym rozumieniu: przesadne umiłowanie samego siebie. Termin ten może jednak przybierać różne znaczenia, w zależności od teoretycznej orientacji autora. W teorii psychoanalitycznej występuje narcyzm pierwotny i wtórny; standardowa psychiatria oznacza współcześnie tym terminem osobowość narcystyczną. Narcyzm pierwotny w klasycznej psychoanalizie jest to wczesne stadium rozwoju, podczas którego libido jest całkowicie zainwestowane w ja lub w ego, lub też, prościej, w ciało. Nowo narodzone dziecko, narcyz pierwotny, nie postrzega jeszcze swojej matki jako odrębnego bytu, a co za tym idzie, myli uzależnienie od matki, która natychmiast zaspokaja wszystkie jego potrzeby, z własną omnipotencją. Od urodzenia musi upłynąć kilkanaście tygodni, zanim dziecko dostrzeże, że źródło potrzeb znajduje się wewnątrz, zaś źródło ich zaspokajania na zewnątrz ja. Stadium to uważane jest za normalne u bardzo małych dzieci, jeśli zaś utrzymuje się w okresie dorosłości, jest zazwyczaj uznawane za nerwicę, charakteryzującą się miłością do samego siebie, która przewyższa, jeśli nie wyklucza, miłość do innych. Narcyzm wtórny to w klasycznej psychoanalizie miłość do samego siebie, która jest efektem wycofania libido z obiektów i osób oraz zainwestowania go w samego siebie. Narcyzm wtórny jest „próbą uśmierzenia bólu związanego z zawiedzioną miłością [do obiektu]” oraz pokonania wściekłości dziecka na tych, którzy nie reagują natychmiast na jego potrzeby, lecz odpowiadają na potrzeby innych, co wytwarza w dziecku wrażenie, iż zostało porzucone: „odrzucona miłość zwraca z powrotem ku ja jako nienawiść”. Z narcyzmem patologicznym, który „nie może być po prostu uznany za fiksację na poziomie normalnego prymitywnego narcyzmu”, mamy do czynienia dopiero od momentu, gdy rozwój ego pozwala na odróżnienie samego siebie od otaczających obiektów. Pacjent — narcyz wtórny skarży się na niezadowolenie i poczucie bezsensu życia. Doświadcza poczucia pustki, depresji, charakteryzuje się niestabilną samooceną i brakiem umiejętności współżycia z innymi. Nie potrafi przeżywać żałoby i unika bliskich związków. Fantazjuje o własnej omnipotencji i wierzy w swoje prawo wykorzystywania innych do zaspakajania własnych potrzeb. Pragnie być podziwiany, ale tych, którzy go podziwiają, traktuje pogardliwie. Jego poczucie godności zależy od wsparcia i akceptacji osób podziwianych. Pomimo że odnosi sukcesy, życie wydaje mu się bezwartościowe. Psychoanalitycy zauważają, że zaburzenia narcystyczne stają się coraz bardziej powszechne. Koncentrują uwagę terapeutów w tej mierze, w jakiej na początku wieku skupiały ją histeria i nerwice obsesyjne. Zdaniem Christophera Lascha owo rozpowszechnienie jest wynikiem warunków społeczno-kulturowych: „Narcyzm wydaje się najlepszym sposobem radzenia sobie z napięciami i niepokojami współczesnego życia. Panujące warunki społeczne uwypuklają cechy narcystyczne, które są obecne, choć w różnym stopniu, w każdym z nas.” Zdaniem J.Kovela do tych warunków należą: rozniecanie infantylnych pragnień przez reklamę, przypisywanie sobie autorytetu rodzicielskiego przez media i szkołę oraz racjonalizacja życia wewnętrznego wraz z towarzyszącą jej fałszywą obietnicą osobistego spełnienia. Cechy narcystyczne, takie jak łatwość w wywieraniu na innych dobrego wrażenia czy nieumiejętność zawiązywania bliskich relacji, preferują u swoich pracowników duże firmy i organizacje. Warunki społeczno-kulturowe przekształciły także rodzinę, w której kształtuje się podstawowa struktura osobowości. Zbiorowość, która obawia się, że nie ma przed nią przyszłości, nie będzie poświęcała nadmiernej uwagi potrzebom następnego pokolenia, zaś wszechobecne poczucie braku ciągłości historycznej — plaga naszego społeczeństwa — jest szczególnie destrukcyjne właśnie dla rodziny. Wysiłki rodziców, aby dziecko czuło się kochane i chciane, nie wystarczą, by zamaskować podskórny chłód — oddalenie tych, którzy mają niewiele do przekazania następnemu pokoleniu i przyznają pierwszeństwo własnemu prawu do samorealizacji. Mieszanka emocjonalnego dystansu i prób przekonania dziecka o jego uprzywilejowanej pozycji w rodzinie — oto niezawodny przepis na narcystyczną strukturę osobowości.
W 1889 wprowadzono pojęcie narcyzmu seksualnego do języka medycznego i oznacza osiąganie przyjemności seksualnej w miłości do siebie samego, wyzwalania podniecenia przez oglądanie własnego ciała w lustrze, własnych reakcji seksualnych. Ta forma narcyzmu (seksualna) jest jednak rzadko spotykana. Przejawami narcyzmu erotycznego mogą być: miłość ograniczona do własnego JA i własnego odbicia, do uznania przez drugą osobę, czyli „kocham go (ją), bo mnie podziwia i kocha”; kult falliczny u niektórych mężczyzn; kult własnych narządów płciowych u kobiet narzucających partnerom np. pieszczoty oralno-genitalne przy własnej niechęci czy wstręcie do obdarzania nimi partnera; częste zmiany partnerów seksualnych i mnożenie ich liczby jako przejaw przekonania o własnej potencji, atrakcyjności w tak licznie dokonywanych podbojach; obawa przed zarzutem bycia nudnym w ars amandi, stąd tendencja do mnożenia technik, pozycji seksualnych, aby „olśnić partnera i wzbudzać jego podziw, uznanie”; potrzeba szukania stałych, nowych sensacji seksualnych, by wzbudzić podziw dla samego siebie, udowodnić sobie bogactwo seksualnych możliwości; rywalizacja i agresja wobec osób postrzeganych jako atrakcyjne erotycznie, dążenie do ich ośmieszenia; włączanie do swego życia seksualnego wszelkich poznawanych nowości, form współżycia „aby być na bieżąco”, np. gwałtowne upowszechnianie współżycia grupowego po publikacjach na ten temat.

narkomania

zobacz: uzależnienie od narkotyków

narkotyki

Związki chemiczne powodujące osłupienie, śpiączkę lub niewrażliwość na ból. w farmakologii mianem narkotyków określa się środki, którw mają własności uspokajające lub uśmierzające ból. Z tego względu termin ten odnosi się przede wszystkim do opiatów.
W mowie potocznej i w języku prawniczym termin ten używany jest w odniesieniu do nielegalnych substancji farmakologicznych, niezależnie od tego, że np. marihuana czy kokaina mają inne działanie farmakologiczne i cechuje je inny wzorzec uzależnienia.
Ze względu na powyższe wieloznaczności, lepiej jest zastępować termin narktoyki, nazwą bardziej specyficzną (np. opiat).
zobacz również: opiaty, opioidy

nawrót

Wznowa objawów mechanizmu uzależnienia, której często towarzyszy powrót do picia lub używania innych substancji psychoaktywnych. Następuje po okresie abstynencji.

nerwice

Klasyfikacja nerwic dokonana w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych - ICD-10 obejmuje takie zaburzenia, jak:
* zaburzenia lękowe w postaci fobii i inne zaburzenia lękowe: główne objawy tych zaburzeń stanowią wyraz lęku, a ich występowanie nie jest ograniczone do jakielkowiek określonej sytuacji środowiskowej. * zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne (nerwica natręctw): jego istotną cechą są nawracające myśli natrętne (obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje). Niemal zawsze myśli natrętne przeżywane są z uczuciem przykrości, gdyż zazwyczaj dotyczą treści agresywnych, obscenicznych lub są po prostu bezsensowne, a pacjent bezskutecznie próbuje się im opierać. Przymusowe czynności czy rytuały są zachowaniami stereotypowymi, powtarzającymi się; nie sprawiają choremu przyjemności ani też nie prowadzą do wykonania jakiś konkretnych zadań. Zachowanie to ma zapobiegać jakimś wysoce nieprawdopodobnym wydarzeniom, często dotyczącym wyrządzenia krzywdy sobie lub komuś. W przebiegu nerwicy natręctw częste są objawy lęku, przykre uczucie napięcia psychicznego; wysoka jest także korelacja z depresją. Zaburzenie zwykle rozpoczyna się w okresie dzieciństwa lub we wczesnej dorosłości. * reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne: są to zaburzenia, których pierwotną i nadrzędna przyczyną jest stresujące wydarzenie lub utrzymujące się przykre okoliczności. Zaburzenia te są dezadaptacyjne ze względu na ciężki, ostry lub przewlekły stres, który prowadzi do reakcji uniemożliwiającyh skuteczne radzenie sobie i prowokujących trudności w funkcjonowaniu społecznym. W tej kategorii mieści się również PTSD. Ostra reakcja na stres jest przemijającym zaburzeniem o znacznym nasileniu, które rozwija się jako reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny, ustępuje w ciągu kilku godzin lub dni. Stresorem może być np. katastrofa żywiołowa, wypadek, gwałt, napad, śmierć bliskiej osoby, a szczególnie kilku osób z bliskiego otoczenia jednocześnie. Wśród objawów można zaobserwować depresję, lęk, rozpacz, pobudzenie, wyłączenie się itp. Zaburzenia adptacyjne to stan subiektywnego dystresu i zaburzeń emocjonalnych pojawiających się w okresie adaptacji do istotnych zmian życiowych lub następstw stresującego wydarzenia życiowego (np. choroby). Zaburzenia pojawiają sie zazwyczaj w ciągu miesiąca od od stresującego wydarzenia lub zmiany. Objawy są różnorodne i obejmują nastrój depresyjny, lęk, zamartwianie się, poczucie niemożności poradzenia sobie, ograniczoną zdolność wykonywania codziennych czynności. * zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne): wspólną cechą tych zaburzeń jest częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłości, poczuciem własnej toższamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów ciała. Zdolność do świadomej i wybiórczej kontroli wspomnień jest ograniczona (co może się zmienic nawet z godziny na godzinę). Zaburzenia te są zazwyczaj ściśle związane z wydarzeniami urazowymi, nierozwiązywalnymi problemami lub zaburzonymi związkami z innymi ludźmi. Objawiają się m.in.: amnezją, w przypadku fugi dysocjacyjnej połączoną z podróżą poza zamieszkiwaną okolicę, stuporem czy transem. * zaburzenia występujące pod postacią somatyczną: ich główną cechą są powtarzające sie skargi na objawy fizyczne, uporczywe domaganie się kolejnych badań, pomimo negatywnych wyników poprzednich. Objawem tego rodzaju zaburzeń mogą być: utrzymujące się dolegliwości somatyczne przy braku przyczyn lub trwałe przekonanie o obecności co najmniej jednej poważnej choroby (hipochondria), objawy ze strony układu autonomicznego, jak: przyspieszona akcja serca, drżenie, zaczerwnienienie a także objawy ze strony układu pokarmowego czy oddechowego (kaszel, hiperwentylacja)

neuroadaptacja

Zmiany neuronalne związane zarówno zarówno tolerancją, jak i zespołem abstynencyjnym. Możliwe jest rozwinięcie się neuroadaptacji u człowieka bez towarzyszących jej poznawczych poznawczych behawioralnych objawów uzależnienia. Na przykład, chorzy po operacji, którym dla złagodzenia bólu podawano substancje opiatowe, mogą czasami doświadczać objawów zespołu abstynencyjnego, ale nie rozpoznawać ich jako takich i nie odczuwać przemożnej chęci dalszego przyjmowania leku.

neuropatia obwodowa

Schorzenie i zaburzenie funkcji nerwów obwodowych. Może się objawiać drętwieniem kończyn, parastezjami („kłucie i mrowienie”), osłabieniem kończyn lub utratą masy mięśniowej i zanikiem głębokich odruchów ścięgnistych. Neuropatii obwodowej mogą towarzyszyć zaburzenia funkcji autonomicznego układu obwodowego. Na ogół wiąże się z towarzyszącymi piciu niedoborami pokarmowymi, przede wszystkim wielu witamin, a zwłaszcza witaminy B1. Najczęściej spotyka się ją w chorobie alkoholowej, ale może być również powodowany (choć znacznie rzadziej) przez używanie innych środków psychoaktywnych, w tym opioidów. Długotrwałe leczenie witaminą B1 pozwala na wyraźne zmniejszenie lub nawet całkowite ustąpienie objawów.

neuroprzekaźnik

każda z substancji służących jako środek komunikacji przez szczeliny synaptyczne; między kolbkami końcowymi jednego neuronu a błoną komórki odbiorczej, po drugiej stronie synapsy. Działanie neuroprzekaźnika polega na wywołaniu krótkiej zmiany napięcia na błonie postsynaptycznej neuronu odbierającego: albo przez depolaryzację, albo hiperpolaryzację. Istnieje wiele neuroprzekaźników, których czynności i występowanie w układzie nerwowym zostały zidentyfikowane, np. acetylocholina, dopamina, serotonina. Należy zauważyć, że niektóre substancje zaliczane do neuroprzkaźników na tej podstawie, że są wytwarzane w neuronach, mają identyczny skład chemiczny jak substancje, które działają również jako hormony (np. noradrenalina i endorfiny); neurohormony.

nieśmiałość

„świadomość własnej niezdolności do podjęcia działań o charakterze społecznym (które pragnie się podjąć i których sposób wykonania jest nam znany); subiektywny stan zależny od tego, w jaki sposób dana osoba określa występujący u siebie zbiór reakcji” — taką definicję nieśmiałości podaje Philip G. Zimbardo, specjalista z zakresu problemów związanych z nieśmiałością, w swoim podręczniku do psychologii pt.: „Psychologia i życie” (1997). W książce pt.:"Nieśmiałość. Co to jest? Jak sobie z nią radzić?" (2002) Zimbardo prezentuje bardziej opisową charakterystykę zjawiska. "Być nieśmiałym to bać sie ludzi" - pisze. Zwraca uwagę na fakt, że nieśmiałość pociąga za sobą różne skutki - od lekkiego uczucia skrępowania, przez nieuzasadniony lęk przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy. Zdaniem Zimbardo "nieśmiałość utrudnia poznawanie nowych ludzi, zawieranie przyjaźni, czy radość z potencjalnie pozytywnych przeżyć. Przeszkadza w publicznej obronie własnych praw i wyrażaniu swoich opinii i wartości. Nieśmiałość sprawia, że inni nie doceniają naszych mocnych stron. Nieśmiałość przyczynia się do zakłopotania i nadmiernego przejmowania się swoimi własnymi reakcjami. Utrudnia precyzyjne myślenie i skuteczne porozumiewanie się". Nieśmiałości, mogą towarzyszyć także inne negatywne stany emocjonalne, tj. długotrwałe stany obniżonego nastroju, lęk i samotność. Takie są negatywne strony nieśmiałości. Ma ona także dobre strony: "(…) sprawia, że robimy wrażenie dyskretnych, poważnych, introspektywnych. Zwiększa także nasz obszar prywatności (…). Nieśmiali nie onieśmielają ani nie ranią innych tak, jak mogą to robić osoby silne i apodyktyczne." Nieśmiałość można przezwyciężyć - przekonuje Zimbardo - i w swojej książce (2002) podaje konkretne wskazówki, jak radzić sobie z nieśmiałością i jak jej zapobiegać.

nikotyna

Alkaloid będący głównym składnikiem psychoaktywnym tytoniu. Jest to substancja zarówno stymulująca, zwiększająca poziom aktywności neuronów, jak i środek relaksacyjny. Nikotyna może poprawiać zdolność koncentracji uwagi, obniżać poziom lęku i drażliwości.
Nikotynę można używać w postaci wdychanego dymu tytoniowego, "bezdymnego tytoniu" np. tytoniu do żucia, tabaki, lub nikotynowej gumy do żucia.
Nikotyna jest substancją silnie uzależniającą, jej używanie prowadzi do rozwoju znacznej tolerancjii. Ze względu na szybki metabolizm głód nikotynowy pojawia się u palacza po ok. 30-45 minutach od wypalenia ostatniego papierosa. U osoby uzależnionej fizycznie od nikotyny dochodzi do zespołu abstynencyjnego już po kilku godzinach od ostatniej dawki. Jego objawy obejmują: głód dymu, drażliwość, niepokój, złość, zaburzenia koncentracji, wzrost apetytu, spowolnienie akcji serca, bóle głowy i zaburzenia snu. Głód odczuwany jest najsilnie po 24 godzinach od ostatniego papierosa, a następnie stopniowo słabnie przez kilka tygodni.
Używanie produktów tytoniowe zawierają także wiele innych szkodliwych substancji. Ich przewlekłe stosowanie może prowadzić do powstawania nowotworów i chorób układu krążenia.
zobacz również: nikotynizm

nikotynizm

Zespół uzależnienia od tytoniu. Odnosi się do stanu silnego uzależnienia od nikotyny, w rezultacie, którego występuje zespół abstynencyjny w przypadku jej odstawienia.
zobacz również: nikotyna

NLP

Neuro-Lingwistyczne Programowanie (NLP) - kierunek terapeutyczny stworzony przez Richarda Bandlera i Johna Grindera pod koniec lat 70-tych XX wieku w USA.
Początkowo celem jego twórców było "rozszyfrowanie" tajemnicy skuteczności czołowych w latach 70-tych psychoterapeutów amerykańskich. Szczególnie zainteresowali się umiejętnościami twórcy terapii Gestalt, Fritza Perlsa, a następnie Virginii Satir - specjalistki w zakresie terapii rodzin, oraz Miltona Ericksona, uchodzącego za mistrza m.in. nowatorsko i niekonwencjonalnie stosowanej hipnoterapii. Każde z tych trojga terapeutów stosowało odmienne metody pracy, opierało się na innych psychologicznych koncepcjach człowieka, każde z nich posiadało inny temperament i cechy osobowości, a jednak mimo tych i wielu innych różnic, wyniki ich pracy były porównywalne i każde z nich uchodziło za mistrza w swojej dziedzinie. To właśnie zagadnienie szczególnie zaintrygowało Grindera i Bandlera. Postawili więc hipotezę, że istnieje jakiś nie nazwany czynnik (lub ich zestaw), który jest wspólny dla wszystkich wybitnych terapeutów, a prawdopodobnie również innych ludzi uchodzących za mistrzów wywierania konstruktywnego wpływu na jednostki czy grupy. Oraz, że prawdopodobnie owi "mistrzowie" sami nie są go świadomi, to znaczy jest on składnikiem ich tzw. "nieświadomej kompetencji".
Wnikliwa analiza sposobu pracy trojga słynnych terapeutów (dokonana zarówno na podstawie tzw. obserwacji uczestniczącej, jak też wielokrotnie powtarzany przegląd zapisów audio i wideo, oraz stenogramów sesji indywidualnych i grupowych prowadzonych przez Perlsa, Satir i Ericksona) doprowadziła Grindera i Bandlera do wniosku, że owym ukrytym czynnikiem, który decydował o geniuszu terapeutycznym, był zestaw wzorców komunikacji werbalnej i niewerbalnej, które pozwalały łatwo nawiązywać dobry kontakt z pacjentami oraz przyczyniały się do wytworzenia przez nich pozytywnego nastawienia do zmiany terapeutycznej. Bandler i Grinder uporządkowali owe odkrycia, po czym na ich podstawie opracowali szereg prostych, zwięzłych i skutecznych interwencji terapeutycznych.
Większość definicji określa NLP jako interdyscyplinarny system wiedzy o "strukturze subiektywnego doświadczenia człowieka". Oto kilka tego rodzaju definicji:
* "NLP to studium efektywności i model sposobu, w jaki ludzie organizują swoje doświadczenie." (Joseph O'Connor, John Seymour); * "NLP to studium subiektywnego doświadczenia, które dostarcza wiedzy na temat tego w jaki sposób nasze wzorce spostrzegania i myślenia prowadzą do sukcesu lub porażki." (Peter Wrycza); * "NLP to studium doskonałości i model, który wyjaśnia jak tworzy się struktura ludzkiego doświadczenia, w jaki sposób ludzie programują swoje myśli, emocje i zachowania, a także jaki wpływ nasze procesy neurologiczne i język wywierają na kodowanie, przetwarzanie, magazynowanie i odtwarzanie informacji." (Bob Bodenhamer, Michael Hall); * "NLP jest zbiorem zasad, modeli i narzędzi pomocnych w uczeniu się, komunikowaniu i wprowadzaniu zmiany. Opisuje także w jaki sposób umysł oraz język (werbalny i niewerbalny) są przez nas używane do przekazywania formułowania i wyrażania myśli." (David Molden).
Jedną z najpełniejszych (i najdłuższych) definicji NLP, która łączy powyższe opisy i przy okazji wyjaśnia znaczenie samej nazwy, dostarcza Robert Dilts:
"NLP zawiera zestaw reguł, które pozwalają w unikalny sposób dokonać identyfikacji i analizy kluczowych wzorców wartościowania, zachowania i budowania relacji. Reguły te mają charakter pragmatyczny i mogą być praktycznie testowane. NLP opiera się na prostych wzorcach lingwistycznych, neurologicznych i behawioralnych, które są bardziej podstawowe i bardziej wolne od treści, aniżeli jakikolwiek inny model ludzkiego myślenia i działania. NLP umożliwia dotarcie do procesów umysłowych, które poprzedzają ludzkie działanie i które są warunkiem efektywności. Nazwa Neuro-Lingwistyczne Programowanie wskazuje na integrację trzech różnych dziedzin nauki.
Słowo neuro odnosi się do układu nerwowego. Znaczna część systemu NLP opiera się na zrozumieniu i zastosowaniu reguł i wzorców funkcjonowania systemu nerwowego. Według NLP myślenie, pamięć, twórczość, kreowanie wizji i wszelkie inne procesy poznawcze są wynikiem programów realizowanych przez system nerwowy. Doświadczenie ludzkie jest kombinacją lub syntezą informacji, które otrzymujemy, i które następnie są przetwarzane przez nasz system nerwowy.
Termin lingwistyczne wskazuje z kolei na związek NLP z nauką o języku. W ujęciu NLP z jednej strony język jest wytworem systemu nerwowego, z drugiej jednak - wywiera wpływ i kształtuje aktywność tegoż systemu. To oczywiste, że język jest podstawowym narzędziem wywierania wpływu na neurologię innych ludzi. Tak więc skuteczne interakcje i porozumiewanie się zależą od tego w jaki sposób używamy języka w celu przekazania instrukcji, stymulowania innych, werbalizowania naszych koncepcji, celów i zagadnień związanych z poszczególnym zadaniem czy sytuacją.
I tu docieramy do pojęcia programowanie. NLP opiera się na idei głoszącej, że procesy uczenia się, operowania pamięcią i twórczość są funkcją neurolingwistycznych programów, które działają mniej lub bardziej efektywnie jako sposoby osiągnięcia określonego celu. To oznacza, że ludzkie istoty wchodzą w interakcje ze światem za pośrednictwem swoich wewnętrznych programów. Reagujemy na problemy i rozwijamy nowe idee zgodnie z programami umysłu, które wcześniej się w nas utrwaliły, przy czym nie wszystkie programy są sobie jakościowo równe. Jedne z nich są bardziej, a inne mniej skuteczne.
Istnieje wiele wspólnych obszarów, które NLP dzieli z innymi dziedzinami, ponieważ czerpie ono obficie z neurologii, lingwistyki, nauk badających procesy poznawcze, a poza tym z nauki o komputerach i teorii systemów. Jego celem jest dokonanie syntezy różnych teorii i modeli naukowych i połączenie ich w jeden spójny system."
zobacz również: modelowanie.

O

obowiązek leczenia odwykowego

Podstawą prawną funkcjonowania instytucji prawnej zobowiązania do leczenia odwykowego są zapisy artykułów 0d §24 do §38 ustawy z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Instytucje zaangażowane w procesie przygotowania i realizacji zobowiązania do leczenia odwykowego i ich obowiązki na różnych etapach procedury.
Art. 24. Osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego.
Art. 25. Na badanie, o którym mowa w art. 24, kieruje gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy.
Art. 26. 1. Osoby, o których mowa w art. 24, jeżeli uzależnione są od alkoholu, zobowiązać można do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego.
2. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym.
3. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora. Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone.
Art. 27. 1. W razie gdy w stosunku do osoby, której postępowanie dotyczy, brak jest opinii biegłego w przedmiocie uzależnienia od alkoholu, sąd zarządza poddanie tej osoby odpowiednim badaniom.
2. Sąd może, jeżeli na podstawie opinii biegłego uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie badanej osoby pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż 2 tygodnie. W wyjątkowych wypadkach, na wniosek zakładu, sąd może termin ten przedłużyć do 6 tygodni.
3. Przed wydaniem postanowienia sąd wysłuchuje osobę, której postępowanie dotyczy.
4. Na postanowienie zarządzające oddanie pod obserwację do zakładu przysługuje zażalenie.
Art. 28. 1. W razie zarządzenia przez sąd badania przez biegłego lub oddania pod obserwację w zakładzie leczniczym osoba, której postępowanie dotyczy, obowiązana jest poddać się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz zabiegom niezbędnym do wykonania podstawowych badań laboratoryjnych pod warunkiem, że dokonywane są przez uprawnionych do tego pracowników służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu tej osoby.
2. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, określa tryb powoływania biegłych, zasady sporządzania opinii oraz warunki i sposób dokonywania badań, o których mowa w ust. 1.
Art. 29. Orzeczenie o obowiązku poddania się leczeniu zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku.
Art. 30. W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawę lub uchylania się od zarządzonego poddania się badaniu przez biegłego albo obserwacji w zakładzie leczniczym sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie przez organ Policji.
Art. 31. 1. Orzekając o obowiązku poddania się leczeniu sąd może ustanowić na czas trwania tego obowiązku nadzór kuratora.
2. Osoba, wobec której ustanowiony został nadzór, ma obowiązek stawiania się na wezwanie sądu lub kuratora i wykonywania ich poleceń, dotyczących takiego postępowania w okresie nadzoru, które może się przyczynić do skrócenia czasu trwania obowiązku poddania się leczeniu.
3. Minister sprawiedliwości oraz minister właściwy do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, określają szczegółowe zasady i tryb wykonywania nadzoru, o którym mowa w ust. 1.
Art. 32. 1. Sąd wzywa osobę, w stosunku do której orzeczony został prawomocnie obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, do stawienia się dobrowolnie w oznaczonym dniu we wskazanym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu poddania się leczeniu, z zagrożeniem zastosowania przymusu w wypadku uchylania się od wykonania tego obowiązku.
2. Osoba, w stosunku do której orzeczony został obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, związanemu z pobytem w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego, nie może opuszczać terenu tego zakładu bez zezwolenia kierownika zakładu.
3. Sąd zarządza przymusowe doprowadzenie do zakładu leczniczego osoby uchylającej się od wykonania obowiązków, o których mowa w ust. 1 i 2, przez organ Policji.
Art. 33. 1. Policja wykonując zarządzenie o przymusowym doprowadzeniu osób, o których mowa w art. 30 i 32 ust. 3, ma prawo ich zatrzymania tylko w niezbędnych wypadkach i na czas konieczny do wykonania zarządzenia.
2. Minister właściwy do spraw wewnętrznych w porozumieniu z ministrem sprawiedliwości i ministrem właściwym do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, określa zasady i tryb doprowadzania osób, o których mowa w ust. 1.
Art. 34. 1. Obowiązek poddania się leczeniu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia, nie dłużej jednak niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia.
2. W czasie trwania obowiązku poddania się leczeniu sąd może na wniosek kuratora, po zasięgnięciu opinii zakładu leczącego, bądź na wniosek zakładu leczącego zmieniać postanowienia w zakresie rodzaju zakładu leczenia odwykowego.
3. W czasie trwania obowiązku poddania się leczeniu stacjonarny zakład leczący może ze względów leczniczych skierować osobę zobowiązaną do innego zakładu w celu kontynuowania leczenia odwykowego, powiadamiając o tym sąd.
4. O ustaniu obowiązku poddania się leczeniu przed upływem okresu wskazanego w ust. 1 decyduje sąd na wniosek osoby zobowiązanej, zakładu leczącego, kuratora, prokuratora lub z urzędu, po zasięgnięciu opinii zakładu, w którym osoba leczona przebywa.
5. W wypadku ustania obowiązku poddania się leczeniu ponowne zastosowanie tego obowiązku wobec tej samej osoby nie może nastąpić przed upływem 3 miesięcy od jego ustania.
Art. 35. 1. Sąd, który nałożył na osobę uzależnioną od alkoholu obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, jeśli uzna, że na skutek takiego uzależnienia zachodzi potrzeba całkowitego ubezwłasnowolnienia tej osoby - zawiadamia o tym właściwego prokuratora.
2. W razie orzeczenia ubezwłasnowolnienia sąd opiekuńczy, określając sposób wykonywania opieki, orzeka o umieszczeniu tej osoby w domu pomocy społecznej dla osób uzależnionych od alkoholu, chyba że zachodzi możliwość objęcia tej osoby inną stałą opieką.
3. Do obowiązków opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej stosuje się odpowiednio również przepisy dotyczące obowiązków kuratora, o którym mowa w art. 31.
Art. 36. 1. Do stacjonarnego zakładu leczniczego i domu pomocy społecznej ma prawo wstępu o każdej porze sędzia w celu kontroli legalności skierowania i przebywania w takim zakładzie lub domu osób, na które został nałożony obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, oraz warunków, w jakich osoby te przebywają.
2. Minister sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb sprawowania kontroli, o której mowa w ust. 1, określając szczegółowy zakres zagadnień podlegających kontroli, formy wykonywania kontroli, sposób dokumentowania jej przebiegu i wyników oraz postępowanie pokontrolne, w tym tryb przekazywania rezultatów kontroli zainteresowanym podmiotom, a zwłaszcza kontrolowanym jednostkom organizacyjnym i ich jednostkom nadrzędnym.
3. Przepisy ust. 1 i 2 nie naruszają w tym zakresie ustawowych uprawnień prokuratora.
Art. 37. 1. Osoby umieszczone w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, uzależnione od alkoholu, mają obowiązek poddania się zarządzonemu leczeniu odwykowemu.
2. Leczenie odwykowe zarządza administracja zakładu lub schroniska w stosunku do małoletniego za zgodą przedstawiciela ustawowego, a w razie jej braku, jak również w stosunku do osoby pełnoletniej - za zezwoleniem sądu wykonującego orzeczenie, wydanym po zasięgnięciu opinii biegłego.
3. Minister sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, określa szczegółowe zasady i tryb postępowania w przedmiocie leczenia odwykowego osób, o których mowa w ust. 1.
Art. 38. Minister sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, określa zasady i tryb postępowania w przedmiocie leczenia odwykowego osób umieszczonych w zakładach karnych, aresztach śledczych i ośrodkach przystosowania społecznego.

ogólny zespół adaptacyjny

Ogólny zespół adaptacyjny (General Adaptation Syndrome - GAS) to wzorzec reakcji na stres, który stanowi pierwszą linię obrony organizmu przed potencjalnie szkodliwymi czynnikami. Występuje, gdy organizm styka się z każdym stresorem.
Selye podzielił ogólny zespól adaptacyjny na trzy fazy. Pierwszą, najlepiej zbadaną, nazwał stadium reakcji alarmowej. Wówczas organizm reaguje silnie na pojawienie się obcego czynnika. W czasie następnej fazy - stadium odporności - reakcje organizmu pozornie wracają do normy. Jednak jego zasoby zostały naruszone i organizm może nie być zdolny do skutecznego radzenia sobie z nowym stresorem. W ostatniej fazie - stadium wyczerpania - rośnie aktywność gruczołów dokrewnych. Zwiększony poziom kortyzolu wpływa na układy: odpornościowy, trawienny, krążenia i inne, co może doprowadzić do śmierci.
omamy
zobacz: halucynacje

opiaty

Alkaloidy otrzymywane z maku lekarskiego o działaniu przeciwbólowym i euforyzującym, a wyższych dawkach powodującym osłupienie, śpiączkę i niewydolność oddechową.
Do opiatów zalicza się morfinę, kodeinę czy półsyntetyczną heroinę
Termin opiaty nie obejmuje syntetycznych opioidów
zobacz również: opioidy

opioidy

Termin ogólny obejmujący zarówno alkaloidy otrzymywane z maku lekarskiego: opiaty, jak i ich syntetyczne analogi: leki o działaniu zbliżonym do morfiny, a także związki syntetyzowane w organizmie: opioidy endogenne.
Związki te mają właściwości uśmierzania bólu i wywoływania euforii. W wyższych dawkach mogą wywoływać również osłupienie, śpiączkę i niewydolność oddechową.
Alkaloidy opium i ich półsyntetyczne pochodne to m.in. morfina, heroina, kodeina, oksykodon. Syntetyczne opioidy to m. in.leworfanol, fentanyl, metadon, petydyna.
Najpowszechniej używane opioidy, takie, jak morfina, heroina, hydromorfina, metadon i petydyna, wywołują analgezję, zmiany nastroju, ospałość, niewydolność oddechową, zahamowanie psychoruchowe, bełkotliwą mowę oraz upośledzenia koncentracji uwagi, pamięci, wnioskowania i oceny sytuacji. Chętnie wraca się do zażycia środków opioidowych ze względu na przeżywany błogostan i oszołomienie, a również dlatego, że gdy ustaje działanie narkotyku, ekstaza przechodzi w przygnębienie.
Przyjmowanie opioidów szybko prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego, szczególnie w przypadku przyjmowania dożylnego.
Zespół abstynencyjny pojawia się po 8-12 godzinach od odstawienia, a objawy osiągają największe nasilenie po 48-72 godzinach, całkowicie ustępując po 7-10 dniach. Zespół abstynencyjny obejmuje takie objawy, jak: głód narkotykowy, lęk, dysforia, napadowe ziewanie, pocenie się, piloerekcja, łzawienie, wycieki z nosa, bezsenność, nudności lub wymioty, biegunka, skurcze i bóle mięśni oraz gorączka.
W przypadku środków o dłuższym okresie działania, jak metadon, początek objawów zespołu abstynencyjnego może pojawić się dopiero po 1-3 dniach od ostatniej dawki, lecz są one zdecydowanie łagodniejsze niż po odstawieniu heroiny
Ze względu na dożylne zażywanie opioidów, towarzyszy mu więkze ryzyko zakażenia wirusem HIV lub żółtaczką typu B i C. Z tego powodu wśród uzależnionych od heroiny stosuje się często terapię podtrzymującą metadonem.
zobacz również: opioidy endogenne, opiaty, terapia podtrzymująca

opioidy endogenne

Grupa naturalnie występujących opiatopodobnych peptydów produkowanych przez mózg lub przysadkę. Występują w co najmniej dwóch podstawowych grupach: enkefalin i endorfin. Mogą oddziaływać na receptory opiatowe, modulując w ten sposób odczuwanie bólu. Odgrywają istotną rolę w regulacji zachowań emocjonalnych wywołanych przez ból, takich jak lęk czy strach.
zobacz również: opiaty, opioidy

osobowość

Osobowość jest terminem niezwykle trudnym do zdefiniowania, a podejście do osobowości różni się w zależności od stanowiska teoretycznego. Ogólnie można powiedzieć, że osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno — przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Ogólne teorie osobowości:
* teorie typów: zakładają, że każda jednostka reprezentuje swoistą równowagę podstawowych elementów zgodnych z typem osobowości. Przykładem takiej teorii jest konstytucjonalna teoria Sheldona, mówiąca, że typy budowy ciała związane są z rozwojem osobowości. * teorie cech: opisują osobowość jako zespół charakterystycznych dla danego człowieka cech. Cecha to względnie stała, charakterystyczna dla jednostki, zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych sytuacjach. Przykładem takich teorii są m.in.: teorie Allporta, Cattella czy też Eysencka. Jedną z najbardziej znanych jest teoria Wielkiej Piątki, wyznaczająca pięć głównych cech, występujących z różnym natężeniem i w różnych konfiguracjach u każdego człowieka. Cechy te to: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia, ugodowość i sumienność. * teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne: klasyczne teorie Freuda i Junga, czy późniejsze: Adlera, Fromma, Horney. Na ogół kładą nacisk na czynniki rozwojowe przy założeniu, że osobowość dorosłego człowieka rozwija się w czasie, w zależnośći od stopnia intergracji czynników. Ważne są tu podejścia motywacyjne. Ponadto w klasycznym podejściu psychoanalitycznym Freuda, kładzie się nacisk na rolę procesów nieświadomych, konfliktów i centralną rolę popędów w rozwoju osobowości. Freud wyznaczył także trzy struktury psychiczne osobowości: id, ego i superego. * podejście behawioralne: nie powstały konkretne behawioralne teorie osobowości, ale pod wpływem rozwoju behawioryzmu, naukowcy zaczęli się przyglądać osobowości z perspektywy środowiska: na ile zależy ona od stałości środowiska i otrzymywanych wzmocnień. * teorie humanistyczne: w przypoadku teorii humanistycznych istnieje trudność w empirycznym weryfikowaniu wprowadzonych pojęć. Autorzy tacy, jak Abraham Maslow czy Carl Rogers opierali się głównie na fenomenologii (najważniejsze są subiektywne doświadczenia jednostki), holizmie i naturalnym dążeniu do samorealizacji. * poznawcze podejście do osobowości: osoba traktowana jest tu jako pewna całość, teorie koncentrują się na pojęciu JA (obrazie własnej osoby), które odpowiedzialne jest za nadawanie sensu doświadczeniom. Osobowość jest traktowana jako system wiedzy osobistej, wykorzystywanej przy interpretacji doświadczeń i sterowaniu zachowaniem; jest to wiedza naturalna (potoczna, intuicyjna), gorąca (silnie związana z emocjami), często słabo uświadamiana, o charakterze pragamatycznym.
Istnieje oczywiście wiele innych teorii osobowości, między innymi modele integrujące różne podejścia, eklektyczne.

otępienie alkoholowe

Postępujące lub przewlekłe zaburzenie współwystępujące z uzależnieniem od alkoholu, często pojawia się w 6. dekadzie życia. Oprócz działania samego alkoholu na rozwój tego zespołu wpływają także: urazy głowy, niedobory pokarmowe, następstwa uszkodzenia wątroby. Charakteryzuje się upośledzeniem wielu wyższych funkcji korowych, m. in. pamięci, myślenia, orientacji, uczenia się, mowy. Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy na ogół pogorszenie kontroli emocjonalnej, zaburzenia w sferze zachowań społecznych lub upośledzenie motywacji.

P

padaczka

zobacz: epilepsja

padaczka alkoholowa

Konsekwencją spożywania alkoholu u osób chorych na epilepsję jest podwyższenie progu drgawkowego, jednak w momencie, gdy organizm pozbywa się alkoholu, następuje "efekt odbicia", a w rezultacie - obniżenie progu drgawek. W konsekwencji tego mechanizmu, u pijących pacjentów mogą następować nieprzewidziane napady padaczkowe nawet, jeśli drgawki są kontrolowane za pomocą lekarstw.

zobacz również: epilepsja

palenie bierne

Niedobrowolne wdychanie dymu, zazwyczaj tytoniowego, powstającego w wyniku palenia przez osoby z otoczenia. Termin powstał w latach siedemdziesiątych w związku z prowadzonymi wówczas badaniami nad skutkami takiego wdychania. Nazwa ta przyczyniła się do zwrócenia uwagi na szkody wyrządzane przez palenie osobom z bezpośredniego otoczenia palacza.

palimpsesta

zobacz: przerwa w życiorysie

parafilia

zobacz: zaburzenia preferencji seksualnych

paranoja

zobacz: zaburzenie paranoiczne

paranoja alkoholowa

Zaburzenie psychotyczne wywołane alkoholem, w którym dominują urojenia ksobne lub prześladowcze.
zobacz również: paranoja

picie intensywne (ang. heavy drinking)

Wzór picia wykraczającego poza ramy pewnego standardu picia umiarkowanego lub ogólniej — picia towarzyskiego. Picie intensywne definiowane jest często w kategoriach przeciętnej dziennej konsumpcji alkoholu (np. trzech „drinków” dziennie) lub pewnej ilości wypijanej przy konkretnej okazji (np. pięć „drinków” przy jednej okazji, co najmniej raz w tygodniu).

picie kontrolowane

picie w sposób umożliwiający uniknięcie intoksykacji lub picia ryzykownego. Termin ten stosowany jest w szczególności wobec osób, których zdolność do kontrolowania picia przy wszystkich okazjach może być w sposób uzasadniony kwestionowana. Na przykład, w przypadku osób, u których wystąpiły objawy uzależnienia od alkoholu lub picia szkodliwego.

picie ucieczkowe

Picie motywowane chęcią lub potrzebą ucieczki od nieprzyjemnego nastroju lub sytuacji.

picie umiarkowane (ang. moderate drinking)

Mało precyzyjny termin, określający wzór picia stanowiący przeciwieństwo picia intensywnego. Określa on picie umiarkowanych, nie przynoszących szkody ilości alkoholu. Czasami jednak picie umiarkowane rozumiane jest również jako przeciwieństwo bardzo niskiej konsumpcji alkoholu (light drinking).

poczucie koherencji

Poczuciem koherencji (SOC) jest centralnym pojęciem koncepcji salutogenezy Aarona Antonovsky'ego.
SOC jest to globalna, złożona orientacja człowieka, wyrażająca stopień przekonania o tym, że:
* bodźce (informacje), docierające do niego z zewnętrznego i wewnętrznego środowiska są ustrukturalizowane, przewidywalne i zrozumiałe; * dostępne są zasoby pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez owe bodźce * wymagania te warte są zaangażowania i podjęcia działania
SOC składa się z trzech komponentów:
* zrozumiałość: poznawczy aspekt sytuacji; rzeczywistość wydaje nam się możliwa do opracowania i wyjaśnienia; * sterowalność: komponent instrumentalny; poczucie dysponowaniua zasobami do radzenia sobie z wymaganiami; * sensowność: komponent emocjonalno — motywacyjny; poczucie, że warto się angażować w działanie.
zobacz również: salutogeneza

polityka społeczna

jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mające na celu m. in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Jako państwowa — polityka społeczna jest realizowana przez wiele polityk szczegółowych np. polityka emerytalno-rentowa, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, rodziny, mieszkaniowa i socjalizacyjna.
Cele polityki społecznej: - bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie) - inwestycje w człowieka — tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej) - pokój społeczny — jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej - życie rodzinne — akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

pourazowe zaburzenie stresowe

zobacz: zespół stresu pourazowego

prewencja

Zespół działań, w których wykorzystuje się różne metody i środki (w tym psychologiczne) w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia zanurzeń w funkcjonowaniu somatycznych, psychicznym i społecznym. Cel ten osiąga się poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i wzmacnianie zasobów.
Prewencję dzielimy na pierwotną wtórną i trzeciego stopnia:
* prewencja pierwotna: obejmuje działania zmierzające do zmniejszenia wystąpienia zaburzeń poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka, zanim spowodują wystąpienie zaburzeń * prewencja wtóna: oznacza powstrzymywanie rozwoju patologii po wykryciu wczesnych sygnałów zaburzeń * prewencja trzeciego stopnia: zapobieganie skutkom przebytej choroby oraz przeciwdziałanie jej

nawrotom

zobacz również: promocja zdrowia

projekcja

1. W psychoanalizie: jeden z mechanizmów obronnych Ego, polegający na przypisywaniu innym ludziom własnych negatywnych uczuć, cech lub motywów postępowania, które zostały wyparte do podświadomości, ponieważ budziły lęk bądź też z innych względów nie mogły być przez jednostkę zaakceptowane; wg założeń psychoanalizy treści wyparte ze świadomości funkcjonują dalej w podświadomych warstwach osobowości; w przypadku projekcji ujawniają się one w postaci nadmiernego uwrażliwienia na dostrzeganie nie akceptowanych u siebie cech w zachowaniu innych osób, prowadząc do nieadekwatnej interpretacji tych zachowań. 2. W innych teoriach psychodynamicznych: proces nieświadomego przypisywania własnych przekonań, wartości lub innych procesów subiektywnych innym. Użycie to, typowe dla podejścia Melanie Klein, ma inną konotację. Proces jest tutaj postrzegany jako normalny aspekt rozwoju psychologicznego i nie musi odzwierciedlać skłonności nerwicowych. 3. Postrzeganie zdarzeń i bodźców z otoczenia (zwłaszcza tych niejednoznacznych) pod kątem własnych oczekiwań, potrzeb, dążeń itd. Znaczenie to jest całkowicie neutralne w odniesieniu do patologicznego aspektu projekcji. (…) 4. Przypisywanie innym własnych błędów i wad. Takie znaczenie terminu na ogół przyjmuje się w mowie potocznej. Nie jest ono prawidłowe pod względem specjalistycznym, ponieważ zostaje zawężone do błędów i wad będących tylko jednym z elementów znaczenia specjalistycznego.

promocja zdrowia

Jest to proces skierowany na osoby zdrowe, umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie z sensie jego utrzymania i poprawy. Oznacza zespół działań, których celem jest umocnienie i rozwój zdrowia. Adresatem jest cała populacja, a używana argumentacja jest zazwyczaj pozytywna.
Model promocyjny dąży do stymulowania ogólnego zaangażowania sprawami zdrowia i powiększenia świadomości społecznej zdrowia jako wartości. Charakterystyczne dla promocji zdrowia jest założenie przenikania wszystkich sfer życia człowieka.
zobacz również: prewencja

przedawkowanie

przyjęcie jakiejkolwiek substancji farmakologicznej w ilości powodującej ostrą, szkodliwą dla organizmu reakcję somatyczną lub psychiczną. Przedawkowanie może wywołać skutki trwałe lub przejściowe, może także spowodować zgon. Dawka śmiertelna danego środka zależy do pewnego stopnia od cech osobniczych i okoliczności zażycia.

przemoc w rodzinie

Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. Doświadczanie przez dziecko przemocy fizycznej lub bycie jej świadkiem może być przyczyną problemów emocjonalnych w dorosłym życiu. Nie mniej, a często jeszcze bardziej destrukcyjne działanie mogą wywierać wulgarne wyzwiska, poniżanie i grożby (straszenie przemocą).
Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że:
1. Jest intencjonalna Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary. 2. Siły są nierówne W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy. 3. Narusza prawa i dobra osobiste Sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.). 4. Powoduje cierpienie i ból Sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.
Zgodnie z art. 207§1 Kodeksu Karnego, przemoc w rodzinie jest przestępstwem.
zobacz również: cykl przemocy, Niebieska Linia.

przerwa w życiorysie

Inaczej: palimpsesta. Ostra amnezja następowa, bez utraty świadomości, będąca skutkiem spożycia alkoholu lub innych substancji. Wspomnienia działań prowadzonych w okresie utraty pamięci można przywołać bardzo fragmentarycznie lub wcale.

psycho-bio-społeczny model uzależnienia

Psycho-bio-społeczny model uzależnienia stanowi próbę syntezy różnych podejść teoretycznych i praktycznych, opartą o wykorzystanie polskich doświadczeń terapeutycznych, opracowaną w Instytucie Psychologii Zdrowia przez Jerzego Mellibrudę. Model ten służy do analizy funkcjonowania osoby uzależnionej oraz określa wskazania do terapii. Obejmuje on trzy specyficzne mechanizmy patologiczne tworzące uzależnienie (mechanizm nałogowej regulacji emocji, mechanizm rozpraszania i rozdwajania "Ja" oraz mechanizm iluzji i zaprzeczania) oraz zbiór innych zjawisk i czynników aktywizujących te mechanizmy.
Podstawowym zadaniem terapii uzależnienia opartej na tym modelu jest więc zatrzymanie działania tych mechanizmów oraz ich usunięcie. Struktura mechanizmów uzależnienia oraz sposób ich funkcjonowania odróżnia je wyraźnie od patologicznych mechanizmów występujących w innych zaburzeniach emocjonalnych np. w nerwicy. Mechanizmy uzależnienia powstają na skutek intensywnego psychofarmakologicznego działania alkoholu, wzmacnianego przez doświadczenia intrapersonalne i interpersonalne towarzyszące piciu. Stanowią podstawowe przyczyny patologicznego picia u osób uzależnionych oraz załamywania się prób powstrzymywania się od picia. Mechanizmy uzależnienia są aktywizowane przez negatywne stany emocjonalne i doświadczenia związane ze stresem oraz przez specyficzne okoliczności zewnętrzne. System patologicznego funkcjonowania osoby uzależnionej tworzony jest przez współdziałanie: mechanizmu nałogowego regulowania emocji, mechanizmu iluzji i zaprzeczania oraz mechanizmu rozpraszania i rozdwajania Ja.
Do wewnętrznych źródeł czynników aktywizujących mechanizmy uzależnienia należą uszkodzenia organizmu oraz choroby somatyczne i psychiczne, deficyt praktycznych umiejętności życiowych oraz destrukcyjna orientację życiową. Z kolei do zewnętrznych, sytuacyjnych źródeł czynników aktywizujących należą sytuacje stresu i podwyższonego ryzyka, trwałe uszkodzenia ważnych relacji społecznych, negatywne konsekwencje społeczne szkodliwego picia w przeszłości.
W świetle współczesnej wiedzy należy sądzić, że do uzależnienia prowadzi wiele dróg, a do jego powstania przyczynia się współwystępowanie czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Żaden z nich samodzielnie nie powoduje uzależnienia, chociaż w przypadku różnych pacjentów wpływ i znaczenie poszczególnych czynników mogą byc różne. Powstanie uzależnienia musi byc jednak poprzedzone jakimś okresem picia alkoholu, czasem dłuższym a czasem krótszym. Uzależnienie od alkoholu nie jest chorobą genetyczną. Jednak u części pacjentów czynniki biologiczne odgrywają istotną, lecz nie samodzielną rolę w powstawaniu uzależnienia - są więc czynnikami ryzyka uzależnienia od alkoholu.

psychoanaliza

Dziedzina psychologii stworzona przez Zygmunta Freuda i rozwijana przez jego następców, poświęcona badaniu psychiki ludzkiej. Przyjmuje się, że znajduje zastosowanie w trzech dziedzinach: 1) jako metoda badania psychiki; 2) jako systematyzacja wiedzy o ludzkim zachowaniu (teoria psychoanalityczna) i 3) jako rodzaj terapii zaburzeń emocjonalnych (leczenie psychoanalityczne). Metoda badania obejmuje korzystanie ze swobodnych skojarzeń oraz analizę marzeń sennych, fantazji, procesów myślowych i zachowań w powiązaniu z afektami. Metodologia psychoanalityczna oznacza zazwyczaj systematyczne badania samej metody psychoanalitycznej. Teoria psychoanalityczna obejmuje dane pochodzące z klinicznych obserwacji psychoanalitycznych, organizowane zgodnie ze stopniowo rozwijanym systemem hipotez ( na przykład teorią libido, metapsychologią, teorią strukturalną). Dane i hipotezy odnoszą się zarówno do normalnych zjawisk psychicznych i normalnego funkcjonowania, jak i do procesów nienormalnych i zaburzeń psychicznych. Jako metoda terapii, psychoanaliza daje najlepsze rezultaty w przypadku chorych na nerwice objawowe i nerwice charakteru, jest też jednak coraz szerzej stosowana wobec głębiej zaburzonych pacjentów. Wiedzę psychoanalityczną wykorzystuje się również dla rozumienia innych chorób.

psychodrama

Technika psychoterapeutyczna, stworzona przez J.L. Moreno w latach 20. XX w. Polega na odgrywaniu przez jednostkę różnych ról społecznych w zaimprowizowanych sytuacjach, dzięki czemu doświadcza pewnych emocji i wyraża je. Pacjent odgrywa sceny z wydarzeń, które były dla niego mocnym przeżyciem. Odegranie takich sytuacji, które w rzeczywistości wiązały sie z silnymi emocjami stanowi okazję do ponownego ich przeżycia w bezpieczniejszej sytuacji, "oczyszczenia" emocjonalnego, a także poznania możliwych sposobów reagowania innych osób. Technika ta przynosi korzyści nie tylko "aktorom", ale także "widzom". Siuta J. red. (2005) [kursywa:Słownik Psychologii.] Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa.

psychologia społeczna

Jest to stosunkowo młoda galąź psychologii, która wyodrębniła się dopiero pod koniec lat trzydziestych XX w. wraz z rozwojem metod eksperymentalnych Kurta Levina i jego uczniów. Psychologia społeczna zajmuję się badaniem wpływu, jaki wywierają ludzie na poglądy i zachowania innych ludzi, badaniem procesów społecznych i funkcjonowania małych grup. Zagadnienia psychologii społecznej znajdują się na pograniczu psychologii i socjologii.
Wpływanie i uleganie wpływom może mieć charakter nieświadomy, jak na przykład podczas naśladowania kogoś, jak i w pełni zamierzony, jak to się dzieje w sytuacjach manipulacji społecznych stosowanych np. w reklamie i kampaniach wyborczych. Dzięki wpływowi społecznemu, grupy społeczne są czymś więcej niż zbiorem jednostek. Poprzez jego oddziaływanie powstają normy grupowe, opinie publiczne, a pojedynczy ludzie potrafią wykroczyć poza interes własny i skierować swoją aktywność na realizację dobra danej społeczności. Wpływ społeczny jest zatem istotną siłą, stojącą u podłoża zjawisk społecznych które warunkują postęp cywilizacji.

psychologia zdrowia

Psychologia zdrowia jest młodą i dynamicznie rozwijającą się gałęzią psychologii, którą najogólniej można by określić jako zastosowanie wiedzy psychologicznej do zagadnień zdrowia, choroby i systemu opieki zdrowotnej. Zajmuje się problematyką promocji zdrowego stylu życia i utrzymywania zdrowia, wpływem czynników psychicznych na zdrowie i chorobę, zastosowaniem technik psychoterapeutycznych we wspomaganiu leczenia chorób psychosomatycznych, obejmując wszelkie psychologiczne aspekty związane ze zdrowiem. Psychologia zdrowia zbliża się swym zakresem do medycyny psychosomatycznej, medycyny behawioralnej i psychiatrii.
W przeciwieństie do dominującej poprzednio tendencji, psychologia zdrowia umieściła w centrum zainteresowań zdrowie, nie zaś chorobę. Opierając się na modelu salutogenetycznym zapoczątkowano badania nad wykrywaniem czynników związanych z utrzymaniem zdrowia i jego poprawą.
Problematyka psychologii zdrowia obejmuje:
* tworzenie modeli teoretycznych przydatnych w rozważaniach nad zdrowiem i chorobą, a w szczególności model stresu i radzenia sobie. * promocję zdrowia oraz profilaktykę chorób * korzystanie z opieki medycznej, w tym podejmowanie decyzji o udaniu się do lekarza, komunikacja z między lekarzem a pacjentem, stosowanie się do zaleceń lekarskich, procedury i leczenie szpitalne * dolegliwości towarzyyszące chorobom, zwłaszcza ból * choroby przewlekłe i zagrażające życiu * pomoc psychologiczną (z wykorzystaniem technik psychoterapeutycznych> chorym somatycznie.

psychoneuroimmunologia

Interdyscyplinarny kierunek badający zależności pomiędzy układem nerwowym, hormonalnym i immunologicznym oraz czynnikami psychospołecznymi.
Dane uzyskane w ciągu ostatnich kilku lat dowiodły, że układ immunologiczny ma ścisłe powiązania z układem nerwowym i hormonalnym, w związku z czym, te dwa ostatnie mogą wpływać na procesy odpornościowe organizmu. Układ dokrewny i nerwowy pośredniczy we wpływie czynników psychologicznych na odporność, a co za tym idzie - zdrowie somatyczne.
Od lat 80. XX wieku przeprowadzono liczne badania nad wpływem stresu na układ immunologiczny. Okazało się, na przykład, że krótkotrwały stres egzaminacyjny wpływa na ogólne obniżenie odporności studentów medycyny.
zobacz również: psychologia zdrowia

psychostymulanty

Środki psychostymulujące (psychostymulanty) wywołujące silne pobudzenie psychomotoryczne należą do najsilniejszych narkotyków. Zaliczamy do nich kokainę oraz amfetaminę i jej pochodne. Wywołują one aktywację sensoromotoryczną manifestującą się wzmożoną pobudliwością i czujnością, gotowością do działania oraz ogólnym pobudzeniem behawioralnym.

psychozy

zobacz: zaburzenia psychotyczne

psychozy alkoholowe

zobacz: zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

PTSD

zobacz: zespół stresu pourazowego

pytania cyrkularne

Pytania cyrkularne wynikają z myślenia cyrkularnego na temat uwarunkowań objawów i nastawione są na pokazanie rodzinie wzorców relacji i komunikacji.
Strategia pytań cyrkularnych służy gromadzeniu informacji o rodzinie, a także udotępnianiu jej członkom informacji o systemie.
zobacz również: systemowa terapia rodzin, genogram, identyfikowany pacjent, homeostaza rodzinna

R

racjonalizacja

Uzasadnianie lub usprawiedliwianie w sposób racjonalny postaw i działań (czynów) uwarunkowanych czynnikami emocjonalnymi lub motywami, które jednostka pragnie ukryć lub z których nie zdaje sobie w pełni sprawy. Psychoanalitycy uważają racjonalizację za mechanizm obronny osobowości, redukujący lub znoszący konflikty wewnętrzne.
radzenie sobie ze stresem
Współczesne rozumienie procesu radzenia sobie ze stresem mozna scharakteryzować za pomocą definicji Lazarusa i Folkman, według której obejmuje on stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciązające lub przekraczające jej zasoby.
Jako zasoby rozumie się te rzeczy, którymi dysponujemy, a które są przydatne przy radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami, np.: pieniądze, atrakcyjność fizyczna, wysoka samoocena, wiedza, tradycje, wsparcie bliskich, itp.
W radzeniu sobie ze stresem pomagają nam syle i strategie:
* styl radzenia sobie: posiadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami trudnymi * strategie radzenia sobie: poznawcze i behawioralne wysiłki oraz mechanizmy obronne, jakie jednostka stosuje w konkretnej sytuacji stresowej.
W badaniach wyróżnino dwa podstwowe style radzenia sobie ze stresem:
* skoncentrowane na problemie: ukierunkowane na opanowanie stresora w celu zmniejszenia lub usunięcia jego stresujących właściwości (np. w sytuacji egzaminu, dana jednostka wykorzystuje takie strategie, jak uczenie się * skoncentrowane na emocjach: opanowanie reakcji emocjonalnej związanej ze stresorem (np. żartowanie ze swojej sytuacji)
zobacz również: stresor, stres, ogólny zespół adaptacyjny

regresja

Powrót do rozwojowo mnniej dojrzałych sposobów funkcjonowania psychicznego, uważana jest za jeden z mechanizmów obronnych. Regresja pojawia się zwykle w sytuacji zaburzenia organizacji psychicznej właściwej dla danej fazy. Regresja może być normalną reakcja na różne potrzeby wynikające z wewnętrznych lub zewnętrznych napięć, jest też zasadniczym elementem procesu psychoanalitycznego, umożliwiającym pacjentowi przepracowanie nie rozwiązanych konfliktów. Regresji sprzyjać mogą takie nieprzyjemne uczucia, jak lęk, poczucie winy, depresja, wstyd, frustracja, a także choroba fizyczna, zmęczenie, itd. Patologiczne przejawy regresji obserwuje się w m.in. nerwicach i psychozach.

represja

zobacz: wyparcie

rodzina

W najwęższym znaczeniu termin rodzina odnosi się do podstawowej jednostki pokrewieństwa. W szerszym znaczeniu jest to grupa ludzi o bliskich więziach społecznych i osobistych.
Do najważniejszych funkcji rodziny należą:
* f. prokreacyjna: współżycie seksualne rodziców i związana z tym ciągłość życia gatunku * f. społeczna:pielęgnowanie, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, wychowanie, opieka; * f.kulturowa * f. gospodarcza
Funkcje rodziny ulegają przemianie wraz ze zmianiami w kulturze i organizacji społeczeństwa.
Rodzina wskutek róznych przyczyn może ulegać zakłóceniom strukturalnym i funkcjonalnym. Z tego powodu wyróżniamy:
* rodzinę niepełną, gdy nie ma jednego z rodziców z powodu śmierci lub, gdy dziecko jest ze związku pozamałżeńskiego;rodzinę rozbitą:, gdy rodzina jest niepełna w wyniku rozwodu * rodzinę skłóconą: o nieprawidłowej atmosferze współżycia z powodu nieporozumień i kłótni współmałżonkó * rodzinę zrekonstruowaną: uzupełnioną w wyniku nowego związku małżeńskiego osamotnionego współmałżonka
zobacz również: fazy życia rodzinnego

rozszczepienie

Jeden z wielu mechanizmów obronnych, polegający na oddzieleniu od siebie negatywnych i pozytywnych doświadczeń emocjonalnych w relacji z ważnymi osobami. Sprawia to, ze niemożliwe staje się jednoczesne przeżywanie ambiwalentnych uczuć wobec nich. Zamiast tego występuje idealizowanie lub skrajne potępianie.

S

salutogeneza

Podejście salutogeniczne to model podejścia do zdrowia zaproponowany przez Aarona Antonovsky’ego. W przeciwieństwie do istniejącego powszechnie modelu ptaogenicznego, koncepcja salutogenezy kładzie nacisk na zachowanie zdrowie, nie zaś na leczenie choroby. Dominuje tu orientacja prozdrowotna.
W podejściu alutogenicznym zakłada się, że nie itnieje dualizm zdrowie — choroba. Naturalnym stanem organizmu nie jest tu równowaga (homeostaza), ale chaos, nieporządek. Każda jednostka znajduje się gdzieś na kontinuum pomiędzy idealnym zdorwiem a chorobą
Badacza w podejściu salutogenicznym będzie interesowało to, jakie są czynniki podtrzymujące zdrowie? Jakie są wyznaczniki zdrowia? Jak można sprawić, aby na kontinuum przesuwać się w kierunku idealnego zdrowia?
Według podejścia salutogenicznego nie wszystkie stresory są równie szkodliwe, a w procesie osiągania zdrowia współdecydują:
* rodzaj i poziom stresu * globalne zasoby odpornościowe, biologiczno — konstytucjonalne * poczucie koherencji, które ma w tej koncepcji centralne znaczenie
zobacz również: poczucie koherencji, zdrowie

samobójstwo

W Polsce na każde 100 000 ludzi ok. 15 popełnia samobójstwo. Kobiety częściej próbują go popełnić, mężczyźni zaś częściej go dokonują. Sposób popełnienia samobójstwa różni się w zależności od płci. Kobiety wybierają bardziej "estetyczne" rodzaje śmierci (np. otrucie lekami, gazem), mężczyźni zaś bardziej gwałtowne, jak na przykład rzucenie się pod koła pojazdu, czy skok z wysokości.
W dużym procencie samobójstwa są związane z zaburzeniami psychicznymi. Najczęściej popełniają samobójstwo osoby cierpiące na depresję, schizofrenię i alkoholizm. Niekiedy społeczeństwo stwarza warunki i okoliczności sprzyjające popełnieniu samobójstwa. Wyróżnia się trzy powody popełnienia samobójstwa: przeciwko społeczeństwu (samobójstwo egoistyczne), dla dobra społeczeństwa (samobójstwo altruistyczne) i samobójstwo dokonywane w momentach kryzysowych (tzw. samobójstwo anomiczne).
Czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa:
* pora roku: wiosna i jesień; * dni tygodnia: poniedziałek i wtorek; * wiek powyżej 45 r.ż.; * płeć męska; * rozwód lub owdowienie; * osamotnienie; * zła sytuacja materialna; * utrata pracy; * samobójstwo wśród osób bliskich; * przewlekłe choroby somatyczne; * przewlekłe bóle; * nieuleczalne choroby; * sygnały samobójstwa; * złowieszczy spokój; * depresja o ciężkim nasileniu, z poczuciem winy, niską samooceną, lękiem, bezsennością i myślami samobójczymi; * nadużywanie alkoholu; * schizofrenia zwłaszcza z omamami słuchowymi rozkazującymi; * zaburzenia osobowości.
Zespół charakterystycznych zachowań dla osoby mającej popełnić samobójstwo zwany jest zespołem presuicydalnym.
Człowiek chory na depresję i planujący samobójstwo może zdecydować się na zabicie bliskich. U chorego motywem może być chęć chronienia ich przed sytuacją bez wyjścia, nieszczęściem i cierpieniem, także przed prześladowaniem, aresztowaniem i innym zagrożeniem.
Zamiary samobójcze, zwłaszcza u człowieka z czynnikami ryzyka samobójstwa, nie mogą być lekceważone. Otoczenie takiego człowieka powinno skłonić go do niezwłocznego skontaktowania się z psychiatrą lub psychologiem. Nie powinno się takiej osoby pozostawiać w samotności, należy zabezpieczyć dostęp do trucizn, leków i innych narzędzi samobójczych. Jeżeli chory człowiek z zagrożeniem samobójstwem nie wyraża zgody na hospitalizację może być przyjęty na leczenie psychiatryczne bez zgody. Pozwala na to Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego z 19.08.1994 r. Ważną rolę w zapobieganiu samobójstwom odgrywają także telefony zaufania.

samoocena

postawa wobec samego siebie, zwłaszcza wobec własnych możliwości oraz innych cech wartościowych społecznie. W zależności od subiektywnej oceny i emocjonalnego stosunku do własnych cech, samoocena jest pozytywna lub negatywna; tego rodzaju bilans emocjonalny określa się jako poziom samooceny, rozumiany najczęściej jako emocjonalny aspekt postawy wobec siebie; natomiast poznawczy aspekt samooceny określa się jako „pojęcie samego siebie” (self-concept). Termin „negatywna samoocena” dobrze koresponduje z bardziej tradycyjnym określeniem „poczucie niższości”, a termin „pozytywna samoocena” ma w języku potocznym bliski odpowiednik w określeniu „pewność siebie”. Poziom samooceny jest wypadkową dwóch czynników: 1) dotychczasowych rezultatów (powodzeń lub niepowodzeń) w podejmowanych działaniach; 2) pewnych standardów poznawczych, pełniących rolę układu odniesienia w postaci ideałów, wzorców osobowych i oczekiwań innych osób (np. rodziców); standardy te stanowią kryterium subiektywnej oceny własnych doznań i decydują ostatecznie o wyniku bilansu, o tym, czy rezultaty działań zostaną ocenione jako sukcesy czy porażki. Z poziomem samooceny związana jest jej chwiejność lub stabilność, cechy odnoszące się do stopnia zmian w poziomie samooceny pod wpływem doraźnych sukcesów lub porażek (co zazwyczaj jest równoznaczne z pozytywnymi lub negatywnymi ocenami innych osób). Duża chwiejność samooceny występuje często u osób nerwicowych, mających z reguły obniżoną samoocenę. Jedną z cech samooceny jest jej adekwatność, tj. stopień zgodności między poznawczym aspektem tej postawy a stanem faktycznym, czyli relacja między cechami, które jednostka ma rzeczywiście, a cechami, jakie jest skłonna sobie przypisywać. Inną cechą samooceny, a zarazem jedną z podstawowych kwestii spornych w teorii postaw, jest spójność samooceny, czyli stopień wewnętrznej zgodności między ocenami własnych możliwości w różnych sytuacjach lub rodzajach działalności; idealnie spójną samoocenę miałaby jednostka, która we wszystkich rodzajach działalności jednakowo ocenia swoje możliwości oraz w takim samym stopniu akceptuje dostrzegane u siebie cechy. Pytanie o spójność samooceny jest równocześnie problemem teoretycznym; jeśliby spójna samoocena była faktem rzadko spotykanym w praktyce, to należałoby wtedy badać różne rodzaje samooceny i różne pojęcia samego siebie. Mimo uzasadnionych wątpliwości wydaje się, że ujmowanie samooceny jako uogólnionej postawy jest bardziej celowe.

samopomoc

Pomaganie samemu sobie. Może oznaczać zachęcanie jednostki do samorozwoju, podejmowania odpowiedzialności za siebie lub współpracę osób o podobnych problemach (grupy samopomocy). Takimi grupami samopomocowymi są m.in. grupy AA, DDA.

schizofrenia

Nazwa schizofrenia oznacza dosłownie rozpad umysłu lub serca. Zaburzenia schizofreniczne to grupa zaburzeń mających pewne wspólne cechy. Do głównych objawów schizofrenii należą:
* postępująca utrata kontaktu ze światem i przewaga zainteresowania przeżyciami wewnętrznymi * zobojętnienie uczuciowe prowadzące do pustki uczuciowej i utraty związków emocjonalnych z otoczeniem * rozpad osobowości objawiający się brakiem kontaktu intelektualnego z rzeczywistością, brakiem zgodności treści uczuć i myśli, jednoczesnym występowanie dwóch sprzecznych sądów, uczuć, lub dążeń, objawami wytwórczymi.
Ocenia się, że ryzyko zachorowania jest takie samo na całym świecie i wynosi ok. 1%. Tak samo często chorują mężczyźni i kobiety. Pierwszy epizod u mężczyzn występuje najczęściej pomiędzy 15-25 r.ż., natomiast u kobiet odpowiednio: 25-35 r.ż.
Nie znana jest przyczyna powstawania tych zaburzeń, istnieje jednak wiele hipotez. Rozważa się tło genetyczne - geny schizofreniczne lokalizuje się na chromosomach 6, 8 i 22. Być może powodem są zmiany w pracy komórek nerwowych. Hipoteza wirusowa mówi, że zarażenie mózgu przez wirus (np. w okresie płodowym) może dać odległe następstwa w postaci choroby. Przyczyn upatruje się również w mikrouszkodzeniach układu nerwowego, jakie mogą powstawać w czasie rozwoju płodowego. W końcu istnieją koncepcje mówiące, iż zaburzenia schizofreniczne mają przyczyny psychogenne. Według koncepcji psychoanalitycznej schizofrenia to powrót do narcystycznego okresu dzieciństwa. Nowym sposobem rozumienia istoty choroby jest traktowanie jej jako zaburzenia funkcji poznawczych (czyli mówiąc ogólnie procesów myślenia), prowadzące do jego rozpadu.
Żeby rozpoznać schizofrenię, jej objawy muszą być obecne przez pewien okres (1 miesiąc). Wyróżnia się kilka rodzajów zaburzeń schizofrenicznych, które mają inne leczenie i rokowanie:
* w schizofrenii paranoidalnej objawami dominującymi są urojenia (najczęściej o treści prześladowczej, niewierności, ksobnej, wielkościowej) i omamy (najczęściej słuchowe o treści grożącej lub rozkazującej) * schizofrenia hebefreniczna charakteryzuje się dziecinnym i zdezorganizowanym zachowaniem chorego, jego uczuciowość jest płytka i niedopasowana do sytuacji, zaś jego wypowiedzi i zachowania są chaotyczne i bezcelowe * dla schizofrenii katatonicznej najbardziej charakterystyczny jest obraz zahamowania ruchowego, chory usztywnia się i przybiera nienaturalne pozycje (np. stanie na jednej nodze, unoszenie głowy powyżej poduszki), które utrzymuje przez godziny a nawet dni; w tym czasie chory nie przyjmuje posiłków stąd jest to stan zagrożenia życia; ten stan nazywany jest osłupieniem; osłupienie może być nagle przerwane gwałtownym pobudzeniem się chorego, które może być zagrożeniem dla życia lub zdrowia chorego lub jego otoczenia * schizofrenia prosta wyróżnia się brakiem objawów wytwórczych oraz powolnym lecz postępującym pogarszaniem się codziennego funkcjonowania pacjenta, jego wyników w pracy lub szkole; ta postać schizofrenii ma złe rokowanie; * schizofrenia rezydualna lub inaczej ubytkowa to stan po wygaśnięciu schizofrenii, kiedy u chorego nie występują objawy wytwórcze, obecne są za to tzw. objawy negatywne (np. spowolnienie myślenia, mowy i ruchów, apatia, brak troski o wygląd, obniżenie uczuciowości).
Czasami, kiedy u chorego utrzymują się pojedyncze objawy zaburzeń schizofrenicznych i towarzyszą im objawy depresyjne rozpoznaje się depresję poschizofreniczną.
Niezwykle istotne jest, że występowanie pojedynczego objawu któregokolwiek z wymienionych zaburzeń schizofrenicznych nie jest równoznaczne z rozpoznaniem schizofrenii. Rozpoznanie powinien postawić wyłącznie lekarz psychiatra.
W przypadku podejrzenia zaburzeń schizofrenicznych niezwłocznie należy zwrócić się do psychiatry. Wczesne rozpoznanie daje wyleczenie w 30-40%. Powstaje coraz więcej skutecznych i przyjaznych dla pacjenta leków umożliwiających pełny powrót człowieka do społeczeństwa. W leczeniu zaburzeń schizofrenicznych pomocna może być również psychoterapia.
zobacz również: zaburzenia psychotyczne

spostrzeganie

Spostrzeganiem nazywa się złożony układ procesów prowadzący do ukształtowania się subiektywnego obrazu rzeczywistości, spostrzeżenia. Podstawą tych procesów są określone czynności tj. widzenie, słyszenie, smakowanie, wąchanie, odczuwanie dotyku i temperatury itp., które odpowiadają za konstruowanie spostrzeżeń. Percepcja (spostrzeganie) jest pierwszym etapem przetwarzania informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów. Dzięki fenomenowi ludzkiego umysłu jest ona dostępna świadomości człowieka, może zostać przez niego zauważona i opisana. Systemy percepcyjne podlegały długiemu procesowi ewolucji, dopiero u człowieka powstał tak skomplikowany, szczególnie czuły mechanizm wykrywający i reagujący na różnorodność bodźców docierających z otoczenia. Każdy człowiek w momencie urodzenia posiada genetycznie zaprogramowane możliwości percepcyjne. Jednak nie pozostają one takie same przez resztę jego życia. Nowe sytuacje, doświadczenia życiowe wchodzące w skład procesu uczenia się mogą prowadzić do zmian tych zdolności, kształtować je w specyficzny sposób. Na poziomie elementarnym proces spostrzegania opiera się na wrodzonym mechanizmie przetwarzania sensorycznego (zmysłowego) prostych właściwości zmysłowych np. oko reaguje na światło. Dokładniej, następuje przetworzenie energii bodźca np. fal świetlnych o pewnej częstotliwości, na określoną aktywność neuronalną (powstanie impulsu elektrycznego przewodzonego przez odpowiednie komórki układu nerwowego), następnie dochodzi do pobudzenia powierzchni recepcyjnej danego analizatora np. komórek receptorowych oka. Organizm człowieka jest zdolny do wykrywania trzech cech bodźców: charakterystycznego dla nich typu energii np. świetlnej, termicznej; lokalizacji w przestrzeni; natężenia w określonych momentach. Bodziec musi charakteryzować się określona siłą, aby został wykryty przez receptory czuciowe np. siatkówkę oka. Wielkość bodźca, który może zostać poprawnie wykryty w 50% przypadków to próg absolutny, wielkość mniejsza od tego progu to wielkość podprogowa. W dalszej kolejności informacje z otoczenia, odebrane przez określony analizator, są odpowiednio selekcjonowane. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że narządy zmysłów człowieka są w stanie odebrać ograniczoną liczę bodźców, ze względu na ich natężenie czy częstotliwość. Następnie wyselekcjonowane informacje są w określony sposób analizowane, organizowane i interpretowane, a uwaga zostaje skierowana tak, by zdobyć więcej danych lub odszukać nowe informacje gdzieś indziej. Wymienione powyżej czynności wchodzą w zakres złożonego, wieloetapowego procesu percepcji. We współczesnej psychologii istnieją dwa podstawowe podejścia w analizie procesu spostrzegania. Pierwsze z nich dotyczy wyodrębniania cech. Według niego istotą percepcji jest integrowanie prostych elementów bodźca w jedną, złożoną całość. Przedmiot, który jest rozpoznawany zostaje porównany do określonego wzorca (poznawczej reprezentacji tego przedmiotu w pamięci). Identyfikacja tego przedmiotu zależy od tego, ile jego elementów odpowiada tej reprezentacji. Liczne badania dowodzą tendencji człowieka do uzupełniania nawet brakujących informacji o danym przedmiocie np. spostrzegania figur niekompletnych jako pełnych. Porównywanie do wzorca odbywa się najczęściej w warunkach korzystnych dla jednostki. Druga z koncepcji podkreśla tworzenie bądź odkrywanie przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej. Proces ten łączy nastawienie, oczekiwania i posiadane doświadczenia, które są zakodowane w strukturach poznawczych człowieka. Wiedza, procesy pamięci, wnioskowania stanowią podstawę spostrzegania. Człowiek odbierając różnorodne informacje stara się łączyć je i organizować tak, aby dostrzec ich znaczenie i sens. Psychologia postaci (Gestalt) opiera się na założeniu, że percepcja jest zdolnością polegającą na wprowadzaniu organizacji i symetrii w ogromie informacji docierających ze świata zewnętrznego. Wyodrębnienie przedmiotu z jego otoczenia stanowi warunek jego percepcji. Polega to na zdolności oddzielenia tego przedmiotu (figury) od jego otoczenia (tła). Figura zawsze ma pewien kształt; jest bliżej; jest podobna do określonego przedmiotu; jej barwa jest bardziej nasycona; ma kontur, który oddziela ją od tła; ma tło. Tło w psychologii postaci jest bezkształtne, służy do lokalizacji figury (danego przedmiotu). W pewnych sytuacjach stanowi ono o nowym znaczeniu spostrzeganego przedmiotu (figury) np. karabin w gablocie w muzeum ma inne znaczenie niż w ręku żołnierza podczas wojny, ukrywa je (maskuje) np. umaszczenie niektórych zwierząt służy ukryciu przed ewentualnym napastnikiem. Człowiek stosuje określone reguły strukturalizacyjne, które pozwalają na sprawny i efektywny przebieg procesu percepcji. Sposób funkcjonowania systemu poznawczego, proces selekcji w trakcie spostrzegania, poprzedni i aktualny przedmiot uwagi determinują informacje docierające do określonych ośrodków w mózgu. Proces uwagi jest uwarunkowany takimi czynnikami jak: stopień podobieństwa bodźców: im bardziej podobne są następujące po sobie bodźce tym trudniej przyciągają uwagę, wyraźnie różny od nich bodziec przykuje uwagę; trudność zadania; brak wprawy i doświadczenia; zagrożenie i niepokój; uprzedzenia i roztargnienie, uprzedzenia ukierunkują uwagę na bodźce zgodne z ich treścią i skrajnie niezgodne z nią, roztargnienie rozprasza uwagę, istotne z punktu widzenia danego zadania bodźce mogą umknąć uwadze; nuda; przyzwyczajenie do danego bodźca, przy braku zmian bodźca przez pewien okres czasu, następuje osłabienie fizjologicznych i psychologicznych reakcji, receptory przestają reagować na ten bodziec - zjawisko habituacji. Efekt procesu spostrzegania zależy nie tylko od sprawności narządów zmysłów i informacji, które wysyła otoczenie. Niemal na każdym z etapów tego procesu jednostka podejmuje swoiste decyzje (nie zawsze świadome) dotyczące tego, jakie dane mogą zostać dostrzeżone, jak ukierunkować uwagę, w jaki sposób informacje mają być zorganizowane, zinterpretowane, jakie wnioski wobec tego należy wyciągnąć. Niebagatelną rolę odgrywają tutaj czynniki związane z daną osobą tj.: jej doświadczenia ukształtowane w procesie uczenia się, też doświadczenia związane z określoną kulturą, informacje zawarte w pamięci, jej nastawienie, zainteresowania, motywy, potrzeby, postawy, oczekiwania, emocje. Silny wpływ czynników motywacyjnych, emocjonalnych i oczekiwań na efekt spostrzegania wyraża się w zjawiskach obronności i wrażliwości percepcyjnej. Obronność percepcyjna polega na niedopuszczeniu do świadomego spostrzeżenia sygnału np. zagrażającego, wywołującego lęk, wstręt, podwyższenie progu wrażliwości na ten bodziec, dłuższy czas reakcji. Uwrażliwienie percepcyjne jest mechanizmem odwrotnym i zależy od przewidywanego przez jednostkę prawdopodobieństwa pojawienia się pewnych bodźców, wystąpienia określonych zdarzeń (człowiek zazwyczaj większe prawdopodobieństwo przypisuje zdarzeniom pożądanym), wiąże się z szybszym, świadomym spostrzeżeniem bodźca, którego spodziewamy się, na który oczekujemy, obniżeniem progu wrażliwości na ten bodziec, szybszym czasem reakcji. W sytuacjach niejednoznacznych, o pewnym stopniu niepewności, człowiek może kierować się schematami poznawczymi. Powstają one na podstawie dotychczasowych doświadczeń, pozwalają kształtować oczekiwania związane z przedmiotem, wydarzeniem, osobą. Dzięki nim jednostka nadaje znaczenie, sens sytuacji, w której uczestniczy, stara się przewidzieć konsekwencje wydarzeń, zachowanie innych osób. Zdarza się jednak, że schematy te nie są w pełni adekwatne do rzeczywistości i zniekształcają spostrzegany obiekt. Do takich nie zgodnych z rzeczywistością schematów zaliczają się stereotypy oraz uprzedzenia. Podsumowując - proces spostrzegania jest złożony, aktywny, cykliczny, ma charakter decyzyjny oraz w dużej mierze nieświadomy. Percepcja umożliwia kształtowanie stałego, zorganizowanego, spójnego i sensownego odzwierciedlenia rzeczywistości. Ten swoisty akt tworzenia odbywa się poprzez odbiór informacji z otoczenia, selekcję tych danych, ich analizę, organizowanie i integrację. Przy czym, w procesie spostrzegania wykorzystywane są nie tylko informacje aktualnie napływające z otoczenia. Nierzadko istotną rolę odgrywają dane zawarte w pamięci jednostki, inne ściśle związane ze spostrzeganiem procesy poznawcze np. uwaga, pamięć, uczenie się, procesy emocjonalno-motywacyjne, struktura i funkcjonowanie osobowości jednostki.

stabilność emocjonalna

jest biegunem wymiaru [strona:labilność emocjonalna:3021] vs stabilność emocjonalna, inaczej nazywanego neurotyzm vs zrównoważenie emocjonalne. Wymiar ten jest według psychologów Costy i McCrae jednym z pięciu podstawowych czynników osobowości. Najważniejszym przejawem stabilności emocjonalnej jest reakcja emocjonalna adekwatna do siły bodźca. Ponadto w sytuacji pobudzenia emocjonalnego osoba stabilna szybko powraca do wyjściowego stanu emocjonalnego. Osoby zrównoważone emocjonalnie są stabilne, spokojne, zrelaksowane, efektywnie radzące sobie ze stresem. Strelau J. (2000). Osobowość jako zespół cech.

stacjonarna terapia

Inaczej hospitalizacja, leczenie szpitalne pacjentów.

stres

Początki badań nad stresem biologicznym wiążą się z działalnością fizjologa - Hansa Selye. Według teorii Selye'ego, stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu "żądania" - czyli [strona:stresory:820]. Selye twierdził, że wszystkie czynniki, na które jesteśmy wystawieni powodują swoiste działanie i nieswoisty wzrost potrzeby spełnienia funkcji przystosowawczych i powrotu do stanu normalnego. Selye dzielił stres na dwa rodzaje:dystres - przykry, powodujący uszkodzeniaeustres - mobilizujący pozytywnie do działaniaW odniesieniu do stresu psychologicznego wyróznić można trzy nurty określania stresu:jako bodźca, sytuacji lub wydarzenia zewnętrznego o określonych właściwościachjako reakcji wewnętrznych człowieka, zwłaszcza reakcji emocjonalnych, doświadczanychwewnętrznie w postaci określonego przeżyciajako relacji między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowiekaJedną z najbardziej znanych teorii stresu psychologicznego jest fenomenologiczno - poznawcze ujęcie wg Lazarusa i Folkman. Według ich definicji stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem, któa oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

stresor

Czynniki powodujące [strona:stres:202]. Według teorii stresu Hansa Selye stresory nie muszą być nieprzyjemne - ważna intensywność "żądania" przystosowania do nowej sytuacji, jakie stawia organizmowi. Ze względu na siłę i zakres oddziaływania, Lazarus i Folkman wyróżnili następujące kategorie stresorów: dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy Obejmują wypadki, zdarzające się kilku osobom lub całym społecznościom jednocześnie. Zwykle są nieprzewidywalne, mają bardzo silny wpływ i wymagają ogromnych wysiłków dla poradzenia sobie ze stresem. Klęski żywiołowe, wojny, skażenie na dużą skalę i katastrofy techniczne to przykłady stresorów - kataklizmów. Atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka, jak życie, schronienie, stawiając bardzo wysokie wymagania. Charakterystyczne jest, że przychodzą zazwyczaj bez ostrzeżenia i pozostawiają po sobie potężny ślad, reaktywowany, kiedy pojawiają się bodźce skojarzone z danym wydarzeniem.poważne wyzwania i zagrożenia dotyczące jednostek lub kilku osób Są to zazwyczaj wydarzenia w życiu osobistym. Mogą, choć nie muszą być nieprzewidywalne. Na czele listy tego typu stresorów, stworzonej przez Lazarusa i Folkman znajdują się takie wydarzenia, jak śmierć współmałżonka, rozwód, separacja, kara więzienia, utrata pracy, ale także zawarcie związku małżeńskiego. Na liście znalazły się więc także zdarzenia pozytywne (w tym np. wyjazd na wakacje). Wszystkie te zdarzenia pociągają bowiem za sobą konieczność dostosowania się.drobne, codzienne utrapienia Są to małe, lecz uporczywe problemy, "uciążliwości dnia codziennego". Należą do nich np. drobne nieporozumienia w rodzinie, niemożność znalezienia potrzebnej rzeczy czy trudność zdążenia na czas. Ich siła tkwi w powszechności i dużej częstości występowania.

substancje psychoaktywne

Substancja, która po przyjęciu wpływa na procesy umysłowe. Działając w mózgu, zmienia nastrój,procesy myślowe czy zachowanie. Zdefiniowano kilka grup substancji psychoaktywnych. Według [strona:DSM-IV:2740] są to: [strona:alkohol:10590], fencyklidyna, [strona:heroina:10606] i inne [strona:opiaty:2112], [strona: kofeina:3177], [strona:konopie:10607], [strona:nikotyna:10608], [strona:substancje halucynogenne:10609], substancje stymulujące ([strona:kokaina:10610] i [strona:amfetaminy:825]), uspokajające i [strona:wziewne:2120]. Wszystkie mogą mieć znaczenie w zaburzeniach związanych z używaniem substancji.

substancje wziewne

Są to substancje, parujące w temperaturze otoczenia, które wdychane są ze względu na swoje działanie [strona:psychoaktywne:10594]. Należą do nich między innymi rozpuszczalniki organiczne spotykane w wielu preparatach stosowanych w przemyśle i gospodarstwie domowym (klejach, aerozolach, farbach itp.) oraz alifatyczne azotyny w rodzaju azotynu amylu. Substancje te wykazują często silnie toksyczne działanie na wątrobę, nerki lub serce i powodują postępujące zmiany degeneracyjne w mózgu. Sposobem aplikowania substancji wziewnej jest najczęściej obkładanie ust nasyconą nią szmatą lub wdychanie oparów z plastikowej torby zakładanej na głowę. Objawy [strona:intoksykacji:7152] obejmują m.in.: wrogość, agresywność, upośledzenie ruchowe, oczopląs, upośledzone widzenie, wygórowanie odruchów, spadek napięcia mięśniowego, osłupienie i śpiączka. Substancje te są najczęściej używane przez dzieci i młodzież pozbawione opieki, wychowywane "przez ulicę".

Superego

wprowadzone przez S. Freuda określenie dla instancji kontrolnej w strukturze osobowości, której podporządkowane jest Ego. Odpowiada to, jeżeli nie uwzględniać teoretycznej podbudowy psychoanalitycznej, pojęciu Ja idealnego, a także sumieniu. Superego jest uwewnętrznieniem zakazów oraz nakazów o charakterze społecznym. Jeżeli między [strona:Ego:2741] i Superego powstają konflikty, to wówczas włącza się mechanizm tłumienia albo wypierania (w ujęciu Freuda), który powoduje przesunięcie nie akceptowanych przez Superego treści do podświadomości, skąd właśnie mogą przechodzić do świadomości w postaci zniekształconej (marzenia senne, czynności pomyłkowe), a także mogą stanowić podłoże

systemowa terapia rodzin

Systemowe podejście do terapii rodzin wywodzi się z ogólnej teorii systemów i komunikacji. Według ogólnej teorii systemów jakakolwiek zmiana w jakiejś części systemu, wpływa na pozostałe jego części, a elementy tworzące całość wzajemnie na siebie oddziałują, pozostając w dynamicznej równowadze. W terapii systemowej zakłada się, że rodzina jest samoregulującym się systemem, a każde zachowanie jest komunikacją. Terapeutę interesują przede wszystkim prawa regulujące charakterystyczne dla danej rodziny cechy komunikowania się i zachowania, a droga do eliminacji objawu leży w zmianie tych praw. Poszukuje on "punktu węzłowego" w systemie, zakładając, że zmiana w jego obrębie doprowadzi do zmiany w całym systemie rodzinnym. Założeniem terapii systemowej jest także, to, że członkowie rodziny prowadzą między sobą pewną grę. Każdy z członków rodziny próbuje kontrolować jej zasady, unikając przyznania się do tego. Zasady te przejawiają się w komunikacji członków rodziny, a komunikaty jednego są dyskwalifikowane przez innego członka systemu. Takie sposoby komunikacji są przechodzą w rodzinie z pokolenia na pokolenie. Zadaniem terapeuty jest przerwanie gry systemu rodzinnego. Podstawowymi zasadami prowadzenia terapii są:

T

terapia podtrzymująca

Terapia uzależnienia poprzez podawanie substytutów substancji psychoaktywnej, od której uzależniony jest pacjent. W stosunku do substancji zastępczej występuje uzależnienie krzyżowe i tolerancja krzyżowa.
Celem takiej terapii jest całkowite wyeliminowanie konkretnej substancji lub zmniejszenie szkód związanych z jej używaniem. Przykładem może być terapia metadonowa uzależnionych od heroiny, która zapobiega m.in. dożylnemu podawaniu narkotyku, lub stosowanie nikotynowej gumy do żucia przez palaczy.
Terapia taka może trwać od kilku tygodniu nawet do kilkudziesięciu lat.

test przesiewowy

inaczej: skriningowy. Narzędzie lub procedura ewaluacyjna o charakterze biologicznym lub psychologicznym, których głównym celem jest wykrycie w określonej populacji możliwie dużej liczby osób dotkniętych aktualnie jakimś problemem lub zagrożonych nim w przyszłości. Testy przesiewowe często nie są diagnostyczne w ścisłym znaczeniu tego słowa, chociaż pozytywny ich wynik oznacza zazwyczaj przeprowadzenie jednego lub kilku bardziej miarodajnych testów — dla potwierdzenia lub odrzucenia diagnozy postawionej wstępnie przez test przesiewowy. Test o wysokiej czułości może identyfikować większość przypadków będących przedmiotem zainteresowania. Na przykład czułość 90% oznacza, że test identyfikuje pozytywnie 90 na 100 osób, o których wiadomo, że rzeczywiście dotknięte są badaną przypadłością. Specyficzność odnosi się natomiast do możliwości wykluczenia przez test wyników „fałszywie pozytywnych”. Znaczy to, że im większa specyficzność, tym mniejsze prawdopodobieństwo, iż test da rezultat pozytywny w przypadku osób nie cierpiących na badaną chorobę. Przykłady takich testów dotyczących alkoholu to: Alkohol Use Disorders Identification Test (AUDIT), Michigan Alcoholism Screening Test (MAST), Guilty Ele-opener test (CAGE).

test skriningowy

zobacz: test przesiewowy
THC: czterohydrokannabinol
Główna substancja psychoaktywna zawarta w konopiach indyjskich. Stanowi najbardziej aktywny składnik marihuany.
zobacz również: kanabinole
tolerancja krzyżowa
Rozwój tolerancji na substancję, z którą nie miało się wcześniej do czynienia. Tolerancja taka rozwija się w wyniku ostrego lub przewlekłego używania innej substancji. Ujawnia się, gdy farmakologicznie aktywna dawka nowej substancji nie wywołuje oczekiwanego efektu.
zobacz również: uzależnienie krzyżowe, tolerancja

tolerancja substancji

zmniejszona wrażliwość na daną substancję (np. lek, alkohol) — do osiągnięcia efektów wywoływanych początkowo niewielkimi dawkami alkoholu lub innych środków farmakologicznych konieczne staje się podnoszenie tych dawek. Tolerancja może mieć charakter fizyczny, behawioralny lub psychiczny, a do jej powstania mogą się przyczyniać czynniki zarówno fizjologiczne, jak i psychospołeczne. Odróżnia się rozmaite odmiany tolerancji: tolerancja ostra (rozwija się bardzo szybko, czasem do jej wyrobienia może wystarczyć jedna dawka), tolerancja przewlekła (rozwija się stopniowo na skutek regularnego podawania substancji). Tolerancja przewlekła może mieć postać tolerancji farmakodynamicznej (obniżenie reaktywności ośrodkowego układu nerwowego na działanie środka farmakologicznego) lub postać tolerancji farmakokinetycznej (nasilając metabolizm środka farmakologicznego, organizm może szybciej go eliminować). Odwrotna tolerancja, zwana też sensytyzacją, oznacza stan, w którym reakcja na działanie środka farmakologicznego nasila się pod wpływem wielokrotnego stosowania. Tolerancja jest jednym z kryteriów diagnostycznych zespołu uzależnienia.

trauma

zobacz: uraz psychiczny

tremor

zobacz: drgawki alkoholowe

trzeźwość

Utrzymująca się abstynencja od środków psychoaktywnych i alkoholu.
Trzeźwość jest warunkiem zdrowienia w programie AA i odnosi się w nim także do osiągnięć jednostki w kontrolowaniu się i utrzymywaniu równowagi życiowej.
zobacz również: abstynencja

typologia Jellinka

dokonana przez Jellinka klasyfikacja alkoholizmu, przedstawiona w książce „The disease koncept of alcoholism” (1960).
Alkoholizm alfa — charakteryzujący się uzależnieniem psychicznym, nie przechodzącym w uzależnienie fizyczne, zwany także piciem problemowym, piciem ucieczkowym.
Alkoholizm beta — charakteryzujący się powikłaniami somatycznymi, dotyczącymi jednego lub więcej układów organizmu, z ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia i skróceniem długości życia.
Alkoholizm gamma — charakteryzujący się wzrastającą tolerancją, utratą kontroli i wystepowaniem zespołu abstynencyjnego z chwila zaprzestania picia, zwany także alkoholizmem „anglosaskim”.
Alkoholizm delta — charakteryzujący się wzrastającą tolerancją, objawami zespołu abstynencyjnego i niezdolnością do powstrzymani asię, ale nie utratą kontroli nad ilością alkoholu wypijanego przy danej okazji
Alkoholizm epsilon — picie okresowe lub napadowe, ciągi picia, zwane czasem dypsomanią.

U

upośledzenie kontroli

obniżona zdolność do kontrolowania początku, ilości lub zakończenia przyjmowania substancji psychoaktywnych przez osobę ich używającą. Upośledzenie kontroli jest w ICD-10 jednym z kryteriów zespołu uzależnienia.

uraz psychiczny

Trudne sytuacje i wydarzenia, skrajne przeżycia emocjonalne wywierające wpływ na stan psychiczny. Czynnikami urazowymi mogą być pojedyncze, ujemne, silne bodźce psychiczne, wielokrotnie powtarzające się ujemne, niekoniecznie silne bodźce, niektóre sytuacje konfliktowe lub frustracyjne.
Konsekwencją urazu psychicznego mogą być okresowe stany obniżenia aktywności i nastroju, poczucie krzywdy, rozdrażnienie, nerwice a nawet psychozy

urojenia

Zaburzenia treści myślenia, fałszywe przekonania sprzeczne z indywidualnym doświadczeniem i utrzymujące się mimo danych, argumentów i dowodów zaprzeczających. Urojenia należy odróżnić od panujących w danej kulturze lub subkulturze opinii, przesądów, uprzedzeń i zabobonów. Główne typy urojeń dotyczą cech samego chorego, jego roli społecznej i stosunku otoczenia do chorego. Mogą być objawem m.in. schizofrenii, psychozy czy zaburzenia urojeniowego

uzależnienie

Zespół uzależnienia można zdiagnozować, gdy w ciągu minionego roku wystąpiły co najmniej trzy z poniżej wymienionych zjawisk:
1) silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji; 2) trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania); 3) fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące, gdy picie zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające się specyficznym dla danej substancji zespołem abstynencyjnym oraz zażywaniem tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych; 4) stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej dawki substancji w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek); 5) narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji, zwiększenie ilości czasu koniecznego do zdobycia lub zażywania substancji albo do usuwania skutków jej działania; 6) zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, takich jak uszkodzenia wątroby, stany depresyjne występujące po okresach intensywnego używania tych substancji, uszkodzenia funkcjonowania poznawczego związane z substancjami - w tych przypadkach potrzebne jest rozpoznanie, czy zażywajacy mógł być świadomy natury i zakresu tych szkód.

uzależnienie behawioralne

zobacz:zachowania nałogowe
uzależnienie krzyżowe (ang. cross-dependence)
Termin farmakologiczny stosowany dla opisania zdolności jednej substancji (lub jednej klasy związków) do wytłumiania objawów zespołu abstynencyjnego wywołanego odstawieniem innej substancji (lub klasy związków) i podtrzymywania w ten sposób stanu fizycznego uzależnienia. Proszę zauważyć, że „uzależnienie” użyte jest tutaj w węższym znaczeniu — w sensie psychofarmakologicznym, związanym z wytłumianiem objawów zespołu abstynencyjnego. Konsekwencja zjawiska uzależnienia krzyżowego jest ułatwienie uzależnienia od danej substancji, przy istniejącym już uzależnieniu od substancji pokrewnej. Na przykład uzależnienie od benzodiazepin rozwija się łatwiej u osób już uzależnionych od leków tego typu lub od innych substancji o działaniu sedatywnym, takich jak alkohol lub barbiturany.

używanie eksperymentalne

zazwyczaj klika początkowych incydentów używania określonego środka psychoaktywnego. Czasami termin ten stosuje się dla określenia przyjmowania środków psychoaktywnych w sposób nieregularny, wręcz incydentalny.

W

wdrukowa

zobacz: imprintingnie

wiktymologia

Wiktymologia jest nową dyscypliną, która narodziła się w Stanach Zjednoczonych, jako gałąź kryminologii. Analizuje ona przyczyny składające się na to, że jednostka staje się ofiarą, procesy wiktymizacji, konsekwencje wynikające stąd dla ofiary, jak też prawa o które może się ona ubiegać.
W niektórych krajach, tak jak np. Francja, utworzone zostały studia wiktymologiczne, zakończone uzyskaniem dyplomu. Studia te stworzono z myślą o lekarzach pogotowia, psychiatrach i psychoterapeutach, prawnikach oraz innych osobach zajmujących sie niesieniem pomocy ofiarom.
zobacz również: molestowanie moralne i mobbing.

współuzależnienie

Współuzależnienie dotyczy osób związanych z osobami uzależnionymi. Jest szczególnym współudziałem w uzależnieniu osoby bliskiej emocjonalnie, obejmującym szereg wymiarów życia psychicznego oraz działań osoby współuzależnionej. W obrębie życia psychicznego dotyczy ono głównie:
* utrwalonego, nieracjonalnego systemu przekonań nt. picia alkoholu przez bliską osobę wraz z przekonaniami nt. możliwości kontroli picia, oraz nt. relacji z osobą uzależnioną * irracjonalnego, zwiększającego stres systemu kontroli emocjonalnej * autodestrukcyjnych schematów i nawyków poznawczych.
W obrębie działań osoby współuzależnionej oznacza to przede wszystkim:
* uporczywe używanie nieskutecznych rodzajów wpływu na zachowanie osoby uzależnionej i/lub relacji z tą osobą * nieskuteczność, lub ograniczone zdolności przeciwdziałania destrukcji * ograniczone umiejętności fizycznego i psychicznego wycofania się z relacji (dystansowania się, ekranowania)
Psychologiczna diagnoza współuzależnienia ma charakter problemowy i jest formułowana pod kątem psychoterapii.
Z punktu widzenia obowiązującej w Polsce klasyfikacji chorób (ICD-10) współuzależnienie nie jest chorobą. W nomenklaturze medycznej określane jest jako syndrom, obejmujący wiązkę cech i zachowań osoby współuzależnionej, wśród których najczęściej wymienia się następujące:
* ograniczająca własne potrzeby i wartości koncentracja wokół zachowań alkoholowych osoby uzależnionej * przejęcie i rozwinięcie systemu iluzji i zaprzeczania (racjonalizacje, zaprzeczanie: on nie jest alkoholikiem) * przejęcie kontroli nad relacją: uzależniony-substancja, ograniczające odpowiedzialność osoby pijącej * zaburzenia życia emocjonalnego (chaos emocjonalny, huśtawka nastrojów, stany lękowe i depresyjne, napięcie i stan ciągłego "pogotowia emocjonalnego") * zakłócenie czynności poznawczych (zagubienie, brak poczucia kierunku i sensu, zakłócenie wzorców normy i zdrowia, nierealistyczne oczekiwania) * wzrost tolerancji na destrukcję i kompulsywne przywiązanie * zaburzenia psychosomatyczne * własne uzależnienie lub nadużywanie substancji psychoaktywnych * desperacja i pustka duchowa.
Kwalifikacja dla celów medycznych osób współuzależnionych odwołuje się do klasy: "Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną" (najczęściej F43, F45, F48).
Biorąc pod uwagę funkcjonalność (przystawalność i skuteczność) wyposażenia psychicznego i działań osoby w trudnej sytuacji życiowej, współuzależnienie określa się często jako dysfunkcję, podkreślając pewną ułomność (ograniczenie) aparatu psychicznego do radzenia sobie w sytuacji uzależnienia bliskiej osoby. Ten sposób rozumienia współuzależnienia stanowi podstawę dla proponowania właściwej dla tej dysfunkcji psychoterapii.

wychowanie

Oddziaływanie wywołujące względnie trwałe i pozytywne zmiany w aktywności i zachowaniu człowieka lub grup społecznych.
Ze względu na sfery rozwoju podlegające kształtowaniu wyróżniamy np. wychowanie fizyczne, moralne, społeczne, religijne, estetyczne, itd.
Proces wychowania jest intencjonalny, bezpośredni, celowy, zorganizowany, zaplanowany i interakcyjny. Dwukierunkowość oddziaływań zakłada aktywne uczestnictwo wychowanka, który jest podmiotem wychowania. Interakcja ta nie jest jednak symetryczna - wyodrębnione są w niej dwie role - wychowującego i wychowywanego. Między osobami w relacji istnieją różnice kompetencji oraz wiedzy na temat celu i metod działania wychowawczego.
W psychologii wychowawczej wyróżnia się za R. Rortym dwie funkcje wychowania:
1. emancypacyjną: wiąże się z takim organizowaniem środowiska, któy ma sprzyjać rozwojowi i realizacji potencjału wychowanka; 2. socjalizacyjna: wiąże się z przygotowywaniem ludzi do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie i na jego rzecz.
W działaniu wychowawczym korzysta się zazwyczaj z aktywności wychowanka, stwarzając określone sytuacje, dzięki którym samodzielnie dochodzi on do, zamierzonych w celach, efektów.

wyparcie

W psychologii głębi, poczynając od klasycznego modelu Freuda: hipotetyczne procesy lub czynności psychiczne funkcjonujące w celu ochrony jednostki przed myślami, impulsami i wspomnieniami, które mogłyby wywołać lęk, obawę lub poczucie winy, gdyby stały się świadome. Uważa się, że wyparcie działa na poziomie nieświadomości; tzn. mechanizm ten nie tylko utrzymuje daną treść umysłową przed dotarciem do świadomości, ale samo jego funkcjonowanie leży poza zasięgiem świadomości. W klasycznej teorii psychoanalitycznej uważa się, że jest ono funkcją Ego i obejmuje kilka procesów: a) wyparcie podstawowe, w którym prymitywne, zakazane impulsy Id są zablokowane i niedopuszczane do świadomości; b) wyparcie pierwotne, w którym treść umysłowa wywołująca lęk jest siłą usuwana ze świadomości i niedopuszczana do ponownego ujawnienia się; c) wyparcie wtórne, w którym elementy mogące służyć przypominaniu osobie o tym, co zostało poprzednio wyparte, same zostają wyparte. Ważny wniosek płynący z tej analizy jest taki, że to, co jest wypierane, nie przestaje być aktywne, lecz egzystuje nadal na nieświadomym poziomie, dając znać o sobie przez różne projekcje w zamaskowanej, symbolicznej formie w snach, czynnościach pomyłkowych i psychonerwicach.

Z

zaburzenia identyfikacji płciowej

DSM-IV wyróżnia w tej kategorii następujące zaburzenia:
* transseksualizm: Pragnienei życia i akceptacji jako osoba płci przeciwnej, czemu towarzyszy uczucie niezadowolenia z włąsnych, anatomicznych cech płciowych. Towarzyszy temu chęć poddania się zabiegom hormonalnym lub operacyjnym w celu upodobnienia ciała do ciała płci preferowanej. * transwestytyzm o typie podwójnej roli: ubieranie się w stroje płci przeciwnej przez część życia w celu uzyskania zadowolenia z chwilowych doświadczeń bycia osobą płci przeciwnej. Osoba nie odczuwa chęci trwałej zmiany płci, a przebieraniu nie towarzyszy podniecenie seksualne. * zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie:rozpoczynają się przed pokwitaniem i cechuje je uporczywe, głębokie niezadowolenie z własnej płci. Rozpoznanie tego zaburzenia wymaga stwierdzenia głębokich zakłóceń prawidłowego poczucia męskości i kobiecości. Nie należy mylić tego zaburzenia z niestosowaniem się do oczekiwań związanych ze stereotypowymi zachowaniami wiązanymi z daną płcią - dziewczynki, które przejawiają zachowania chłopięce i odwrotnie. Nie można używać tego rozpoznania, gdy osoba osiąga wiek pokwitania.

zaburzenia osobowości

Są to istotne kliniczne stany i wzorce zachowania, które mają tendencję do utrzymywania się i są wyrazem charakterystycznego dla danej osoby sposobu odnoszenia się do siebie i innych ludzi. Niektóre z tych stanów ujawniają się w przebiegu indywidualnego rozwoju jako wynik oddziaływania róznych czynników, zaś inne nabywane są później.
Zaburzenia osobowości przejawiają się skrajną lub znaczącą odmiennością w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia i odczuwania, a zwłaszcza sposobem odnoszenia się do innych. Odmienność ta dotyczy sposobu postrzegania i interpretowania wydarzeń i zachowań ludzi, wyobrażeń o sobie i innych, niedostosowaniu przeżywanych emocji do sytuacji, nieadekwatnej intensywności przeżywanych emocji, trudności w panowaniu nad impulsami i popędami oraz niepożądanym postępowaniu w sytuacjach międzyludzkich.
Zaburzenia osobowości podzielono zgodnie z grupami cech, które odpowiadają najbardziej wyrazistym wzorcom zachowań. W ten sposób opisane typy są uznawane za główne postacie zaburzeń osobowości. W ICD-10 wyróżniono następujące rodzaje zaburzeń osobowości:
* osobowość paranoiczna * osobowość schizoidalna * osobowość dyssocjalna (psychopatia) * osobowość chwiejna emocjonalnie * osobowość histrioniczna * osobowość anankastyczna * osobowość lękliwa (unikająca) * osobowość zależna
zobacz również: osobowość

zaburzenia preferencji seksualnej

Parafilie (zaburzenia preferencji seksualnych) to utrwalone formy zachowań seksualnych, które zapewniają jednostce satysfakcję na poziomie psychicznym ale wykluczają spełnienie biologicznej (prokreacja) lub społecznej (tworzenie więzi) funkcji zachowania seksualnego.
Najczęściej rozróżnia się parafilie ze względu na obiekt i praktyki seksualne. Dla osoby dotkniętej parafilią nietypowy obiekt lub sposób realizacji seksualnej jest najczęściej jedynym źródłem uzyskania pełnej satysfakcji. Zaburzenia te występują najczęściej u mężczyzn.
Najczęściej spotykane zaburzenia preferencji seksualnych ze względu na obiekt to m.in.:
* fetyszyzm: konieczność posiadania pewnych przedmiotów jako bodźców do uzyskania pobudzenia oraz satysfakcji seksualnej. Najczęściej przedmiotami tymi są odzież czy obuwie (poszerzenie ludzkiego ciała) lub guma, plastik, skóra; np.: o nekrofilia: rolę fetysza pełnią ludzkie zwłoki o koprofilia: rolę fetysza pełni kał * pedofilia: preferencja seksualna osoby dorosłej w stosunku do dzieci, zwykle w wieku przedpokwitaniowym lub we wczesnym okresie pokwitania. Niektórzy pedofile przejawiają skłonność tylko do dziewczynek, inni - tylko do chłopców, lub do obu płci. Pedofilia rzadko występuje wśród kobiet. Z pedofilią niekoniecznie stoją stosunki seksualne dorosłych z dojrzałymi płciowo dziećmi, chociaż nie zyskują społecznej akceptacji. Najczęściej pedofilami są mężczyźni wykazujący preferencje do dorosłych partnerów, lecz mają trudności z nawiązywaniem kontaktów i kierują swoją uwagę na dzieci. * gerontofilia: to parafilia polegająca na osiąganie satysfakcji seksualnej w związku z osobami w wieku starczym * zoofilia: zaspokojania popędu płciowego przez współżycie ze zwierzętami.
Najczęściej spotykane zaburzenia preferencji seksualnych ze względu na sposób osiągania satysfakcji to m.in.:
* sadyzm: jednostka odczuwa podniecenie seksualne w wyniku zadawaniu partnerowi fizycznego i psychicznego bólu oraz upokarzania go. * masochizm: jednostka odczuwa podniecenie seksualne w sytuacjach, kiedy zadawany jest jej fizyczny i psychiczny ból lub gdy jest poniżana. * ekshibicjonizm: nawracająca lub utrwalona tendencja do pokazywania narządów płciowych obcym osobom lub ludziom przebywającym w miejscach publicznych bez prób zachęcania do bliższego kontaktu. * voyeuryzm/oglądactwo: utrwalona tendencja do podglądania praktyk seksualnych i zachowań intymnych bez wiedzy podglądanych osób, przy pozostaniu anonimowym. Prowadzi to zwykle do podniecenia seksualnego i masturbacji.
Zaburzeń preferencji seksualnych nie należy mylić z zaburzeniami identyfikacji płciowej takimi jak transseksualizm czy transwestytyzm.
zobacz również: zaburzenia identyfikacji płciowej

zaburzenia psychotyczne

Zaburzenia psychotyczne to grupa zaburzeń psychicznych pochodzenia organicznego lub emocjonalnego. Do klasycznych objawów zalicza się omamy, urojenia, zachowania regresywne, niedostosowany nastrój, rozkojarzenie. Zaburzenia psychotyczne dotyczą znacznego upośledzenia w percepcji rzeczywistości. Osoba dotknięta psychozą dochodzi nieprawidłowych wniosków dotyczących rzeczywistości zewnętrznej, dokonuje niewłaściwych ocen oraz spostrzeżeń.
Do zaburzeń psychotycznych ICD-10 zalicza m.in.:
* schizofrenie: cechują się podstawowymi zaburzeniami myślenia i spostrzegania oraz niedostosowanym i spłyconym afektem. Zmiany dotyczą czynności, które pozwalają normalnej osobie na odczuwanie swojej odrębności, indywidualności, odrębności i zdolności kierowania sobą. Najbardziej intymne myśli, uczucia i działania są często odczuwane jako znane innym. Możliwy jest rozwój wyjaśniających urojeń. Osoba może traktować siebie jako środek wszystkich wydarzeń. Częste są omamy, w szczególności słuchowe. Zmianie może ulegać spostrzeganie: barwy i dźwięki mogą być odbierane jako bardziej ostre, nadmiernie żywe. Często chory ma przekonanie, że codzienne sytuacje mają specjalne, zazwyczaj zagrażające znaczenie, skierowane tylko do niego. W zaburzeniach myślenia nieistotne cechy całego pojęcia wysuwają się an pierwszy plan i zastępują miejsce tych, które są istotne i odpowiedznie do sytuacji, a co za tym idzie myślenie staje się puste i niejasne, a wypowiedzi niezrozumiałe. Charakterystyczne jest nastrój pusty, kapryśny lub niespójny. W zależności od objawów wyróżnia się wiele rodzajów schizofrenii. * psychozy afektywne, w tym zaburzenie dwubiegunowe (psychoza maniakalno - depresyjna)
zobacz również: schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa

zaburzenie afektywne dwubiegunowe

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe charakteryzuje się nawrotami (co najmniej dwoma) epizodów obniżenia nastroju (depresji) i podwyższenia nastroju, wzmożonej aktywności i energii (manii). Charakterystyuczny jest powrót do stanu zdrowia pomiędzy epizodami.
Epizody manii zaczynają się zwykle nagle i utrzymują się od 2 tygodni do 4-5 miesięcy. Depresje są zwykle dłuższe - średnio ok. 6 miesięcy, rzadko więcej niż rok.
zobacz również: depresja, mania

zaburzenie paranoiczne

Według ICD-10 jest to grupa zaburzeń, którą cechuje rozwój albo pojedynczego urojenia albo zespołu powiązanych urojeń, zwykle trwałych, utrzymujących się przez całe życie.
Najczęściej są to urojenia prześladowcze, hipochondryczne i wielkościowe, ale mogą też wiązać się z pieniactwem lub zazdrością, albo wyrażać przeświadczenie, że własne ciało jest zniekształcone.
Okresowo mogą występować objawy depresyjne, czasami rozwijają się także omamy węchowe lub dotykowe czy przemijające omamy słuchowe (głosy), jednakże inne niż typowo schizofreniczne. Afekt, wypowiedzi i zachowanie pozostają prawidłowe.
Początek choroby przypada zazwyczaj w wieku średnim, lecz czasem, szczególnie w przypadku przekonań o zniekształceniu ciała — we wczesnym okresie wieku dojrzałego.
Zaburzenia paranoiczne obejmują m.in. paranoję i psychozę paranoidalną. Nie należy ich mylić z paranoicznym zaburzeniem osobowości, czy schizofrenią paranoidalną.

zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

Grupa objawów psychotycznych występujących w czasie przyjmowania substancji psychoaktywnych lub wkrótce po tym. Obejmuje m.in.: omamy, nieprawidłowe utożsamianie osób, urojenia, nastawienia paranoidalne lub prześladowcze, zaburzenia psychomotoryczne i zaburzenia afektu. Do psychoz wywołanych przez alkohol należą: halucynoza alkoholowa, zazdrość alkoholowa, paranoja alkoholowa, alkoholowa psychoza BNO. Możliwe jest również wywołanie lub zaostrzenie przez substancje psychoaktywne innych zaburzeń, jak np. schizofrenia czy osobowość paranoidalna.

zachowania nałogowe

Zachowania nałogowe są często subiektywnie odczuwane jako utrata kontroli - pojawiają się pomimo świadomych wysiłków zmierzających do ich powstrzymania lub ograniczenia. Typowa jest natychmiastowa krótkotrwała nagroda oraz późniejsze szkodliwe i długotrwałe następstwa. Próbom zmiany tych zachowań (w wyniku terapii bądź z własnej inicjatywy) towarzyszy zazwyczaj wysoki współczynnik nawrotów.
Mogą występować w obszarach:
* jedzenia: dla dużej ilości osób odchudzanie się staje się nałogową formą zachowania, wymykającą się spod świadomej kontroli i prowadzi do tak znacznego spadku wagi ciała, że w części przypadków kończy się to śmiercią, mimo korzystania z profesjonalnej pomocy psychiatrów i psychologów; * zachowania seksualne: w wielu przypadkach poszukiwanie doświadczeń seksualnych przybiera formę przymusowych i wymykających się spod kontroli ryzykownych zachowań naruszających prawo i zasady moralne a czasem, w epoce AIDS, tworzących także śmiertelne zagrożenie dla jednostki; * praca: istnieją ludzie, którzy stali się nałogowcami pracy i wykonują ją tak intensywnie i z takim uporczywym zaangażowaniem, że tworzy to poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia osobistego. Niektórzy prawie dosłownie zapracowują się na śmierć i nie mogą tego ograniczyć, mimo sygnałów o szkodach, które z tego wynikają.
W podobny sposób, choć utrzymując swoją specyfikę, w nałogowe zachowania mogą się przekształcić czynności związane z grami hazardowymi, z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych czy korzystaniem z Internetu.

zachowania zdrowotne

Reaktywne, nawykowe lub celowe formy aktywności człowieka, które pozostają - na gruncie wiedzy obiektywnej o zdrowiu i subiektywnego przekonania - w istotnym wzajemnym związku ze zdrowiem.
Zachowania zdrowotne obejmują zarówno aktywność prozdrowotną (np. zdrowa dieta) jak i antyzdrowotną (np. palenie papierosów).

Zarłoczność psychiczna

zobacz: bulimia

zazdrość alkoholowa

Rodzaj przewlekłych zaburzeń psychotycznych spowodowanych alkoholem charakteryzujących się urojeniami odnoszącymi się do niewierności partnera, którym towarzyszą zwykle intensywne poszukiwania dowodów zdrady oraz bezpośrednie oskarżenia, mogące doprowadzić do gwałtownych kłótni.
zdrowie
w przygotowaniu...

zdrowie psychiczne

Zdrowie psychiczne oznacza brak objawów zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Bywa także określane jako harmonia w obrębie struktury osobowości, harmonia ze środowiskiem społecznym, dobre samopoczucie, zdolność do pracy, miłości i działalności twórczej. Podejmowane są próby opisania cech zdrowej, dojrzałej osobowości. Uważa się, że zdrowy, dojrzały emocjonalnie człowiek respektuje potrzeby swoje i innych ludzi. Jest dobrze przystosowany społeczne - stara się utrzymywać dobre kontakty z innymi ludźmi, jest względnie stały w utrzymywaniu związków emocjonalnych. Jest przy tym autonomiczny, nie zabiega o akceptację innych za wszelką cenę. Akceptuje siebie samego. Jest tolerancyjny, przyznaje sobie i innym prawo do popełniania błędów, nie stawia sobie i innym nierealistycznych wymagań. Akceptuje pewną dozę niepewności w świecie i konieczności myślenia w kategoriach prawdopodobieństwa. Rozumuje w sposób racjonalny, oparty na obiektywnych faktach - konstruuje hipotezy na temat zachowań własnych i innych ludzi, sprawdza ich słuszność, jest otwarty na zmiany. Jest niedogmatyczny w poglądach - zmienia je, gdy napotka dowody, że jest w błędzie. Przyjmuje odpowiedzialność za swoje życie, także odpowiedzialność za własne trudności, nie obwiniając innych osób ani warunków społecznych za własne niepowodzenia. Jest zaangażowany w to, co się dzieje wokół niego, stawia sobie kreatywne cele, dąży do lepszego życia. Stara się realizować swoje cele życiowe, godząc się z ryzykiem niepowodzenia.

zdrowienie z alkoholizmu

Utrzymywanie abstynencji alkoholowej i/lub od innych substancji psychoaktywnych, niezależnie od stosowanych w tym celu środków.
Termin ten odnosi się głównie do procesu uzyskiwania i utrzymawania stanu trzeźwości w grupach wzajemnej pomocy, np. AA i innych grupach opartych na Dwunastu Krokach. W AA trzeżwienie uważa się za proces trwający całe życie, więc członek grupy traktowny jest zawsze jako "zdrowiejący".

zespół abstynencyjny

Grupa łączących się w różne konfiguracje objawów o różnym stopniu nasilenia, występujących po zaprzestaniu lub znaczny ograniczeniu przyjmowania substancji psychoaktywnej. Jest jednym ze wskaźników wytępowania zespołu uzależnienia. Z reguły objawy zespołu abstynencyjnego są przeciwieństwem objawów ostrej intoksykacji.
Alkoholowy zespół abstynencyjny charakteryzuje: drżenie, potliwość, lęk, podniecenie, depresja, nudności i ogólnie złe samopoczucie. Trwa 6-48 godzin po zaprzestaniu picia. W przypadku powikłań, mogą mu towarzyszyć uogólnione napady drgawkowe, a w otateczności majaczenie alkoholowe.

zespół Korsakowa

Zespół amnestyczny często występujący u przewlekłych alkoholików, nazwany imieniem rosyjskiego lekarza S.S. Korsakowa. Jego objawem jest silne, przewlekłe upośledzenie pamięci pamięci świeżej i trwałej, odtwarzanie bezpośrednie jest zazwyczaj zachowane.. Pacjenci z zespołem Korskaowa wykazują mniejsze zaburzenia w zakresie pamięci utajonej i uczenia się utajonego niż świadomych procesów pamięci. Czasami występują wyraźne zaburzenia poczucia czasu i kolejności zdarzeń. Mogą występować konfabulacje. W etiologii zespołu mogą mieć udział również inne czynniki poza alkoholem.

zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi

(ang. attention-deficit hyperactivity disorder, ADHD; attention deficit disorder, ADD) zespół zaburzeń charakteryzujący się nadmierną aktywnością (hiperaktywnością, nadruchliwością), brakiem koncentracji uwagi oraz pobudliwością. Choć objawy te pojawiają się w dzieciństwie, zespół może być rozpoznany dopiero w późniejszych latach życia. Występuje często. W ostatnich latach stosowano wiele terminów do opisania tego typu zaburzeń: zaburzenia uwagi, hiperkineza, zespół hiperkinetyczny, zespół dziecka nadpobudliwego. Stosuje się także terminy zakładające dysfunkcję o podłożu organicznym: minimalne uszkodzenie mózgu, minimalna dysfunkcja mózgu, mniejsza dysfunkcja mózgu, zaburzenia uwagi z nadmierną aktywnością. ten ostatni termin częściowo pokrywa się z używanym w Polsce pojęciem dziecięcy zespół psychoorganiczny. Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego - DSM-IV, określa bardzo szczegółowo jakie muszą być spełnione kryteria aby można było rozpoznać ADHD. Wśród zaburzeń koncentracji uwagi wymienia się m.in. takie charakterystyki: dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności, popełnia błędy wynikające z niedbałości; często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi; często zapomina o różnych codziennych sprawach; często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia. O nadruchliwości, świadczą takie zachowania jak: dziecko często jest w ruchu; "biega jak nakręcone"; wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; często jest nadmiernie gadatliwe. Kolejna charakterystyką dziecka jest impulsywność: często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej; często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy). By zdiagnozować ADHD objawy zaburzenia dziecka muszą ujawnić się przed 7 rokiem życia, występować przynajmniej w dwóch różnych typach sytuacji (np. w szkole i w domu) oraz w istotnym klinicznie stopniu upośledzać jego funkcjonowanie w którejś z dziedzin życia. Trzeba także wcześniej wykluczyć możliwość, że wymienione zachowania są symptomami innego zaburzenia psychicznego.

zespół presuicydalny

Zespół cech, które znany badacz problematyki samobójstw Erwin Ringel określił jako charakterystyczne dla osoby mającej zamiar popełnić samobójstwo to zespół presuicydalny: 1. Przeżywanie głównie niepokoju i lęku, zagrożenia, poczucia mniejszej wartości i niewydolności prowadzące do rezygnacji. 2. Kierowanie agresji w swoją stronę. 3. Ucieczka od realnych problemów w fantazjowanie na temat śmierci i snucie planów samobójczych.
Sygnały samobójstwa:
* wypowiedzi typu: lepiej byłoby wam beze mnie, lepiej byłoby ze sobą skończyć; * zbieranie leków; * zdobycie sznura lub ostrego narzędzia; * napisanie testamentu i pożegnalnych listów; * nieoczekiwane wizyty u bliskich osób sprawiające wrażenia żegnania się; * nagłe izolowanie się od otoczenia; * rozważania o śmierci; * treści dotyczące śmierci, egzekucji, pogrzebu pojawiające się w snach.
Nagła poprawa stanu psychicznego osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana jest "złowieszczym spokojem". Chory nie odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął decyzję o samobójstwie, które w jego przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy.
zobacz również: samobójstwo

zespół stresu pourazowego

lękowe zaburzenie występujące po zdarzeniu, które było psychicznie wyczerpujące i traumatyczne, takie jak klęska żywiołowa, wypadek, wojna, gwałt. Objawy obejmują ponowne przeżywanie urazów w snach, powracające myśli i obrazy, pewien rodzaj psychicznego odrętwienia przy współwystępowaniu zmniejszenia uczucia zaangażowania w sprawy otaczającego świata, nadmiernej czujności oraz wzmożenia reakcji przestrachu. Zwykle w diagnozie psychiatrycznej termin ten stosuje się, gdy objawy trwają co najmniej przez miesiąc; jeśli objawy trwają krócej, wówczas zaburzenie to nosi nazwę ostrej reakcji na stres.

złudzenie

Każda sytuacja bodźcowa, w której tego, co jest spostrzegane nie da się przewidzieć na podstawie analizy bodźców fizycznych. Złudzenia są normalnymi, relatywnie spójnymi, międzyosobniczo sprawdzalnymi zjawiskami, które podlegają stałym regułom.

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA

Psychologia to nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem.

Psychologia to nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem.

Psychologia to nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem.