Alfred de Musset
Bettina
Komedia w jednym akcie
(1851)
tłum. Tadeusz Boy-Żeleński
OSOBY:
* Margrabia Stefani
* Baron Steinberg
* Calabro — pokojowiec barona
* Rejent
* Służący
* Bettina — włoska śpiewaczka
Rzecz dzieje się we Włoszech.
SCENA PIERWSZA
/ Salon w domu na wsi. — Calabro, Rejent. /
CALABRO
Tędy, panie rejencie; tędy, panie Capsucefalo. Chciej pan wejść do saloniku.
REJENT
Gdzież młoda para?
CALABRO
Musi pan chwilę zaczekać, jeśli łaska. Życzy się pan czym ochłodzić? Z miasta niedaleko wprawdzie, ale upał.
REJENT
Tak, i przybyłem pieszo w najgorszy skwar. Ale nie widzę młodej pary.
CALABRO
Pani jeszcze nie wstała.
REJENT
Jak to! Toć już południe minęło.
CALABRO
Zatem lada chwila się zjawi.
REJENT
A pan baron, też jeszcze nie wstał?
CALABRO
Jest na polowaniu.
REJENT
Na polowaniu! Doprawdy, osobliwy sposób gotowania się do małżeństwa. Każą mi ułożyć kontrakt, zamawiają na oznaczoną godzinę, i kiedy się zjawiam, pani śpi, a pan ugania po polach. Przyznasz, drogi panie Calabro…
CALABRO
Musi to pan zrozumieć, drogi panie Capsucefalo, że my nie żyjemy tak jak wszyscy ludzie. Wiadomo panu, pani jest artystką.
REJENT
Tak, wielką artystką; śpiewa wspaniale. Nigdy nie słyszałem jej sam, ale słyszałem ze słyszenia, rozumiesz?
CALABRO
Otóż to: i właśnie tej nocy śpiewała do trzeciej rano. Lubi pan muzykę, panie Capsucefalo?
REJENT
Oczywiście, panie Calabro, o ile mi mój zawód pozwala. Mieliście zatem w domu wielkie przyjęcie, dużo ludzi?
CALABRO
Nie; tylko sami państwo, pani i pan baron; wyprawili sobie wielki koncert w cztery oczy. To nie pierwszy raz. Pani nabrała tego zwyczaju, od czasu jak porzuciła teatr. Nie może zasnąć, jeśli się nie wyśpiewa. O świcie położyła się, a pan wyszedł ze strzelbą.
REJENT
Gadaj pan, co chcesz, to trąci szaleństwem. Polowanie i muzyka to piękne rzeczy; ale, kiedy się kto żeni, panie Calabro, to się żeni. A świadkowie?
CALABRO
Pan powiedział, że ich sprowadzi. Chwilę cierpliwości. Co to takiego?
SŁUŻĄCY
/ wchodzi /
List od księżnej, proszę pana.
CALABRO
/ biorąc list /
Dobrze. Wiesz, że pana nie ma.
SŁUŻĄCY
Człowiek przyjechał konno.
CALABRO
Niech czeka. A, oto pan baron.
SCENA DRUGA
/ Ciż sami, Steinberg. /
STEINBERG
Jeszcze nie wstała! A, to już lenistwo. Dzień dobry, Calabro, jesteś punktualny, i ja także, jak widzisz; ale signora!
REJENT
Oto kontrakt, panie baronie, w tej teczce. Gdyby pan zechciał tymczasem rzucić okiem…
STEINBERG
W tej chwili. Co to za list?
CALABRO
Od księżnej, proszę pana.
STEINBERG
/ otwierając list /
Zobaczmyż.
REJENT
Nie przeszkadzam; będę czekał pańskich rozkazów.
SCENA TRZECIA
/ Steinberg, Calabro. /
CALABRO
/ na stronie /
Jeżeli to znów jakieś zaproszenie, jakaś wycieczka, będziemy mieli burzę.
STEINBERG
/ czytając /
Co ty tam mamroczesz pod nosem?
CALABRO
Ja, proszę pana? Nie rzekłem ni słowa.
STEINBERG
Wtrącasz się do wielu rzeczy, mości Calabro; pod pozorem dyskrecji przybierasz ważne miny, które mi się nie podobają, ostrzegam.
CALABRO
Jeżeli dyskrecja jest wadą…
STEINBERG
Z pewnością, kiedy jest dwuznaczna; kiedy milcząc, daje ktoś do zrozumienia, że mógłby niejedno powiedzieć.
CALABRO
Och! o kimż miałbym mówić, proszę pana? Czy to moja wina, jeżeli księżna…
STEINBERG
Cóż? Co takiego? Co chcesz powiedzieć? Wciąż ta księżna! Cóż wreszcie? Mieszkamy w tym domu od miesiąca. Księżna jest naszą sąsiadką; pałac jej jest o dwa kroki. Cóż w tym dziwnego, cóż osobliwego, że istnieją między nami dobre stosunki sąsiedzkie, a nawet przyjacielskie, jeśli kto woli? Nie jesteśmy we Francji, gdzie ludzie, którzy mieszkają dziesięć lat na tym samym piętrze, mijają się bez pozdrowienia; ani w Anglii, gdzie nikt nie ostrzeże sąsiada, że mu sakiewka wypadła z kieszeni, o ile nie był mu przedstawiony po wszelkiej formie. Jesteśmy we Włoszech, gdzie obyczaje są swobodne, szczere, wolne od tej sztywności wymyślonej przez nieśmiałość i dumę na tym większą chwałę nudy; jesteśmy w kraju uroczej, miłej, zacnej i gościnnej swobody, pod tym pięknym słońcem, gdzie cień człowieka nigdy nie zawadza drugiemu człowiekowi, gdzie zawiera się przyjaźń, pytając kogoś o drogę, gdzie wreszcie zły humor jest równie nieznany jak brzydka pogoda.
CALABRO
Pan baron bierze rzeczy bardzo gorąco. Przepraszam tedy pana; ot, myśli takiego nieboraka jak ja nie warte są, aby się nimi zaprzątać.
STEINBERG
Co za myśli? Chcę wiedzieć. Mów, życzę sobie.
CALABRO
Och! Boże! drobiazg. Tyle tylko, że kiedy pan baron idzie tak sobie na cały dzień do księżnej, zdawało mi się niekiedy, że pani jest smutna.
STEINBERG
To wszystko?
CALABRO
Nic więcej nie wiem; ale przyznam się…
STEINBERG
Co?
CALABRO
Nic, proszę pana; nie mam nic do powiedzenia.
STEINBERG
Będziesz gadał, kiedy ci każę?
CALABRO
A więc, aby rzec prawdę, powiem panu, że mi to przykro. Ona pana tak kocha.
STEINBERG
Tak mnie kocha!
CALABRO
Och, tak, proszę pana, prawie tyle co ja. Gdyby pan wiedział, kiedy pana nie ma, ile ona pytań mi zadaje, jak często wsuwa mi coś w łapę, aby dowiedzieć się, co pan mówi, co pan myśli, czy pan ją zawsze kocha, czy pan jest jej wierny… Pan mi zarzuca, że jestem gaduła… Więc dobrze! niech się pan jej spyta, w jaki sposób mówię o swoim panu i czy kiedy najlżejszym słówkiem… Oto dlaczego śmiem rzec, że mi to robi przykrość, kiedy wiem, że pani ma przykrość, tak, proszę pana, i kiedy płacze… Ale ostatecznie, skoro pan ma ją zaślubić…
STEINBERG
Calabro! Mój poczciwy stary Calabro!
CALABRO
Słucham pana?
STEINBERG
To małżeństwo…
CALABRO
Cóż takiego?
STEINBERG
No, tak, wiem, dałem słowo. Nie zastanowiłem się, nie chciałem sobie zostawić czasu na zastanowienie, dałem się porwać lub, aby rzec lepiej, oszukałem samego siebie. Uległem, zaślepiłem się mą miłością.
CALABRO
Niech pan raczy darować, ale…
STEINBERG
/ wstając /
Słuchaj mnie. Bettina jest urocza. Przy swoim talencie, sławie, pośród wszystkich uciech, pokus, jakie otaczają i oblegają modną aktorkę, umiała żyć w taki sposób, że nawet sama potwarz nie odważyła się do niej zbliżyć. Uczciwość jej serca jest równie widoczna jak czysta jasność jej oczu. To pewna, gdyby nic nie stało na przeszkodzie, nikt bardziej niż ona nie byłby zdolny zapewnić szczęścia mężowi, ale…
CALABRO
Zatem, proszę pana, skoro tak jest… dlaczegóż…?
STEINBERG
Pytasz się? Ha! czy ty wiesz, co to jest zaślubić śpiewaczkę?
CALABRO
Nie, na honor, nie mam pojęcia. Zdaje mi się wszelako…
STEINBERG
Co?
CALABRO
Że gdyby się pan ożenił z naszą panią, nie byłoby w tym nic złego. Zdaje mi się, że mamy dosyć przykładów… Jest młoda i ładna; reputację, jak sam pan powiada, ma wyborną. Jest bogata… pan także.
STEINBERG
Jesteś tego pewny?
CALABRO
Taki pan hojny!
STEINBERG
Dowód więcej, że nie jestem bogaty. Byłem, ale już nie jestem.
CALABRO
Czy podobna?
STEINBERG
Tak, Calabro. Kiedy dbałem jedynie o hulankę, nie wiem, ile kosztowały mnie moje szaleństwa, mniejsza zresztą o to; ale od czasu, jak kocham naprawdę, to ruina. Nic nie kosztuje tak drogo, jak kobiety, które nic nie kosztują; do tego zielony stolik…
CALABRO
Grywa pan tedy ciągle?
STEINBERG
Ba! nie dawniej niż wczoraj…
CALABRO
U księżnej? I przegrał pan…
STEINBERG
Pięćset ludwików. To by nie było nic: zapłacę dziś przed wieczorem i mam nadzieję się odegrać; ale powiadam ci, jestem zrujnowany, nie mam już ani grosza, nie mam z czego żyć.
CALABRO
Gdyby to mogło być prawdą i gdyby pan baron był w kłopocie, mam trochę oszczędności…
STEINBERG
Dziękuję ci, jeszczem do tego nie doszedł. Nie rozumiesz, co chcę powiedzieć. Wobec tego, że mój majątek na wpół już przepadł…
CALABRO
Zdaje mi się, że właśnie byłaby pora…
STEINBERG
Ożenić się, nieprawdaż? Kto inny niż ty mógłby mi dać tę radę, kto inny mógłby jej posłuchać. Oto właśnie pobudka, przyczyna, której niepodobna wyznać, ale i niepodobna zapomnieć: ona to każe mi opuścić Bettinę.
CALABRO
Opuścić panią? Naprawdę?
STEINBERG
Cóż począć? Miałem zamiar ożenić się z nią, skłonić ją do porzucenia sceny; ale skoro środki moje nie pozwalają na to, czy chcesz, abym sam wisiał przy teatrze, wystawał za kulisami? Czego ten sobie życzy? Co to takiego?
SCENA CZWARTA
/ Ciż sami, Służący. /
SŁUŻĄCY
Proszę pana barona, to bilecik do pani.
STEINBERG
Jeszcze nie wstała.
SŁUŻĄCY
Przepraszam pana barona.
/ Słychać za sceną śpiew. /
STEINBERG
Pokaż zresztą. Margrabia Stefani? Któż to taki?
SŁUŻĄCY
Proszę pana barona, to taki pan, który przechadza się w ogrodzie.
STEINBERG
W ogrodzie?
SŁUŻĄCY
Niech pan sam spojrzy: o, stoi koło sadzawki i przygląda się złotym rybkom. Powiada, że wraca z dalekiej podróży.
STEINBERG
Więc co? Czego chce?
SŁUŻĄCY
Chce widzieć panią i czeka, aż będzie mogła go przyjąć.
STEINBERG
/ na stronie /
Stefani! Znam to nazwisko.
/ głośno /
Calabro, czy to nie ów Stefani, o którym tyle mówiono we Florencji?
CALABRO
Hm, tak… proszę pana… zdaje mi się przynajmniej.
STEINBERG
/ patrząc w stronę balkonu /
To on, poznaję go. To istny filar kulisów, rzekomo wielki znawca, i wielki admirator signory Bettiny.
CALABRO
Bogaty człowiek, proszę pana, nie lada figura.
STEINBERG
Tak, arystokrata, który zabawiał się handlem, wedle dawnego weneckiego obyczaju. Ba! nie jest dowiedzione, czy jego zapały dla signory ograniczyły się do podziwu. Bądź tak uprzejmy, Calabro, powiedz Bettinie, iż proszę, aby nie przyjmowała tego człowieka. Wychodzę; wrócę niebawem.
CALABRO
Znów pan baron idzie grać?
STEINBERG
Zrób, co powiedziałem; rozumiesz.
/ Wychodzi. /
CALABRO
Słucham pana.
SCENA PIĄTA
/ Calabro, rejent, później Bettina. /
CALABRO
/ na stronie /
Oj, niedobrze, niedobrze. Biedna pani, taka dobra, taka ładna.
REJENT
Panie Calabro, oto już sporo czasu siedzę w saloniku, a nie widzę młodej pary.
CALABRO
Za chwilę, panie Capsucefalo.
REJENT
A świadkowie?
CALABRO
Mówiłem już: pan baron ich przyprowadzi.
BETTINA
/ wchodzi śpiewając /
Jesteś rejencie, rejencie mej duszy, o drogi przyjacielu mój! Masz szpargały?
REJENT
Tak, pani, kontrakt gotowy. Zostawiłem jedynie in blanco sumy, jako jeszcze nie określone.
BETTINA
Niewiele będziesz określał, choćby to były nawet wszystkie moje skarby. — Nie widziałeś się z Filipem Val, moim adwokatem? Musiał cię powiadomić w tej mierze.
REJENT
Pani żartuje; wszak pan baron jest powszechnie znany jako człowiek wielce bogaty.
BETTINA
Nic o tym nie wiem. Gdzież on jest?
CALABRO
Wyszedł, pani, na chwilę.
BETTINA
Wyszedł teraz? Śni ci się?
CALABRO
To znaczy… sam nie wiem…
BETTINA
Idźże po niego. — Capsucefalo, zaczekaj no w saloniku.
REJENT
Właśnie stamtąd idę, pani; jestem do jej usług.
/ do Calabra /
Jakie te wielkie artystki są urocze! Uważałeś pan, że ona mnie *tyka*?
CALABRO
To jej zwyczaj, kiedy jest w dobrym humorze.
REJENT
Hm, hm! obiecano mi coś chłodzącego.
BETTINA
Ależ oczywiście.
/ do Calabra /
Gdzie ty masz głowę?
CALABRO
Zapomniałem, pani.
BETTINA
Prędko, cytryn, cukru, wody z lodem, albo kawy, czekolady, co zechce. Nie, nie, on może głodny: prędko flaszkę muszkateli i półmisek makaronu.
REJENT
Pani, wielce obowiązany…
/ Wychodzi wśród ukłonów. /
BETTINA
/ do Calabra /
No, a ty, co ty tam robisz? Masz minę psa, który wylazł z wody. Mówiłam ci, abyś poszedł po Steinberga. O, właśnie jest w ogrodzie.
CALABRO
Proszę pani, to nie nasz pan.
BETTINA
Któż to taki? Ha! wielkie bogi! to Stefani, mój drogi Stefani. Czy on tam dawno czeka?… Powiedz mu, niech przyjdzie, spiesz się.
CALABRO
Musiał panią spostrzec, gdyż właśnie wstępuje na balkon; ale trzeba mi zauważyć, że pan baron…
BETTINA
Jakam ja rada! I cóż, baron, balkon, co ty tam bajesz? Czy ty wiersze układasz?
CALABRO
Nie, pani, jeszcze nie zgłupiałem! Mówię tylko, że pan von Steinberg polecił mi…
BETTINA
Gadajże.
CALABRO
Pan baron polecił mi prosić panią…
BETTINA
Zamordujesz mnie tym gadulstwem.
CALABRO
Aby pani nie przyjmowała tego pana.
BETTINA
Kogo? Stefaniego? Oszalałeś.
CALABRO
Nie, pani; pan baron nakazał mi wyraźnie…
BETTINA
/ śmiejąc się /
Nie, on zwariował!… Biedaczysko, nie wie co mówi, to jasne, coś mu się bredzi… Nie przyjmować Stefaniego! Starego przyjaciela, którego kocham z całego serca!… Och, otóż i on… Idź prędko, idź prędko po pana barona.
CALABRO
/ wychodząc, na stronie /
Cóż ja poradzę? Nic nie poradzę… Niedobrze, niedobrze.
SCENA SZÓSTA
/ Bettina, Margrabia. /
BETTINA
/ idąc naprzeciw margrabiego /
Odkądże w tych stronach?… Jakim trafem, drogi margrabio?… Jak się miewasz? Co porabiasz? Co się z tobą dzieje?… Doskonale wyglądasz… Jakżem rada, że pana widzę!
STEFANI
I ja także, śliczna pani, i ja także jestem rad, uszczęśliwiony; ale kiedy się panią widzi, to zupełnie naturalne.
BETTINA
Komplementy! Zawsze ten sam.
STEFANI
O pani tego nie można powiedzieć, jesteś bowiem bardziej urocza niż kiedykolwiek. Czy pani wie, że to już jakieś dwa albo trzy lata, jak jej nie widziałem?
BETTINA
Drogi Stefani, gdybyś wiedział, w jakiej chwili przybywasz!… Wychodzę za mąż!… Czyś po śniadaniu?
STEFANI
Oczywiście; zbyt dobrze mnie pani zna, aby sądzić, iż byłbym zdolny puszczać się na fale, nie…
BETTINA
…zaopatrzywszy się. Skądże tedy pan idzie?
STEFANI
O, stamtąd, tuż obok, od księżnej, twojej sąsiadki.
BETTINA
A, zna ją pan? Powiadają, że jest urocza.
STEFANI
Ależ tak, bardzo przystojna. To ona, przypadkowo, wśród rozmowy, powiedziała mi, że pani bawi tutaj. Nie miałem o tym pojęcia, przybiegłem… I pani wychodzi za mąż?
BETTINA
Tak, mój drogi, jeszcze dzisiaj.
STEFANI
Jeszcze dzisiaj?
BETTINA
Rejent już czeka.
STEFANI
Brawo! doskonale, to mi dobra nowina. To pięknie z pani strony, bardzo pięknie. Nie spodziewałem się, jestem zachwycony.
BETTINA
Nie spodziewał się pan? A to piękny komplement, daję słowo! Czy pan przyszedł tutaj, aby mi mówić obelgi, panie margrabio?
STEFANI
Nie, nie, moja śliczna, niech mnie Bóg broni! Och! jakże panią poznaję po tym! Już te piękne oczy strzelają płomieniem. Uspokój się; wiem, że jesteś cnotliwa, bardzo cnotliwa, cenię panią tyle, ile za panią przepadam, to chyba mówi dość jasno, że panią znam. Ale doprawdy, ta główka…
BETTINA
Co za główka?
STEFANI
Tak, ta główka…
/ przygląda się jej /
Główka urocza, pełna wdzięku i dowcipu, sprytu i poezji, która wszystko zrozumie, której nic się nie umknie i która umiałaby w potrzebie nosić koronę… jak w ostatnim akcie Kopciuszka.
BETTINA
Tak, pamiętam; lubił mnie pan oglądać w mojej chwale.
STEFANI
W istocie; darmo śpiewałaś pani jak anioł: kiedy cię widziałem schyloną w popiele, w tej biednej szarej bluzie, zawsze miałem ochotę skoczyć na scenę, wygrzmocić twego ojca i uwieźć cię w mej karocy.
BETTINA
Śpiewałam o wiele lepiej, nieprawdaż?
STEFANI
Nie mam pojęcia, ale to było cudowne. Tra, tra, jakże to było.
BETTINA
/ śpiewa pierwsze takty finału z Cenerentoli, po czym urywa nagle i mówi /
Ach! jakże to wszystko daleko!
STEFANI
Co pani powiada? Czy wyrzekasz się teatru?
BETTINA
Trzeba. Czyż mój mąż (powiadam mąż, gdyż będzie nim za chwilę) pozwoliłby mi wrócić na scenę? To niemożliwe, margrabio. Zastanów się tylko.
STEFANI
To zależy od poglądów i upodobań. Ale nie wyrzeka się pani bodaj muzyki?
BETTINA
Och! myślę! Czyżbym mogła? Żyjemy tu muzyką, drogi margrabio; kiedy nam uczynisz ten zaszczyt, aby zajść do nas na łyżkę zupy, będziemy muzykować, ile tylko sam zechcesz… więcej niż sam zechcesz.
STEFANI
Och, to, to niemożliwe… Ale i tak serce mi się krwawi, że nie będę mógł po obiedzie wtulić się w drogi kącik, gdzie rezydowałem stale, aby się rozkoszować twoim śpiewem.
BETTINA
Tak, byłeś jednym z moich wiernych.
STEFANI
Och, mogę się tym poszczycić. Chłopiec zapalający lampy pozdrawiał mnie z lekka głową wieszając ostatni kinkiet, niechybnie bowiem zjawiałem się w tej chwili. Należałem do domowych.
BETTINA
Więcej jeszcze, margrabio; przypominam sobie wybornie, że byłeś moim rycerzem.
STEFANI
Prawda, prawda. Jakiś drągal, oficer…
BETTINA
Wygwizdał mnie w Tankredzie…
STEFANI
Właśnie. Wyzwałem go w Orbassano, i oberwałem tęgi sztych… Och, to były dobre czasy!
BETTINA
Tak. Ach, Boże, jakże to wszystko dawno!
STEFANI
To pani prześpiewka, widzę. Cóż mam dopiero powiedzieć ja, stary?
BETTINA
Ty, margrabio? Alboż ty kiedy… Wiktor Hugo dla ciebie pisał swój wiersz, kiedy powiedział, że serce nie miewa zmarszczek.
STEFANI
Owszem, owszem, czuję to. A wiesz po czym, Bettino? Po tym, że zaczynam więcej niż trzeba kochać wspomnienia; to wielki błąd. Postanowiłem sobie całe życie, że nigdy nie popadnę w tę przywarę. Widziałem jak tylu rozumnych ludzi stawało się niesprawiedliwymi, tylu znawców skłonnymi do uprzedzeń, pod wpływem tego smutnego działania lat, iż przysiągłem sobie zostać bezstronnym tak wobec nowych, jak wobec starych rzeczy. Nie chciałbym być z liczby owych safandułów, którzy podobni są do dzwonów Boileau:
By lepiej czcić umarłych, uśmiercają żywych.
Ale cóż! Darmo się silę, wolę teraz to, co lubiłem, niż to, co lubię. Nie mówię nic złego o waszych nowych kompozytorach, ale Rossini jest zawsze moim ideałem. Tutaj kroczyła wielka Pasta z gestem antycznego posągu; tam kwilił słowik w gardziołku słodkiego Rubiniego; widzę starego Garcię o dumnej postawie, a tuż za nim długi nos Pellegriniego; Lablache pobudzał mnie do śmiechu, Malibran do płaczu. Cóż ja, u diaska, na to poradzę?
BETTINA
Nie widzę w tym nic tak złego. I ja także kocham swoje wspomnienia.
STEFANI
Czy można je mieć w pani wieku?
BETTINA
Czemuż by nie, panie margrabio? Jeżeli pańskie wspomnienia są starszymi braćmi moich, to nie przeszkadza, iż mogą być do siebie podobne.
STEFANI
Ba! Twoje urodziły się wczoraj; to dzieci, które ledwie podrastają. Wcześniej lub później wrócisz do teatru.
BETTINA
Nigdy, drogi Stefani, nigdy.
STEFANI
Ależ powiedz mi pani, czy w owym czasie nie byłaś szczęśliwa?
BETTINA
To znaczy… nie myślałam o niczym. Ach! bo wówczas nie wiedziałam, co to miłość.
STEFANI
Jak pani to rozumie?
BETTINA
Po prostu. Byłam nieco postrzelona, to prawda, lekkomyślna, zalotna, jeżeli chcesz. Czyżby to nie było naszym prawem? Ale to wszystko gdzieś się podziało, od czasu jak zabiło mi serce.
STEFANI
Miłość wróciła ci rozsądek! Ha! do kroćset! dowiedź pani tego! Ależ to bierze chętka oszaleć, jedynie po to, aby się wyleczyć w ten sposób! Kochasz go zatem bardzo, tego pana… pana… nie powiedziałaś mi…
BETTINA
Czy go kocham! Ach, drogi przyjacielu, jakże słowa są zimne, nieznaczące, jakże język jest nędzny, kiedy się chce powiedzieć, jak się kocha! Nie wyobrażasz sobie nawet naszego szczęścia, nie możesz mieć o nim pojęcia.
STEFANI
Owszem, owszem, daruje pani.
BETTINA
Życie moje to cały romans. Czyś nie powiedział przed chwilą, iż miewałeś niekiedy ochotę porwać mnie?
STEFANI
Tak! do kaduka!
BETTINA
A więc, on, on to uczynił. Wyobraź sobie, margrabio, co za niewysłowiony urok! Opuściliśmy wszystko, wyjechaliśmy razem, w kolasce pocztowej, jak dwa wolne ptaki, nie zważając na nic, nie myśląc o niczym; zerwałam wszystkie zobowiązania, on poświęcił mi całą swą karierę; wtrąciłam w rozpacz wszystkich dyrektorów…
STEFANI
Tam do licha! Mówiłaś pani, że miłość uczyniła cię rozsądną.
BETTINA
Ba! cóż chcesz! To miłość! Odbyliśmy najrozkoszniejszą podróż! Wyobraź sobie, margrabio, nie widzieliśmy nic, ani jednego miasta, ani jednej góry, ani pałacu, ani najmniejszej katedry, ani pomnika, ani najmniejszego posążku, ani nawet najmniejszego obrazka!
STEFANI
To w istocie nowy sposób podróżowania po Włoszech.
BETTINA
Nieprawdaż? To miłość! Co nas mogły obchodzić te wasze osobliwości? Gdybyś wiedział jaki on dobry, miły! Jaki uprzedzający! Ach, co za podróż, dobry Boże! Ja, która ziewałam w wagonie, kiedy mi przyszło jechać bodaj do Saint-Denis, zrobiłam czterysta mil jak we śnie. Wasze Włochy! Kto chce, może je zobaczyć, ale niech kto spróbuje przebyć je tak jak my! Przebiegliśmy je jak strzała i przybyliśmy prosto tutaj.
STEFANI
Czemu właśnie tu, w te strony?
BETTINA
Czemu?… Czy ja wiem… On tak chciał… wynajął ten domek… Cóż panu powiem… Nie wiem sama… Tak samo pojechałabym gdzie indziej… na koniec świata… Cóż mi zależało na tym. Zatrzymałam się tutaj, ponieważ kiedyśmy zajechali przed bramę, on powiedział: Jesteśmy na miejscu.
STEFANI
Czemu nie wziął z panią ślubu w Paryżu?
BETTINA
Rodzina się sprzeciwiała. Ba, to dopiero jedna ze stu tysięcy przeszkód…
STEFANI
Nie powiedziała mi pani jeszcze jego nazwiska.
BETTINA
W istocie, nie powiedziałam? Bo… po prostu zdaje mi się, że wszyscy to wiedzą. Nazywa się Steinberg.
STEFANI
Ależ to nie francuskie nazwisko.
BETTINA
Nie, ale rodzina jego mieszka we Francji.
STEFANI
Czy pani jest tego pewna?
BETTINA
Och! sam mi powiedział.
STEFANI
Steinberg! Znam to nazwisko. Zdaje mi się nawet, że przypominam sobie pewne okoliczności… niezbyt miłe… Do kaduka! toć to jego spotkałem dziś rano.
BETTINA
Gdzie? Mów pan. U księżnej?
STEFANI
Właśnie, u księżnej.
BETTINA
Och! ja nieszczęśliwa! On tam jest jeszcze!
STEFANI
Co pani, droga Bettino?
BETTINA
Jest tam jeszcze; to oczywiste; dlatego nie przychodzi. Siedzi tam jeszcze, w takim dniu jak dzisiejszy! kiedy wszystko gotowe, rejent przybył, ja czekam!… Ha! co za zniewaga!
STEFANI
Gniewa się pani o błahostkę.
BETTINA
Błahostkę? czy pan masz serce? Nie odczuwasz tedy zniewagi, jaką mi wyrządza? A ten błazen służący opowiada coś, kręci… Calabro! Calabro! gdzieżeś?
SCENA SIÓDMA
/ Ciż sami, Calabro. /
CALABRO
Jestem, pani, do usług. Pani wołała?
BETTINA
Tak, odpowiadaj. Czemu przed chwilą udawałeś głupiego, kiedy pytałam gdzie pan?
CALABRO
Ja, pani?
BETTINA
Tak; próbuj kłamać jeszcze, kiedy wiesz dobrze, że jest u księżnej.
CALABRO
Na honor, pani, nie wiedziałem…
BETTINA
Nie wiedziałeś!
CALABRO
Przepraszam, nie wiedziałem, czy mam pani powiedzieć.
BETTINA
Och! zabroniono ci zatem? Będziesz mówił?
CALABRO
A więc, skoro pani sobie życzy, nie będę nic ukrywał. Pan baron grał wczoraj i zgrał się na słowo. Przyrzekł zapłacić dziś rano i chciał, przed innymi sprawami, dotrzymać obietnicy.
BETTINA
Zgrał się, mówisz? Och, Boże! nic nie wiedziałam. Widzisz, margrabio, to cała tajemnica, to wszystko, co mi ukrywał. I zwierzył się przed Calabrem! Nieprawdaż, to źle, że on mi nic o tym nie powiedział?
STEFANI
Widzę w tym jedynie nadmiar delikatności z jego strony.
BETTINA
Nieprawdaż? O, to człowiek nie taki jak wszyscy… Mógłby wszelako wracać prędzej.
STEFANI
Kobieta, która gra i wygrywa i którą spłaca się w ciągu dwudziestu czterech godzin, jak komornika, wierzaj mi, droga Bettino, to nie jest kobieta, którą się kocha.
BETTINA
Ale zastanawiam się… jeszcze nie rozumiem. Powiedz mi, Calabro, czemu pan nie posłał ciebie z tymi pieniędzmi?
CALABRO
Bo nie miał, proszę pani. Miał iść do miasta, podjąć u bankiera.
BETTINA
Ale ja przecież miałam! Ach! jak to niegodziwie! jak okrutnie! Zatem to znaczna suma?
CALABRO
Nie, proszę pani, nie wiem dokładnie; ale pan mówił, że to nic.
STEFANI
Zatem, łaskawa pani i urocza przyjaciółko, opuszczam cię, wędruję dalej. Szczęśliwy jestem, iż widzę cię szczęśliwą. Żegnam.
BETTINA
Ale pan wróci! Och! ja chcę, aby pan był naszym przyjacielem, z miejsca, słyszysz? Przyjacielem nas obojga. Pragnę pana widywać co dzień, tak po naszemu. Gdzie pan mieszka?
STEFANI
Dwa kroki stąd, w tym białym domku, o tam, za drzewami.
BETTINA
To cudowne! będziemy sąsiadami.
STEFANI
Pragnąłbym tego, ale… wyjeżdżam jutro.
BETTINA
Co! tak prędko! to niemożliwe! Nigdy na to nie pozwolimy. I dokąd pan jedzie?
STEFANI
Do Parmy. Wiadomo pani, że tam mam rodzinę, i w tej chwili jestem bezwarunkowo zmuszony…
BETTINA
Och, mój Boże, jakie to nieznośne! Zmuszony, powiadasz? Nie, wie pan, wolałabym pana wcale nie spotkać. Tak, naprawdę, zostanie mi tylko żal po panu i Bóg wie teraz, kiedy pan wróci! Nie! Szkaradny człowiek z pana! Ale przynajmniej niech pan zostanie na obiedzie; chcę, abyś podpisał mój kontrakt ślubny.
STEFANI
Nie mogę, obiecałem się już; ale wrócę złożyć pani pożegnalną wizytę i skoro nie mogę podpisać kontraktu, prześlę pani weselny bukiet.
BETTINA
Bukiet?
STEFANI
Tak.
BETTINA
Niechże będzie bukiet.
STEFANI
Dokąd się pani wybiera?
BETTINA
Odprowadzę pana do furtki. Chcę jak najdłużej nacieszyć się panem. Boże! jaki pan nudny! jaki pan nieznośny!
SCENA ÓSMA
/ Calabro sam, potem Rejent. /
CALABRO
No, to już lepiej. Myślę, że pan baron odda tym razem sprawiedliwość mojej inteligencji. Och! Boże! właśnie powraca: spotka panią z tym margrabią… Co on na to powie, zabronił mi najwyraźniej!
/ wygląda na balkon /
Nie, nie! skręcił w drugą aleję; idzie w stronę lasku, jak gdyby umyślnie chciał ich minąć. Czy podobna? Tak, to jasne; widział ich, okrąża.
REJENT
Panie Calabro, czy oblubieńcy są gotowi?…
CALABRO
Nie, panie Capsucefalo, jeszcze nie; za chwilę, za minutę.
REJENT
Doskonale, ja jestem gotów.
CALABRO
Hę?
REJENT
Co?
CALABRO
/ wciąż wyglądając /
Zdawało mi się, że pan coś mówi.
REJENT
Tak; mówiłem, że jestem gotów.
CALABRO
Doskonale. Czy ma pan tam jeszcze muszkatelę?
REJENT
Owszem, panie Calabro, aż nadto.
CALABRO
Wybornie, drogi panie, wybornie. Niech pan sobie nie przeszkadza. Uwiadomię pana, kiedy będzie czas.
REJENT
Nie ruszę się stąd, drogi panie, nie ruszę się.
SCENA DZIEWIĄTA
/ Calabro, Steinberg. /
STEINBERG
Więc to tak słuchasz moich rozkazów?
CALABRO
Panie baronie, mogę upewnić…
STEINBERG
Jak to! nie powiedziałem ci, że nie życzę sobie w domu tego człowieka?
CALABRO
Panie baronie, spełniłem zlecenie, ale pani nie chciała słuchać.
STEINBERG
To niepodobna. Powtórzyłeś jej?…
CALABRO
Wszystko, co pan baron kazał. Znalazłem nawet wymówkę, aby usprawiedliwić pańską nieobecność.
STEINBERG
Co za wymówkę?
CALABRO
Powiedziałem, że się pan zgrał.
STEINBERG
Jak to, nieszczęsny! Skąd mogłeś wiedzieć?…
CALABRO
Znowuż moja wina! Nie miałem innej ucieczki, proszę pana; powiedział mi to pan dziś rano; ale nie omieszkałem dodać, że to drobnostka.
STEINBERG
Tak, drobnostka! Była drobnostka dziś rano; ale teraz… Wszyscy diabli! toż to jaskinia gry, to istne piekło ten pałac!
CALABRO
Znowu pan baron grał? Ach, ach! Mówiłem panu.
STEINBERG
Mówiłeś, głupcze! Powtórzże jeszcze raz! Czy jest na świecie głupszy i jałowszy frazes? A z chwilą, gdy się człowiekowi zdarzy nieszczęście, wszyscy mają go na ustach. Koń potyka się przeskakując rów, padam, łamię nogę: „Mówiliśmy to panu” — wykrzykują, podnosząc cię. Cóż za słodki dowód przyjaźni!
CALABRO
Panie baronie, ośmieliłem się już napomknąć, że jeżeli moje skromne oszczędności…
STEINBERG
Ech! do kaduka, na licha mi się to przyda!
CALABRO
Mam piętnaście tysięcy franków, proszę pana. Zdaje mi się…
STEINBERG
Piętnaście tysięcy franków! Piękna suma! Słuchaj mnie, ale jeśli ci życie miłe, zachowaj dla siebie to, co ci powiem. Muszę wyjechać.
CALABRO
Pan, panie baronie! Czy podobna?
STEINBERG
Nie pozostaje mi nic innego. Nie mam sumy, którą przegrałem; muszę się o nią postarać: aby ją znaleźć, trzeba mi się udać do Rzymu lub Neapolu. Znam tam kilku bankierów. Wyjadę potajemnie, znajdę pozór.
CALABRO
A pani, proszę pana, pani? Nie przeżyje tego.
STEINBERG
Tak, będzie cierpiała. Czy myślisz, że ja sam nie cierpię? Opuszczam ten dom z rozpaczą w duszy; ale, powtarzam, muszę wyjechać… albo w łeb sobie palnąć. Zatem, cóż chcesz. Idź do mego pokoju, zawołaj Piotra i Giovaniego, przygotuj wszystko… i język za zębami. Poślesz potem na pocztę, zamówić konie na dziś wieczór.
CALABRO
I nie chce pan moich piętnastu tysięcy franków?
STEINBERG
Piętnaście tysięcy! Trzeba mi stu!
SCENA DZIESIĄTA
/ Ciż sami, Bettina. /
BETTINA
Sto tysięcy franków, jedyny? Trzeba ci stu tysięcy?
STEINBERG
Któż to powiada, droga Bettino?
/ całując ją w rękę /
Jakże się miewasz dziś rano? Świeża jesteś jak różyczka.
BETTINA
Nie chodzi o mnie, ale o ciebie. Mów szczerze. Grałeś?
STEINBERG
Przesłyszałaś się, moja droga.
BETTINA
Przesłyszałam się, czy to prawda, Calabro?
CALABRO
Ja, pani! nie wiem…
STEINBERG
Idź do swego zajęcia, Calabro. Dość paplania na dzisiaj.
CALABRO
/ na stronie, wychodząc /
Tak! oberwałem jeszcze jednego nosa. Aj! coraz gorzej, coraz gorzej!
SCENA JEDENASTA
/ Steinberg, Bettina. /
BETTINA
Nie jesteś szczery, mój drogi.
STEINBERG
Powiadam ci, że się mylisz. Wspominając tę sumę, miałem na myśli pewną zamianę, ot, kaprys.
BETTINA
Zamianę?
STEINBERG
Tak, pewien mająteczek, wcale ładna posiadłość z pałacykiem, jest do sprzedania za bezcen i byłaby może w twoim guście. Pomówimy o tym później, jeżeli zechcesz. Teraz muszę wydać parę rozkazów.
BETTINA
Słuchaj, ty nie jesteś szczery.
STEINBERG
Czemu tak mówisz?
BETTINA
Bo widzę.
STEINBERG
Cóż mogę ci powiedzieć, z chwilą gdy mi nie wierzysz?
BETTINA
Możesz mi powiedzieć, czemu, kiedy cię widziałam z daleka w ogrodzie, byłeś blady, dlaczego mówiłeś sam do siebie, czemu skręciłeś w aleję, aby nas minąć.
STEINBERG
Skręciłem w aleję, ponieważ nie miałem ochoty spotkać cię w tym towarzystwie.
BETTINA
Jak to! Stefani! Nie znasz go! To dawny przyjaciel. Jakiż powód mogłeś mieć?…
STEINBERG
Nie lubię plotek. Nie zawsze mogę sprawić, abym ich nie słyszał; ale nie powtarzam ich nigdy.
BETTINA
Jakich plotek? O mnie! o tym poczciwym margrabim? — Nie, ty nie mówisz serio… Ale przypominam sobie teraz… Spotkałeś go u mnie, we Florencji… Czy to stamtąd datują te *plotki*?
STEINBERG
Być może.
BETTINA
Jak to! we Florencji? Ależ Stefani przychodził tak jak wszyscy. Przypomnij sobie, miałam wówczas dwór, byłam królową, mój drogi; miałam pochlebców i dworaków, ba, swoich żołnierzy i swój lud, ten poczciwy parter, który mnie tak kochał i któremu płaciłam wzajemnością… Niewdzięczny! ty, który, sam jeden w tym tłumie, byłeś mi droższy niż moje tryumfy, którego wybrałam spośród wszystkich, aby złożyć mą koronę pod twoje stopy… ty, zazdrosny z powodu plotki, dąsający się o wizytę sprowadzoną przypadkiem! Nie, doprawdy, to żart, przyznaj się, czysty kaprys, albo wiesz, domyślam się, to pozór, sztuczka, do której się uciekasz, aby mi kazać zapomnieć o tym, co chciałam wiedzieć, i aby się uwolnić od moich pytań.
STEINBERG
/ siadając /
Ach, droga Bettino, jesteś urocza, a ja… bardzo nieszczęśliwy.
BETTINA
Nieszczęśliwy, ty! przy mnie! Co takiego? Powiedz, powiedz, o co chodzi?
STEINBERG
Źle mówię, źle się wyraziłem. Wiesz, co to jest gracz… a więc, Bettino, to prawda, grałem i wróciłem w bardzo złym humorze; ale to nic, ot, drobiazg nie wart wspomnienia; nie myślmy już o tym, daruj mi.
BETTINA
I to jeszcze nie jest zupełna prawda.
STEINBERG
Proszę cię na wszystko, abyś mi uwierzyła.
BETTINA
Chcesz tego?
STEINBERG
Błagam.
BETTINA
Więc dobrze, wierzę, skoro tak sobie życzysz. Uspokój się, no, daj pokój czarnym myślom. Rozchmurz to czoło brzemienne burzą. Czy pamiętasz tę piosenkę?
/ Siada do fortepianu i gra ritornello piosenki. /
STEINBERG
/ wstaje /
Bettino, nie tę piosenkę.
BETTINA
Czemu? Ułożyłeś ją dla mnie, kiedyśmy byli w Sorrento, po przejażdżce na morzu. Czy dlatego, że wiąże się z tymi wspomnieniami, przestała ci się podobać? Niegdyś płoszyła twoje smutki.
/ Śpiewa /
Twa cudna postać, twe oczy,
Czar, co dwie dusze jednoczy,
W godzinie zwierzeń uroczej
Gdzież jest to wszystko, ach, gdzie to
Szczęście i radość mi skradły
Te lata, które przepadły,
Jak owe róże, co bladły
Na twoim sercu, Nineto!
STEINBERG
/ na stronie, podczas gdy Bettina, przestawszy śpiewać, przegrywa melodię /
Czy zdołam ją opuścić? i dla kogo? Wielki Boże! jakaż piekielna moc chwyciła mnie w swe szpony?
BETTINA
O czym mój pan duma? Czy to grzecznie?… Zdaje mi się, że coś mylę… nie przypominam sobie dobrze… chodź no tu…
STEINBERG
/ zbliża się do fortepianu i śpiewa /
Pomnę, jak drżało twe ramię
Tam, u wybrzeża, przy tamie,
Gdzie fala z falą się łamie,
Gdy wiatr od morza zawionie,
Cień już zapadał głęboki;
Lecz u kwiecistej zatoki
Jeszcze złociły się stoki,
W zaciszne wabiąc ustronie.
RAZEM
W oplotach bluszczu i wina,
Gdzie każda żyje ruina,
Italio! ciebie wspomina,
Kogo raz brzeg twój ugości;
Bo w blaskach wiecznej urody
Lazury nieba i wody
Falują tchnieniem swobody,
Boska ojczyzno miłości.
STEINBERG
Droga Bettino, posłuchaj. Ta piosenka, te tkliwe słowa, to wspomnienie, przenikają mi duszę, budzą mnie do życia… Nie, tyle miłości nie będzie jeno snem! tyle nadziei szczęścia nie będzie kłamstwem! Przysięgam to u twoich stóp.
/ klęka /
Byłem przed chwilą zazdrosny bez powodu, ale ja sam dostarczyłem ci powodów aż nazbyt często…
BETTINA
Nie mówmy o tym.
STEINBERG
/ wstając /
Chcę mówić o tym, znużony jestem udawaniem, przymusem, nie chcę dłużej czuć się niegodnym ciebie. Moje wizyty u księżnej kosztowały cię wiele łez, wiem o tym…
BETTINA
Karolu!
STEINBERG
Nie chcę już jej widywać, nie chcę już słyszeć o niej. Żyjmy u siebie, w sobie, dla siebie i niechaj świat zapomni o nas wzajem! Rejent czeka, nieprawdaż? A więc, Bettino, podpiszmy w tejże chwili. Świadkowie nie przybyli? Wiem czemu i powiem ci. Weź pierwszą z brzegu sąsiadkę, a ja, do kroćset, wezmę Calabra. Zostanę twoim mężem i niech się dzieje, co chce! Wszak stare przysłowie mówi: Kto kocha i jest kochany, bezpieczny jest od gromów losu!
SCENA DWUNASTA
/ Ciż sami, Calabro. /
CALABRO
/ wchodzi z listem i puzderkiem /
Przyniesiono ten list dla pana barona.
STEINBERG
Cóż u diaska, czy to takie pilne?
CALABRO
Tak, proszę pana; posłaniec powiada, że kazano mu czekać na odpowiedź.
STEINBERG
Pokażże.
/ Bierze list. /
CALABRO
/ podając puzderko Bettinie /
To dla pani.
STEINBERG
/ przeczytawszy spiesznie list /
Calabro!
CALABRO
Panie?
STEINBERG
Kto tam jest?
CALABRO
Człowiek, proszę pana… stamtąd…
STEINBERG
Od księżnej? Gdzież on jest?
CALABRO
Tam, w przedpokoju.
STEINBERG
Chcę go widzieć.
SCENA TRZYNASTA
/ Bettina, Calabro. /
BETTINA
Co to znów takiego, mój Calabro? Uważałeś, jak on zmienił się na twarzy, otwierając list? Czy to znów jakie nieszczęście? Och! ta kobieta to nasz zły duch.
CALABRO
To nie od niej list, proszę pani: przyniósł ktoś z ludzi księżnej, ale to nie jej pismo.
BETTINA
Jej pismo! Zatem oprócz mnie, widzę, wszyscy znają je w tym domu?
CALABRO
/ pokazując puzderko /
To, proszę pani, przyniesiono od pana margrabiego.
BETTINA
Ach, zapomniałam zupełnie.
/ otwiera puzdro /
Diamenty!
CALABRO
Jest bilecik.
BETTINA
/ czyta /
Nieba! słyszę głos Karola; mówi tak gwałtownie! Słyszysz, Calabro? Wraca tutaj… Schowaj to puzdro, nie trzeba, aby go widział, nie teraz, i powiedz mi prędko, zanim przyjdzie, ile on przegrał?
CALABRO
Och, pani, niepodobna mi…
BETTINA
Muszę wiedzieć, musisz to zdradzić, choćby cię wiązało tysiąc przysiąg! Czy mam cię błagać na kolanach?
CALABRO
Och! droga pani!
BETTINA
Sto tysięcy?
CALABRO
/ szeptem /
Tak.
SCENA CZTERNASTA
/ Ciż sami, Steinberg. /
STEINBERG
/ do Calabra /
Co ty tu robisz? Odejdź.
/ Calabro wychodzi. /
BETTINA
Wydajesz się wzburzony, Karolu: zdaje się, że cię ten list… pogniewał.
STEINBERG
Ani trochę. — Co to za puzdro, które ci przesłano?
BETTINA
Drobiazg. — Ale powiedz mi, mój drogi, przed chwilą…
STEINBERG
Drobiazg! Ale cóż wreszcie?
BETTINA
Mój Boże, to nie żadna tajemnica… podarek od Stefaniego.
STEINBERG
A! podarek? Z jakiej racji?
BETTINA
Z racji… naszego małżeństwa.
STEINBERG
Prezent ślubny!… Czy on jest twoim krewnym?
BETTINA
Nie, ale, mówiłam ci, to stary przyjaciel.
STEINBERG
Starzy przyjaciele robią zatem podarki? Nie znałem tego zwyczaju. Zobaczmyż to puzderko, jeżeli pozwolisz.
BETTINA
Nie ma go tu, odniesiono je do mnie. Ale mój drogi, czy nie będziesz łaskaw powiedzieć mi, co w tym liście…
STEINBERG
Czy chcesz, abym zawołał pokojówki?
BETTINA
Po co?
STEINBERG
Aby zobaczyć ten podarek. Wiesz, że znam się na tych rzeczach.
BETTINA
Omyliłam się… Nie odniesiono go jeszcze do mnie… Zdaje mi się, że Calabro schował.
STEINBERG
A!… jeżeli to kosztowny przedmiot, przezorność bardzo roztropna.
/ woła /
Calabro! hej! Calabro! gdzież ty się podziewasz?
SCENA PIĘTNASTA
/ Ciż sami, Calabro. /
CALABRO
Panie baronie…
STEINBERG
Gdzież siedzisz, kiedy cię wołam?
CALABRO
U pana w pokoju. Przypomina pan sobie, że mi pan kazał…
STEINBERG
Nie o to chodzi.
BETTINA
Calabro, czy masz puzderko, które ci powierzyłam?
CALABRO
Tak, pani.
BETTINA
Daj mi je.
/ Podaje Steinbergowi. /
STEINBERG
/ otwierając /
Ależ to wspaniałe diamenty. Do kroćset! bukiecik kwiatów z brylantów przeplatanych rubinami i szmaragdami! Ależ to śliczne! — Jest i bilecik.
BETTINA
Możesz przeczytać.
STEINBERG
Niechże Bóg broni! Tak daleko nie sięga moja ciekawość.
BETTINA
Proszę cię o to; nie czytałam jeszcze.
STEINBERG
Doprawdy? Skoro sobie życzysz.
/ czyta: /
To cudownie! Imć Calabro, czy posłałeś zamówić konie?
/ Stawia puzdro na stole. /
CALABRO
Jeszcze nie, proszę pana; myślałem…
STEINBERG
Ileż razy trzeba mi powtarzać, zanim usłyszysz? Niech Pietro rusza natychmiast.
BETTINA
Konie, Karolu? Na co?
STEINBERG
Muszę jechać do miasta. Śpiesz się, Calabro.
BETTINA
Jeszcze chwilę. Czy nie można by?…
STEINBERG
Kto tu rozkazuje?
/ Calabro kłania się i wychodzi. /
BETTINA
Karolu, ja znam twój sekret! Nie chciałam ci nic mówić. Byłabym czekała, chciałam, abyś sam mi zwierzył wszystko; ale ty chcesz jechać… Czemu?
STEINBERG
Wiesz wszystko, powiadasz, i pytasz? Zdaje mi się, że tu odbywa się formalna inkwizycja i że ktoś bardzo troszczy się o moje sprawy; ale zdaje się też, imć Calabro z większą dyskrecją przechowuje to, co ty mu powierzasz, niż umie przestrzegać moich rozkazów.
CALABRO
Panie, przysięgam na mą duszę…
STEINBERG
Nie pytam ciebie. — I ja także byłbym zachował milczenie; ale skoro chciałaś wszystko wiedzieć, więc dobrze, niech ci się stanie zadość! Tak, byłem nieopatrzny; tak, zgrałem się na słowo; majątek mój, już wprzódy nadwerężony, dziś prawie nie istnieje. Ten list pochodzi od wierzyciela: oznajmia mi niespodzianą podróż, zmyśla nagły wyjazd, aby żądać ode mnie pieniędzy, tak samo jak uczynił twój margrabia, aby ci je dać.
BETTINA
Boże miłosierny! ty rozum tracisz?
STEINBERG
Nie, nie. Czy ty myślisz, powiedz, że ja nie umiem na pamięć tych wybiegów, tych komedianckich sztuczek, tych zakulisowych chytrości? Udać, że się wyjeżdża, aby się kazać zatrzymywać! Dołączyć wartościowy podarek, aby dać uczuć wszystko, co tracisz z tym wyjazdem! To bardzo nowe! to cudowne, w istocie! Ale aby się wziąć na to, trzeba by nigdy nogą nie przestąpić progu teatru, nie znać podobnych tobie!
BETTINA
Podobnych mnie? Chcesz, widzę, mnie obrazić. To ci się nie uda, uprzedzam cię, bo to nie ty mówisz. Jeżeli kłopoty czynią cię niesprawiedliwym, najprostsze jest usunąć ich przyczynę. Słuchaj. — Nie mam, rozumie się, stu tysięcy franków w biurku; ale Filippo Valle, nasz bankier, ma je w depozycie. Wystarczy przejechać się do miasta, a będziesz je miał za godzinę.
STEINBERG
Nie chcę.
BETTINA
Podpiszmy kontrakt; z tą chwilą jesteś moim mężem.
STEINBERG
Nigdy!
BETTINA
Chciałeś przed chwilą.
STEINBERG
Nigdy, nigdy za tę cenę!
BETTINA
Za tę cenę!… Och! już mnie nie kochasz.
STEINBERG
W kwestii pieniężnej nie ma mowy o miłości. I cóż by wynikło, gdybym ustąpił? Ty byłabyś śmieszna, a ja godny wzgardy.
BETTINA
Śmieję się z tej śmieszności, a gardzę tą wzgardą.
STEINBERG
Czy śmiałabyś się również ze swojej ruiny?
BETTINA
Nie lękam się jej. Jeżeli ubóstwo nie jest dla ciebie czymś nie do zniesienia, nie ma ono dla mnie żadnej grozy. Jeżeli cię przeraża, cóż! jeszcze nie umarłam, i to, co robiłam, można zacząć na nowo.
STEINBERG
Wrócić na scenę, nieprawdaż? To twoje tajemne pragnienie, tym żywsze, że wiesz, iż nie mógłbym się na nie zgodzić.
BETTINA
Karolu…
STEINBERG
Skończmy, proszę cię… Dodam tylko jedno słowo: byłem gotów cię zaślubić, wówczas gdy mniemałem, że będę ci mógł zapewnić zaszczytną i swobodną egzystencję: obecnie już nie mogę.
BETTINA
Czemu? Z jakiej przyczyny?
STEINBERG
Przyczyny? A moje nazwisko? a rodzina? a przyjaciele? a świat?
BETTINA
A, oto przeszkoda.
STEINBERG
Tak, oto; zrozumże przecie; tak, to świat nas dzieli; świat, bez którego nikt nie może się obejść, który jest moim żywiołem, moim życiem, po którym niczego się nie spodziewam, z którego strony wszystkiego mam prawo się lękać, ale który kocham ponad wszystko. Świat, ten nieubłagany świat, zostawia nam wolność, przygląda się nam z uśmiechem, nie ostrzegłby nas o niebezpieczeństwie, ale nazajutrz po popełnieniu błędu zamyka się przed nami jak grób…
BETTINA
Nie myślałam, aby świat był taki zły.
STEINBERG
Nie jest wcale taki zły. Ma słuszność we wszystkim co robi. To wręcz nie do wiary, ile on przebacza, jak podtrzymuje, broni, przez szacunek dla samego siebie, tych, co doń należą, tych, co stosują się do jego praw: praw najbardziej łagodnych, ludzkich i pobłażliwych, jakie sobie można wyobrazić; ale biada temu, kto je przekroczy! Biada temu, kto ośmieli się kusić tę bezkarność, nadużyć tej pobłażliwości! Zgubiony jest, daremnie siliłby się bronić; ale te uprzejme okrucieństwa, ta surowa pobłażliwość, która uderza jedynie wtedy, kiedy ją zmusić do tego, jest tylko sprawiedliwością.
BETTINA
Zatem jedziesz?
STEINBERG
I cóż mam czynić, powiedz? Jakim czołem, z jaką twarzą mógłbym znosić rolę męża żyjącego z nieswojego majątku i obwozić się po całych Włoszech z żoną, której byłbym jedynie komparsem, mimo mego nazwiska na paszporcie i herbu na drzwiczkach karety? A gdyby ktoś — co trudno przypuścić — zgodził się na podobną rzecz, trzeba by jeszcze, aby ta kobieta była godną takiego poświęcenia..
BETTINA
Czy to istotna przyczyna, Karolu?
STEINBERG
Nie umiem tedy dość jasno się tłumaczyć.
/ pokazując puzdro /
A zatem, oto przyczyna.
/ Wychodzi. /
SCENA SZESNASTA
/ Bettina, Calabro. /
BETTINA
Calabro.
CALABRO
Pani…
BETTINA
Zgubiona jestem.
CALABRO
Cierpliwości, pani, nie trzeba przypuszczać…
BETTINA
Zgubiona jestem, zgubiona bez ratunku.
CALABRO
Nie, pani, powtarzam, nie trzeba przypuszczać, aby to było ostatnie słowo pana barona, ani też nawet, aby mówił szczerze; nie, to niemożliwe. Inaczej będzie mówił, gdy ochłonie; wszakże na panią nie ma się o co gniewać; wróci, powiadam pani, wróci.
BETTINA
/ wyglądając na balkon /
Odchodzi już.
CALABRO
Czy podobna?
BETTINA
Nie widzisz? Wychodzi sam, piechotą. Dokąd idzie? Z pewnością do miasta. Biegnij za nim, Calabro, zatrzymaj go… Och! nie mam już sił.
CALABRO
Idę, pani, słucham… Ale niech pani pozwoli bodaj…
BETTINA
Nie, czekaj, pozwól mu odejść; ale i ty musisz iść. Trzeba, abyś zdążył przed nim do miasta. Czy czujesz się na siłach, aby przebiec na przełaj górską drogą?
/ Idzie do stołu i pisze. /
CALABRO
Dla pani wdrapałbym się na Wezuwiusz.
BETTINA
Ty jeden możesz to załatwić. Filippo Valle cię zna. — A ty, czy znasz osobę, do której pan baron przegrał?
CALABRO
Człowiek, który przyniósł list, mówił, że to hrabia Alfani.
BETTINA
Oto słówko do Filippa. Musi mieć na moim rachunku potrzebną sumę. Trzeba, aby ją przesłał natychmiast temu Alfaniemu i aby dał do poznania, że to księżna pożycza Steinbergowi tę sumę.
CALABRO
Jak to, pani chce…
BETTINA
Tak. Nie kocha mnie już na tyle, aby przyjąć ode mnie przysługę; mniemając, że to od niej, nie będzie śmiał odmówić. Spiesz się, Calabro, nie mamy czasu do stracenia.
CALABRO
Ależ, proszę pani, niech się pani zastanowi, że to poważna suma; sama pani mówiła rejentowi dziś rano, że jej majątek nie jest zbyt duży.
BETTINA
Dobrze już, dobrze; nie kłopocz się.
SŁUŻĄCY
/ wchodzi /
Margrabia Stefani pyta, czy pani raczy go przyjąć.
BETTINA
Stefani!
/ po chwili milczenia /
Tak, oczywiście, proś. No, Calabro, tyś jeszcze nie w drodze?
CALABRO
Ach, pani…
BETTINA
Nie kłopocz się, powiadam. Słyszałam przed chwilą, o ile mi się zdaje, żeś ofiarował swemu panu piętnaście tysięcy franków.
CALABRO
Tak, pani; i gdybym mógł…
BETTINA
Czy posiadasz dużo więcej?
CALABRO
Tego nie mówię; ale w podobnych okolicznościach…
BETTINA
I nie chcesz, abym ja zrobiła to, co ty chciałeś zrobić? Idź, Calabro, idź, stary przyjacielu — kiedy będę zrujnowana, poratujesz mnie, a ja przyjmę twoją ofiarę.
CALABRO
Wsiądę na naszą starą szkapę. Pęciny ma jeszcze mocne; i ja także, choć na to nie wyglądam. W mig będę tam i z powrotem. Ha! jeżeli pan baron ma serce, za kwadrans będzie u pani stóp.
BETTINA
Idź już, nie mów mi o tym.
SCENA SIEDEMNASTA
/ Bettina, Stefani, który wchodzi z prawej, podczas gdy Calabro wychodzi lewą stroną. /
BETTINA
/ na stronie /
A wszelako żywię tę nadzieję!
STEFANI
Szlachetny to uczynek, droga Bettino, godny ciebie ze wszech miar, ale ma on swoje niebezpieczeństwa.
BETTINA
To pan, margrabio? O czym mówisz?
STEFANI
No! o tym coś właśnie uczyniła.
BETTINA
Był pan tu? Słuchałeś?
STEFANI
Nie, niech mnie Bóg broni! Ale słyszałem.
BETTINA
Margrabio!
STEFANI
Nie gniewaj się, jeśli łaska, i nie broń się również. Przyszedłem, całkiem po prostu, jak zapowiedziałem, pożegnać się z panią. Nie było nikogo w sieniach, nikogo w saloniku. Czekałem, przyglądając się obrazom, aż się zjawi ktoś ze służby, kiedy mnie doszedł twój głos. Nie słyszałem wszystkiego dokładnie, ale zrozumiałem mniej więcej. Płaci pani mały dług i nie chce pani, aby wiedziano o tym. Kryje się pani nawet pod obcym imieniem — poznaję cię po tym, Elżbieto. Czy panią to rani, że miałem jeszcze jeden dowód więcej, ile szlachetności i delikatności mieszka w twojej duszy?
BETTINA
Ale… czy pan od dawna tu jesteś?
STEFANI
Nie, nie więcej niż dwie minuty i, powtarzam pani, zrozumiałem tylko tak, mglisto. Kiedy wchodziłem do domu, ujrzałem twego pana von… Steinberg, który wychodził ogrodem. Nie odkłonił mi się. Czy ja mu co zawiniłem?
BETTINA
Żartuje pan. Zaledwie pana zna.
STEFANI
Mogłaby pani powiedzieć: wcale.
BETTINA
Nie widział pana z pewnością. Był pochłonięty myślami.
STEFANI
Tak… rozumiem… te pieniądze, nieprawdaż? Młody człowiek grywa trochę grubo.
BETTINA
Tak.
STEFANI
Tak, i nie umie grać.
/ Bettina siada zamyślona. /
Nie trzeba mniemać, aby lancknecht, mimo iż gra tak głupia, był czystym hazardem. Jest sposób i sposób. Wiem dobrze, iż ściśle wziąwszy jest to gra równie inteligentna jak cetno i licho. Obojętny widz nie dostrzeże nic więcej; ale spytajcie tego, kto bierze karty do rąk, czy przedstawiają dlań tylko tyle. Te kawałki malowanego kartonu nie wyrażają dlań tylko czarnego i czerwonego koloru; one znaczą szczęście lub nieszczęście. Los, z chwilą gdy się go woła, mniejsza o to, jakim sposobem, przybiega i krąży koło stołu, to uśmiechnięty, to surowy; aby go sobie zjednać, trzeba studiować nie malowane kartki albo kości, ale jego kaprysy, dąsy, które trzeba przeczuć, odgadnąć, pochwycić w lot… Więcej jest wiedzy na dnie kubka z kośćmi, niż o tym śnił d'Alembert.
BETTINA
Mówisz jak prawdziwy gracz, margrabio. — Czyś grywał?
STEFANI
Tak, i dość szczęśliwie, ponieważ byłem bardzo śmiały, kiedy wygrywałem, z chwilą zaś, kiedy los odwracał się do mnie plecami, gra zaczynała mnie nudzić.
BETTINA
Powiadają, że z tej namiętności nie można się wyleczyć.
STEFANI
Ba! jak z innych. Ale ja tu gawędzę… Chciałem tylko ucałować pani ręce i umykam; byłbym bowiem…
BETTINA
Nie, Stefani, zostań pan, proszę o to. Skoro znasz mniej więcej moje tajemnice, nie będziemy o nich mówili, nieprawdaż? I daruje mi pan, jeżeli będę roztargniona. Zgryzota nie bywa uprzejma.
STEFANI
Pani zgryzota jest czymś więcej: jest godna czci i przynosi pani chlubę. Znam ludzi, którzy są usłużni na kształt niedźwiedzia z bajki. Każą się prosić, drożą się i kiedy uważają, że jesteś dostatecznie pełen wiekuistej wdzięczności, miażdżą cię ohydnym dobrodziejstwem. W ten sposób niweczą całą istotną wartość rzeczy, wdzięk dobrego uczynku. Ale pani jest inna: ręka twoja jest jeszcze lżejsza wówczas, gdy jest posłuszna twemu sercu, niż kiedy biegnie po tym klawikordzie, aby wyrazić swą myśl.
BETTINA
Niechże pan siada, błagam pana.
STEFANI
/ siadając /
Najchętniej, byleby mi pani przyrzekła, iż na minutę przedtem, zanim będę zbyteczny, wyrzuci mnie pani, ot, po przyjacielsku, za drzwi.
BETTINA
Po przyjacielsku, margrabio? A, prawda! Czy wiesz, że przysłałeś mi wspaniały bukiet i to doprawdy tak wspaniały, że z pewnością nie przyjęłabym go od nikogo w świecie, prócz pana.
STEFANI
Nie ma perły ani diamentu, które by były warte takiego słowa z pani ust. — Ale jest coś, co mnie dręczy. — Niech mi pani pozwoli sobie zadać jedno pytanie. Czy w tego rodzaju sprawach nie szuka pani jakiegoś zabezpieczenia?
BETTINA
Co za zabezpieczenia?
STEFANI
No, cóż! Podpisu, hipoteki, rękojmi.
BETTINA
Nie rozumiem się na tym wszystkim.
STEFANI
To źle, dalibóg, to źle.
BETTINA
To to pan miał na myśli, mówiąc zaraz z początku o niebezpieczeństwie?
STEFANI
Właśnie.
BETTINA
Wytłumacz się pan tedy.
STEFANI
Ale bo to sprawa bardzo delikatna, a przy tym tym więcej zaniepokoiłbym panią.
BETTINA
Najpewniej to osiągniesz, mówiąc półsłówkami.
STEFANI
Ma pani słuszność; zbłądziłem. Nie mówmy o tym więcej: niech pani uważa, że nic nie powiedziałem.
/ Wstaje. /
BETTINA
Wcale nie; rozumiem bowiem pana obawy… Zna pan księżnę?
STEFANI
Och, tak! och, tak! znam.
BETTINA
Czy uważa ją pan za zdolną do nieuczciwego postępku?
STEFANI
Thi! nie wiem.
BETTINA
Ale ja myślę… do zdrady… niegodziwości…
STEFANI
Ba! któż może ręczyć?
BETTINA
Margrabio, przerażasz mnie. Słuchaj pan: dziś rano widziałeś, że byłam prawie zazdrosna o tę kobietę.
STEFANI
Nawet troszeczkę całkiem.
BETTINA
Tak, chwilami; ale pan wie, jak to bywa, drogi przyjacielu: — można myśleć, że się podejrzewa człowieka, którego się kocha, obsypywać go wymówkami, nazywać wiarołomnym, niewiernym… a na dnie duszy nie wierzy się temu ani słowa: podczas gdy usta oskarżają, serce rozgrzesza. Nieprawdaż?
STEFANI
Bez wątpienia. A więc? droga Bettino…
BETTINA
A więc, margrabio, szczerze, nigdy nie myślałam, nie uważałam za możliwe, aby on kochał tę kobietę. Ta straszna myśl nawiedziła mnie w tej chwili. Pan go widziałeś u niej; co o tym sądzisz?
STEFANI
Mój Boże, droga pani, co za pytanie? Nie widzimy niczyjego serca, jak powiada Molier. Szczerze mówiąc zresztą, nie przypuszczam.
BETTINA
Co znaczyło w takim razie to niebezpieczeństwo, o którym mówiłeś?
STEFANI
A ba! bo to są księżne i księżne…
BETTINA
I pan przypuszcza, że ta…
STEFANI
Robi na mnie po trosze wrażenie, że nie pochodzi z najlepszej fabryki i że ją kupiono gdzieś na wyprzedaży.
BETTINA
Jeżeli tak…
STEFANI
Nie jestem tego pewny; ale wyznaję, iż przykro mi widzieć los osoby takiej jak pani w rękach kobiety takiej jak ona.
BETTINA
Nie mogę uwierzyć, aby Karol…
STEFANI
Mógł panią zdradzać? Jestem pani zdania. Ech! do kaduka! Jeżeli pani nie ubóstwia, szczerze go żałuję. Oho, ktoś idzie, to on, uciekam. Nie, to nie on, to jego pokojowiec.
SCENA OSIEMNASTA
/ Ciż sami, Calabro. /
BETTINA
I cóż, Calabro, coś uczynił?
CALABRO
Wszystko, co pani kazała.
BETTINA
Dług zapłacony?
CALABRO
Tak, pani.
BETTINA
Widziałeś barona?
CALABRO
Ach, tak.
BETTINA
Co powiedział?
CALABRO
Oto list.
BETTINA
/ przeczytawszy szybko /
A! bardzo dobrze… doskonale… to cudownie.
/ Pada zemdlona na fotel. /
CALABRO
Pani! Pani!
STEFANI
Cóż się stało?
CALABRO
Niech pan czuwa nad panią, ja pójdę przynieść, co trzeba.
STEFANI
/ wydobywając flakon /
Ten flakon wystarczy. Cóżeś ty pani nagadał?
CALABRO
Och! panie, to okropne, okropne!… Pojechał z księżną.
STEFANI
Pojechał! — Oho! otwiera oczy. Trzeba jej wziąć ten list…
/ Podchodzi, aby wziąć list, który Bettina ma w ręku. /
BETTINA
Nie, nie! och! nie zabierajcie mi tego… Gdzież ja jestem? Śniło mi się coś. To ty, margrabio? Przepraszam cię.
STEFANI
Niech pani siedzi spokojnie; proszę nie wstawać.
BETTINA
Och! ja nieszczęśliwa! Już wiem. Pojechał; nieprawdaż, Calabro? Czy wiesz, margrabio? — Pojechał z tą kobietą! Masz, czytaj ten list, czytaj głośno.
STEFANI
Wiem wszystko, droga Bettino.
BETTINA
A! doprawdy? Ta wiadomość już się rozeszła? Czy obnoszą mnie już po całym mieście? Och, tak: historia bardzo ucieszna; dostarczy strawy powszechnej wesołości; ale jak oni ważą śmiać się ze mnie, nim się dowiedzą, jak ja postąpię? Jeszcze nie koniec; sądzę, że też mam prawo wtrącić słówko w tej komedii.
STEFANI
Nikt się nie będzie śmiał z pani. W tym, że ktoś ukradł komuś pieniądze z kieszeni, nie ma nic uciesznego.
BETTINA
/ ożywiając się stopniowo /
Ukradł! Kto mówi o czymś podobnym? Dałam tę sumę dobrowolnie, błagałam, aby ją przyjął. Byłam zmuszona uciec się do podstępu, aby zwalczyć upartą odmowę. Prawda, iż mój wybieg nie wyszedł mi na korzyść; ale kto ma prawo powiedzieć, że tego żałuję? Jeżeli z tej przyczyny mnie żałujesz, margrabio, posądzasz mnie w istocie o szczególną zgryzotę.
/ Wstaje. /
STEFANI
Nie znam wysokości sumy, ale zdaje się, że to nie jest drobnostka.
BETTINA
Ech! cóż mi o to! Cóż za osobliwe pojęcia masz o mnie, którą jakoby wysoko cenisz, skoro widzisz tu jedynie kwestię interesu? Ach! gdyby Karol był wrócił do mnie, czyż reszta liczyła się za cokolwiek? Ale oto sądy świata. — Zawiedziona miłość, cóż to znaczy? Porzucić kobietę, zdradzić przysięgę, stargać święty węzeł, to tylko drobnostki! To się zdarza codziennie, o tym się paple, tym bawi się wytworne towarzystwo! Ale niech chodzi o ubytek paru talarów, o kilka nędznych garści liczmanów straconych przypadkiem, och! wówczas każdy będzie cię żałował! Twoje pieniężne niedole staną się przedmiotem plugawej litości, zdolnej przyprawić o rumieniec wstydu.
STEFANI
Cierpienie twoje, Bettino, sprawia, iż źle zwracasz swoje wymówki.
BETTINA
Tak, drogi margrabio, masz słuszność. Wiem, kim jesteś, obrażam cię; ale to, co przechodzę, jest tak straszne, że trzeba darować mi, co mówię, nie wiem bowiem nic, jestem na dnie otchłani. Masz, Stefani, przeczytaj mi to. Czytaj głośno, proszę cię.
MARGRABIA
/ czyta: /
BETTINA
Zniewolony podziękować!
STEFANI
/ czytając dalej: /
BETTINA
Cóż by innego można napisać do adwokata?
STEFANI
/ jw. /
BETTINA
Cóż ty na to, margrabio?
STEFANI
/ jw. /
BETTINA
Cóż za bezczelność!
STEFANI
/ jw. /
BETTINA
Dalej, dalej.
STEFANI
/ jw. /
BETTINA
Steinberg! Niechaj świat cały wymawia twoje imię, kiedy zechce nazwać niewdzięcznika!
STEFANI
Tak, to nie jest ładnie. W istocie, to by wymagało zemsty.
BETTINA
Zemsty! Och, tak, to pewna. Ale jaką zemstę mogę znaleźć? Mówisz jak mężczyzna, Stefani, i odczuwasz jak mężczyzna zniewagę. Ty sam wszelako, co możesz zrobić, kiedy masz wroga? Co możesz więcej, niż zabić go? Mniemasz, iż w ten sposób się mścisz… Ach, przyjacielu, dla szlachetnego serca istnieją cierpienia okropniejsze niż śmierć; ale dla nikczemnika najstraszliwsze, co być może, to śmierć, która jest niczym.
STEFANI
Założyłbym się, że ten bezczelny list nie jest wyłącznie dziełem barona. W tym tkwi kobieta — to potwór o dwóch głowach — po cóż mu bowiem było uprzedzać cię, że nie jedzie sam? Nikczemność to on, obelga to kobieta.
BETTINA
Odczułam to jak i pan. On również wie to dobrze i chciał stworzyć między nami zaporę nie do przebycia. Bał się, że zechcę jechać za nim, lękał się mego przebaczenia i obrał ten sposób, aby go uniknąć; wiedział, że kiedy kobieta ugodzi drugą w serce, wszelki powrót staje się niemożebny, rana się nie goi. O przewrotny! W ten sam dzień, który był naznaczony, który on wybrał na nasz ślub! Trzeba go było widzieć wczoraj wieczór, jak on umiał udawać! Zdawało się, iż męki cierpi, nie mogąc się doczekać, aż wejdzie ten dzień. O nieba! i to ze mnie zadrwiono w ten sposób! W ten sposób odpłacono moją szczerość, prawość! Znasz mnie, margrabio, nieprawdaż? Otóż, przemogłam mój zbyt porywczy charakter, ugięłam moją dumę, aby znieść to, co mnie często oburzało: ale sądziłam bodaj, że w tym nie ma fałszu, rozmysłu! Obecnie widzę cię takim, jakim jesteś, zdrajco: targasz na strzępy i moje serce, i moją cześć!
STEFANI
Hm! zastanawia mnie jeden zwrot w tym liście. Co on rozumie pod tym, że „nie zostawia cię samej”? Czy to, że Calabro zostaje przy tobie?
CALABRO
Och, nie, proszę pana, to znaczy co innego.
BETTINA
Milcz, Calabro!
STEFANI
Czemu? — Czyżbym popełnił niedyskrecję?
/ Bettina nie odpowiada. Calabro za pomocą gestów pokazuje margrabiemu puzdro leżące na stole. /
Nie rozumiem. Co ty chcesz powiedzieć?
CALABRO
Pani zabrania mówić.
BETTINA
Mów, jeżeli chcesz.
STEFANI
/ wstając i podchodząc do stołu /
Zaczynam być mocno ciekawy. Cóż tedy, mości Calabro?
CALABRO
A zatem, proszę pana, skoro mi wolno mówić, właśnie to puzderko jest w części przyczyną wszystkiego, co się stało.
STEFANI
Żartujesz chyba?
CALABRO
Ani odrobiny. Pan baron robił pani straszne wymówki, że przyjęła te klejnoty.
STEFANI
Ależ to nie ma najmniejszego sensu!
CALABRO
Dziś rano jeszcze, jeżeli mam rzec wszystko, ja sam miałem zalecone powiedzieć pani, aby pana nie przyjmowała.
STEFANI
Nie! to zakrawa na jakiś sen… Czy to prawda, Bettino, co on powiada?
BETTINA
Najzupełniejsza.
STEFANI
Ależ to nie do wiary! Z jakiejż przyczyny ta niemądra szykana? To chyba tylko lichy pozór, którego potrzebował, aby się pogniewać.
CALABRO
Och, mój Boże, tak, proszę pana, z pewnością nic innego.
STEFANI
Rozumiem. Ale co za dziki pomysł!
CALABRO
Niby stąd, że pan margrabia często odwiedzał panią jeszcze we Florencji, i pan baron uroił sobie…
STEFANI
Jakieś głupstwo.
CALABRO
Uroił sobie na pański widok, że pan znowu zacznie się zalecać do pani.
STEFANI
No i!…
CALABRO
I to go pogniewało.
STEFANI
To wielkie nieszczęście. Jak to! ma ją zaślubić i oto jak umie ją cenić! Ależ to ciemna figura, ten jegomość.
BETTINA
Stefani! pamiętaj, że ja go kochałam.
STEFANI
Masz słuszność, przepraszam panią. Co do mnie, nie miałem przyczyn, aby go oszczędzać. Zatem, drogi panie Calabro, powiadasz, że jest o mnie zazdrosny?
BETTINA
Tak, panie.
STEFANI
W istocie? Doprawdy, to mi robi przyjemność, to mnie odmładza. A! można być zazdrosnym o mnie.
/ po chwili milczenia /
Więc tak, do kroćset, ma słuszność! — Bettino, posłuchaj. Kochałaś, omyliłaś się, uczyniłaś zły wybór, ponosisz karę; to przykre, ale to się zdarza najzacniejszym ludziom, a nawet właśnie im trafia się najwięcej. Jeżeli obecnie czujesz jakąś urazę i bodaj najlżejszą chęć porachunku, jestem na twoje rozkazy i pomogę ci chętnie do słusznego odwetu. Jeżeli nogi moje nie są dość zwinne, abym się puszczał w wir walca, są jeszcze, chwała Bogu, dość krzepkie, abym ze szpadą w dłoni stanął na placu. Szczęśliwy byłbym, gdyby mi się udało oddać temu panu pchnięcie, które niegdyś otrzymałem za ciebie.
BETTINA
Drogi Stefani…
STEFANI
Jeżeli, przeciwnie (co, moim zdaniem, byłoby nieskończenie właściwsze), potrafisz mieć tę cierpliwość, powiem nawet rozsądek, aby pozwolić działać odwiecznemu lekarzowi, który leczy wszystko, czasowi, jestem na twoje usługi.
BETTINA
Ty, Stefani?
STEFANI
Ja. Nie dziś, nie jutro, nie za miesiąc ani za pół roku, ale kiedy zechcesz, kiedy ci się podoba (jeżeli będzie ci się kiedy mogło spodobać), kiedy będziesz spokojna, wyleczona, kiedy staniesz się znów zupełnie sobą, to znaczy wesołą, miłą i uroczą; kiedy rana, jaką niewdzięcznik ci zadał, zatrze się wraz z pamięcią, wówczas, powtarzam, jestem na twoje usługi. Powiadają, że chcę się zalecać do ciebie, mają słuszność; że cię kochałem, mają słuszność; że kocham cię jeszcze, mają słuszność; i to, co ci tu mówię, powinienem był powiedzieć przed trzema laty i będę powtarzał przez całe życie.
BETTINA
Skoro mówisz ze mną, margrabio, tak szczerze, i ja nie chcę być mniej szczera od ciebie. Rozumiesz, iż niepodobna mi odpowiedzieć natychmiast na to, co mi ofiarujesz…
STEFANI
Kiedy sama zechcesz.
BETTINA
Ale co mogę i chcę powiedzieć, zaraz i bez wahania, to, że pośród zgryzot, jakich doznaję, i ohydy, jaka mnie dławi, w chwili gdy serce moje złamane jest tak okrutnym opuszczeniem i nikczemną zdradą, słowa twoje napełniły je wzruszeniem, które mi jest bardzo słodkie. Czemu miałabym taić? Tak, Stefani, szczęśliwa jestem, iż ten świat nie jest jeszcze pustynią i że jeżeli można na nim niekiedy spotkać kłamstwo i przewrotność, można też znaleźć w drodze wierną dłoń przyjaciela. Przypomniałeś mi to… i oto za co ci dziękuję.
STEFANI
I ty mogłabyś wątpić, że jesteś kochaną!
BETTINA
Nie, wierzę w to co mówisz; ale jest jedna rzecz, nad którą się nie zastanowiłeś. Czy wiesz dobrze, do kogo mówisz?
STEFANI
Do najbardziej uroczej kobiety, jaką znam.
BETTINA
Zważ to, margrabio: jestem pogrążona w zupełnej rozpaczy. Cios, jaki otrzymałam, jest tak niespodziany, niepojęty, że w pierwszej chwili unicestwił mnie. Obecnie, kiedy mój rozum budzi się pomału, zastanawiam się, w jaki sposób mogłabym dalej żyć, i w istocie nie widzę tego.
STEFANI
Odwagi, otuchy!
BETTINA
Nie, nie widzę. Rozważając zimno, rozsądnie to, co mi się zdarzyło, nie widzę żadnego lekarstwa, żadnej nadziei. Tracę człowieka, którego kochałam, i — co jeszcze okropniejsze — zmuszona jestem nim pogardzać: co chcesz, abym poczęła z sobą? Czy nie jesteś mego zdania, Calabro? Im bardziej się zastanawiam, tym bardziej widzę, że nie ma dla mnie możliwego istnienia. Pozostaje mi jedynie modlić się i płakać. Czy tej resztce mnie samej, temu widmu dawnej przyjaciółki chcesz podać rękę? czy tej masce zalanej łzami?
/ Płacze. /
STEFANI
Tak, do kata! i nigdy nie poproszę, abyś otarła te łzy. Zanadto szanuję twą boleść, abym się silił ją rozpraszać, ale powiadam ci: czas tego dokona. Pozwól mi wreszcie skończyć moją myśl, choćby cię miała razić w tej chwili. Nie ma dla ciebie, powiadasz, możliwej egzystencji? Masz egzystencję zupełnie gotową, jedynie właściwą dla ciebie, tę, którą kochasz, którą wybrałaś, która jest naszą rozkoszą a twoją chlubą… Wrócisz na scenę.
BETTINA
Myślisz to serio, margrabio?
STEFANI
I czemu nie? Wydaje ci się tak dziwne, iż ofiarując ci rękę, mówię równocześnie o powrocie na scenę? Tak, przypominam sobie, dziś rano wspomniałaś, że skoro raz wyjdziesz za mąż, zamierzasz wyrzec się jej na zawsze; ale odpowiedziałem ci, o ile mi się zdaje, że nie podzielam tego zdania, ani go nie pochwalam, upewniam. Czyż można zdławić swój talent? Czy ma kto siłę, czy ma prawo do tego, zwłaszcza kiedy ten błogosławiony talent zawiódł cię na ową piękną górę, gdzie Muzy tańczą dokoła Apollina, a pszczoły dokoła Muz?… Czy myślisz, że można być po prostu baronową albo margrabiną, wracając z tej krainy? Och! nie! nie! Natura mówi: z wolą lub bez woli, trzeba jej być posłusznym. Ech! do stu katów! poeta rodzi wiersze, a muzyk melodie, tak samo jak jabłoń rodzi jabłka. Kiedy mi powiadają, że Rossini zamilkł, oświadczam, że nie wierzę temu. I ty również, Bettino, nie zamilkniesz. Odzyskasz siły i dzielność, podejmiesz harfę Desdemony, a ja zajmę moje miejsce w kąciku, pod moim drogim kinkietem. Ujrzysz znowu ten tłum, wzruszony, wyczekujący, który ściga twoje najlżejsze ruchy, oddycha z tobą, ten parter, który cię tak kocha, starych amatorów tłukących laskami, młodych dandysów, którzy, wystrojeni na bal, drą rękawiczki, oklaskując cię, te piękne damy w złoconych lożach, które kiedy im serce bije przy natchnionych akcentach geniuszu, tak szlachetnym gestem rzucają mu pod stopy swe wonne bukiety! Wszystko to czeka ciebie, tęskni za tobą, woła cię… Ach, jakże cieszyłem się niegdyś twoimi tryumfami! twoja przyjaźń pozwalała mi je dzielić. — Cóż by dopiero było, gdybyś była moją?
BETTINA
Ach! Stefani… Ale to niemożliwe.
STEFANI
Nie mów tego za nagle, nie spiesz się. To wszystko, o co proszę.
/ Całuje ją w rękę. /
REJENT
/ wychodząc z saloniku /
Panie Calabro!
CALABRO
A, to pan?
REJENT
Tak, nie ma już muszkateli i wciąż nie widzę młodej pary. Wracam do miasta.
CALABRO
/ pokazując Bettinę, która zostawiła rękę w dłoni margrabiego. /
Zaczekaj pan, zaczekaj trochę.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Biblioteka GMI
