1. CO TO JEST PRAWOZNAWSTWO
Prawoznawstwo – zespół nauk, których przedmiotem jest państwo i prawo oraz poglądy na państwo i prawo. Cele prawoznawcze:
• Poznanie podstawowej terminologii i obowiązujących zasad
• Umiejętność stosowania prawa
Język prawny – język tekstów prawnych (aktów normatywnych) takich jak Konstytucja, ustawa, rozporządzenie, itp.
Język prawniczy – język opisujący teksty prawne; profesjonalny język o tekstach prawnych.
Umiejętność stosowania prawa cechuje kulturę prawną społeczeństwa.
2. KULTURY PRAWNE
• PRAWO STANOWIONE
Prawo stanowione (statutory law) to kultura prawna oparta na stanowieniu (napisaniu) prawa. Jest narzędziem uprawiania polityki. Najstarsza kultura prawna na terenach współczesnej Europy i Azji Mniejszej (Egipt, Mezopotamia). Zręby współczesnego prawodawstwa stanowionego wywodzą się z najstarszych regulacji rzymskich okresu Justyniana, VI w. n.e. Przykład => FIDUCJA – powiernictwo (legislacja dotycząca rachunku powierniczego).
Cechy:
• Ściśle określona ścieżka tworzenia zapisu prawnego.
• Hierarchiczność aktów prawnych.
• Im wyższa pozycja w hierarchii, tym trudniej stanowić/zmienić prawo.
• Ogromna ilość podmiotów tworzących prawo -> Parlament, samorządy, gminy, urzędy, itp.
• Duża ilość organów państwowych wydających rozporządzenia do ustaw -> taki system skutkuje wydawaniem wzajemnie sprzecznych rozporządzeń i interpretacji przez różne organy.
• Dąży (bezskutecznie) do ideału.
• Zawiera kodeksy, zbierające normy wspólne dla wydzielonych dziedzin, np. KPK, KRO, KK.
• Prawo stanowione powinno być niesprzeczne (mnogość podmiotów stanowiących, utrudnia wypełnienie tego warunku), jasne (powinno być spisane językiem zrozumiałym dla laika), stabilne (powinno dawać oparcie i poczucie pewności), o charakterze zupełnym.
• Jest prawem ogólnym, adresowanym bezosobowo do wszystkich.
• Technicyzacja – wprowadzanie do języka norm zachowań języka ściśle profesjonalnego, parametryzacji, ekonomii, co utrudnia zrozumienie prawa.
PROMULGACJA – ogłoszenie prawa w sposób prawomocny => Dziennik Ustaw (służy notabene do ogłaszania wszelkich aktów prawnych produkowanych przez państwową biurokrację – ustawy, uchwały, umowy międzynarodowe, itp.)
PUBLIKACJA – w odróżnieniu od promulgacji, sposób ogłaszania bez skutku prawnego zapisu prawnego, bądź propozycji prawa.
TEKST JEDNOLITY – (tj.) pełna treść aktualizowanej ustawy, obowiązująca w momencie promulgacji (DZ.U.!)
TEKST UJEDNOLICONY – publikacja materiału prawnego dostępnego w danej chwili, z wyprzedzeniem oficjalnej promulgacji, a więc na odpowiedzialność osoby, decydującej się ją stosować. Przykładem jest opublikowanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie lustracji w Gazecie Wyborczej na kilka dni przed oficjalną promulgacją w Dz. U.
ZWYCZAJ – określamy dwoma cechami. Wymaga powszechnie stosowanej wspólnej praktyki oraz powinien zawierać element psychologiczny – poczucie słuszności, że tak jest przyjęte w lokalnej społeczności.
• COMMON LAW
Prawo powszechne obowiązujące, np. w UK, IE, US, CA (bez prowincji Quebek), IN, AU. Kultura prawa kazuistycznego opiera się na zasadzie poczucia słuszności. Źródłem prawa jest zatem orzecznictwo wyniesione z zasądzonego poczucia słuszności.
SOLICITOR – sędzia niewystępujący w sądzie
JUDGE – sędzia biorący udział w rozprawie
BARRISTER – adwokat
Cechy:
• Prawo oparte na poczuciu słuszności (equity) i sędziowskim poczuciu sprawiedliwości.
• Precedens wyprzedza normy prawne.
• Źródłem prawa jest orzecznictwo wyniesione z zasądzonego poczucia słuszności.
• Kazuistyczność – stanowienie prawa odnosi się wyłącznie do stron konkretnego procesu.
• Sędzia kazuistyczny jest nominowany w sposób restrykcyjny; musi odznaczać się szczególnymi predyspozycjami moralnymi. Ciężar odpowiedzialności za tworzenie prawa spoczywa na sędziach, bo oni tworzą prawo(!).
Sądownictwo niższej rangi opiera się na wolontariuszach (sądy gospodarcze, 24 godzinne) – specjalistach danej dziedziny, od których oczekuje się fachowości a nie sądowniczego wykształcenia. O prawie powszechnym mówimy, że jest prawem empirycznym – opiera się na precedensach, osadzonych w realnych rozprawach a nie w abstrakcyjnej logice.
Jest prawem ciągłym (początek XI wieku), tradycja orzecznictwa opiera się na przestrzeganiu dotychczasowych rozstrzygnięć.
Precedens może być uchylony przez sąd wyższej instancji, który go wydał. Precedens może być uchylony również przez prawo stanowione – np. prawo europejskie.
Prawo empiryczne jest prawem pisanym. Choć powstaje w głowie sędziego, pozostaje spisane w formie orzeczeń.
Przykłady najważniejszych praw gospodarczych: "Sherman act" i "Cayman act" z XIX wieku, określające prawo wolnej konkurencji – istniejące i obowiązujące do dzisiaj w USA!
Różnice między prawem stanowionym a kazuistycznym:
W prawodawstwie precedensowym sędzia tworzy prawo, w stanowionym jedynie stosuje prawo.
Common law jest prawem kazuistycznym, gdyż odnosi się do jedynie do stron procesu; prawo stanowione jest prawem abstrakcyjnym, odnosi się do wszystkich a więc do nikogo konkretnego.
Zwyczaj w common law może być podstawą do tworzenia prawa, w prawie stanowionym może być prawem wprost ujętym w ustawie.
• ISLAM
Aslama (z arabskiego - poddać się) – źródło nazwy islamu, jest integralnym składnikiem religii islamu.
Kultura prawna islamu jest integralnym składnikiem religii islamu. Zawiera walory ściśle religijne, normy moralne, prawa stanowiące podstawy organizacji wszystkich aspektów życia muzułmanów, społecznego, gospodarczego i politycznego. System, w którym wymiar sprawiedliwości charakteryzuje tradycjonalizm, a także prymat norm religijnych nad normami prawnymi, skutecznie opiera się zmianom współczesnego świata.
Cechy:
• Woluntaryzm – polega na manifestowaniu woli Allacha, podporządkowanie normom Koranu zachowań wszystkich muzułmanów. Wola Allacha jest wyrażona przez wiarę, czynienie dobra i aslama, całkowite poddanie się jego woli.
• Racjonalizm – proces naukowej interpretacji prawa islamu, którego wynikiem jest uznanie za źródła: Koranu, tradycji, zgodności opinii, analogii.
• Rytualizm – wyraża się poprzez rytualne formy wiary, np.: wyznanie wiary, jałmużna, pielgrzymka do Mekki (przynajmniej raz w życiu).
• Niezmienność podstawowych norm prawnych – normy zostały objawione i muszą być zawsze przestrzegane.
• Teokratyzm – łączenie władzy religijnej ze świecką. Prawnicy muzułmańscy twierdzą, że lepsza jest tyrania władzy, niż anarchia.
• Totalizm – ogarnianie zakresem regulacji wszystkich stron życia jednostki i społeczeństwa. Totalizm daje poczucie siły i zwartości wspólnoty muzułmańskiej.
Wymiar sprawiedliwości (tradycyjny i konserwatywny) wynika z prymatu norm religijnych nad normami prawnymi i skutecznie opiera się zmianom współczesnego świata globalnego.
• KONFUCJONIZM
Chińska doktryna społeczna, charakteryzuje ją idea porządku. Przekonanie, że sztucznie utworzone porządki społeczne są częścią naturalnego porządku. Człowiek powinien wieść swój żywot tak, aby nie została zachwiana równowaga harmonii świata. Jej częścią jest oparcie stosunków międzyludzkich na hierarchii ważności osób. Konfucjańską kulturę prawną, surową i rygorystyczną, cechuje sceptyczny stosunek do prawa stanowionego. Dla ludzi wiernych naturalnemu porządkowi, sztuczne prawo stanowione jest zbędne. Jest ono natomiast niezbędne dla nielicznych członków społeczeństwa, którzy naruszają porządek społeczny. Sądownictwo jest ściśle splecione z władzą. Kultura prawna daje większe zaufanie do rozstrzygania sporów prawnych w drodze koncyliacji (porozumienia) niż rozstrzygnięcia sądowego. Według konfucjanizmu mądry człowiek zyskuje szacunek, jeśli unika konfliktów, a trudne do uniknięcia konflikty rozwiązuje samodzielnie, polubownie, bez udziału sądu. Sądy są stronnicze, ściśle splecione z władzą, skorumpowane i powolne. Kultura prawna konfucjanizmu wykształciła wiele koncyliacyjnych form rozwiązywania konfliktów poza sądem.
Myśl prawną charakteryzują dwie koncepcje: Li i Fa.
Li jest to zespół norm, który charakteryzuje stosunki międzyludzkie, składający się z czterech rodzajów:
• rządzący i rządzony (rządzony tak właściwie nie ma nic do powiedzenia, lennik)
• ojciec i syn (stosunek pobłażliwy, ojciec poucza syna)
• starszy i młodszy brat (stosunek niemal równorzędny)
• przyjaciel – przyjaciel (stosunek w pełni równorzędny)
Fa nakazuje karę za naruszenie norm Li.
3. BENCHMARKING – WARTOŚCIOWANIE PRAWA
Benchmark – model, standard, w stosunku do którego wycenia się inne podmioty podobne.
W prawie, benchmarking oznacza porównanie i ocenę prawa ze względu na wywierane skutki gospodarcze danego kraju.
Zjawisko benchamarkingu zostało wykreowane przez ekonomistów. Ekonomiści twierdzą, że „niedobre” prawo hamuje rozwój gospodarczy, należy dążyć do jego zmiany, „dobre prawo” sprzyja rozwojowi.
• Welfare economics (ekonomia dobrobytu) – sposób myślenia, w którym państwo jest środkiem do usuwania nierówności wprowadzanych przez rynek (ekonomię).
• „Stróż nocny” – teoria postulująca usunięcie prawa z regulacji rynkowych. Państwo powinno być zredukowane do stróża nocnego, niezbędnego minimum straży.
• „Public choice” – działanie państwa jest w rzeczywistości efektem gry lobby, interwencja państwa w imię interesu publicznego jest mitem. Grupy interesów chronią się wzajemnie przed konkurencją. Prawo staje się efektem klientelizmu, zamówień publicznych. Wpływ państwa jest postrzegany jako zbytnio niszczący gospodarkę.
Elementy instytucjonalne służące do benchmarkingu:
1. Rynek powinien wystarczająco chronić własność. Podmioty konkurują ze sobą i same wprowadzają reguły na bazie umownej. Kontraktualizacja stosunków społecznych – administracja publiczna chroni interes społeczny, stoi zatem ponad nami.
2. Sędzia (pozycja sędziego, niezależność) powinien być bastionem chroniącym własność, powinien być osoba niezależną, suwerenną. Różnice: W Common law ma więcej władztwa i swobody niż w systemie prawa stanowionego. Z tego wynikają zarzuty przeciwko systemowi prawa stanowionego – sędzia podlega pewnej władzy, prezesowi sądu, ministrowi sprawiedliwości, a więc ma mniej suwerenności. Z drugiej strony w prawie stanowionym sędziowie są wyłącznie profesjonalistami, w Common law, specjalistami danej dziedziny a więc mniej profesjonalni i wydajni.
3. Regulacje prawne, administracyjne - powinny dobrze chronić własność i administrację państwową – kontraktualizacja.
4. Własność publiczna (law and economics) jeśli własność prywatna nie jest rentowna w warunkach wolnego rynku, to należy zastosować własność publiczną (drogi, mosty, kanały, oczyszczanie ścieków, itp.). Takie widzenie zakłada, że własność prywatna jest bardziej skuteczna niż państwo, a państwo jest mniej skuteczne niż sędzia czy rynek.
Jak ekonomiści używają ekonometrii, aby zmusić prawników do tworzenia bardziej operacyjnego prawa:
• Ilość certyfikatów ISO-9000 na tysiąc osób (czy państwo zapewnia jakość)
• Ilość zanieczyszczeń organicznych w wodzie płynącej ciągu jednego dnia (stopień nieskuteczności ochrony środowiska)
• Średnia ilość zatruć żołądkowych na milion mieszkańców w latach 1981 – 1994 (skuteczność ochrony środowiska)
• Procent zatrudnionych w szarej strefie do PKB (miara skuteczności prawa gospodarczego)
5. ŹRÓDŁA PRAWA
• KONCEPCJA PRAW NATURALNYCH
Prawo natury ma swoje źródło w istocie człowieka, jego rozumie i godności. Zatem prawem są pewne przyrodzone prawa jednostki, których nikt jej nie nadaje, a przynosi je sobie na świat w momencie urodzenia: prawo do wolności, własności, godności. Prawa te są wcześniejsze w swej genezie od państwa, stoją ponad prawem stanowionym. Prawodawcza działalność państwa ogranicza się jedynie do odkrywania reguł prawa naturalnego. Prawo naturalne spełnia rolę wzorca a prawo pozytywne (materialne) może być oceniane dodatnio jako sprawiedliwe, z owym wzorcem zgodne, albo jako niesprawiedliwe, niezgodne z wzorcem. Prawo naturalne ma moc wyższą niż stanowione przez państwo. Państwo tworząc prawo obowiązujące uznaje tylko przyrodzone prawa naturalne, chroni je i dokładnie formułuje. Koncepcja praw natury dotyczy zjawiska prawa ale przede wszystkim charakteru oraz funkcji prawa.
• POZYTYWIZM PRAWNICZY
Prawo pozytywne stanowi materiał do zbudowania logicznego, zwartego, kompletnego i bezsprzecznego systemu prawa. Prawo opiera się tylko na sile zwierzchnika, np. władzy. Jest przeciwstawne wszystkim regułom, które nie pochodzą bezpośrednio od władzy suwerena, np. normy obyczajowe, zwyczaje. Prawo pozytywne charakteryzują: rozkaz, sankcja, obowiązek wykonania i suwerenność władzy. Tak rozumiane prawo to rozkaz zwierzchnika, skierowany do poddanego pod groźbą sankcji. Koncepcja ta dostrzega przede wszystkim rolę władzy, bowiem zapewnia harmonię, porządek i bezpieczeństwo w państwie. Pozytywizm prawniczy odmawia uznania za prawo prawa natury, wskazując na rolę państwa jako jedynego podmiotu uprawnionego do tworzenia prawa.
• PSYCHOLOGIZM
Prawo jest rezultatem wewnętrznego przekonania, które przekształca się w prawo intuicyjne. Przedmiotem nauki prawa są przeżycia prawne i nauka nie może ograniczyć się do badania norm prawa obowiązującego. Przeżycia prawne dzieli się na dwie grupy:
- przeżycia prawa intuicyjnego – przeżycie ma charakter autonomiczny a prawo jest rezultatem wewnętrznego przekonania. Autonomiczne przeżycia prawne są zmienne, przystosowują się do konkretnych przypadków, stąd usiłowanie korekty obowiązującego prawa dokonuje się za pomocą odczuwalnej słuszności.
- przeżycia prawa pozytywnego – człowiek ma wyobrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej.
6. GAŁĘZIE PRAWA
Tym pojęciem oznaczamy kompleks norm prawnych, ukształtowanych historycznie, regulujących określoną kategorię stosunków społecznych.
Prawo wewnętrzne (krajowe, materialne)
- prawo konstytucyjne – określa działanie aparatu państwowego, zasady ustroju społecznego, podstawowe prawa i obowiązki.
- prawo administracyjne – reguluje działanie administracji rządowej i samorządowej a także stosunki między obywatelami a administracją.
- prawo finansowe – normy gospodarki pieniężnej państwa, gromadzenie i wydatkowanie dochodów przez państwo, działalność organów finansowych, system bankowy.
- prawo cywilne – stosunki majątkowe między osobami fizycznym i osobami prawnymi, stosunki osobiste pomiędzy obywatelami, prawo rzeczowe, spadki, prawa autorskie, prawo wynalazcze.
- prawo handlowe – reguluje stosunki wynikające z czynności handlowych, prawo wekslowe, prawo czekowe.
- prawo pracy – reguluje stosunki prawne wynikające z umowy o pracę.
- prawo karne – normy, które ustalają czyny zabronione przez państwo, określają represje i zobowiązują organy do walki z przestępstwem. Sankcja karna ma odstraszać, represjonować.
- prawo rolne – stosunki własności i użytkowania ziemi, wykorzystane na cele rolnicze.
Gałęzie prawa procesowego
- prawo procesowe
- Kodeks postępowania administracyjnego
- Kodeks postępowania karnego
- Kodeks postępowania cywilnego
Prawo publiczne i prawo prywatne
Podział na prawo prywatne i publiczne nie jest wyraźny, jest dokonywany w oparciu o różne kryteria.
- Kryterium interesu chronionego – prawo prywatne chroni interes prywatny: spółki, spółdzielnie, fundacje, osoby fizyczne. Prawo publiczne chroni interes publiczny: państwowość, ustrój, pewne grupy społeczne
- Równorzędność lub nierównorzędność stron - w prawie publicznym jest to na ogół nierównorzędność stron, w prawie prywatnym równorzędność stron
- Sposób ochrony prawa – w prawie publicznym z urzędu (przymus), w prawie prywatnym zawsze na wniosek strony.
7. BUDOWA NORMY PRAWNEJ
• ELEMENTY NORMY PRAWNEJ
HDS – hipoteza, dyspozycja, sankcja.
Hipoteza, zakres stosowania normy prawnej, warunki zastosowania dyspozycji, adresat dyspozycji a także okoliczności stosowania dyspozycji
Dyspozycja, nakazy, zakazy, także nakaz powstrzymania się, stosunek do wzorca przedstawionego przez prawodawcę
Sankcja, ujemna ocena zachowania, niezgodnego z hipotezą
Wyróżniamy trzy rodzaje sankcji:
- represyjna - stosowana przez organ wymiaru sprawiedliwości, gdy nie możemy przywrócić stanu rzeczy, ma funkcję prewencyjną. Występuje tu element psychologiczny, odstraszenie innych członków społeczeństwa od popełnienia czynu podobnego.
- egzekucyjna – ma charakter restytucyjny, przywracający stan rzeczy, o których mówi dyspozycja, np. nakaz rozbiórki samowolki budowlanej
- nieważności – odmawia nadania mocy prawnej czynności dokonanej wbrew prawu, np. unieważnienie złej umowy, testamentu
Niektóre zapisy są pozbawione elementu sankcji, np. charakterystyka ustrojowa (przepisy kompetencyjne, definicje ustawowe), prawo wyborcze, przepisy kolizyjne (dot. wyboru prawa właściwego). Wynika to z charakteru wyjaśniającego, objaśniającego bądź definiującego, np. co to jest nieruchomość.
• PRZEPIS PRAWNY
Elementarne jednostki redakcyjne aktu normatywnego (ustawy, rozporządzenia), które występują w postaci artykułów, paragrafów, ustępów, punktów.
Przepis prawny – pojęcie elastyczne, pojemne, nieostre. Norma prawna – pełna konstrukcja prawna (HDS).
Zapis prawny – zwrot nielogiczny, dla prawnika nieistniejący!
• KLASYFIKACJA PRZEPISÓW / NORM PRAWNYCH
Możemy dokonywać klasyfikacji ze względu na treść, zasięg obowiązywania, przynależność (do gałęzi prawa), sposób sformułowania innych przepisów, stopień ogólności, szczegółowości.
Treść. Kryterium treści dzieli prawo na przepisy prawa materialnego (regulujące stosunki prawne – prawa i obowiązki) oraz przepisy prawa formalnego (prawo procesowe, proceduralne – sposób dochodzenia norm prawnych, tryb realizacji przepisu prawnego).
Zasięg obowiązywania. Uniwersalne – powszechnie obowiązujące, rodzajowe – skierowane do konkretnych podmiotów.
Przynależność - do gałęzi prawa cywilnego, karnego, pracy, administracyjnego, itp.
Sposób sformułowania innych przepisów. Wyróżniamy przepisy kolizyjne, derogacyjne (uchylające poprzednio obowiązujące przepisy), przepisy przejściowe (wskazują na okres przejściowy między starą a nową ustawą), przepisy parametryczne (sformułowania techniczne, ekonomiczne), przepisy końcowe (kierujące na koniec aktu prawnego).
Stopień ogólności, szczegółowości. Lex specialis, lex generalis, najpierw prawo szczegółowe, potem ogólne – lex specialis derogat lex generalis.
Paremia – zasada rozumowania prawniczego, zasada argumentacji, sposób prowadzenia sporu – w formie utartych łacińskich zwrotów, np. lex retro non agit – prawo nie działa wstecz.
Zasada konstytucyjna – odmiana zasady prawnej, norma o charakterze ustrojowym, „norma norm”.
Zasady prawne – wypowiedzi mające charakter normatywny. Jest wypowiedzią szczególnego rodzaju, normą prawną o charakterze nadrzędnym. Rozwinięciem zasad prawnych jest orzecznictwo konstytucyjne.
Klauzule generalne, przepisy prawne zawierające zwroty niedookreślone, które odsyłają do ocen określonych podmiotów. Organ sądowy interpretując te przepisy, dookreśla ich treść.
Promulgacja – właściwe ogłoszenie prawa.
• AKT NORMATYWNY
Akt normatywny jest dokumentem organu państwowego, zawierającym zakodowane w przepisach prawnych normy prawne, regulujący jakiś obszar stosunków społecznych. Akt normatywny powinien być należycie ogłoszony, w stosownym dzienniku promulgacyjnym (np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski).
Schemat budowy
- Rodzaj aktu normatywnego - ustawa, rozporządzenie.
- Data ustanowionego prawa.
- Tytuł aktu – określa rodzaj regulowanych stosunków społecznych, np. kodeks cywilny, kodeks karny, ustawa o swobodzie gospodarczej.
- Preambuła – określenie motywu ustanowienia prawa (ratio legis), często wywiera skutki prawne.
- Część ogólna – normy wspólne dla całego aktu normatywnego.
- Część szczegółowa (szczególna) – zasadnicza materia aktu normatywnego, w oparciu o którą formułujemy normy prawne, przede wszystkim o charakterze szczególnym.
- Przepisy końcowe – przepisy derogacyjne, przejściowe, kolizyjne a także daty wejścia w życie (vacatio legis).
- Podpis osoby uprawnionej – np. do ustawy, podpis prezydenta RP.
8. STOSOWANIE PRAWA
Jest to podejmowanie przez kompetentny organ państwowy, wiążących, indywidualnych i konkretnych decyzji, na podstawie obowiązujących norm prawnych.
Jest to sformalizowane działanie podmiotów uprawionych, polegające na władczym rozstrzyganiu konkretnych spraw indywidualnych podmiotów. Zajmują się nim organy sprawiedliwości (sądy, Trybunały) i administracji publicznej.
Stosowanie prawa ma dwa cele:
- deklaratoryjny – polega na ustaleniu istnienia lub braku stosunku prawnego między stronami i określenie treści owego stosunku prawnego.
- konstytutywny – powstanie, zmianę, zniesienie stosunku prawnego.
• ETAPY STOSOWANIA PRAWA
1. Ustalenie stanu faktycznego - zbieranie dowodów w postępowaniu dowodowym. Ustalenie prawdy materialnej, zgodnej z faktami i prawdy sądowej, wynikającej ze strony formalnej. Dowody są lepsze (sformalizowane – dokumenty, faktury, zaświadczenia, raporty policyjne) i gorsze (np. ustne poświadczenia).
Domniemanie faktyczne – oparte na faktach, lub domniemane prawne wynikające z nakazu uznania za fakt, gdy został udowodniony inny fakt, np. ojcem dziecka jest mąż matki. Domniemanie prawne może być obalone jedynie przed sądem. Domniemanie wzruszalne – może być obalone przez równie dobry kontrdowód. Domniemanie niewzruszalne – nie może być obalone, bo powstaje z mocy prawa, np. upływ terminu.
2. Odpowiedź na pytanie jakie przepisy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego
3. Kwalifikacja prawna stanu faktycznego – wybór przepisu prawnego i ustalenie jego mocy obowiązującej.
4. Subsumpcja – podciągnięcie stanu faktycznego pod normę prawną.
5. Rozstrzygnięcie – podjęcie decyzji, wydanie wyroku, konsekwencja prawna.
6. Egzekucja – wykonanie decyzji, wyroku.
• STOSUNEK PRAWNY
Stosunek prawny - zespół relacji między podmiotami (elementami), regulowanych normami prawnymi.
Zależność między podmiotami prawa – pojęcie języka prawnego, najczęściej występuje w przepisach wprowadzających lub przejściowych.
Elementy – strony, uprawnienia stron, obowiązki stron, przedmiot stosunku prawnego (rzecz, działanie, zachowanie, brak działania).
Stosunki prawne, ze względu na metodę, dzielimy na:
- cywilnoprawne – równoprawność stron, pełna dowolność nawiązywania, swoboda kształtowania treści stosunku prawnego, sankcje: nieważności, egzekucyjna.
- administracyjno-prawne – nierównorzędność stron, prawa i obowiązki zawarte są w przepisach bezwzględnie obowiązujących, sankcje: egzekucyjna, represyjna.
- karnoprawne – podstawę stosunku stanowi czyn zabroniony przez przepisy karne, nierównorzędność podmiotów (przestępca – państwo), podstawę prawną zajmują bezwzględnie obowiązujące imperatywy, sankcje: egzekucyjna, represyjna.
• ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA
Co do czasu, co do osoby (zwierzchnictwo personalne), co do przestrzeni (zwierzchnictwo terytorialne).
Czas. Obowiązuje po 14 dniach od promulgacji (ustawowe vacatio legis). Prawo nie działa wstecz (lex retro non agit), chyba, że wyraźnie wskazuje na to jej cel, bądź przepis. Desuetudo – prawo, które wyszło z użycia w wyniku zestarzenia się, niedopasowania do zmienionej rzeczywistości, np. ustawa o regulacji cen z 1982 stała się desuetudo po 1990 roku.
Zwierzchnictwo personalne. Wszyscy obywatele danego kraju, podlegają prawu ojczystemu. Immunitet – przywilej niepodlegania całości prawa, np. dyplomaci, konsule afiliowani w danym kraju. Immunitet parlamentarny.
Zwierzchnictwo terytorialne. Normy prawne danego kraju obowiązują na jego terytorium i w jego granicach. Terytoria lądowe (ziemia), powietrzne (przestrzeń nad terytorium lądowym i wodami terytorialnymi do wysokości kosmicznej - 40 km), i morskie. Terytoria morskie: wody wewnętrzne (np. zatoka gdańska) z obowiązującym całym prawem danego państwa, terytorialne (od 12 do 24 mil morskich) z przepisami prawa publicznego państwa nadbrzeżnego oraz morze otwarte ze swobodnym kształtowaniem stosunków prawnych (konwencja prawa morza). Off shore – wyspy na wodach terytorialnych poza jurysdykcją państwa nadbrzeżnego. Obowiązuje pewien zakres prawodawstwa z wyjątkiem prawa handlowego.
7. ZASADY JURYSDYKCJI W PRAWIE KARNYM
• Zasada jurysdykcji personalnej w prawie karnym
Państwo ma kompetencje do wykonania jurysdykcji opartej na obywatelstwie, nawet jeśli przestępstwo zastało popełnione przez naszego obywatela za granicą.
• Rozszerzona koncepcja jurysdykcji personalnej
Państwo ma prawo do stosowania własnego prawa nawet jeśli przestępstwo popełni cudzoziemiec (np. cudzoziemiec przejeżdżający przez dany kraj)
• Zasada biernego zwierzchnictwa personalnego
Mamy prawo śledzić cudzoziemców w ich kraju, np. za przestępstwa przygotowywane do popełnienia w naszym kraju.
• Teoria kontroli
Objęcie jurysdykcją krajową nie tylko obywateli (czy spółek) własnych, ale także spółek formalnie należących do innych państw. Przykład: podczas stanu wojennego w PL, embargo na handel z państwami bloku komunistycznego dotyczyło również spółek rosyjskich, funkcjonujących w krajach Europy zachodniej.
• Zasada jurysdykcji ochronnej
Ściganie przestępców (obywateli innych krajów) za przestępstwa popełnione za granicą, ale skierowanych przeciwko naszemu państwu. Zasada ta wywodzi się z zasady represji uniwersalnej (ius cogens). Represja uniwersalna dotyczy ciężkich zbrodni – apartheid, terroryzm, ludobójstwo, zbrodnie wojenne, itp. Lista przestępstw ius cogens pozostaje otwarta, gdyż pojęcie to obejmuje zbrodnie postrzegane przez społeczność międzynarodową jako szczególne zagrożenie cywilizacyjne.
• PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE
Stanowi wewnętrzną gałąź prawa krajowego(!) Polskie międzynarodowe prawo prywatne jest ujęte ustawą z 1965 roku i obejmuje prawo właściwe (to, które będzie stosowane) dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawo pracy.
Element obcy – np. obywatelstwo, miejsce wykonania usługi. Element obcy łączy prawa międzynarodowe danych krajów.
Norma w międzynarodowym prawie prywatnym składa się z zakresu (obszar stosowania normy kolizyjnej) i łącznika (pomost między stosunkiem prawnym a określonym systemem prawnym).
Prawo europejskie powoli wypiera prawo międzynarodowe prywatne w stosunkach między krajami EU zwłaszcza w sferze umów cywilnych. Kwestie rodzinne, opiekuńcze – wciąż prawo międzynarodowe prywatne.
• RODZAJE ŁĄCZNIKÓW
Łącznik osobisty (personalny) – decyduje o zdolności prawnej. Właściwy do rozwiązywania spraw rodzinnych i spadkowych.
Łącznik obywatelstwa (lex patrie), decyduje o prawomocności pewnych faktów, np. próg wieku konieczny do zawarcia małżeństwa.
Miejsce zamieszkania (domicyl), wskazuje na różnice w traktowaniu miejsca zamieszkania, np. w prawie anglosaskim mamy do czynienia z ostatnim domicylem, domicylem pochodzenia i domicylem nabytym. Podobnie obywatelstwo – nabyte i ostatnio nabyte.
Łącznik miejsca pobytu – to miejsce trwałego (stałego) pobytu, gdzie koncentrują się sprawy życiowe. U Anglosasów wyróżniamy także pobyt prosty – pobyt bez zamiaru pozostania na stałe.
Łącznik siedziby spółki (lex societatis) – wykorzystujemy do oceny osobowości prawnej. Teoria inkorporacji – takie prawo jest właściwe, gdzie zarejestrowana jest spółka.
Siedziba spółki – teoria rzeczywistej siedziby spółki. Siedziba jest tam, gdzie działa zarząd, lub tam, gdzie są skoncentrowane wpływy kapitałowe, bądź jednostka kontrolująca kapitał firmy.
Łącznik kontraktowy (np. zakup samochodu w DE) oparty na teorii świadczenia charakterystycznego. Stosuje się prawo kraju świadczącego świadczenie niepieniężne.
Łącznik dotyczący rzeczy ruchomej i nieruchomości – miejsce położenia rzeczy.
Prawo terytorium – miejsce w którym wystąpiło zdarzenie
8. PRAWO EUROPEJSKIE
Prawo europejskie jest to autonomiczny system prawa, odrębny od naszego systemu prawa. Jest pojęciem szerszym od prawa wspólnotowego, zawiera dodatkowe przepisy, np. dotyczące stosunków z krajami trzecimi.
Kompetencje wspólnoty – przesuwają kompetencje tworzenia prawa w określonych zakresach z kraju członkowskiego na wspólnotę. Oznacza to tym samym ograniczenie suwerenności kraju w tworzeniu prawa – w określonych zakresach.
Kompetencje wspólnoty do tworzenia prawa w określonych zakresach dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Kompetencje wewnętrzne, upoważniają wspólnotę do działania wewnątrz wspólnoty – tworzenie nowych rozporządzeń, dyrektyw, obowiązujących kraje wspólnotowe.
Są to przede wszystkim:
- tworzenie rynku wewnętrznego (cel gospodarczy)
- tworzeniu unii gospodarczo monetarnej
- tworzenie reguł konkurencji
- polityka rolna i rybołówstwo
- polityka transportowa
- polityka socjalna i zatrudnienia
- ochrona środowiska
- ochrona konsumentów – prawodawstwo jest wspólne, sposób organizowania ochrony konsumentów pozostawiony jest każdemu krajowi
- badanie i rozwój technologiczny
Kompetencje wewnętrzne upoważniają wspólnotę do działania w stosunku do państw trzecich, a także organizacji światowych, np. WHO, ONZ.
Kompetencje wyraźne (kompetencje wewnętrzne) i dorozumiane (te, które nie zawsze są ujęte wprost, ale domniemuje się, że istnieją), dotyczące właśnie stosunków międzynarodowych. Domniemuje się, że kraj wspólnotowy może korzystać z prawa wspólnotowego w rozwiązywaniu sporu z krajem spoza wspólnoty, ale jeśli nie chce korzystać z pomocy to…
Acquis communautaire wspólnotowy dorobek prawny. Oznacza przestrzeganie trzech źródeł prawa
- obejmuje prawo pierwotne i wtórne, czyli traktaty i oparte na nich prawo wtórne dyrektywy, rozporządzenia
- ogólne zasady prawa wspólnotowego (lex retro non agit), prawa fundamentalne (podstawowe) prawa człowieka i obywatela
- orzecznictwo ETS i sądu I instancji (Luksemburg)
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
