 Biblioteki i ich skarby
Są dostojne, ciche, niejednokrotnie skrywają bezcenne skarby ludzkości. Biblioteki to instytucje, które często są niedoceniane a są nie tylko gmachami gromadzącymi książki. Które biblioteki obecnie są największe na świecie i jakie bezcenne druki posiadają?
Historia bibliotekarstwa zaczyna się w VI wieku p.n.e., biblioteki powstawały w Chinach, Egipcie czy w starożytnej Grecji chyba z tą najbardziej znaną w Aleksandrii – biblioteka Ptolemeuszów, oraz biblioteka Serapeion przy świątyni Serapisa. W okresie średniowiecza rozwijały się biblioteki klasztorne i kościelne, do momentu wybuchu renesansu, kiedy stopniowo zaczynały powstawać zbiory uniwersyteckie. Z momentem, kiedy rozpowszechnił się druk, liczba bibliotek zaczęła się gwałtownie powiększać. Powstawały biblioteki humanistów, królów, możnowładców. Po reformacji zaczęły powstawać biblioteki mieszczańskie.
W XVIII wieku utworzono lub przekształcono prywatne biblioteki w ogólnodostępne lub ogólnonarodowe. Wraz z rozwojem nauki w XVIII-XIX wieku powstawały zbiory towarzystw naukowych, a dopiero początku XX w. biblioteki uzyskały rangę instytucji społeczno-kulturalnych o charakterze publicznym.
Dziś biblioteki są nie tylko dobrem społecznym, ale również są skarbcami drogocennych i niezwykłych dzieł. Starodruki, manuskrypty czy historyczne mapy przekazują nam wiedzę z minionych wieków, ale również pokazują jak wyobrażano sobie świat. Materiały biblioteczne to gratka nie tylko dla bibliofilów, ale również i dla kolekcjonerów, którzy czekają na aukcje lub faksymilia dzieł przechowywanych przez te gmachy.
Rosyjska Biblioteka Narodowa w Petersburgu
Jedna z najstarszych bibliotek publicznych w Rosji. Została założona przez Katarzynę Wielką w 1795 roku jako Carska Biblioteka Publiczna. Caryca przekazała wówczas bibliotece kolekcję księgozbiorów podarowanych jej przez Woltera i Diderota. Zbiory te zostały powiększone o zagrabione woluminy z biblioteki Załuskich. W 1921 roku, po zawarciu pokoju ryskiego część (55 000 drukowanych) ksiąg została odzyskana prze Polskę.
Obecnie znajdują się tam takie perełki jak:
- Saint Petersburg Bede zawiera jeden z dwóch najstarszych zachowanych przykładów tekstu "m-type" łacińskiej Historii Ecclesiastica (dokumentujących historię chrześcijaństwa). Datowane są na VIII wiek, a do Rosji trafiły po rewolucji francuskiej.
- Ewangelia z Trebizonda – bizantyjski iluminowany manuskrypt z tekstem Ewangelicznego Lekcjonarza, datowany paleograficznie na X lub XI wiek.
- Kodeks Leningradzki (Codex Leningradensis) – najstarszy zachowany rękopis zawierający cały tekst Biblii hebrajskiej. Pierwsze wydanie faksimile zostało przygotowane przez D.S. Loewingera w 1970 roku. Dyplomatyczną edycję wydał A. Dotan w 1973 roku. Ostatnio kodeks został na nowo sfotografowany przez Ancient Biblical Center z Clermont.
- piśmiennictwa, powstały w latach 1056–1057. Ewangeliarz spisany jest w języku staro-cerkiewno-słowiańskim. Jest to księga liturgiczna zawierająca fragmenty Ewangelii na wszystkie dni roku liturgicznego. W roku 2011 został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata (projekt którego celem są działania mające zachować, ratować i udostępniać rękopisy, druki, inskrypcje czy dokumenty audiowizualne o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym).
- Kodeks Zografski (łac. Codex Zographensis) – rękopis, składający się z 304 pergaminowych kart, zawierający tekst czterech Ewangelii i krótkie żywoty świętych. Większość tekstu, pisana tzw. okrągłą głagolicą (najstarszym pismem słowiańskim), datowana jest na koniec X lub początek XI w.
Chińska Biblioteka Narodowa
Znajdująca się w Pekinie Chińska Biblioteka Narodowa jest największą biblioteką w Azji. W swojej kolekcji posiada ponad 35 milionów woluminów. Zawiera oficjalne publikacje Organizacji Narodów Zjednoczonych i zagranicznych rządów. Została utworzona przez rząd cesarski jako biblioteka stołeczna w 1909 roku. Ogólnodostępna stała się po upadku monarchii w 1912 roku, a w 1916 roku otrzymała status biblioteki narodowej. Od tego czasu przesyłana jest do niej każda publikacja wydana w Chinach.
Biblioteka zawiera m.in. starożytne zapiski sporządzone na skorupach żółwi i kości, jak również inne historyczne manuskrypty. Wśród najbardziej cenionych zbiorów Biblioteki Narodowej w Chinach jest ponad 16 000 tomów cennych historycznych chińskich dokumentów i manuskryptów z jaskiń Mogao w Dunhuang. W gmachu przechowywane są również stare mapy, diagramy i rubbingi ze starożytnych napisów na różnych materiałach, jak również kopie sutr buddyjskich pochodzących z VI wieku.
Nowojorska Biblioteka Publiczna
Nowojorska Biblioteka Publiczna (NYPL) to system bibliotek publicznych w Nowym Jorku. Posiada blisko 53 milionów pozycji i 92 lokalizacje, jest drugą co do wielkości biblioteką publiczną w Stanach Zjednoczonych i trzecią co do wielkości na świecie.
Do najistotniejszych starodruków posiadanych przez NYPL należą:
- Wydrukowane u Antona Koberga "Kroniki świata" (Liber Chronicarum, wydane w 1493 w Norymberdze) lub Philobiblon De Bury'ego (z 1345 roku napisany po łacinie zbiór esejów) Peregrinatio in terram sanctam.
- Starsze wydania np. De Sphaera mundi (Sfera kosmosu) – średniowieczne wprowadzenie do podstawowych elementów astronomii napisanej przez Johannesa de Sacrobosco (John of Holywood) z ok. 1230 roku, oraz wiele wydań Sphaera mundi Sacro Bosco. W zbiorach znajdują się prace drukowane przez Petera Schöffera, Williama Caxtona i Güntera Zainera, a także książki drukowane, a nawet kilka przykładów druku azjatyckiego.
- Książki wydrukowane w obu Amerykach przed rokiem 1801, jak również amerykańskie gazety drukowane przed 1865 rokiem.
- Biblioteka może pochwalić się bogatymi materiałami geograficznymi kartografów, geografów, podróżników europejskich jak i tych którzy poświęcili się odkrywaniu Ameryki Północnej (Théodore de Bry, Hakluyt, Hulsius'a, John Smith, James Cook, Lewis i Clark, George Catlin i Wied-Neuwied. Ponadto istnieje wiele wczesnych atlasów, począwszy od Cosmographii z 1478 roku, w tym kilka autorstwa Orteliusa, Georga Brauna i Münstera.
- Wydział Rzadkich Książek stał się domem dla wielu wydań Biblii posiadanych przez Jamesa Lenoxa. Najważniejszą z nich jest Biblia Gutenberga, której kopia Lenoxa jako pierwsza przybyła do Ameryki.
- Wśród dzieł literackich w bibliotece znajdują się pierwsze cztery wydania Folio Williama Szekspira, wszystkie wydania Pielgrzyma Bunyana sprzed 1700 roku oraz pełne dzieła Woltera w ich oryginalnych wydaniach. Warto wspomnieć, że biblioteka skrywa też jedyny pozostały egzemplarz pierwszego wydruku listu Kolumba do Luis de Santángel (Barcelona, 1493), pierwszej książki wydrukowanej w Ameryce Północnej (z 1543 roku), pierwszej książki wydrukowanej w języku angielskim w Ameryce (z 1640 roku).
Biblioteka Kongresu w Waszyngtonie
Największa tego typu instytucją na świecie. Posiada ponad 38 milionów książek i innych materiałów drukowanych, 3,6 miliona nagrań, 14 milionów zdjęć, 5,5 miliona map, 8,1 miliona utworów nutowych i 70 milionów rękopisów, 5711 inkunabułów i ponad 122 milionów pozycji w kolekcjach niesklasyfikowanych.
Ideę utworzenia biblioteki przypisuje się Jamesowi Madisonowi, który złożył taką propozycję w 1783 roku. Biblioteka Kongresu została ustanowiona 24 kwietnia 1800, kiedy prezydent John Adams podpisał akt Kongresu przewidujący przeniesienie siedziby rządu z Filadelfii do nowej stolicy Waszyngtonu. Obecnie zbiory biblioteki zajmują około 838 mil (1 349 km) półek z książkami.
Do najważniejszych i najcenniejszych pozycji można zaliczyć
- Biblię Gutenberga;
- Pierwsza książka wydana w Stanach Zjednoczonych – Folio Williama Szekspira (1640 Cambridge, Massachusetts);
- Zbiory prywatnych bibliotek m. in. Adolfa Hitlera, Susan B. Anthony, Theodora Roosvelta i rosyjskiej rodziny carskiej;
- Kolekcja kieszonkowych globusów;
- Najmniejsza książka świata - Old King Cole;
- Kolekcja Thomasa Jeffersona, która obejmowała 6 487 książek (jednak część strawił pożar). Jefferson spędził 50 lat gromadząc różnorodne książki, w kilku językach, i na takie tematy jak: filozofia, historia, prawo, religia, architektura, podróże, nauki przyrodnicze, matematyka, studia nad klasyczną Grecją i Rzymem, współczesne wynalazki, balony na gorące powietrze, muzyka, okręty podwodne, skamieniałości, rolnictwo i meteorologia. Nie zabrakło nawet książek kucharskich. Kolekcja Jeffersona była wyjątkowa, ponieważ była to robocza kolekcja uczonego, a nie kolekcja dżentelmeńska do pokazywania;
- Biblioteka otrzymała wiele darowizny od wybitnych osobistości, takich jak John D. Rockefeller, James B. Wilbur i Archer M. Huntington;
- Projekt Deklaracji Niepodległości Jeffersona;
- Notatki Jamesa Madisona na temat konwencji federalnej;
- Papierowa taśma z pierwszym telegraficznym przesłaniem - "Co Bóg uczynił?";
- Pierwszy rysunek telefonu Alexandra Grahama Bella.
Biblioteka Brytyjska
Największą biblioteką jest Biblioteka Brytyjska, która powstała w wyniku połączenia biblioteki Muzeum Brytyjskiego i kilku innych znaczących zbiorów książkowych w 1972 roku. Wcześniej zbiory książkowe były gromadzone w Brytyjskim Muzeum. Biblioteka zgromadziła 150 mln jednostek bibliotecznych, koło 25 milionów woluminów). Do najcenniejszych dzieł należą:
- Psałterz Henryka VIII, rękopis zawiera Psałterz z trzema pieśniami;
- Diamentowa Sutra, uważana za najstarszą drukowaną książkę na świecie wydrukowana w 868 r. w czasie panowania dynastii Tang;
- Codex Sinaiticus, główna część drugiego na świecie rękopisu Biblii w greckim koine (IV wiek);
- Kodeks Aleksandryjski, wczesny rękopis Biblii w języku greckim koine;
- Ewangelie Lindisfarne, iluminowany manuskrypt, powstały na początku VIII wieku w klasztorze Lindisfarne, który zawiera łaciński tekst czterech Ewangelii.
- Ewangeliarz św. Kutbert manuskrypt pochodzący z VII wieku, zawierający łaciński tekst Ewangelii Jana, jest uznany za najstarszą europejską książką zachowaną w oryginalnej oprawie;
- Dwie Biblie Gutenberga, które są kopiami łacińskiej Biblii wydrukowane w Moguncji (w 1450 roku);
- Olbrzymie średniowieczne biblie takie jak: Worms Bible, Stavelot Bible, Parc Abbey Bible i Floreffe Bible;
- Ewangelie Schuttern, iluminowany ewangeliarz pochodzący z Baden w Niemczech, datowany na IX wiek;
- Biblia z opactwa Moutier-Grandval, jedna z trzech ilustrowanych biblii wykonanych w Tours w IX wieku;
- Magna Charta Libertatum (lub Magna Carta), czyli Wielka Karta Swobód. Akt wydany w Anglii 15 czerwca 1215roku przez króla Jana bez Ziemi;
- Jedyny zachowany egzemplarz Beowulfa, który jest epickim poematem heroicznym nieznanego autorstwa;
- Godzinki księcia Bedford, to pochodzący z początku XV wieku bogato iluminowany rękopis godzinek;
- Ewangelie cara Iwana Aleksandra, 1355-56, najważniejszy średniowieczny rękopis bułgarski;
- Codex Arundel, zbiór notatek Leonarda da Vinci;
- Tłumaczenie Nowego Testamentu przez Williama Tyndale z 1534 roku na angielski, egzemplarz był osobistą kopią Anne Boleyn;
- Oryginalny rękopis Mesjasza Haendla;
- Rękopis Alicji w Krainie Czarów autorstwa Lewisa Carrolla (przekazany Bibliotece Brytyjskiej przez konsorcjum amerykańskich bibliofilów "w uznaniu odwagi Wielkiej Brytanii w stawianiu czoła Hitlerowi, zanim Ameryka przyszła na wojnę").
Starodruki nie zawsze są łatwo dostępne, gdyż wymagają odpowiednich warunków przechowywania. Jednak możliwość zerknięcia chociaż przez gablotkę na drogocenne dzieło zaklęte na stronach książki jest nieoceniona. Tak jak na ścianach możemy mieć kopie obrazów największych malarzy, wielbiciele i kolekcjonerzy książek zawsze mogą sięgnąć po faksymilia czy inne wydania inspirowane historią.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
