 Rzadkie lub zapomniane rośliny z jadalnymi owocami
Nasze lasy i parki obfitują w wiele zapomnianych gatunków roślin z jadalnymi owocami, które możemy użyć do win, nalewek i różnych przetworów. Ich owoce są bogactwem witamin i innych składników potrzebnych do zdrowego odżywiania się. Wiele owoców ma właściwości lecznicze, dlatego na pewno warto korzystać i wiedzieć o naszym naturalnym bogactwie.
Rokitnik (Hippophaë rhamnoides L.)
Silnie rozgałęziony krzew osiągający wysokość do 6 m. Jest rośliną dwupienną, owoce ma soczyste, aromatyczne, o charakterystycznym kwaśno cierpkim smaku, po przemorźnięciu stają się słodkie. Zawierają bardzo dużo witamin i mikroelementów, mają 2,4 razy więcej witaminy C niż czarna porzeczka, witaminy: E, F, K, P, kwas foliowy, prowitaminę A i D, antocyjany, flawonoidy, fosfolipidy, garbniki, nienasycone kwasy tłuszczowe oraz makro i mikroelementy, m.in. mangan, żelazo, bor. Działanie mają wzmacniające siły obronne organizmu, przeciwbólowe. Owoce stosuje się przy dolegliwościach żołądkowych, chorobach reumatycznych, przeziębieniach i chorobach skóry. Z owoców można wykonywać dżemy, soki, przeciery, wina i nalewki. Zawierają dużo pektyn, umożliwiających zestalanie się przetworów. Co ciekawe, podczas gotowania witamina C nie ulega rozkładowi (jak w owocach innych roślin), gdyż rokitnik nie posiada enzymów rozkładających tę witaminę.
Świdośliwa (Amelanchier Medik.)
Krzew z rodziny różowatych. Roślina uprawna pochodzi z Ameryki Północnej, znanych jest jej około 25 odmian. W polsce najbardziej popularne odmiany to Świdośliwa Lamarcka i Prince William. Roślina bardzo odporna na mróz. Może rosnąć w bardzo różnych warunkach. Nie lubi jedynie miejsc wyjątkowo suchych i nadzwyczaj podmokłych. Najlepsze gleby to gleby piaszczysto - gliniaste, lekko kwaśne o Ph ok. 6,0 - 6,5. Okres owocowaniado 30 lat. Zaczyna owocować w 2 -4 roku po posadzeniu.
Owoce – jagody mają barwę czerwoną, purpurową do prawie czarnej, 5-15 mm średnicy, słodkie, dojrzewają w okresie letnim, są doskonałe do jedzenia na surowo, wykorzystywane są też w przemyśle przetwórczym. Sadzone również w przydomowych ogródkach jako drzewa owocowe są źródłem smacznych jagód.
Zainteresowanie owocami świdośliwy wzrasta od kiedy stwierdzono, że zawierają one znaczne ilości antocyjanów o właściwościach przeciw utleniających, wspomagają organizm przed rozwojem komórek rakowych.
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis (Turcz.) Baill.)
Pnącze z rodziny cytryńcowatych, w stanie naturalnym występuje w górskich lasach i dolinach rzek Dalekiego Wschodu, głównie w Rosji i Chinach.
Jest dwupiennym, rozdzielnopłciowym pnączem, całkowicie mrozoodpornym, kwitnie od maja do czerwca. W zależności od uprawy i pogody u tych samych roślin przeważają kwiaty męskie, a w drugim roku żeńskie. Również wśród roślin młodych dominują osobniki męskie. W miarę osiągania dojrzałości zwiększa się liczba okazów żeńskich, wydających owoce.Rośnie na glebach żyznych, próchnicznych, dostatecznie wilgotnych. Roślina mało wytrzymała na suszę, lubi stanowiska widne.
Jagody występują w gronach od 3 do 10 cm długości. Dojrzałe są bardzo kwaśne, o ostrym, cytrynowo-smołowato-gorzkim smaku, miąższ delikatny i soczysty. W każdej jagodzie znajdują się 1-2 nasiona. Dojrzewają na przełomie sierpnia i września. Owoce dodane do herbaty przypominają trochę smak cytryny, jest w nich dużo witaminy C. Można z nich wyrabiać sok, konfitury i syrop, a liście i korę używać jako herbaty. W Rosji z nasion cytryńca produkuje się specyfiki farmaceutyczne (w nasionach zawarte są substancje biologiczne działające stymulująco na organizm człowieka między innymi schizandrynę. W jagodach także występuje witamina E i łatwo przyswajalne mikroelementy jak: cynk, mangan, miedź, molibden, nikiel, tytan i żelazo.), a owoce, nasiona i liście wykorzystuje się w przemyśle spożywczym.
Herbata z suszonych owoców posiada wspaniały aromatyczny smak, można ją parzyć w termosie; 4 - 5 łyżeczek jagód zalać ( na ok. 15 min) dwoma szklankami wrzątku lub przygotować wywar wg. starej Chińskiej metody, czyli 2 do 4 łyżek stołowych jagód zalać wodą ( 2 szklanki) i doprowadzić do wrzenia, kontynuować gotowanie na zmniejszonym ogniu do 12 minut. Regularne picie herbaty z Cytryńca ma wywierać bardzo pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne, poprawiając dobre samopoczucie, wzrost energii, ostrość myślenia. Cytryniec posiada również opinię efektywnego toniku seksualnego, działającego zarówno na kobiety jak i mężczyzn.
Pigwowiec (Chaenomeles Lindl.)
Niski krzew zarówno ozdobny jak i użytkowy, o prawie płożącym pokroju i szeroko rozpostartych gałęziach. Dorasta do wysokości 1 m. Kwitnie pomarańczowo lub żółtopomarańczowo, kwiaty są niezbyt duże ( 2 - 3 cm średnicy). Owoce żółte, bruzdowane, często pokryte czerwonymi plamkami, niezbyt duże lecz liczne i bardzo aromatyczne. Pigowce mają małe wymagania, wystarcza im średniożyzna gleba, łatwo przetrzymują susze i mrozy.
Owoce dojrzewają w październiku. Nawet gdy są dojrzałe pozostają twarde. Miąższ mają bardzo kwaśny, cierpki, zawierają natomiast dużo pektyn, kwasów organicznych, witaminy C, a także barwniki i sole mineralne. Znane są jako lek wzmacniający oraz przeciw biegunkom. Najczęściej sporządza się z nich galaretki i nalewki, kompot z dodatkiem słodkich śliwek. Przygotowując dżemy i marmolady, można łączyć pigwowiec z jabłkami lub aronią. Dojrzewające owoce pigwowca japońskiego posiadają również przyjemny zapach, który ma zastosowanie jako dodatek zapachowy do przetworów z innych owoców.
Pigwa pospolita (Cydonia oblonga Mill.)
Niewielkie drzewko osiągające 5m wysokości. Ma płytki system korzeniowy i dlatego wymaga żyznej i stale wilgotnej gleby. Jest światłolubna,odporna na mróz.
Owoce jabłkowate, żółte, u większości odmian o średnicy 6 cm (u nowych odmian owoce bywają większe i osiągają nawet 1 kg), z pięcioma komorami nasiennymi, zawierającymi pestki.Miąższ owoców twardy i mocno cierpki, aromatyczny, z dużą ilością komórek kamiennych. Nie nadają się do bezpośredniego spożycia, gdyż są twarde i bardzo kwaśne. Są jednak bardzo aromatyczne i używane są do wytwarzania syropów, nalewek, konfitur; także na kompot. Doskonale nadaje się na domieszkę do przetworów z owoców o mdłym lub słabo wyraźnym smaku, dobrze smakuje w połączeniu z jabłkami. Dzięki dużej zawartości pektyn służą również do żelowania przetworów z owoców o niskiej zawartości pektyn.
Alkoholowe nalewki korzystnie wpływają na pracę serca i obniżają ciśnienie krwi, osłabiają skurcze jelit i pobudzają trawienie. Wyciąg ze świeżych owoców w Rosji był używany do leczenia niedokrwistości. Śluz powstający podczas moczenia nasion pigwy w medycynie ludowej był wykorzystywany przy kaszlu i stanach zapalnych dróg oddechowych. Na Zakaukaziu śluz ten wykorzystywano zewnętrznie przy oparzeniach i podrażnieniach skóry.
Dereń jadalny, dereń właściwy (Cornus mas L.)
Rozłożysty krzew lub małe drzewo mogące osiągnąć 3-7 m wysokości, całkowicie mrozoodporny. W ogrodzie ma charakter również dekoracyjny - kwitnie na przedwiośniu, długo przed rozwojem liści. Pochodzi ze środkowej i południowo-wschodniej Europy i zachodniej Azji, jest uprawiany w wielu krajach świata. W Polsce był uprawiany już kilkaset lat temu. Jest to krzew o skromnych wymaganiach, który dobrze się czuje na słońcu i w półcieniu, znosi gleby wapienne, susze i zanieczyszczone powietrze. W cieniu owocuje słabo i ma luźniejszy pokrój.
Owocem jest soczysty pestkowiec zwykle wydłużony barwy czerwonej i wiśniowej na długich szypułkach z silnym połyskiem.Owoce nie w pełni dojrzałe, twarde, są doskonałym surowcem na konfitury, przeciery, powidła, soki, nalewki. W pełni dojrzałe mogą być owocami deserowymi, dodatkiem do sałatek i do dekoracji potraw. Wysoka wartość odżywcza i zdrowotna derenia wynika ze składu chemicznego owoców. Owoce zawierają do 200mg % witaminy C, witaminę P, prowitaminę A, pektyny, znaczne ilości cukrów (glukozy i fruktozy), kwasów organicznych, garbników, związków flawonowych i mineralnych.
W lecznictwie ludowym owoce są polecane przy schorzeniach związanych z przemianą materii, a nalewka z kwiatów i owoców jako lek przeciwko gorączce.
Jagoda kamczacka (Lonicera caerulea L. var. kamtschatica Sevast.)
Krzew o zwartym i wzniesionym pokroju, osiągający wysokość do 2 m. Jest rośliną długowieczną (żyje ok. 35 lat). Roślina wytrzymuje susze i mrozy do –45 stopni Celsjusza, a kwiaty do –8 stopni. Stanowisko powinno być słoneczne, ziemia żyzna, wzbogacona obornikiem, jednak dobrze sobie radzi na każdym rodzaju gleby. Ze względu na zapylanie krzyżowe zaleca się sadzić blisko siebie dwa krzaki jagody kamczackiej w odległości 1 metr, najlepiej różnych odmian. Jeden krzak też zaowocuje, ale słabiej. Krzewów nie przycina się, na starszych okazach można usuwać stare pędy.
Owoce przede wszystkim nadają się na deser. Można jednak wykonywać z nich dżemy, soki, nalewki, mrozić i suszyć. Owoce zawierają wiele składników biologicznie aktywnych, o własnościach wzmacniających, antyseptycznych i odtruwających organizm.Jagody są źródłem m.in. witaminy C i A oraz żelaza, jodu, miedzi. Mają właściwości ogólnie wzmacniające, antyseptyczne, wspomagające leczenie wielu chorób i odtruwające organizm ze związków metali ciężkich, pomocne są również przy leczeniu chorób układu krwionośnego.
Jagody goji - Kolcowój pospolity (Lycium barbarum L.)
Krzew o wysokości 1-3 m. Gałązki łukowato zwisające i pokryte kolcami.
Mało wymagający, rośnie szybko praktycznie w każdych warunkach.
Owoce - podłużne, czerwone jagody o długości do 2 cm. Są tak delikatne, że aby ich nie uszkodzić przy zbiorze – strząsa się je z krzewu, a nie zrywa.
Jagody są bogate w aminokwasy (do 5%), polisacharydy i karotenoidy (m.in. zeaksantynę, fysalien i kryptoksantynę) oraz olejek eteryczny z seskwiterpenami. Nasiona zawierają liczne triterpeny i steroidy triterpenowe. Kora zawiera poliaminy (kukoaminę A) i peptydy (liciumamid, liciumina A). W liściach stwierdzono steroidy (witanolid A). W Chinach, Korei i Tybecie, owoce kolcowoju są spożywane po ugotowaniu (jako składnik zup itp.).
Morwa biała (Morus alba L.)
Drzewo do 15 m wysokości, Kwiaty rozdzielnopłciowe, ale występujące na tym samym drzewie. W Polsce występuje często, jako jedyny gatunek morwy. Ze względu na fioletowo-czarną barwę owoców morwa biała bywa mylnie brana za morwę czarną (Morus nigra) lub czerwoną (Morus rubra)
Owoce - drobne niełupki obrośnięte są soczystymi osnówkami powstałymi z okwiatu. Zebrane w walcowate owocostany o długości ok. 2 cm. Barwa owoców różna – biała, różowa, czerwona, fioletowoczarna. Smak słodki i nieco mdły.
Liście morwy białej wykazują właściwości lecznicze. Działają stabilizująco na poziom cukru we krwi, ograniczając jego przyswajanie przez organizm, dlatego mogą być polecane pomocniczo w cukrzycy typu 2 oraz przy odchudzaniu. Owoce są jadalne. Liście zbierano na karmę dla jedwabników. Wymaga gleb lekkich i stanowisk ciepłych, słonecznych.
Wyciągi z morwy używane były od wieków w tradycyjnym ziołolecznictwie. korzenie wykorzystywane były w chińskiej medycynie ludowej do leczenia cukrzycy, gorączki i kaszlu. Z niebieskich jagód do dziś produkuje się dżemy. Liście wykorzystuje się na wiele różnych sposobów, między innymi jako pożywienie dla jedwabników, czy do parzenia herbaty. W Japonii, a także w wielu krajach europejskich sprzedaje się ogromne ilości dodatków do żywności zawierających morwę, między innymi jako środek wspomagający odchudzanie. Badania wykazały, że liście morwy hamują działanie enzymów rozkładających węglowodany w organizmie.
Wiśnia karłowata, wisienka stepowa (Prunus fruticosa Pall.)
Krzew osiągający wysokość do 1,5 m. Wytwarza liczne pędy odroślowe, za pomocą których się rozkrzewia. Owoce są niewielkie, barwy ciemnoczerwonej, bardzo kwaśne. Jest gatunkiem wybitnie mrozoodpornym i wydaje dużo odrostów korzeniowych.
Smak i zapach soku czy konfitury z dzikich wisien o niebo przewyższa smak i zapach tych ze szlachetnych odmian.
Aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa (Michx.)
Jest to duży krzew wysokości do 2,5m, a średnicy od 1,5 do 2m, kwiaty ma zebrane w baldachogrona. Rośnie szybko jest odporna na suszę , mrozy, niewymagająca co do stanowiska.
Owoce aronii trudno jeść na surowo, szczególnie w suche lata gromadzą w sobie bowiem tyle garbników, że są mało soczyste i bardzo cierpkie. Rewelacyjnie nadają się natomiast na przetwory (galaretki, dżemy, soki), do kandyzowania albo suszenia. Warto dodawać je do przetworów z innych owoców, np. jabłek czy porzeczek, bo poprawiają smak i dodają koloru.
Jej owoce są cennym surowcem dietetycznym i leczniczym, zawierają dużo związków biologicznie czynnych, w tym antocyjanów (ciemnych barwników) mających właściwości przeciwutleniające, a w konsekwencji hamujących procesy starzenia oraz zapobiegających chorobom nowotworowym. Owoce aronii zawierają witaminy: P, C, PP, B2, B6, E i karotynę (prowitaminę A), zawierają także mikroelementy jak: rad, molibden, bor, żelazo i jod. Uwalniają organizm od toksyn, są pomocne w leczeniu chorób krążenia, obniżają ciśnienie krwi, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, przeciwdziałają krwawieniu (np. z żołądka w chorobie wrzodowej), zmniejszają też napięcie nerwowe i stres. Spożywanie przetworów z aronii łagodzi skutki chemio- i radioterapii, szkodliwego promieniowania komputera, uodparnia skórę na promieniowanie UV i łagodzi dolegliwości w chorobach trzustki i wątroby
Jarząb pospolity, jarząb zwyczajny, jarzębina (Sorbus aucuparia L.)
Drzewo lub krzew, dorasta do 15 m wysokości, roślina wieloletnia, zyje 80-100 lat. Jest niewymagająca, co do stanowiska i gleby, bez problemu wytrzymuje suszę i mróz.
Surowe owoce są niejadalne, nie tylko z powodu gorzkiego smaku, ale również zawartości trującego składnika (kwas parasorbinowy). Natomiast po przemrożeniu, lub po zanurzeniu na chwilę we wrzątku (tzw. blanszowanie) tracą trujące właściwości i gorzki smak. Owoce są używane w kuchni i przetwórstwie. Zawierają dwukrotnie więcej karotenu niż marchew oraz alkaloid sorbinę, który nadaje im gorzki smak. Wyrabia się z nich jarzębiak, soki, dżemy, marmoladę, syropy, mus. Po usmażeniu z jabłkami stanowią doskonały dodatek do mięs. Dla celów przetwórstwa uprawiane są odmiany o dużych i jadalnych owocach.
Mają dużo witaminy C, E, P, K, PP, nieco witaminy A, cukier sorbozę, garbniki i pektyny. Działanie: słabe moczopędne oraz korzystnie wpływające na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego. Jest stosowana przy nieżytach jelit, przewlekłych biegunkach, różnych schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego.
Jarząb domowy (Sorbus domestica L.)
Drzewo dorastające do 13-15 m wysokości, wymaga gleb żyznych i nasłonecznionych stanowisk, odporny na mrozy, jednak potrafi przemarzać.
Owoce typu gruszkowatego w kolorze żółtym, od strony słonecznej przebarwiający się w kolor czerwonawy, jadalne po dojrzeniu i ulęgnięciu na surowo oraz pod postacią przetworów. Używane również na nalewki. Sok z niedojrzałych owoców służy jako dodatek przy produkcji wina z jabłek (cydru) w ilości 0,5%-2%. Zawarte w nim garbniki podnoszą klarowność i trwałość wina. Także z powodu wysokiej zawartości garbników zasuszone i sproszkowane owoce są zażywane przy problemach trawiennych.
Głóg (Crataegus L.)
Ciernisty krzew lub niewysokie drzewo dorastające do kilku metrów wysokości,niewybredny co do gleby i stanowiska, całkowicie mrozoodporny. W Polsce spotykamy głównie głóg jednoszyjkowy, głóg dwuszyjkowy i głóg pośredni.
Owoce głogu działają nasercowo, moczopędnie, rozkurczowo i uspokajająco. Głóg pomaga w zwalczaniu bezsenności i nadpobudliwości. Łagodzi również bóle mięśniowe i stawowe. Jest świetny w rehabilitacji po zawale mięśnia sercowego. Roślina zawiera całą masę najrozmaitszych związków, garbników i witamin.
Wytwarzać z niego można syropy, konfitury, nalewki i wina.
Preparaty z głogu, ze względu na ich działanie nasercowe, są szczególnie polecane u osób w wieku podeszłym- przy kołataniu serca, jego starczych zmianach, przedwczesnych skurczach. Jest to jeden z cenniejszych leków stosowanych w chorobach serca, w miażdżycy (skleroza) i nadciśnieniu (leczenie chorób serca przeprowadza się pod kierunkiem lekarza) oraz w bezsenności i w nadmiernej pobudliwości nerwowej. Dobrze działa także napar z głogu w dolegliwościach reumatycznych (bóle mięśniowe i stawowe). Nalewka spirytusowa z głogu rozszerza naczynia krwionośne, chroni przed atakami dusznicy bolesnej.
Róża dzika (Rosa canina L.), Róża pomarszczona (Rosa rugosa)
Kolczasty krzew występujący pospolicie w całej polsce,nie ma specjalnych wymagań co do gleby, jest też całkowicie mrozoodporna.
Dojrzałe owoce są składnikiem wielu mieszanek ziołowych. Zawierają oprócz ogromnej ilości witaminy C garbniki, karotenoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry, pektyny. Owoce są niezwykle bogatym źródłem witaminy C – zawierają jej dziesięciokrotnie więcej, niż porzeczka czarna. Już 1-3 jej owoce w zupełności wystarczą do pokrycia dziennego zapotrzebowania człowieka na tę witaminę. Naturalna witamina zawarta w owocach jest przy tym trzykrotnie bardziej skuteczna od witaminy syntetycznej w tabletkach. Owoce róży mogą być używane do sporządzania przetworów win i nalewek.
Działanie: słabo rozkurczające, żółciopędne, łagodnie moczopędne. Róża jest stosowana przede wszystkim jako lek ogólnie wzmacniający (bogate źródło witaminy C), ale także pomocniczo do leczenia różnych schorzeń wątroby, nerek i przewodu pokarmowego.
Owoce dzikiej róży zwykle są zbierane po przymrozkach, gdyż stają się miękkie i łatwo oddają sok, jednak przemrożenie powoduje niszczenie witaminy C.
Śliwa tarnina (tarnina, tarka) Prunus spinosa L.
Krzew o wysokości do 3 m, tworzy gęste zarośla dzięki licznym odrostom korzeniowym. Roślina niewybredna, rosnąca na prawie wszystkich glebach (piaszczyste, kamieniste), porasta brzegi lasów, miedze, przydroża.
Owoce, małe niebieskie śliweczki, mimo że cierpkie, zawierają dużo cukrów i tłuszczu. Posiadają garbniki, pektyny, witaminę C, cukry, kwasy organiczne, glikozydy, antocyjany, fitosterol i sole mineralne. Do bezpośredniego spożycia nadają się po przemrożeniu – stają się wówczas znacznie bardziej słodkie, gdyż zmniejsza się w nich zawartość kwasów i garbników. Doskonale nadają się na przetwory domowe. Można z nich robić konfitury, kompoty, nalewki, wina i soki.
Owoce mają działanie łagodnie zapierające i przeciwzapalne. Używane są w postaci odwaru (1/2 łyżeczki suszonych owoców na 1 szklankę wody) przy schorzeniach żołądkowo-jelitowych, a także do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych.
Czeremcha zwyczajna (Padus avium Mill.)
Drzewo dorasta do 15 m, krzew od 0,5 do 4 m wysokości. Ma szeroką, jajowatą koronę i zwisające gałęzie. Roślina łatwo wytwarza pędy odroślowe, tworząc formę krzewiastą. Lubi gleby bogatsze, dość wilgotne, preferuje stanowiska częściowo zacienione, jest całkowicie mrozoodporna.
Owoce są jadalne, z lekkim gorzkawym posmakiem (im później zebrane, tym mniej gorzkie). Wytwarza się z nich wina, nalewki, soki i przetwory.
W medycynie ludowej owoce czeremchy stosowano jako środek moczopędny, przeciwreumatyczny i przeciwbiegunkowy. Używano również jej kwiatów, liści i kory. Odwarami z kory i liści leczono choroby skóry i trudno gojące się rany.
Fitoncydy zawarte w owocach mają zdolności bakteriobójcze i przeciwgrzybicze. Odwar z owocków czeremchy stosuje się przy chronicznym zapaleniu migdałków i w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Spożywanie świeżych owoców zaleca się przy wszelkiego rodzaju grzybicach i zapaleniach bakteryjnych.
UWAGA: Czeremchę można pomylić z Kruszyną, odróżnić je można najprościej po tym, że Kruszyna ma kilka pestek, a Czeremcha jedną.
Czarny bez (Sambucus nigra L.)
Wysoki krzew, rzadko o pokroju drzewiastym do wysokości 3 – 10 m, porasta nieużytki i zręby leśne. Preferuje miejsce nasłonecznione i wilgotne, jest całkowicie mrozoodporny. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w lipcu i sierpniu.
Owoce - czarne, mięsiste pestkowce, kuliste, zebrane w baldachogrona. Wszystkie części rośliny zawierają toksyczny składnik zwany sambunigryną. Składnik ten po spożyciu jest rozkładany do cyjanowodoru, co powoduje poczucie słabości, niekiedy wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi, co pozwala na ich stosowanie.
Owoce działają łagodnie przeczyszczająco, moczopędnie, napotnie, przeciwbólowo, odtruwająco. W medycynie ludowej stosowany jako środek przeciw przeziębieniom, np. w postaci soku z owoców lub nalewki.
Syrop z owoców bzu czarnego uzyskuje się w wyniku gotowania owoców z cukrem i wodą. Podaje się jako środek witaminizujący i wzmacniający w dni możliwej choroby, jako środek lekko napotny przy przeziębieniach po 2 łyżki na szklankę dwa razy dziennie. Można również stosować jako środek uśmierzający ból lub migrenę. Działa też jako środek moczopędny. Podawany także na zapalenie migdałów i grypę.
Kwiaty dzikiego bzu zawierają olejki eteryczne, śluzy, związki wapnia, potasu, sodu, glinu i żelaza, glikozydy cyjanogenne, saponiny triterpenowe, flawonoidy (rutyna, kwercetyna, estragalina), garbniki. Owoce zawierają witaminy (A, B1, B2, C i J), antocyjany, olejki eteryczne, garbniki, glikozydy cyjanogenne (sambunigryna), pektyny, kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy i benzoesowy). Działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco na naczynia krwionośne (zmniejsza kruchość naczyń włosowatych). Zewnętrznie ma zastosowanie do przemywań w stanach zapalnych oczu i gardła.
Ałycza (Prunus cerasifera)
Ałycza jest krzewem lub drzewem dorastającym do 5-6 m wysokości, z nisko osadzoną, rozłożystą koroną. Jest niewymagająca co do stanowiska i całkowicie mrozoodporna.
Owoce ałyczy są ciemnożółte, bardzo aromatyczne i lekko kwaskowate, gdy dojrzeją szybko opadają z drzewa. Zawierają dużo witamin z grupy B, cukry, sole mineralne, prawie tyle pektyn co jabłka i bardzo cenny kwas foliowy. Smaczne są na surowo ale warto robić z nich dżemy, powidła, kompoty, marynaty wina i nalewki. Wszystkie przetwory są bardzo aromatyczne, pieknie pachną, a smak mają orzeźwiający, kwaskowaty. Bardzo polecam tą zapomnianą odmianę śliwy, która wielu z nas przypomina smaki z dzieciństwa.
Berberys (Berberis vulgaris L.)
Krzew o wysokości do 3 m z kanciastymi gałązkami i trójdzielnymi cierniami, Jest niewymagający co do gleby i stanowiska, całkowicie mrozoodporny.
Dawniej berberys występował pospolicie w stanie naturalnym na całym obszarze Polski. Rósł na miedzach, zboczach, w zaroślach i na brzegach lasów.
Owoce - jajowate czerwone jagody o kwaskowatym smaku, są surowcem witaminizującym, dietetycznym i przeciwgorączkowym. Suszone wykorzystuje się jako dodatek do herbaty podnoszący ogólną odporność organizmu, zwłaszcza w stanach gorączkowych, w zakażeniach bakteryjnych, w stanach zapalnych błon śluzowych oraz dla zwiększenia szczelności naczyń włosowatych. Takie zastosowanie jest podyktowane obecnością wielu cennych składników: witaminy C, E, karotenoidów, pektyn i soli mineralnych. Związki o charakterze witaminy P (rutyna, eskulina) poprawiają samopoczucie przy katarze i krwawieniach z nosa.
Z owoców berberysu można także wytwarzać soki, syropy, dżemy, konfitury, marmolady, wina i nalewki.
Nieszpułka (Mespilus L.)
Krzew lub niewielkie drzewko o białych kwiatach i pomarańczowych owocach. Powinna być sadzona w miejscu osłoniętym i słonecznym, wymagania glebowe i wilgotnościowe małe, może przemarzać, dlatego lepiej ją chodować w cieplejszych rejonach.
Owoce kuliste, średnicy ok. 5cm, dojrzewają w połowie października i stają się jadalne po ulęgnięciu. Zastosowanie znajdują przede wszystkim w przetworach, winach i nalewkach, są aromatyczne, słodko-kwaśne.
Ulęgałka, Grusza pospolita (Pyrus communis L.)
Drzewo osiągające wysokość do 20 m, o koronie piramidalnej, u starszych drzew kopulastej, żyje do 300 lat. Grusza wymaga głębokich, przepuszczalnych i żyznych gleb, jednak dobrze radzi sobie również na przeciętnej ziemi, nie znosi za to wysokich wód gruntowych.
Dzika forma rośnie przeważnie na polach i miedzach, przy drogach, spotkać można ją czasami również w lasach i zaroślach.
Owoce mają kolor od zielonego do żółtego, czasami czerwony, lub z czerwonym rumieńcem. Jest twardy, bardzo cierpki i zawiera dużo komórek kamiennych. Owoce te są jadalne, ale dopiero po tzw. uleżeniu.Wytwarza się z nich soki, przetwory wina i nalewki, używane są jako dodatki do ciast i innych wyrobów.
Oliwnik baldaszkowy (Eleagnus umbellata)
Rozłożysty krzew osiągający do 3 metrów wysokości o dwubarwnych liściach i ciekawych owocach. Nie jest wybredny co do gleby, może rosnąć nawet na najbardziej piaszczystej i suchej glebie, nie lubi jednak gleb kwaśnych. Wymaga słonecznego stanowiska, jest odporny na suszę i mróz, jednak w cięższe zimy może przemarzać.
Owoce są kuliste, o średnicy 6 – 8 mm, mięsiste z pestką w środku, są jadalne, są soczyste, mają przyjemny kwaskowaty smak i zawierają dużo witaminy A, C i E.
Nadają się na przetwory, soki, wina i nalewki.
Aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta)
Jest to pnącze charakteryzujące się dużą zmiennością wielkości,liści,kwiatów i owoców w zależności od odmiany. Dobrze rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, próchniczych, świeżych, pulchnych i dobrze zdrenowanych. Wymaga stanowisk ciepłych i zabezpieczonych przed mroźnymi wiatrami. Aby owocowały należy sadzić obok siebie okazy męskie i żeńskie. Wiele odmian jest odporne na mróz, np. Weiki, Jumbo, Geneva.
Owoce są jadalne, zielonkawożółte, słodko kwaśne, smaczne. Zawierają witaminę C, kwasy organiczne, cukry, sole mineralne. Są dobre do jedzenia na surowo, na przetwory, wina i nalewki.
Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.)
Krzewinka osiągająca od 15 do nawet 60 cm wysokości. Roślina kwasolubna, rośnie na glebach lekko wilgotnych w borach sosnowych, innych lasach iglastych, dąbrowach, buczynach i na wrzosowiskach.
Owoce - czarne jagody - zawierają garbniki (do 15%), kwasy (bursztynowy, jabłkowy i cytrynowy), pektyny, antocyjany, witaminy C i B1, karotenoidy. Liście zawierają glikozydy flawonowe, glikozydy fenolowe (gł. arbutynę), garbniki, antocyjany, olejek eteryczny.
Świeże owoce mają działanie rozluźniające przy zaparciach i jednocześnie przeciwbiegunkowe. Owoce suszone działają tylko przeciwbiegunkowo, antyseptycznie, przeciwgorączkowo, dawniej używane również jako środek antyrobaczycowy. Liście stosuje się w stanach zapalnych układu moczowego i przewodu pokarmowego oraz jako środek pomocniczy przy leczeniu cukrzycy. Bardzo smaczne na surowo, używa się ich do przetworów, win, nalewek.
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.)
Krzewinka, dorastająca do 15–25 cm wysokości.Rośnie zarówno na podmokłych torfowiskach, wrzosowiskach jak i w borach świerkowych i suchych borach sosnowych.
Owoce - biało czerwone jagody - bardzo trwałe dzięki zawartości kwasu benzoesowego, smak gorzko-kwaskowaty. Mają działanie moczopędne, antyseptyczne, regulujące na czynności trawienne, zawierają fosforany, sole żelaza i kwasy organiczne, dużo witaminy C, arbutynę, pektyny, cukry, garbniki i barwniki.
Wytwarzać z nich można dżemy,konfitury, soki, kompoty, nalewki, oraz jako dodatek do win.
Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum)
Krzewinka o wysokości 15-80(100) cm, zwyczajowo nazywana także łochynią, pijanicą, durnicą. Występuje na torfowiskach i bagnach, kiedyś mylnie sądzono, że owoce borówki bagiennej powodują odurzenie, w rzeczywistości powoduje to pyłek kwiatowy bagna zwyczajnego (Ledum palustre), które rośnie często obok tej borówki.
Owoce - jagody borówki bagiennej są smaczne i zawierają witaminy oraz kwasy organiczne, podobne do czarnych jagód. Mają biały miąższ, są większe niż u borówki czernicy, pokryte ciemnostalowym nalotem.
W medycynie ludowej stosowane na leczenia dolegliwości przewodu pokarmowego w postaci surowej, suszu lub dżemu.
Wykorzystuje się ją do robienia różnych przetworów, win i nalewek.
Żurawina (Oxycoccus)
Krzewinka do 100cm, występuje na torfowiskach i w lasach bagiennych, wymaga gleby kwaśnej i wilgotnej.
Owoce - kuliste czerwone jagody o kwaśnym smaku, bogate w witaminy C, A, B1, B2, pektyny, błonnik, węglowodany oraz wiele mikroelementów, m.in. żelazo (co sprawia, że jest polecana osobom z anemią), magnez, wapń, fosfor, potas i jod. Doskonale nadają się na soki, nalewki oraz to wielu potraw z mięs.
Żurawina korzystnie wpływa na zmniejszanie odczynów zapalnych, a także przyspiesza neutralizację trucizn w organizmie, już nasi przodkowie używali jej w leczeniu infekcji dróg moczowych. Znaleziono w niej ponadto substancje wspomagające organizm w walce z grypą, a także infekcjami górnych dróg oddechowych.
Jeżyna, ożyna a. ostrężyna (Rubus L.)
Krzewy lub rzadziej rośliny zielne (byliny), w Polsce występuje ok 90 gatunków, część przedstawicieli określana jest zwyczajowo w języku polskim malinami.
Rosną zarówno na stanowiskach zacienionych jak i słonecznych (na drugich znacznie lepiej kwitną i owocują). Zajmują bardzo różne siedliska, suche, świeże i wilgotne, większość gatunków preferuje siedliska żyzne, zwykle związane z lasami.
Owoce od kwaśnych do słodkich, zależnie od gatunku, Barwy czerwonej (u malin), ciemnofioletowej do czarnej, rzadko żółtej. Zawierją m.in. cukry, kwasy organiczne, prowitamina A, witaminy z grupy B, witamina C, pektyny, garbniki i związki mineralne (potasu, wapnia i magnezu). Owoce pozytywnie wpływają na pracę przewodu pokarmowego, a ponadto, ze względu na właściwości uspokajające, wskazane są w zaburzeniach nerwowych. Wytwarzać z nich można soki, wina, nalewki.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
