 Czym jest trądzik?
Gdy na twarzy pojawiają się zmiany w postaci tzw. pryszczy, ze strachem myślimy – trądzik. Tymczasem trądzik to choroba o wielu twarzach, w przebiegu której powstają różnorodne wykwity, będące powodem problemów kosmetycznych oraz emocjonalnych. Jednocześnie schorzenie to jest często błędnie rozpoznawane przez chorych, a właściwa diagnoza wymaga konsultacji z dermatologiem. Należy upewnić się, że mamy do czynienia z trądzikiem, ponieważ stosowanie kosmetyków przeciw klasycznym wypryskom trądzikowym może pogarszać przebieg innych podobnych chorób.
Trądzik kojarzony jest przeważnie z młodymi chłopcami. Choć nie musi tak być, choroba faktycznie atakuje przeważnie w wieku dojrzewania (między 10 a 30 rokiem życia) i częściej płeć męską. Schorzenie jest wynikiem nadczynności gruczołów łojowych, która prowadzi do powstawania licznych wyprysków (grudek, krost, zaskórników). Ilość zmian, ich różnorodność i kompilacje objawów są cechą indywidualną. Wykwity najczęściej lokalizują się w okolicach łojotokowych (twarzy, dekolcie, plecach). Choroba cechuje się przewlekłym i uciążliwym przebiegiem.
Trądzik pospolity może przybierać różne postaci. Najczęstszą z nich jest trądzik młodzieńczy, w którym przeważają zmiany grudkowe i zaskórniki w typowych lokalizacjach łojotokowych. Wypryski są umiarkowanie nasilone i pojawiają się głównie pod wpływem czynników hormonalnych (czytaj dalej). Może ustąpić samoistnie po okresie dojrzewania.
Rzadziej spotkać można również trądzik ropowiczy, który cechuje się powstawaniem ropnych torbieli obok klasycznych krost i zaskórników. Torbiele goją się pozostawiając jednak głębokie blizny. U chłopców może wystąpić postać skupiona trądziku, która charakteryzuje się występowaniem głębokich i zlewających się ze sobą torbieli. Gojenie się zmian również pozostawia blizny, jednak wypukłe i przerosłe. Trądzik skupiony atakuje nie tylko twarz, ale także plecy oraz nietypowe okolice – pachy, pachwiny i pośladki. W trądziku bliznowcowym blizny tworzą się na bazie jeszcze nie wygojonych zmian. Najgorszą postacią jest trądzik piorunujący, w którym wykwity ropne wikłają się zmianami krwotocznymi. Odmianę tę można uznać za ogólnoustrojową, ponieważ w jej przebiegu obserwuje się wzrost leukocytozy krwi obwodowej oraz wskaźników stanu zapalnego (OB), a także pojawiają się objawy ogólne – gorączka, bóle stawowe, osłabienie.
Należy pamiętać, że powstawanie wykwitów trądzikowych jest powszechną reakcją na działanie wielu czynników egzogennych. Trądzik wywołany, którego przyczyną nie jest nadaktywność gruczołów łojowych, może powstać w odpowiedzi na czynniki zawodowe (trądzik zawodowy - chlor, oleje, dziegcie), przyjmowane leki (trądzik polekowy – sterydy, witamina B12, jod, barbiturany), stosowane kosmetyki (trądzik kosmetyczny - pudry, podkłady zamykające pory). Wyróżniamy jeszcze trądzik niemowlęcy, w przebiegu którego powstają zmiany grudkowe i torbiele ropne (bez zaskórników), powstałe najczęściej przez stosowanie środków do pielęgnacji skóry. Cechą charakterystyczną trądziku wywołanego, odróżniającą go od pospolitego, jest ustępowanie po eliminacji czynników szkodliwych.
Przyczyny trądziku
1. Czynniki genetyczne.
Obserwuje się osobniczą skłonność do nadmiernego wydzielania łoju i rogowacenia ujść mieszków włosowych, prowadzących do powstawania zaskórników. Cecha ta jest uwarunkowana genetycznie i dziedziczy się ją autosomalnie dominująco. Co ciekawe u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku trądziku częściej spotyka się ciężkie postaci choroby.
2. Bakterie i higiena.
Przyczyną mikrobiologiczną trądziku mogą być bakterie Corynebacterium acnes (obecnie Propionibacterium acnes). Znajdują się one w ujściach gruczołów łojowych i wytwarzają enzymy lipolityczne odpowiedzialne za hydrolizę trójglicerydów znajdujących się w łoju. Rozkład trójglicerydów w gruczołach łojowych powoduje powstawanie wolnych kwasów tłuszczowych drażniących ścianki gruczołów i prowadzi do rogowacenia ich ujść. Prawidłowa codzienna higiena zapobiega gromadzeniu się bakterii na skórze i ich zaleganiu w świetle gruczołów.
3. Czynniki hormonalne.
Wykazano, że trądzik jest zależny od męskich hormonów płciowych – androgenów. U pacjentów obserwuje się albo nadmierną reakcję gruczołów łojowych na działanie hormonów lub nadprodukcję samych androgenów. Wpływ androgenów na występowanie trądziku jest szczególnie widoczny w trądziku związanym z cyklem miesiączkowym u kobiet (nasilenie zmian na tydzień przed wystąpieniem krwawienia, co jest związane ze spadkiem estrogenów i względnym wzrostem androgenów) oraz związanym z okresem dojrzewania i burzą hormonalną (szczególnie u chłopców). Teorię androgenową potwierdza równocześnie dobra odpowiedź na leczenie antyandrogenowe oraz brak występowania trądziku przed okresem pokwitania. Wpływ ciąży na nasilenie zmian trądzikowych nie jest do końca zrozumiały, ponieważ u części kobiet dochodzi do zmniejszenia zmian, u części zaś do pogorszenia się przebiegu choroby. Androgeny produkowane są przez nadnercza oraz gonady (jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn). Wiele patologii tych narządów może prowadzić do nadprodukcji androgenów i wystąpienia zmian trądzikowych.
Mechanizm wpływu męskich hormonów na gruczoły łojowe nie jest w pełni wyjaśniony. Wiadomo, że posiadają one receptory dla androgenów i odpowiadają wzrostem oraz sekrecją łoju na ich pobudzenie. Gruczoły łojowe gromadzą się głównie na twarzy, w górnej części klatki piersiowej, na plecach oraz ramionach, dlatego trądzik atakuje głównie te rejony. Produkcja androgenów spada po 30. roku życia, a przewaga estrogenów staje się większa. Wtedy też w większości przypadków choroba mija samoistnie lub zmniejsza się znacznie nasilenie objawów. Estrogeny antagonizują pośrednio (przez hamowanie produkcji androgenów przez gonady) i bezpośrednio (przez gruczoły łojowe) działanie męskich hormonów.
Wykwity trądzikowe podlegają również działaniu czynników egzogennych, takich jak: leki, czynniki środowiskowe, stres, dieta i promienie UVA. Wpływ tych elementów nie jest dokładnie poznany. Wiadomo, że u wielu pacjentów już chorujących na trądzik pospolity sytuacje stresowe zaostrzają przebieg zmian. Zalecany jest także wypoczynek i sen. Dieta jest czynnikiem wyjątkowo indywidualnym, jednak można zauważyć kilka prawidłowości, takich jak pogarszanie się wykwitów pod wpływem ostrych i obficie przyprawionych dań, czy przy spożywaniu uczulających potraw (np. owoców morza).
Obraz kliniczny trądziku
W trądziku pospolitym obserwuje się powstawanie zmian niezapalnych oraz wtórnie do nich wykwitów zapalnych, które lokalizują się w obszarach łojotokowych ciała (twarzy, plecach, dekolcie). Ostatecznie wypryski ulegają wygojeniu bez pozostawienia śladu lub z powstaniem blizn i przebarwień.
Zmiany niezapalne
Zaskórniki – są to podstawowe wykwity powstałe w miejscu gruczołu łojowego w wyniku nadmiernej produkcji i gromadzenia się w nim łoju:
- zamknięte – przy naciągnięciu skóry stają się widoczne jako drobne, białe kropki z otworkiem w środku,
- otwarte – są to przekształcone zaskórniki zamknięte, które pod wpływem utleniania keratyny i gromadzenia się nadmiaru melaniny przybierają ciemne zabarwienie; brązowe kropki widoczne są już gołym okiem i odpowiadają ujściom gruczołów i zgromadzonym masom rogowo-łojowym.
Zmiany zapalne
Grudki – są to okrągłe, czerwone i bolesne, wystające ponad poziom skóry zmiany, powstałe w miejscu zaskórników.
Krosty – są to wykwity powstające z grudek po nagromadzeniu się w ich wnętrzu ropy, która widoczna jest czasem nawet przez skórę na szczycie krosty (biały punkt na stożku).
Torbiele ropne – są następstwem szerzenia się stanu zapalnego w głąb skóry i powstaniu dużej jamy wypełnionej ropą sięgającej aż do skóry właściwej; z zewnątrz mogą być nie do odróżnienia od krost, jednak torbiele goją się z pozostawieniem blizny.
Zmiany po wygojeniu wyprysków zapalnych
Blizny – choć blizny są konsekwencją pozytywnego procesu gojenia się zmian, to mogą znacznie oszpecić wygląd człowieka; blizny powstałe po wygojeniu zmian trądzikowych można podzielić na podstawie wyglądu na:
- blizny głębokie – są to małe, ale głębokie blizny wyglądające jak „wydziobane”; powstają jako wygojenie głęboko penetrujących zmian,
- blizny płaskie – są płytkie i duże blizny, przypominające oderwany płat skóry; powstają po wygojeniu się płytkich i zlewających się ze sobą zmian,
- blizny hipertroficzne (przerosłe) – są to duże, rozrosłe blizny wystające ponad poziom skóry, często pozaciągane i bardzo nieładne; występują przy ciężko gojących się zmianach.
Przebarwienia – są to czerwonawe lub brunatne plamy na skórze, powstałe w wyniku wynaczynienia krwi z małych naczynek, bądź też w wyniku przeświecania małych naczyń krwionośnych pod skórą; z czasem mogą zniknąć poprzez wchłonięcie lub przebudowę skóry.
Trądzik pospolity może przebiegać z różnym nasileniem i wymieszaniem objawów, poczynając od samych zaskórników po rozległe zajęcie twarzy krostami i bliznami na różnym stopniu wygojenia. Najczęściej jednak choroba cechuje się postępującym przebiegiem z delikatnym początkiem i powolnym osiągnięciem wszystkich zmian.
Proces powstawania zmian
Rozwój trądziku jest procesem złożonym z kilku etapów następujących po sobie. Początek procesu rozpoczyna się od nadmiernej produkcji i gromadzenia łoju w gruczołach łojowych uchodzących do mieszków włosowych. Efektem tego procesu jest łojotok i nadmierne błyszczenie się skóry określonych rejonów ciała. Następnie dochodzi do rogowacenia ujść mieszków włosowych, w wyniku czego powstaje czop z komórek martwego, zrogowaciałego naskórka sklejonych łojem. Tak powstaje wyprysk niezapalny – zaskórnik.
Utrzymanie właściwej higieny może zapobiec przejściu do kolejnego etapu. Nadkażenie bakteryjne zaskórników obecną na skórze bakterią Propionibacterium acnes (która jest składnikiem naturalnej flory fizjologicznej skóry) prowadzi do zapalenia gruczołów łojowych. Dochodzi do obrzęku, podrażnienia otaczającej skóry i zaczerwienienia wokół gruczołu. Powstaje czerwona i bolesna grudka, która następnie pod wpływem wytworzenia treści ropnej staje się krostką. Krostka, w której dochodzi do nasilonej produkcji ropy i niszczenia odczynowego otaczających ścian gruczołu łojowego przekształca się w torbiel ropną, która może penetrować głęboko w najdalsze warstwy skóry.
Następnie dochodzi do gojenia się zmian zapalnych. Nierzadko po wypryskach pozostają blizny i przebarwienia. Proces gojenia rozpoczyna się od momentu nadważenia zaskórnika i pojawienia się grudki zapalnej. Walka z zakażeniem i leczenie zmian skórnych trwa bardzo długo (nawet do roku). Najgorzej przebiega gojenie się torbieli ropnych. Najpierw dochodzi do tworzenia tkanki ziarninującej w miejscu ubytku skóry, potem dochodzi do produkcji włókien kolagenowych i bliznowacienia wytworzonej ziarniny. W prawidłowym procesie modelowania blizny nie pozostaje po niej ślad. Czasem jednak proces ten nie przebiega poprawnie (ciągłe nadkażenia, występowanie wielu zmian na różnym etapie rozwoju blisko siebie) i blizny stają się widoczne, przerosłe lub zapadnięte.
Należy pamiętać, że blizny i przebarwienia powstają o wiele częściej u pacjentów, którzy wcale lub niewłaściwie leczyli zmiany trądzikowe. Również samodzielne oczyszczanie zmian i „dłubanie” w nich pogarsza procesy gojenia się wyprysków i zwiększa prawdopodobieństwo gojenia się z pozostawieniem widocznych blizn. Dlatego tak ważne jest rozpoczęcie wczesnego i profesjonalnego leczenia.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
