 Organizacja Narodów Zjednoczonych
1. Informacje wstępne.
2. Cele i podstawowe zasady.
3. Organy ONZ.
4. Działalność ONZ.
5. Udział Polski w pracach ONZ.
1. Informacje wstępne:
- uniwersalna organizacja międzynarodowa z siedzibą w Nowym Jorku założona 24 października 1945 r. w wyniku wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligii Narodów, zrzesza 193 państwa.
- jeszcze w czasie trwania II wojny światowej wystąpiono z inicjatywą utworzenia organizacji, która stałaby na straży pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
- etapy tworzenia ONZ:
- 1941 (sierpień) – podpisanie Karty Atlantyckiej, w której zaproponowano zasady międzynarodowej współpracy w obronie pokoju i bezpieczeństwa bez użycia siły między państwami z zachowaniem zasady suwerenności narodów (USA - Roosevelt i GB – Churchill). Kartę podpisali także: ZSRR i 26 państw uczestniczących w wojnie z państwami Osi wyrażając w ten sposób Deklarację Narodów Zjednoczonych (podpisaną 1 stycznia 1942),
- w 1944 r. przedstawiciele ZSRR, USA, GB i Chin uzgodnili cele, strukturę i model funkcjonowania tworzonej organizacji,
- 25 kwietnia 1945 r. w san Francisco odbyła się konferencja założycielska z udziałem 50 państw. Przyjęto wtedy i podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych. Dokument będący prawną podstawą funkcjonowania ONZ, określa jej kształt, zasady działania, funkcje i cele.
2. Cele i podstawowe zasady ONZ.
Cele:
- utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą skutecznych środków zbiorowych,
- rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, na zasadzie równouprawnienia i suwerenności,
- rozwiązywanie zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i humanitarnym,
- stanowienie ośrodka harmonizowania działalności międzynarodowej.
Zasady:
- suwerenna równość wszystkich członków,
- wykonywanie zobowiązań Karty,
- załatwianie sporów międzynarodowych środkami pokojowymi,
- powstrzymanie się od groźby użycia siły,
- okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej podjętej akcji,
- nieingerowanie w sprawy, które należą do wewnętrznej kompetencji państw.
3. Struktura.
Organy główne i pomocnicze:
- Zgromadzenie Ogólne: organ plenarny obradujący na dorocznych sesjach, kompetencje zaleceń, wywieranie nacisku na państwa członkowskie, wszystkie sprawy z wyjątkiem decyzji o podjęciu akcji zbrojnej,
- Rada Bezpieczeństwa: najważniejszy organ ONZ, to organ bezpieczeństwa międzynarodowego, centrum strategiczno-zarządzające. Składa się z 5 stałych członków – USA, Rosja, GB, Francja, Chiny oraz 10 członków niestałych. Rada działa na rzecz zapobiegania naruszeniom pokoju na świecie oraz ma uprawnienia do podejmowania akcji, w tym zbrojnych.
- Rada Gospodarczo-Społeczna: organ koordynujący międzynarodową współpracę gospodarczo-społeczno-kulturalną. Analizuje bieżące problemy na świecie, opracowuje konwencje i koordynuje działalność wyspecjalizowanych organizacji:
- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju IBRD
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy IMF
- Międzynarodowa Organizacja Pracy ILO
- ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO
- ONZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury UNESCO
- Światowa Organizacja Zdrowia WHO
- Światowa Organizacja Handlu WTO
- Rada Powiernicza: składa się z 5 członków stałych, zadanie: nadzorowanie administracji sprawowanej przez poszczególne państwa na terytoriach powierniczych ONZ (terytoria niesamodzielne, zarządzane przez państwo lub państwa pod nadzorem ONZ). Obecnie Rada nie działa.
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości MTS: główny organ sądowy z siedzibą w Hadze. Trybunał rozstrzyga spory między państwami przekazane mu dobrowolnie. Nie ma możliwości egzekwowania swoich orzeczeń.
- Międzynarodowy Trybunał Karny: organ sądowy do najcięższych zbrodni, takich jak: ludobójstwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości. Będzie działał na wniosek państw członkowskich. W 1993 utworzono Międzynarodowy trybunał ds. zbrodni wojennych w b. Jugosławii (Slobodan Milosević oskarżony o popełnienie zbrodni na ludzkości chorwackiej i bośniackiej).
- Sekretariat: organ wykonawczy, spełnia funkcje administracyjno-techniczne, kieruje nim najwyższy rangą funkcjonariusz międzynarodowy – sekretarz generalny, wybierany na 5-letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne. Obecny sekretarz generalny: Ban Ki-moon.
4. Działalność ONZ
Formy działania ONZ:
- operacje pokojowe, w ramach których żołnierze ONZ wysyłani są do zagrożonych regionów w celu wdrażania postanowień porozumień pokojowych, nadzorują zawieszenie broni lub tworzą strefę rozdzielającą zwaśnione strony. Przykłady: Kongo, Angola, Somalia, Ruanda, wzgórza Golan, w Ameryce Środkowej, w Azji, byłej Jugosławii.
- ONZ nie dysponuje własną armią, kraje członkowskie dobrowolnie wysyłają swoich żołnierzy i sprzęt,
- w operacjach pokojowych uczestniczą także policjanci, obserwatorzy i inni pracownicy cywilni,
- przeprowadzanie zbrojnych działań na rzecz powstrzymania konfliktu. Rada Bezpieczeństwa udziela krajom członkowskim zgody na tego typu operacje. Przykłady: w Korei, w Zatoce Perskiej (Pustynna Burza), w Somalii, w Bośni i Hercegowinie.
- rozwiązywanie konfliktów społecznych, gospodarczych i ekologicznych.
Przykłady:
- 1950-1953, Korea – utrzymanie podziału Półwyspu Koreańskiego, zahamowanie ekspansji komunizmu
- 1960-1964, Kongo (dziś Demokratyczna Republika Konga) – interwencja ONZ doprowadziła do utrzymania niepodległości kraju i jego integralności terytorialnej; w efekcie wyniosła do władzy prezydenta Mobutu Sese Seko
- od 1964 roku, Cypr – stacjonują siły pokojowe, którym nie udało się zapobiec podziałowi wyspy po interwencji Turcji
- od 1967 roku, Bliski Wschód, obserwacja konfliktu palestyńsko-izraelskiego, stała obecność kontyngentu ONZ w tym regionie, m.in. na Wzgórzach Golan i w Strefie Gazy
- 1990-1991, Zatoka Perska – mandat ONZ dla sił brytyjsko-amerykańskich, które wyzwoliły Kuwejt, po zajęciu państwa przez siły irackie (operacja Pustynna Burza)
- 1992-1994, Somalia – zakończona porażką operacja Przywrócić Nadzieję, która miała skłonić do rozbrojenia walczące strony i zabezpieczyć dostawy z pomocą humanitarną skończyła się tragiczną misją sił specjalnych – Operacją w Mogadiszu (udział głównie wojsk amerykańskich)
- 1992-1993, Kambodża – największa operacja pokojowa ONZ, zakończona demokratyzacją kraju
- 1992-1995, była Jugosławia – siły ONZ UNPROFOR miały zaprowadzić pokój w dawnych republikach związkowych Jugosławii, poniosły fiasko i zostały zastąpione przez siły NATO – IFOR
- 1993-1996, Rwanda – siły ONZ UNAMIR miały monitorować układ pokojowy, który zawarły dwie największe grupy etniczne zamieszkujące Rwandę – Hutu i Tutsi. Uznawana jest za największą porażkę. Masakra ok. 800 tys. ludzi odbywała się na oczach żołnierzy sił pokojowych (zob. Ludobójstwo w Rwandzie).
5. Udział Polski w pracach ONZ.
Polska podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych w dniu 15 października 1945 r. Wielokrotnie występowała z inicjatywami:
- plan Rapackiego 1957 – utworzenie w Europie Środkowej strefy bezatomowej
- plan Gomułki 1964 – dotyczący zamrożenia zbrojeń w Europie Środkowej
- 1959 – Deklaracja Praw Dziecka
- 1990 – Konwencja Praw Dziecka
- 1994 – ogłoszenie Międzynarodowego Roku Rodziny
- 1968 – Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości
- 1996 – Konwencja o zwalczaniu międzynarodowej przestępczości zorganizowanej
Udział Polski w operacjach pokojowych, przykłady:
• Korea 1953
• Wietnam, Laos, Kambodża 1954-1975
• 1973 półwysep Synaj
• 1990-1991 operacja Pustynna Burza
• 1994 Haiti, jednostka Grom
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
