 Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej
1. Konstytucja RP – ustawa zasadnicza.
2. Władza ustawodawcza.
3. Władza wykonawcza.
4. Władza sądownicza.
5. Organy kontroli państwowej i ochrona prawa.
1. Konstytucja RP – ustawa zasadnicza.
1) Ustrój polityczny – to całość regulacji prawnych dotyczących organizacji, kompetencji oraz wzajemnych relacji organów władzy państwowej. Inaczej to: system polityczny lub reżim polityczny.
2) Konstytucja – to najważniejszy akt prawny w Polsce, określa relacje między jednostkąa państwem, prawa i obowiązki obywateli, podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego państwa. Konstytucję poprzedza preambuła, składa się z 243 artykułów.
a) 1793, 1921, 1935, 22 lipca 1952, 23 kwietnia 1992, 2 kwietnia 1997
b) Podstawowe zasady prawa konstytucyjnego:
• zasada suwerenności narodu
• zasada republikańskiej formy państwa
• zasada demokratycznego państwa prawa
• zasada reprezentacji politycznej
• zasada podziału władzy (trójpodziału)
• zasada pluralizmu politycznego
• zasada samorządności terytorialnej
• zasada niezawisłości sędziowskiej
• zasada wolności praw człowieka i obywatela
c) przykład – art. 10 KRP.
3) struktura organów władzy RP: władza ustawodawcza, władza wykonawcza i władza sądownicza.
2. Władza ustawodawcza
1) władzę ustawodawczą w Polsce wykonują dwa organy państwa: Sejm i Senat (parlament dwuizbowy),
2) sejm składa się z 460 posłów (21 lat) wybranych w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych,
3) senat składa się ze 100 senatorów (30 lat), wybranych w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich, większościowych i tajnych,
4) mandat – pełnomocnictwo do sprawowania urzędu,
5) kadencja sejmu i senatu – 4 lata,
6) mandat przedstawicielski jest: generalny, niezależny i nieodwołalny,
7) immunitet parlamentarny – nietykalność osobista, art. 105 KRP
8) organy sejmu:
• marszałek sejmu – organizuje obrady sejmu, kieruje nimi, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, zarządza wybory prezydenckie (druga osoba w państwie),
• prezydium sejmu – tworzą je marszałek i wicemarszałkowie,
• konwent seniorów – członkowie prezydium i przewodniczący klubów i kół poselskich,
• komisje sejmowe – komisje stałe, nadzwyczajne i śledcze,
9) funkcje parlamentu:
• ustrojodawcza,
• ustawodawcza (tryb tworzenia ustawy),
• kontrolna – votum zaufania, votum nieufności, absolutorium, zapytania i interpelacje,
• kreacyjna – tworzenie organów państwowych, wybór członków KRS, KRRTV, RPP, prezesa NIK, RPO
10) Zgromadzenie Narodowe – połączone izby sejmu i senatu: odebranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta, uznanie prezydenta za niezdolnego do sprawowania władzy, postawienia prezydenta w stan oskarżenia, wysłuchania orędzia prezydenta skierowanego do ZN.
3. Władza wykonawcza
1) władzę wykonawczą sprawuje Prezydent RP i Rada Ministrów (Rząd),
2) Prezydent RP:
• wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach: powszechnych, równych, bezpośrednich, większościowych i tajnych (dwukrotnie, 35 lat),
• składa przysięgę wobec ZN,
• nie ponosi odpowiedzialności politycznej,
• ponosi odpowiedzialność konstytucyjną,
• kompetencje:
- zarządzanie wyborów,
- dokonywanie na wniosek premiera zmian w rządzie,
- zwoływanie rady gabinetowej
- powoływanie sędziów na wniosek KRS
- reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych,
- zatwierdzanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,
- zwierzchnik sił zbrojnych,
- zarządza mobilizację i wydaje decyzję o użyciu sił zbrojnych,
- nadaje obywatelstwo polskie,
- nadaje ordery, odznaczenia, tytuły naukowe profesora,
- korzysta z prawa łaski,
- Konstytucja określa 30 prerogatyw (nie wymagają kontrasygnaty),
- ważność aktu prezydenta uzależniona od podpisu premiera – kontrasygnata.
3) Rada Ministrów – Rząd
• organ kolegialny złożony z Prezesa Rady Ministrów, Wiceprezesów, Ministrów oraz przewodniczących KBNaukowych i KIEuropejskiej,
• Premier:
- reprezentuje RM,
- organizuje i kieruje pracami RM,
- zwierzchnik służby cywilnej,
- nadzór nad działalnością samorządu,
- wydaje rozporządzenia.
• Minister:
- naczelny organ administracji rządowej,
- kieruje działem administracji rządowej (minister z teką),
- lub wypełnia inne zadania powierzone przez premiera (bez teki),
- opracować: proces tworzenia rządu.
• Rada Ministrów:
- zapewnia wykonanie ustaw,
- wydawanie rozporządzeń,
- uchwalanie projektu budżetu,
- sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach międzynarodowych.
4. Władza sądownicza
1) władzę sadownicza wykonują sądy i trybunały. Zadanie: rozstrzyganie sporów na podstawie ustawy, stosowanie prawa,
2) wymiar sprawiedliwości – sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe, art. 175 KRP,
3) Sąd Najwyższy:
• sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania,
• skład: pierwszy prezes , prezesi i sędziowie. Sędzią może być: obywatel polski, mający nieskazitelny charakter, ukończone studia prawnicze, wysoki poziom wiedzy prawniczej i doświadczenie zawodowe,
• izby SN (4): Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilna, Karna, Wojskowa,
• funkcje SN:
- rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sadów odwoławczych,
- podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy budzące wątpliwości,
- stwierdzanie ważności wyborów do: sejmu, senatu, na prezydenta RP oraz prawomocności referendum.
4) Sądy Powszechne:
• sądami powszechnymi są sądy rejonowe , sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
• postępowanie oparte jest na zasadzie instancyjności, co umożliwia naprawę ewentualnych uchybień,
• najniższą instancją są sądy rejonowe, sądy okręgowe rozpatrują odwołania (apelacja) od orzeczeń sądów rejonowych. Odwołania od orzeczeń sądów okręgowych (kasacja)rozpatrują sądy apelacyjne,
• sądy grodzkie rozpatrują sprawy z zakresu wykroczeń,
• kasacje od orzeczeń sądów apelacyjnych rozpatruje SN,
• postępowanie przed sądami powszechnymi toczy się na zasadzie: równości stron, z zapewnieniem stronom prawa do obrony, możliwością odwołania się do sądu wyższej instancji,
• sędziowie są w sprawowaniu swojego urzędu niezawiśli i podlegają tylko KRP i ustawom. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej to:
- nieusuwalność: sędzia nie może być usunięty ze swojego stanowiska, tylko na podstawie orzeczenia sądu,
- immunitet sędziowski: Sądzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego,
- niepołączalność: zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła lub senatora,
- apolityczność: sędzia nie może być członkiem partii politycznych i związków zawodowych.
• apelacja: odwołanie się od wyroku sądu I instancji do sądu odwoławczego, najczęściej w wypadku naruszenia przepisów proceduralnych. Apelację należy wnosić na piśmie, do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu pierwszej instancji, w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem,
• kasacja: możliwość przeprowadzenia kontroli zaskarżonego wyroku z powodu rażącego naruszenia przepisów w trakcie postępowania sądowego; musi być poprzedzona apelacją. To nadzwyczajny środek zaskarżenia od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Termin do wniesienia kasacji to 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem.
5) Sądy Administracyjne:
• powołane w 1980 r. na mocy ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (NSA),
• NSA sprawuje kontrole nad działalnością administracji publicznej oraz kontroluje zgodność z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej,
• do zadań NSA należy:
- rozstrzyganie spornych spraw między obywatelem a organem administracji,
- rozpatruje spory kompetencyjne między organami administracji samorządowej i administracji rządowej.
6) Sądy Wojskowe:
• wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych należą do sądów wojskowych dwuinstancyjnych: sądy garnizonowe i sądy okręgu wojskowego,
• rozpatrują sprawy dotyczące sił zbrojnych.
7) Trybunał Stanu:
• skład: przewodniczący (prezes SN), 2 zastępców, 16 członków,
• orzeka w sprawach uchybień popełnianych przez przedstawicieli władzy w trakcie jej sprawowania; orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze stanowiska państwowe,
• jako oskarżeni mogą prze TS stanąć:
- prezydent RP: za czyn naruszający KRP, ustawy oraz za przestępstwo pospolite,
- premier i członkowie RM: za naruszenie KRP i ustaw oraz za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem,
- prezesi NBP, NIK, oraz członkowie KRRiTV: za naruszenie KRP i ustaw ,
- posłowie i senatorowie: naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego,
• katalog kar:
- utrata czynnego i biernego prawa wyborczego,
- utrata orderów, odznaczeń, tytułów,
- zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk i funkcji,
- pozbawienie mandatu poselskiego (2-10 lat),
- utrata zajmowanego stanowiska,
- za przestępstwa i przestępstwa skarbowe – zgodnie z ustawami.
8) Trybunał Konstytucyjny:
• skład: 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 letnią kadencję (zakaz reelekcji),
• zadania:
- orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z KRP,
- orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi,
- orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych,
- orzekanie w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa,
- orzekanie o zgodności z KRP celów oraz działalności partii politycznych.
5. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.
Do tej grupy organów państwa zaliczamy: NIK, RPO, RPD, KRRiTV, Prokuraturę i Policję.
1) Najwyższa Izba Kontroli:
a) kontroluje działalność organów administracji rządowej i samorządowej oraz Narodowego Banku,
b) stosuje kryteria: legalności, gospodarności, rzetelności i celowości.
2) Rzecznik Praw Obywatelskich:
a) powołuje go na 5-letnią kadencję sejm za zgodą senatu,
b) przyjmuje skargi i interweniuje w wypadkach naruszenia wolności i praw obywateli,
c) corocznie informuje sejm i senat o swojej działalności.
3) Rzecznik Praw Dziecka:
a) zajmuje się ochroną takich praw, jak: prawo do życia i ochrony zdrowia, prawo do wychowania w rodzinie oraz prawo do nauki,
b) zajmuje się także: ochroną dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją oraz innym złym traktowaniem.
4) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji:
a) stoi na straży wolności słowa, prawa obywateli do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji,
b) skład: 9 członków powoływanych przez sejm (4), senat (2) oraz prezydenta (3) na 6-letnia kadencję,
c) zakres działania:
- określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców,
- ochrona podstawowych wartości,
- udzielanie koncesji,
- ustalanie wysokości opłat abonamentowych.
5) Prokuratura:
a) zadania: strzeżenie praworządności, czuwanie nad ściganiem przestępstw oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami.
6) Policja:
a) umundurowana (służba mundurowa) i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego,
b) została utworzona na mocy Ustawy o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku. Policja podlega Ministerstwu Spraw Wewnętrznych,
c) zadania policji:
• ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami godzącymi w te dobra,
• ochrona bezpieczeństwa i porządku, zapewnienie spokoju w miejscach publicznych, w transporcie i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach,
• wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw i wykroczeń,
• działania profilaktyczne (prewencyjne) w celu ograniczenia popełniania przestępstw i wykroczeń a także wszelkim zachowaniom kryminogennym, współpraca w tym zakresie z innymi podmiotami,
• kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych obowiązujących w miejscach publicznych, a także związanych z działalnością publiczną;
• zarządzanie informacją kryminalną, prowadzenie baz danych Systemu Informacyjnego Schengen, DNA,
• współpraca z policjami innych państw, realizacja zadań wynikających z podpisanych umów międzynarodowych i odrębnych przepisów,
• nadzór nad strażami gminnymi/miejskimi oraz nad innymi specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
