 Turystyka w gospodarce lokalnej
Przez całe lata turystyka w systemie funkcjonowania państwa postrzegana była głównie jako dziedzina życia społecznego i element szeroko pojmowanych zjawisk kulturowych. Obecnie doświadczenia wielu krajów dowodzą jednak, że turystyka może być również sektorem gospodarki narodowej. Dla niektórych regionów i krajów może ona być jednym z celów działalności gospodarczej oraz jednym ze środków ożywienia gospodarki. Należy tu pamiętać, iż turystyka jako sektor gospodarki narodowej pomimo przestrzennego zróżnicowania aktywności, sprzężona jest z niemal wszystkimi jej działami. Potwierdzają to między innymi rozliczne funkcje bezpośredniej i pośredniej gospodarki turystycznej (B. Lewicka, 1996).
Gospodarcze i społeczne konsekwencje rozwoju turystyki widoczne są głównie w skali regionów i miejscowości turystycznych, czyli upraszczając myśl, w skali gospodarki lokalnej. Dla jej funkcjonowania ogromne znaczenie miała restytucja samorządu lokalnego w Polsce, stanowiąca jedną z najważniejszych, dokonanych dotąd zmian ustrojowych. Okazało się, że turystyka jest tą dziedziną gospodarki, w której mechanizmy i prawa rządzące wolnym rynkiem zadziałały najszybciej, która szybko uległa przekształceniom i coraz częściej ma swój udział w przełamywaniu recesji, zarówno w gospodarce regionalnej jak i narodowej, która ostatecznie w znaczący sposób wspomaga i wręcz stymuluje wzrost gospodarczy kraju (J. Błoński, 1996).
Szacuje się, że spośród 2160 jednostek samorządowych – miast – gmin i gmin wiejskich około 250 jednostek identyfikuje się z gospodarką turystyczną i określa swoje funkcje jako: turystyczne, uzdrowiskowe, turystyczno-rolnicze, lub też wyraża zainteresowanie rozwojem współpracy transgranicznej w zakresie ruchu osobowego. Blisko 200 stałych i celowych związków gmin zawarło w statutach porozumień potrzebę rozwijania współpracy turystycznej bądź też w dziedzinach dla rozwoju turystyki znaczących (J. Kasiura, 1997).
Analiza obecnej sytuacji w kraju wymownie świadczy o tym, że turystyka, stanowiąc jeden z głównych kierunków specjalizacji gospodarki lokalnej (np. południowa Małopolska, pas nadmorski), pełni w związku z tym funkcję aktywizującą całą gospodarkę danego obszaru. Powstają nowe rodzaje usług, np. hotelarskich, gastronomicznych, handlowych, transportowych, wypoczynkowo-rozrywkowych, a wraz z tym uruchamiane są wybrane dziedziny produkcji przemysłowej, służące turystom i społeczności lokalnej. Obserwuje się również rozwój działalności inwestycyjnej, powstają nowe miejsca pracy, wzrastają dochody budżetów lokalnych, przedsiębiorstw zajmujących się obsługą ruchu turystycznego i ludności. Prócz wymienionych zjawisk następują także przeobrażenia jakościowe i strukturalne w gospodarce lokalnej (W. W. Gaworecki, 1994).
Co się tyczy lokalnego rynku pracy, to można zauważyć, że pod wpływem rozwoju turystyki występują korzystne warunki jego równoważenia, gdyż sprzyja ona, jak wspomniano, powstawaniu nowych miejsc pracy. Należy tu zaznaczyć, iż przemysł turystyczny jest pracochłonny, co oznacza, że jego wyniki zależą głównie od ludzi w nim pracujących, nie zaś od maszyn i technologii. Z tego też powodu zorganizowanie jednego miejsca pracy w turystyce kosztuje znacznie mniej niż w innych dziedzinach gospodarki, takich jak np. przemysł przetwórczy czy elektroniczny. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii generalnie przyjmuje się, że koszt stworzenia miejsca pracy w turystyce w wyniku inwestycji wynosi jedynie około 2/3 średniego kosztu tworzenia miejsca pracy tą drogą (R. Davidson, 1996).
Sfera obsługi ruchu turystycznego zgłasza zapotrzebowanie na pracowników różnych dziedzin i zawodów, jak też o różnym stopniu umiejętności i poziomie kwalifikacji. Ich zatrudnienie może być związane z bezpośrednią gospodarką turystyczną, np. hotelarstwem, gastronomią czy handlem, jak również z sektorami mającymi pośredni związek z rozwojem turystyki, jak np. usługi rzemieślnicze, transport miejski, administracja czy bankowość. Warunki wzrostu zatrudnienia powstają także w przemyśle turystycznym, wytwarzającym np. meble hotelowe, sprzęt turystyczny i sportowy, wyroby pamiątkarskie, artykuły spożywcze i inne, stanowiące przedmiot popytu turystycznego (W. W. Gaworecki, 1994).
Warto również pamiętać o roli turystyki w stabilizacji ludności w miejscowościach turystycznych. Obszary te, niejednokrotnie pozbawione rozwiniętych funkcji pracy, są terenem migracji ludności. W takich warunkach turystyka, absorbując miejscowe nadwyżki siły roboczej, zapobiega często wyludnianiu się tych miejscowości, stanowiąc źródło dochodów, tym samym stabilizacji ich mieszkańców.
Pozytywną rolę turystyki w aktywizacji gospodarki lokalnej odnotowuje się w procesie ekonomicznej urbanizacji wsi turystycznych, zwanych potocznie letniskami. Widoczne jest tam zjawisko stałego zwiększania się liczby ludności zatrudnionej w zawodach pozarolniczych w stosunku do ludności wykonującej zajęcia rolnicze. Liczne przykłady tego zjawiska szczególnie widać w północnych i południowych regionach turystycznych Polski (W. W. Gaworecki, 1994).
Ogólnie można stwierdzić, iż rola turystyki w kształtowaniu poziomu i struktury zatrudnienia w gospodarce lokalnej jest znacząca. Wzrost zatrudnienia w bezpośredniej gospodarce turystycznej ma swoje odzwierciedlenie w zwiększonym popycie na pracę w pośredniej gospodarce turystycznej. W konsekwencji powstaje więc zjawisko komplementarności zatrudnienia w sferze obsługi ruchu turystycznego. Należy również dodać, iż turystyka stymuluje lepsze wykorzystanie lokalnych zasobów pracy, może wydatnie wpłynąć na obniżenie stopy bezrobocia, a wraz z tym stwarza ludności miejscowej możliwość uzyskiwania godziwych dochodów.
W strukturze czynników aktywizacji gospodarki lokalnej, zwłaszcza o funkcjach turystycznych, należy również podkreślić znaczenie drobnej wytwórczości. Drobna wytwórczość produkcyjno-usługowa w wielu krajach pełni bardzo ważną rolę w strukturach gospodarki lokalnej i narodowej. Nie jest do końca prawdą, iż wraz z postępem ekonomicznym drobna wytwórczość traci na swoim znaczeniu. Zmianie ulega tylko jej działanie i funkcja. Z racji swoich specyficznych cech ta forma działalności może również w warunkach polskich zasilić źródła wzrostu podaży produktu turystycznego i tym samym stanowić korzystny impuls rozwoju gospodarki lokalnej.
Znaczenie drobnej wytwórczości w rozwoju przemysłu turystycznego i w aktywizacji gospodarki lokalnej wynika z szeregu specyficznych właściwości tej sfery działania. Przykładowo można wymienić niektóre z nich (W. W. Gaworecki, 1994):
1. Duża elastyczność instalacji produkcyjno-usługowych, stwarzająca możliwość szybkiej zmiany profilu produkcji i dostosowania go do zmieniających się potrzeb turystów i ludności miejscowej, a także umożliwiająca efektywne wytwarzanie wyrobów i usług nietypowych w krótkich seriach, często na indywidualne zamówienie odbiorców, co istotnie wzbogaca ofertę towarową i usługową miejscowego rynku.
2. Drobna wytwórczość w rozmaitych jej związkach organizacyjnych i układach własnościowych może stanowić znaczący element infrastruktury kooperacyjnej bezpośredniej gospodarki turystycznej i stać się ważnym składnikiem sfery obsługi ruchu turystycznego oraz czynnikiem poprawy jej efektywności.
3. Duże znaczenie ma możliwość zagospodarowania przez drobną wytwórczość nieczynnych lub nie w pełni wykorzystywanych lokalnych składników majątku trwałego, np. piekarni, masarni, wytwórni wód gazowych, zakładów rzemieślniczych, a także miejscowych rezerw siły roboczej.
4. Poza funkcjami gospodarczymi, drobna wytwórczość wypełnia też zadania społeczne, np. szkolenie i doskonalenie zawodowe miejscowej ludności, tworzenie dla niej nowych miejsc pracy, kultywowanie rękodzieła ludowego i artystycznego, co podnosi atrakcyjność turystyczną miejscowości, umożliwia produkcję pamiątek turystycznych itp.
Przedstawione wyżej właściwości drobnej wytwórczości dają podstawę do wniosku, by sektor ten stał się przedmiotem szczególnego zainteresowania samorządnych władz lokalnych. Drobna wytwórczość bowiem wymaga odbudowy, zasługuje na wyższy prestiż, gdyż może być ważną dźwignią rozwoju gospodarki lokalnej oraz narzędziem usuwania wielu niedogodności w życiu turystów i społeczności miejscowej.
Rozważając wybrane zagadnienia turystyki w gospodarce lokalnej warto również podkreślić jej ożywczy wpływ na działalność inwestycyjną. Przeprowadzone badania poświęcone czynnikom rozwoju współczesnej turystyki i jej miejscu w strukturze gospodarki narodowej wymownie świadczą o tym, że rozwijanie funkcji turystycznej w gospodarce lokalnej, bez względu na wielkość miejscowości, wymaga odpowiednich nakładów kapitałowych. Efekty rzeczowe inwestycji turystycznych nobilitują daną miejscowość, wzbogacają jej majątek trwały, stymulują rozwój społeczno-gospodarczy, zmieniają też przestrzenne układy lokalnej gospodarki (W. W. Gaworecki, 1994).
Mając na uwadze powyższe korzyści, władze samorządowe realizują politykę zachęcania sektora prywatnego do inwestowania w rozwój turystyki, przy zachowaniu jednak pewnych zasad uwzględniających ograniczenia ruchu turystycznego. Preferują one taką działalność inwestorów w dziale turystyki, która dotyczy m. in. następujących kwestii (W. W. Gaworecki, 1998):
- wzrost zatrudnienia,
- ochrona środowiska przyrodniczego i społecznego,
- zwiększenie potencjału turystycznego miejscowości,
- wpływ na wydłużenie sezonu turystycznego,
- wzrost dochodów budżetowych,
- unikanie negatywnego wpływu turystyki na dobra kulturalne i warunki życia społeczności lokalnej.
Reasumując należy stwierdzić, iż turystyka może być i coraz częściej jest istotnej wagi czynnikiem rozwoju i przemian strukturalnych gospodarki lokalnej. Działalność ta jest szczególnie ważna dla gmin wiejskich, nierzadko zacofanych gospodarczo i zagrożonych strukturalnym bezrobociem, gdyż turystyka może stanowić dodatkowe znaczące źródło dochodów miejscowej ludności.
Wprowadzanie odpowiednich form turystyki, nawiązujących do specyfiki danego regionu, powinno w dużym stopniu ożywić gospodarczo gminy dzięki rozwijaniu drobnego, nie uciążliwego dla środowiska przemysłu, rolnictwa i usług pod kątem obsługi turystów. Ma to również istotne znaczenie dla funkcjonowania pozostałych dziedzin gospodarki na danym obszarze. Inwestycje w przemyśle turystycznym kształtują ogólny rozwój infrastruktury użyteczności publicznej. Stanowi to z kolei bodziec do rozwijania budownictwa, transportu, telekomunikacji i rolnictwa. Gospodarka turystyczna powoduje także wzrost działalności średnich i małych przedsiębiorstw, szczególnie aktywnych na terenach o wysokiej dynamice rozwojowej (J. Owsiak, J. Sewerniak, 1994).
Wszystkie przedstawione tu aspekty turystyki wpływają na wielkość uzyskiwanych z tej formy działalności korzyści ekonomicznych. Korzyści te dotyczą przede wszystkim poprawy warunków socjalno-bytowych ludności oraz wzrostu dochodowości budżetów miast i gmin. Warto tu podkreślić, że gminy określające się jako turystyczne lub rolniczo-turystyczne mają o 70 % wyższe dochody własne niż pozostałe (J. Błoński,1996), co w sposób wymowny świadczy o znaczeniu turystyki dla gospodarki lokalnej.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
