 SYMBOLE NARODOWE SŁOWACJI
Herb i flaga
Hymn
Herb i flaga
Herb Słowacji przedstawia biały krzyż lotaryński (patriarchalny) na niebieskim trójwzgórzu w czerwonym polu. Znajduje się także na fladze Słowacji, składającej się z trzech poziomych pasów – białego, niebieskiego i czerwonego, po jej lewej stronie, bliżej drzewca.
Obecność krzyża lotaryńskiego (patriarszego, podwójnego) na herbie Słowacji zazwyczaj tłumaczona jest faktem chrystianizacji dzisiejszych ziem słowackich przez Cyryla i Metodego, mnichów przybyłych z Bizancjum. A krzyż lotaryński to znak używany właśnie przez wschodnie kościoły chrześcijańskie. Ponadto uważa się, że krzyż lotaryński mógł przyjąć się jako symbol Słowacji w czasach, gdy położonym w południowej części obecnej Słowacji Księstwem Nitrzańskim, organizmem państwowym funkcjonującym od VIII do XII wieku, najpierw w ramach Księstwa Wielkomorawskiego, później w ramach Królestwa Węgier, władał przyszły król Węgier, św. Stefan, który miał posługiwać się krzyżem patriarszym jako jednym ze swoich symboli. Taki krzyż znajduje się zresztą także w herbie Węgier.
Trzy wzgórza, na których wznosi się krzyż to, według powszechnie przyjmowanej interpretacji, pasma górskie Tatry, Fatra i Matra (to ostatnie pasmo górskie leży dziś na Węgrzech). Tak samo tłumaczy się trzy wzgórza uwidocznione na herbie Węgier.
Jeśli chodzi pochodzenie barw słowackiego herbu, nie ma jednoznacznej interpretacji. Wiele wskazuje jednak na to, że zdecydowano się na kolory biały, niebieski i czerwony z racji tego, że są to tzw. barwy pansłowiańskie, przyjęte podczas Zjazdu Słowiańskiego w Pradze w 1848 roku, a które wyrażać miały wspólne pochodzenie i braterstwo narodów słowiańskich. Zaczerpnięto je z flagi Cesarstwa Rosyjskiego, które naonczas było jedynym potężnym państwem o słowiańskim charakterze etnicznym i w którym niektórzy czescy i słowaccy działacze upatrywali ewentualnego wyzwoliciela spod władzy Habsburgów. To właśnie z powodu przyjęcia barw białej, niebieskiej i czerwonej jako kolorów pansłowiańskich wiele krajów zamieszkanych w większości przez Słowian posiada flagi, na których kolory te występują. Tak też jest w przypadku Słowacji.
Herbu Słowacji w formie zbliżonej do dzisiejszej po raz pierwszy użyła najprawdopodobniej Narodowa Rada Słowacka (Slovenská národná rada), organ złożony ze słowackich działaczy narodowych rezydujący przy dworze Habsburgów w latach 1848-1849 i organizujący zaciąg Słowaków do walki z trwającym wówczas powstaniem węgierskim. Ľudovít Štúr, Jozef Miloslav Hurban czy Michal Miloslav Hodža, najważniejsi naonczas słowaccy budziciele narodowi spodziewali się bowiem, że jeśli pomogą Wiedniowi pokonać Węgrów, będą mogli liczyć na uzyskanie autonomii w ramach monarchii i uniezależnienie się od przemożnych na Słowacji (wówczas nazywanej Górnymi Węgrami) wpływów madziarskich. W okresie działalności Narodowej Rady Słowackiej pojawiła się także flaga Słowacji, składająca się z trzech poziomych pasów w barwach pansłowiańskich, od góry: białego, niebieskiego i czerwonego.
W 1867 roku, gdy na mocy tzw. Kompromisu między Wiedniem a rządem węgierskim powstały Austro-Węgry, zakazano używania słowackich symboli narodowych, a Węgrzy rozpoczęli politykę intensywnej madziaryzacji obecnych terenów Słowacji, których ludność coraz wyraźniej zaczęła zdawać sobie sprawę z łączącej ją wspólnoty narodowej.
Dopiero po upadku c.k. monarchii na skutek I wojny światowej Słowacy mogli ponownie wykorzystywać swe symbole narodowe, w tym herb i flagę. Jako jednak, że znaleźli się w ramach nowopowstałego organizmu państwowego, Czechosłowacji, zaistniała konieczność stworzenia nowych symboli narodowych. Wykorzystano do tego symbole obu narodów, które znalazły się w nowym państwie. Do flagi Czech (krainy historycznej), składającej się z dwóch poziomych pasów, białego na górze i czerwonego na dole, dodano od strony drzewca (lewej) niebieski trójkąt, którego wierzchołek sięgał do połowy szerokości flagi.
Jeśli idzie o herby, postąpiono podobnie, łącząc symbole Czechów i Słowaków. Tzw. mały herb składał się z herbu Czech, srebrnego lwa w koronie w czerwonym polu z herbem Słowacji na piersiach.
Średni herb składał się z czwórdzielnej tarczy herbowej i tarczy sercowej. Na tarczy herbowej znajdowały: w prawym górnym polu (czyli dla patrzącego na herb w lewym górnym polu) znalazł się herb Słowacji, w lewym górnym polu (dla patrzącego – prawe górne) herb Rusi Zakarpackiej (pole dzielone w pion, po prawej na niebieskim tle trzy złote pasy, zaś po lewej wspięty na tylne łapy czerwony niedźwiedź w polu srebrnym), w lewym dolnym polu herb Moraw (orzeł w szachownicę z pól czerwonych i złotych na niebieskim tle), zaś w prawym dolnym polu herb Śląska (czarny orzeł w złotym polu). W tarczy sercowej widniał herb Czech, srebrny ukoronowany lew zwrócony w prawo, w czerwonym polu.
Wielki herb składał się z tarczy herbowej podzielonej na siedem pól i tarczy sercowej (po środku). Na tarczy sercowej znajdował się herb Czech, zaś na tarczy herbowej herby wszystkich historycznych ziem, które weszły w skład Czechosłowacji: Słowacji, Rusi Zakarpackiej, Moraw, Śląska oraz Ziem cieszyńskiej, opawskiej i raciborskiej. Tarczę podtrzymują złote trzymacze herbowe pod postaciami lwów z czeskiego herbu, stojące na gałęzi lipowej znajdującej się nad wstęgą, na której wypisano hasło „Pravda vítězí”, zaczerpnięte z przemówień Jana Husa.
W okresie II wojny światowej, gdy istniała I Republika Słowacka, stosowano trójkolorową flagę i herb Słowacji w formach takich, w jakich użyto ich w połowie XIX wieku.
Z kolei po wojnie, po ponownym powstaniu Czechosłowacji (1945-1948 III Republika Czechosłowacka, 1948-1960 Republika Czechosłowacka) stosowano flagę taką jak w I Republice Czechosłowackiej oraz herb w formie średniego herbu z czasów I Republiki Czechosłowackiej (srebrny lew w czerwonym polu z herbem Słowacji na piersi). Po powołaniu do życia w 1960 roku Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej zmieniono kształt tła na którym znajdował się czeski, ale pozbawiony korony, srebrny lew (z tarczy herbowej w przypominający kształtem trumnę pięciokąt), któremu nad łbem umieszczono czerwoną gwiazdę w złotym obrysie, zaś herb Słowacji (którego stosowania zakazano) zastąpiono czymś w rodzaju logogramu wyobrażającego górski szczyt Krywań (w kolorach granatowym i złotym) na tle składającym się z dwóch poziomych pasów, czerwonego i niebieskiego. Logogram ten znajdował się na piersi lwa.
W latach 1990-1993, w okresie funkcjonowania Czeskiej i Słowackiej Republiki Federalnej, powstałej po aksamitnej rewolucji, herb Słowacji ponownie trafił do herbu wspólnego państwa Czechów i Słowaków. Tym razem była to czwórdzielna tarcza herbowa, na której w prawym górnym i lewym dolnym polu znajdował się czeski srebrny lew w czerwonym polu, a w polach lewym górnym i prawym dolnym herb Słowacji. Od września 1992, a faktycznie od 1 stycznia 1993 roku, herb Słowacji to tarcza heraldyczna, na której widnieje srebrny krzyż patriarszy w czerwonym polu stojący na trzech wzgórzach w kolorze niebieskim. Także od września 1992 roku flaga Słowacji składa się z trzech poziomych pasów w kolorach, od góry, białym, niebieskim i czerwonym, a z jej lewej strony, w połowie dystansu między środkiem flagi a drzewcem znajduje się herb Słowacji. Nie było go na niej w latach 1990-1992.
Obok herbu i flagi, wśród słowackich symboli narodowych wymienić należy sztandar prezydencki. Jest to kwadratowy płat materiału przedstawiający herb Słowacji, okolony wężykiem w kolorach białym, niebieskim i czerwonym.
Hymn - „Nad Tatrou sa blýska”.
Hymn Słowacji nosi tytuł „Nad Tatrou sa blýska”. Słowa do ludowej melodii (melodii ludowej piosenki zatytułowanej „Kopala studienku”) napisał na początku 1844 roku student Janko Matúška, w przyszłości poeta i dramaturg, jeden z działaczy okresu słowackiego odrodzenia narodowego. Krótko potem Matúška z kilkoma kolegami opuścił bratysławskie liceum luterańskie w proteście przeciwko usunięciu przez władze ze stanowiska nauczyciela w tej szkole Ľudovíta Štúra, jednego z najważniejszych słowackich budzicieli narodowych. Matúška wraz z kolegami przeniósł się do luterańskiego gimnazjum w Lewoczy. Aby dotrzeć do tego miasta, młodzi ludzie musieli przeprawić się przez Tatry. To wśród tamtejszych górali Matúška zasłyszał melodię ludowej piosenki „Kopala studienku” i postanowił, że to właśnie będzie melodia do jego wiersza. Niewykluczone jednak, że Matúška napisał słowa hymnu dopiero po podróży przez Tatry, zainspirowany burzą, którą mógł widzieć podczas przeprawy przez góry.
Pieśń szybko rozpowszechniła się wśród patriotycznie nastawionych warstw społeczeństwa Słowacji (wówczas Górnych Węgier) i stała się hymnem słowackich ochotników walczących u boku wojsk austriackich z powstańcami węgierskimi w latach 1848-1849. Także w późniejszych latach była ważnym dla Słowaków elementem ich tożsamości narodowej.
Gdy jesienią 1918 powołano do życia nowy organizm państwowy, Czechosłowację, pojawił się ten sam problem, co w przypadku herbu i flagi. Aby utworzyć hymn nowego państwa postanowiono połączyć hymny Czechów i Słowaków. Tym samym hymn I Republiki Czechosłowackiej składał się z dwóch zwrotek – pierwszą z nich stanowiła pierwsza zwrotka hymnu Czechów, pieśni „Kde domov můj”, a drugą pierwsza zwrotka hymnu Słowaków, „Nad Tatrou sa blýska blyska”. Mimo zmian politycznych jakie nastąpiły w Czechosłowacji po 1945, a zwłaszcza po 1948 roku, hymnu nie zmieniono. W takiej formie, w jakiej powstał on w 1918, przetrwał do rozpadu Czechosłowacji i powstania niepodległej Słowacji 1 stycznia 1993 roku.
Pisząc o słowackim hymnie nie sposób nie wspomnieć o pieśni „Hej, Slováci!” („Hej, Słowianie!”), wzorowanej na „Mazurku Dąbrowskiego”, a napisanej przez słowackiego pisarza i poetę, Samo Tomášika, podczas swojej wizyty w Pradze w 1834 roku. Tomášik, jeden z ważniejszych przedstawicieli słowackiej literatury romantycznej, stwierdził, że na ulicach największego czeskiego miasta częściej słyszy język niemiecki niż czeski. Doszedł do wniosku, że taki stan rzeczy nie powinien trwać dłużej, bowiem postępująca germanizacja Czech (przy jednoczesnej madziaryzacji Słowacji) doprowadzić może do zaprzepaszczenia i zaniku słowiańskiej kultury i dziedzictwa. Ta hipoteza wydawała się Tomášikowi tym bardziej prawdopodobna, że poza Rosją nie istniało wówczas żadne państwo o etnicznym charakterze słowiańskim, a wszystkie właściwie słowiańskie narody, poza rosyjskim, żyły w granicach obcych państw. Zainspirowany historią Polaków, którzy usiłowali wywalczyć sobie niepodległe państwo, najpierw u boku Napoleona, a później w powstaniu listopadowym, Tomášik postanowił napisać hymn wszystkich Słowian, opierając się przy tym na „Mazurku Dąbrowskiego”. W ten sposób powstała pieśń „Hej, Słowianie!”, przetłumaczona potem na wszystkie języki słowiańskie, w II połowie XIX. wieku uważana za hymn ruchu pansłowiańskiego. Co więcej, pieśń „Hej, Słowianie!” była hymnem I Republiki Słowackiej, czyli państwa słowackiego istniejącego w latach 1939-1945, a przez niektóre kręgi po dziś dzień uchodzi za równie istotną dla narodowej tożsamości jak „Nad Tatrou sa blýska”. Należy dodać, że znacznie dłużej utwór ten był hymnem Jugosławii. Jako oficjalny hymn pieśń przyjęta została w 1977 roku, aczkolwiek już od II połowy XIX. wieku była śpiewana przez słowiańskie narody Bałkanów, i jako hymn Jugosławii (a potem Serbii i Czarnogóry) używana była do 2006 roku, kiedy Serbia i Czarnogóra rozdzieliły się i przyjęły inne, odrębne hymny. GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
